جاھاندانعان الەمدەگى تەحنولوگيالار مەن اقپاراتتار زامانى كوركەم ادەبيەتكە قاتىستى كوزقاراستاردى وزگەرتتى. ءداستۇرلى دۇنيەلەر مەن رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن زاماناۋي جەتىستىكتەر الماستىرا باستادى. قالاي ايتساق تا، مونيتورعا ۇڭىلگەن قوعامنىڭ توم-توم كىتاپتاردى پاراقتاپ وتىرۋعا اسا قۇلقى جوق. وسىلايشا ينتەرنەت العا وزىپ، ەلەكتروندى قۇرالدار كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالعان تۇستا ادامزات كىتاپ اتاۋلىدان ايتارلىقتاي الشاقتاپ قالعان سىڭايلى.

جاھاندانعان الەمدەگى تەحنولوگيالار مەن اقپاراتتار زامانى كوركەم ادەبيەتكە قاتىستى كوزقاراستاردى وزگەرتتى. ءداستۇرلى دۇنيەلەر مەن رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن زاماناۋي جەتىستىكتەر الماستىرا باستادى. قالاي ايتساق تا، مونيتورعا ۇڭىلگەن قوعامنىڭ توم-توم كىتاپتاردى پاراقتاپ وتىرۋعا اسا قۇلقى جوق. وسىلايشا ينتەرنەت العا وزىپ، ەلەكتروندى قۇرالدار كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالعان تۇستا ادامزات كىتاپ اتاۋلىدان ايتارلىقتاي الشاقتاپ قالعان سىڭايلى.

وسى كۇنى كوركەم ادەبيەتكە قىزىعۋ­شىلىق ازايعانىمەن، ارنايى تاقىرىپ­تارعا نەگىزدەلگەن سالالىق ادەبيەتكە سۇرانىس جوعارىلاپ كەلەدى. بۇل ەندى - ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. مىسالى، قازىرگى وقىرمان ۋاقىتىن كەتىرىپ كىتاپحانالارعا بارا بەرمەيدى. كىتاپ ساۋداسى دا سونشا­لىقتى پايدا كەلتىرە قويمايدى. ەسەسىنە، ادەبيەتتىڭ ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى اۋقىمى كەڭەيىپ بارادى. البەتتە، قانداي دا ءبىر وزىق تەحنولوگيا كادىمگى كىتاپتىڭ ورنىن الماستىرا الماسى حاق. ادام بالاسى زامان اعىمىنا قاراي بەيىمدەلىپ ءومىر سۇرۋگە بەيىلدى دەسەك تە، قارا ءسوزدىڭ قاسيە­تىن قادىرلەي بىلەتىن قازاق قانداي كەزەڭ­دەردە بولسىن ەرتەڭىنە ءۇڭىلۋ ارقىلى كەلە­شە­گىنە كوز تىگە وتىرىپ، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ادە­بيە­­تىنەن ءبىر ەلى اجىراماق ەمەس. ءبىزدىڭ الدى­مىزداعى اعا بۋىن ۇرپاق ءومىر سۇرگەن كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا كىتاپقا دەگەن ەرەكشە قۇر­مەت بولعان. ول كەزدەگى قازاق قوعامىندا جازۋشىنىڭ بەدەلى زور ءارى وقىرمانى كوپ ەدى. «كىتاپ جيناۋ ءداستۇرى» مەن «كىتاپ وقۋ مادەنيەتى» دە سول كەزدەرى جاقسى قالىپتاس­تى. ارينە، ءبىز بۇگىنگى ۇرپاق كىتاپتان مۇلدە الىستاپ كەتتى دەي المايمىز. بىراق قازىر جازۋ­شىنىڭ بەدەلى تومەندەپ، كوركەم ادە­بي شىعارمالاردى وقۋ ءۇردىسى سايابىرسىپ قالعانى ايان. ايتسە دە ادەبي ۇدەرىس ەشۋا­­قىتتا توقتامايدى. تەك ونىڭ قالىپ­تا­سىپ، دامۋ فورماسى عانا وزگەرىسكە ۇشى­راپ كەلەدى.

سوڭعى جىلدارى عالامتوردا قازاق تىلىندەگى ادەبي پورتالدار مەن سايتتاردىڭ سانى ارتۋدا. ساپاسى دا «كوش جۇرگەن سايىن» تۇزەلەر. ولاردىڭ تۇتىنۋشىلارى كەيبىر قوعامدىق-ساياسي، اقپاراتتىق سايت­تارعا قاراعاندا اناعۇرلىم كوبىرەك. دەمەك، بۇل قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ، ءاسى­رە­سە جاستار­دىڭ ۇلتتىق ادەبيەتكە بەت بۇرا باستاعا­نى­نىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟!

ينتەرنەتتى تۇتىنۋ مۇمكىندىگى بار كەز كەل­گەن ادام ودان قالاعان دۇنيەسىن تاۋىپ وقي  الادى. سوڭعى جىلدارى قوعامىمىزدىڭ ءار سالاسىندا زاماناۋي اقپاراتتى تەحنولو­گيالار بەرىك ورنىعا باستادى. بۇل - ارينە، جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭا تالاپتارى. سوندىقتان دا ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىق، ونى ناسيحاتتاۋ، كىتاپ وقۋ سياقتى دۇنيەلەر كىتاپ دۇكەندەرى مەن كىتاپحانالاردان ينتەرنەتتىڭ ۆيرتۋالدى كەڭىستىگىنە ويىسا باستادى. وسىلايشا، قازاق ادەبيەتىنىڭ بىرتە-بىرتە ينتەرنەتكە ەنۋ ۇدەرىسى باستالۋدا. بىراق ءححى عاسىر تابالدىرىعىن اتتاعان الەمدىك قاۋىمداستىق جاڭا تەحنولوگيالاردى الاڭسىز يگەرىپ اكەتسە، قازاق قوعامى بۇل جولدا كەنجەلەپ وتىرعانى كوڭىل قىنجىل­تادى.

تالعات ابدىباەۆ، كومپيۋتەرلىك باعدارلامالار مامانى:

- قازىرگى زاماندا ينتەرنەتتى پايدا­لانۋ  اقپارات الماسۋدى ەداۋىر جەڭىل­دەتىپ ءارى جىلدامداتىپ، كوپتەگەن ماسە­لە­لەردىڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتىپ وتىر­عا­نى داۋسىز. دەسەك تە، قازاق قوعامى ينتەر­نەت­تىڭ يگىلىگىن تولىققاندى كورە الماي وتىر. ەلىمىزدە جاڭا تەحنولوگيالار ءالى ەنىپ ۇلگەرمەگەن بىرقاتار شالعاي جەرلەر بارشىلىق. دەگەنمەن سوڭعى كەزدە قازاقستانداعى ينتەرنەت پايدالانۋشى­لار سانى ارتىپ كەلە جاتقاندىعى بايقا­لادى. بىراق ينتەرنەتتىڭ پايداسىن كورە­تىن­دەردىڭ ىشىندە ورىستىلدىلەردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم. ال قازاقتىلدى ينتەرنەت كەڭىستىگىندە كوپتەگەن ماسەلەلەر قامتىل­ماي جاتىر. اسىرەسە، ادەبيەت پەن جالپى رۋحانياتقا قاتىستى سايتتار وتە از. ادەتتە كوپتەگەن ادامدار كومپيۋتەر­مەن جۇمىس ىستەۋ قيىن دەپ ويلايدى. قاجەت بولاتىن بولسا، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىقتى يگەرۋ اسا قيىن شارۋا ەمەس. ينتەرنەتتى پايدالانۋ اقشا تۇرا­دى، ارنايى سايت اشۋ ءۇشىن دە ءبىرشاما قارجى قۇيۋ قاجەت. بىراق جەكە سايتىڭ بولماسا دا قازىر كوپتەگەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءبىر تيىن اقشا تولە­مەي-اق ءوزىڭنىڭ بلوگىڭدى اشىپ، ءجۇر­گىزىپ وتىرۋعا بولادى. بۇل جەردە ناقتى وقىرمانمەن تىكەلەي بايلانىس ورناتۋ­عا مۇمكىندىك بار. مىسالى، قازىر ءبىر جازۋشىنىڭ كىتابى اسىپ كەتسە 2-3 مىڭ دانامەن عانا تارايدى. ونى شىعارۋعا دا قىرۋار اقشا كەرەك. وسى ورايدا بلوگ اشۋدىڭ تيىمدىلىگى ۇلكەن. بۇل، ءاسى­رە­سە، شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن وتە قولايلى. تالعامدى دۇنيەلەرى بار قالامگەردىڭ سول ارقىلى ميلليونداعان وقىرمانداردىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الۋىنا مۇمكىندىگى بار.

وتاندىق ينتەرنەتتىڭ قالىپتاسۋ بارى­سىنا قاتىستى از-كەم تالداۋ جاساپ جۇرگەن ساناۋلى مامانداردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، قازاق تىلىندەگى ادەبي سايتتاردىڭ دامۋ ءۇردىسىنىڭ تومەندىگىنە سەبەپ بولىپ وتىرعان بىرنەشە فاكتورلار بار:

قارجىلىق قيىندىقتار;

قازاق تىلىندەگى ادەبي سايتتار سانىنىڭ ازدىعى;

باسەكەلەستىكتىڭ جوقتىعى;

قازاقتىلدى ينتەرنەت قولدانۋشىلاردىڭ ازدىعى;

ەلىمىزدەگى كوپتەگەن ايماقتاردىڭ ينتەرنەتكە قولجەتىمسىزدىگى;

ينتەرنەت ساۋاتتىلىقتىڭ تومەندىگى;

ادەبيەتسۇيەر قاۋىم مەن اعا بۋىن قالامگەرلەردىڭ كومپيۋتەر، ينتەرنەتكە بەلسەندىلىگىنىڭ ازدىعى;

ينتەرنەت جايلى تەرىس تۇسىنىك، اۆتورلىق قۇقىق ساقتالمايدى دەگەن سياقتى پىكىر­لەر;

قازاق تىلىندەگى كومپيۋتەرلىك باعدار­لامالاردىڭ جوقتىعى جانە قازاق الفاۆي­تىنىڭ كومپيۋتەردەن دۇرىس وقىلماۋى.

دەگەنمەن وسىنداي ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە قاراماستان، ەلىمىزدىڭ ينتەرنەت كەڭىستىگىندە ۇلت ادەبيەتىن ۇلىقتاپ، قازاق كوركەمسوزىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن بىرنەشە سايتتاردى اتاۋعا بولادى. سولاردىڭ ىشىندەگى تۇتىنۋشىلار اراسىندا كەڭ تاراعاندارى:

abay.nabrk.kz - اباي شىعارماشى­لى­عىنا ارنالعان;

mukagali.kz - («مۇقاعالي» جۋرنالى) مۇقاعالي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان;

kalamger-uko.kz -وڭتۇستىك قازاقستان جازۋشىلارىنا ارنالعان;

elrayi.kz - قازاقستان اۆتورلارىنا ارنالعان;

www.azheka.kz - ەرتەگىلەرگە ارنالعان سايتتاردى اتاۋعا بولادى.

ال ەڭ كوپ قارالاتىندار ساپىندا:

massagan.com;

«ادەبي الەم»;

Arzu.kz ادەبي پورتالدارى بار.

بۇلار - قازاق ينتەرنەت الەمىندە جاڭا داۋىرگە بەيىمدەلە باستاعان جالپى سايتتار. بۇلارمەن قاتار بىزدە وزدەرى بلوگ جۇرگىزىپ، سايت  اشقان جەكەلەگەن اقىن-جازۋشىلار­دىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىق قانا. الدا­عى ۋاقىتتا بۇل ءۇردىس كەڭىنەن قانات جايادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ازىرگە:

kekilbaev.kz - جازۋشى ءابىش كەكىل­باەۆ­تىڭ

www.kakishev.kz - ادەبيەتشى-عالىم تۇرسىنبەك كاكىشەۆتىڭ;

tabyldy.kz - اقىن ءادىباي تابىل­دى­نىڭ;

baigut.kz.iatp.net - جازۋشى، پۋبلي­تسيست مارحابات بايعۇتتىڭ;

akberen.com - اقىن اقبەرەن ەلگەزەك­تىڭ وزدەرى جۇرگىزىپ وتىراتىن جەكە سايتتارى بار.

P.S.

قازاق قوعامى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ادەبيەتىن جاڭاشا دامىتۋعا ىقىلاستى بولۋى كەرەك. ادەبي مۇرامىزدى الەمگە تانىتۋدىڭ وڭتايلى جولى ينتەرنەت ەكەنى ءسوزسىز. قاراڭىزشى، كومپيۋتەرىڭىزدى قوسىپ، عالامتوردىڭ تەتىكتەرىن باسا قالساڭىز، شەتەلدىڭ كەز كەلگەن قالامگەرى جايلى تولىق مالىمەت پەن ونىڭ بارلىق شىعارماسىن بىردەن تاۋىپ الا الاسىز. ال قازاق ادەبيەتى مەن رۋحانياتىنا كەلگەندە ينتەرنەتتەگى مالىمەتتەر بازاسى تىم جۇتاڭ. قالاي دەسەك تە، ءبىز قازىرگى زاماناۋي تەحنولوگيالار­دىڭ جەتىستىكتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن رۋحاني تىنىسىمىزدى كەڭەيتۋگە پايدالانا الماي وتىرمىز. باسقالار عالامتوردىڭ تورىنەن ءوز ورىندا­رىن سايلاپ الىپ جاتقاندا، قازاقتىڭ بەيقام وتىرۋى جاراسپاس.

«الاش ايناسى» گازەتى