Jahandanghan әlemdegi tehnologiyalar men aqparattar zamany kórkem әdebiyetke qatysty kózqarastardy ózgertti. Dәstýrli dýniyeler men ruhany qúndylyqtardyng ornyn zamanauy jetistikter almastyra bastady. Qalay aitsaq ta, monitorgha ýnilgen qoghamnyng tom-tom kitaptardy paraqtap otyrugha asa qúlqy joq. Osylaysha internet algha ozyp, elektrondy qúraldar kýndelikti ómirimizding bir bólshegine ainalghan tústa adamzat kitap ataulydan aitarlyqtay alshaqtap qalghan synayly.

Jahandanghan әlemdegi tehnologiyalar men aqparattar zamany kórkem әdebiyetke qatysty kózqarastardy ózgertti. Dәstýrli dýniyeler men ruhany qúndylyqtardyng ornyn zamanauy jetistikter almastyra bastady. Qalay aitsaq ta, monitorgha ýnilgen qoghamnyng tom-tom kitaptardy paraqtap otyrugha asa qúlqy joq. Osylaysha internet algha ozyp, elektrondy qúraldar kýndelikti ómirimizding bir bólshegine ainalghan tústa adamzat kitap ataulydan aitarlyqtay alshaqtap qalghan synayly.

Osy kýni kórkem әdebiyetke qyzyghu­shylyq azayghanymen, arnayy taqyryp­targha negizdelgen salalyq әdebiyetke súranys jogharylap keledi. Búl endi - óz aldyna bólek әngime. Mysaly, qazirgi oqyrman uaqytyn ketirip kitaphanalargha bara bermeydi. Kitap saudasy da sonsha­lyqty payda keltire qoymaydy. Esesine, әdebiyetting internet kenistigindegi auqymy keneyip barady. Álbette, qanday da bir ozyq tehnologiya kәdimgi kitaptyng ornyn almastyra almasy haq. Adam balasy zaman aghymyna qaray beyimdelip ómir sýruge beyildi desek te, qara sózding qasiye­tin qadirley biletin qazaq qanday kezen­derde bolsyn ertenine ýnilu arqyly kele­she­gine kóz tige otyryp, ózining últtyq әde­biye­­tinen bir eli ajyramaq emes. Bizding aldy­myzdaghy agha buyn úrpaq ómir sýrgen Kenes ókimeti túsynda kitapqa degen erekshe qúr­met bolghan. Ol kezdegi qazaq qoghamynda jazushynyng bedeli zor әri oqyrmany kóp edi. «Kitap jinau dәstýri» men «Kitap oqu mәdeniyeti» de sol kezderi jaqsy qalyptas­ty. Áriyne, biz býgingi úrpaq kitaptan mýlde alystap ketti dey almaymyz. Biraq qazir jazu­shynyng bedeli tómendep, kórkem әde­by shygharmalardy oqu ýrdisi sayabyrsyp qalghany ayan. Áytse de әdeby ýderis eshua­­qytta toqtamaydy. Tek onyng qalyp­ta­syp, damu formasy ghana ózgeriske úshy­rap keledi.

Songhy jyldary ghalamtorda qazaq tilindegi әdeby portaldar men sayttardyng sany artuda. Sapasy da «kósh jýrgen sayyn» týzeler. Olardyng tútynushylary keybir qoghamdyq-sayasi, aqparattyq sayt­targha qaraghanda anaghúrlym kóbirek. Demek, búl qazirgi qazaq qoghamynyn, әsi­re­se jastar­dyng últtyq әdebiyetke bet búra bastagha­ny­nyng kórinisi emes pe?!

Internetti tútynu mýmkindigi bar kez kel­gen adam odan qalaghan dýniyesin tauyp oqi  alady. Songhy jyldary qoghamymyzdyng әr salasynda zamanauy aqparatty tehnolo­giyalar berik ornygha bastady. Búl - әriyne, jana dәuirding jana talaptary. Sondyqtan da әdebiyetke degen qyzyghushylyq, ony nasihattau, kitap oqu siyaqty dýniyeler kitap dýkenderi men kitaphanalardan internetting virtualdy kenistigine oiysa bastady. Osylaysha, qazaq әdebiyetining birte-birte internetke enu ýderisi bastaluda. Biraq HHI ghasyr tabaldyryghyn attaghan әlemdik qauymdastyq jana tehnologiyalardy alansyz iygerip әketse, qazaq qoghamy búl jolda kenjelep otyrghany kónil qynjyl­tady.

Talghat ÁBDIBAEV, kompiuterlik baghdarlamalar mamany:

- Qazirgi zamanda internetti payda­lanu  aqparat almasudy edәuir jenil­detip әri jyldamdatyp, kóptegen mәse­le­lerding sheshiluine yqpal etip otyr­gha­ny dausyz. Desek te, qazaq qoghamy inter­net­ting iygiligin tolyqqandy kóre almay otyr. Elimizde jana tehnologiyalar әli enip ýlgermegen birqatar shalghay jerler barshylyq. Degenmen songhy kezde Qazaqstandaghy internet paydalanushy­lar sany artyp kele jatqandyghy bayqa­lady. Biraq internetting paydasyn kóre­tin­derding ishinde orystildilerding ýles salmaghy basym. Al qazaqtildi internet kenistiginde kóptegen mәseleler qamtyl­may jatyr. Ásirese, әdebiyet pen jalpy ruhaniyatqa qatysty sayttar óte az. Ádette kóptegen adamdar kompiuter­men júmys isteu qiyn dep oilaydy. Qajet bolatyn bolsa, kompiuterlik sauattylyqty iygeru asa qiyn sharua emes. Internetti paydalanu aqsha túra­dy, arnayy sayt ashu ýshin de birshama qarjy qúy qajet. Biraq jeke saytyng bolmasa da qazir kóptegen әleumettik jeliler arqyly bir tiyn aqsha tóle­mey-aq ózinning blogyndy ashyp, jýr­gizip otyrugha bolady. Búl jerde naqty oqyrmanmen tikeley baylanys ornatu­gha mýmkindik bar. Mysaly, qazir bir jazushynyng kitaby asyp ketse 2-3 myng danamen ghana taraydy. Ony shygharugha da qyruar aqsha kerek. Osy orayda blog ashudyng tiyimdiligi ýlken. Búl, әsi­re­se, shygharmashylyq adamy ýshin óte qolayly. Talghamdy dýniyeleri bar qalamgerding sol arqyly milliondaghan oqyrmandardyng jýregin jaulap aluyna mýmkindigi bar.

Otandyq internetting qalyptasu bary­syna qatysty az-kem taldau jasap jýrgen sanauly mamandardyng pikirine sýiensek, qazaq tilindegi әdeby sayttardyng damu ýrdisining tómendigine sebep bolyp otyrghan birneshe faktorlar bar:

qarjylyq qiyndyqtar;

qazaq tilindegi әdeby sayttar sanynyng azdyghy;

bәsekelestikting joqtyghy;

qazaqtildi internet qoldanushylardyng azdyghy;

elimizdegi kóptegen aimaqtardyng internetke qoljetimsizdigi;

internet sauattylyqtyng tómendigi;

әdebiyetsýier qauym men agha buyn qalamgerlerding kompiuter, internetke belsendiligining azdyghy;

internet jayly teris týsinik, avtorlyq qúqyq saqtalmaydy degen siyaqty pikir­ler;

qazaq tilindegi kompiuterlik baghdar­lamalardyng joqtyghy jәne qazaq alfaviy­tining kompiuterden dúrys oqylmauy.

Degenmen osynday týrli kedergilerge qaramastan, elimizding internet kenistiginde últ әdebiyetin úlyqtap, qazaq kórkemsózin nasihattap jýrgen birneshe sayttardy ataugha bolady. Solardyng ishindegi tútynushylar arasynda keng taraghandary:

abay.nabrk.kz - Abay shygharmashy­ly­ghyna arnalghan;

mukagali.kz - («Múqaghali» jurnaly) Múqaghaly shygharmashylyghyna arnalghan;

kalamger-uko.kz -Ontýstik Qazaqstan jazushylaryna arnalghan;

elrayi.kz - Qazaqstan avtorlaryna arnalghan;

www.azheka.kz - ertegilerge arnalghan sayttardy ataugha bolady.

Al eng kóp qaralatyndar sapynda:

massagan.com;

«Ádeby әlem»;

Arzu.kz әdeby portaldary bar.

Búlar - qazaq internet әleminde jana dәuirge beyimdele bastaghan jalpy sayttar. Búlarmen qatar bizde ózderi blog jýrgizip, sayt  ashqan jekelegen aqyn-jazushylar­dyng sany sausaqpen sanarlyq qana. Alda­ghy uaqytta búl ýrdis keninen qanat jayady dep ýmittenemiz. Ázirge:

kekilbaev.kz - jazushy Ábish Kekil­baev­tyn

www.kakishev.kz - әdebiyetshi-ghalym Túrsynbek Kәkishevtin;

tabyldy.kz - aqyn Ádibay Tabyl­dy­nyn;

baigut.kz.iatp.net - jazushy, publiy­sist Marhabat Bayghúttyn;

akberen.com - aqyn Aqberen Elgezek­ting ózderi jýrgizip otyratyn jeke sayttary bar.

P.S.

Qazaq qoghamy ózining últtyq әdebiyetin janasha damytugha yqylasty boluy kerek. Ádeby múramyzdy әlemge tanytudyng ontayly joly internet ekeni sózsiz. Qaranyzshy, kompiuterinizdi qosyp, ghalamtordyng tetikterin basa qalsanyz, shetelding kez kelgen qalamgeri jayly tolyq mәlimet pen onyng barlyq shygharmasyn birden tauyp ala alasyz. Al qazaq әdebiyeti men ruhaniyatyna kelgende internettegi mәlimetter bazasy tym jútan. Qalay desek te, biz qazirgi zamanauy tehnologiyalar­dyng jetistikteri men mýmkindikterin ruhany tynysymyzdy keneytuge paydalana almay otyrmyz. Basqalar ghalamtordyng tórinen óz orynda­ryn saylap alyp jatqanda, qazaqtyng beyqam otyruy jaraspas.

«Alash ainasy» gazeti