Қара орман халқының көкейіндегі ойын айтып, жоғын іздеуден танбайтын, қаламы мен қазақ сөзін қатар ұстап,  үнемі сергек жүретін әйгілі жазушы,  әдеби орта мен жалпы оқырман  ықыласына бөленген шығармалардың авторы Дулат Исабеков конференциямыз барысында келіп түскен сауалдардың алғашқы легіне жауап беріп отыр.

«Абай-ақпарат»

Өмір баян

Исабеков Дулат 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданында туған. Жазушы, драматург. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1966). Қазақ КСР Телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитетінде аға редактор (1967-1968), Қазақ Совет энциклопедиясы бас редакциясында аға ғылыми редактор (1968-1970), «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі (1971-1976), «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі (1976-1980), Қазақ КСР Мәдениет министрлігі репертуарлық-редакциялық коллегияның бас редакторы (1980-1988), Қазақ теледидарының бас директоры (1988-1992), «Жазушы» баспасының директоры, (1992-1995) Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болып істеген.

Қара орман халқының көкейіндегі ойын айтып, жоғын іздеуден танбайтын, қаламы мен қазақ сөзін қатар ұстап,  үнемі сергек жүретін әйгілі жазушы,  әдеби орта мен жалпы оқырман  ықыласына бөленген шығармалардың авторы Дулат Исабеков конференциямыз барысында келіп түскен сауалдардың алғашқы легіне жауап беріп отыр.

«Абай-ақпарат»

Өмір баян

Исабеков Дулат 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданында туған. Жазушы, драматург. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1966). Қазақ КСР Телевизия және радиохабар жөніндегі мемлекеттік комитетінде аға редактор (1967-1968), Қазақ Совет энциклопедиясы бас редакциясында аға ғылыми редактор (1968-1970), «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі (1971-1976), «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі (1976-1980), Қазақ КСР Мәдениет министрлігі репертуарлық-редакциялық коллегияның бас редакторы (1980-1988), Қазақ теледидарының бас директоры (1988-1992), «Жазушы» баспасының директоры, (1992-1995) Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болып істеген.

Алғашқы әңгімесі «Жолда», «Замандастар» атты жинақта 1963 жылы жарияланды. Кейін «Бекет» (1966), «Ащы бал» (1969), «Мазасыз күндер» (1970), «Қара шаңырақ» (1973), «Тіршілк» (1975) повестер мен әңгімелер жинақтары, «Қарғын» (1980) романы басылды. Таңдамалы повестері «Екі жиырма» (1983) деген атпен жарық көрді. Бірқатар шығармалары орыс тілінде аударылып, «Полынь» (1978), «Отчий дом» (1979), «Смятение» (1986) деген атпен басылды. Жекелеген туындылары венгр, неміс, поляк, чех тілдерінде жарияланды.

«Ректордың қабылдау күндері» (1975), «Әпке» (1977), «Ертеңді күту» (1979), «Мұрагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын аңсаған қыз», «Ескерткіш операциясы», «Ескі үйдегі екі кездесу», т.б. пьесалары республикалық, облыстық театр сахналарында қойылды. Таңдаулы пьесалар жинағы «Жеті желкен» деген атпен 1987 жылы жарық көрді. Жекелеген туындылары бойынша «Гауһар тас», «Дермене», «Тауқымет» көркем фильмдері түсірілді.

- Дулат аға сіз шебер жазушысыз, сол шеберлігіңізді пайдаланып «ендігі патшаның кім болатынын білем», деп өзіңізді тағы да қымбаттатып қойдыңыз. Әлде біраз атақ алған адамдар жұрттың назары менде болсын деп тұра ма? Шынын айтыңызшы, әйтпесе, күлдіргі, өтірік, қашап сөз, қума сөзден шынын айтайық, жалығып кеттік.

- «Келесі Президенттің кім болатыны Президент екеуміздің арамыздағы құпия» деп «Дат»  газеті менімен сұхбаттасқанда айғайлатып бас тақырып қойып жіберіпті. Сұхбат алған журналистпен осы жөнінде қатты сөзге барысып қалдық. «Енді сендерге сұхбат бермеймін» дегенге шейін бардым. Президентпен кездескенде ондай әңгіменің болғаны рас. Бірақ, Президент ол жағын ашып айта алмайды ғой. Оны халық біледі. Сайлау қорытындысы біледі. Ол жағы құпия. Осы «құпия» деген сөзді журналист дабырайтып: «Келесі Президенттің кім болатыны Президент екеуміздің арамыздағы құпия» деп қойып қапты. Мен мұны арандату деп есептеймін. Олай деп үзілді-кесілді айтуға ешкімнің хақысы жоқ. Бұл жөнінде мен «Халық сөзі» газетіне берген сұхбатымда ашып айттым. Сіз айтқандай, бұлай деп сәуегейлік таныту өзіңді «тағы да қымбаттату» емес, арзандату, өзіңді-өзің арандату деп есептеймін.

- Қазіргі қазақ зиялыларына деген көзқарасыңыз қалай? Қазір халықтың зиялыларға көңілі суып барады. Себебі неде? Кейінгі ұрпаққа қандай өсиет ұсына аласыз?

- Қазақ зиялыларының аты бар да заты жоқ. Бәрі жалтақ, жасқаншақ боп барады. Батылдық таныту деген - көшеге шығып айғайлау немесе, биліктің жағасына жармасу емес, әрқашан да әділін айту. Біліп айту. Көзге көрініп тұрған шындықты бұрмаламау. Үйдің шатыры жоқ болса жоқ деп айту. Ал біздің зиялы қауым деп жүрген белгілі азаматтарымыз жоқ шатырды бар деп айтуға бейім тұрады.  Зиялы қауым өкілі қоғамдағы орын алып отырған олқылықтарды ашып айта білулері керек. Тек   сынап  қана қоймай қоғам өміріндегі келеңсіздіктердің себебін ашық айта білуі керек. Пікір айту мәдениетін де ұмытпаған жөн.

Кейінгі ұрпаққа өсиет айтатындай мен келместің кемесіне отырып, алыс сапар аттанғалы отырған жоқпын. Оларға айтар бір-ақ ұсынысым бар - дақпырт пен даңқтың, өтірік пен шынның ара жігін ажырата білуді үйреніңдер.

- Келесі Президенттің кім болатынын білсеңіз, онда шынында да көріпкел, сәуегей екенсіз. Атышулы Нострадамус пен Ванганың ізбасары екенсіз. Алайда, Дулат аға, оның кім болатынын Сіз бен біз шешпейміз. Оның кім болатынын тіпті қазіргі Президент те білмейді. Оны 16 млн халықтың таңдауы мен сайлауы шешеді. Сізге қояр бір сұрағым бар. Келесі Президенттің атын атамасаңыз да қандай адам екенін айтыңызшы. Біріншіден, ол жертонау, елтонаумен айналысатын обыр жемқор ма? Екіншіден, ол Қазақша сөйлемей ме? Үшіншіден, ол ұлтсыздандыру саясатын ұстана ма? Төртіншіден, ол ел түгілі өзінің отбасын басқара алмайтын біреу ме? Бесіншіден, оның көзі жан-жаққа жүгірмей ме?

- «Келесі Президенттің кім болатынын білсеңіз Нострадамус пен Ванганың ізбасары екенсіз» деп әлдебіреу мысқылдай сұрақ қойыпты.

Мен бұл сұраққа жаңа ғана жауап бердім. Ал, келесі Президенттің ел тонаумен, жер тонаумен айналысатын жемқор бола ма, жоқ па, оның көзі жан-жаққа жүгіре ме, жүгірмей ме, оны әлгі өзіңіз айтып отырған Нострадамус та, Ванга да білмейтін болуы керек.

- Дулат аға, ұл-қыздарыңыз бен немере-жиендеріңіз қазақша біле ме? Сіздің шығармаларыңызды түпнұсқадан түсініп оқи ала ма?

- Ұл-қыздарым түгел қазақша біледі. Білетіндіктері сондай, олар түсті де қазақша көреді.

- Сіз дәл қазіргі кездегі елдегі саяси жағдайды қалай бағалайсыз? Экономикалық жағдай туралы не білесіз? Әлеуметтік жағдайдан қаншалықты хабардарсыз?

- Саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар туралы ептеп көзі ашық адамдардың бәрі хабардар ғой деп ойлаймын. Біз «алдымен экономика, сонан соң саясат» деген қағиданы ұстанған елміз ғой. Экономика жағынан өзге елдерден көш ілгеріміз деп санағанмен елдегі жағдайды көзімен көрген адамның ол пікірмен келісе қоюы екіталай. «Бонапарттың үйленуі» деген әңгімемде «... Үй жанында отырған шүйкедей қара кемпір феодализм кезінде түткен жүнін социализм кезінде де үнсіз түтіп қала берді» деген сөйлем бар еді. Кезінде Алтынбек Сәрсенбаев өзінің бір мақаласында дәл осы сөйлемді цитата етіп алған еді. Сол сияқты, ауыл тіршілігі әлі сол сүреңсіз жағдайда. Жыл сайын миллиардтаған қаржы бөлінсе де баяғы көрініс өзгерер емес. Менімше, сол қыруар қаржы ауылға жетпейтін болуы керек. Оны тексеріп жатқан да ешкім жоқ. Ал, саяси жағына келетін болсақ, біз соңғы кезде тым тойшыл, дабырашыл боп барамыз. Елді таныту, өзге елдердің назарын өзімізге аудару, сөйтіп, инвестиция тарту керек шығар, бірақ, осыны дабыраға айналдырып, жастардың санасын саясатпен улап, оларды еркін ойлау қабілетінен айырып жатқандаймыз. Шетелдік инвестиция дегенге де тым әуестеніп алдық. Алмақтың да салмағы бар. Ертең ол қаржының өтемін немен қайырамыз? Қалай қайтарамыз? Жермен бе, әлде, жаңа ашылған кен орындарымен бе? Немерелерімізді қыруар қарыздың астында қалдырып бара жатқан жоқпыз ба?

Тізе берсең ондай сауалдар тізбектеліп шыға береді.

95% пайыз дегенге, әрине, күдігім бар. Жергілікті шенеуніктер «шаш ал десе бас алған» болулары керек. 70-80 пайыздың өзі үлкен жеңіс емес пе? Егер сайлау комиссиясы осылай деп жарияласа, балалары мен немерелерінің алдында мен емес, солар ұялсын.

- Мейрам күндері "Думан" ықшамауданында болған жағдайдан хабардарсыз ба? Заң бар екенін, тәртіп болуы керектігін бәріміз білеміз. Дегенмен, сіз сол азаматтардың тағдыры туралы не ойлайсыз? Жалпы, ондай-ондайды ойлайсыз ба?

- «Думан» ықшам ауданында болған оқиғадан неге хабарым болмасын. Шуылдап, зар жылап жатқан үйсіз-күйсіз адамдарды көргенде бойымды ашу-ыза кернейді. Билік жағын тыңдап көрсең сол адамдардың бәрінің әрекеті заңсыз екен. Кеңірек ойлап көрсең, осы біздің заң осы елдің заңды қожасына, яғни, қазақ халқының мүддесіне қарсы жазылған сияқты. Қайда барсаң да үйлері бұзылып, жері тартып алынып жатқан қазақты көресің. «Оларды шулата бермей, өз жерін өздеріне заңды түрде үлестіріп берсеңдер қайтеді?» деп жауапты адамдарға талай айттым, мақала да жаздым. Тыңдар құлақ жоқ. Тіпті, сонау Тараз қаласының іргесіндегі «Родничок» деген бұрынғы саяжай қала әкімшілігінің арнайы қаулысымен қала құрамына еніпті. Сол қаулының шыққанына бірнеше жыл болса да әлі үйлеріне төлқұжат бермей, тұрғындар не қалада жоқ, не саяжайда жоқ, әрі-сәрі сергелдең күйде екен. Ол байғұстардың бармаған жері, баспаған тауы қалмапты. Облыстың, қаланың әкімі мен сотына, Бас прокуратураға, Президентке, әрі-беріден соң депутат деп Бекболат Тілеухановқа дейін хат жазып, мұңдарын шағыпты. Солардың бір де біреуінен әлі күнге дейін жауап жоқ екен. Әбден сасқан болулары керек, солардың басшылары маған телефон соғып, бір папка қағаздарын жіберіпті. Олардың бәрімен танысып шыққан соң біздің шенеуніктердің халықтың мұң-зарына соншалықты тас керең, соншалықты немқұрайды қарайтындарына көзім жетіп, жағамды ұстадым. Сонан соң облыс әкімі Бозымбаев мырзаға хат жазып, халықтың өтінішіне құлақ асып, мүмкіндігінше көмек қолын созуын сұрадым. Одан жауап та келді. Үстіміздегі жылдың 30 наурыз айында бөлім бастығы А. Жүнісбеков менің хатымды қала әкімі Б.Орынбеков мырзаға жолдағанын хабарлапты. Ал, қала әкімі жағдайдың заң бойынша реттеліп жатқанын, түбі бұл мәселе оң шешімін табатынын түсіндіріп маған хат жазыпты. Ал, «Родничок» тұрғындары болса бұндай жауапты талай рет естігендерін, бұл жай ғана шығарып салма жауап екенін айтып зар қағуда. «Кездесе қалсаңыз біздің өтінішіміз бен қолыңыздағы құжаттарды Президентке табыс етсеңіз мәселе бірден шешімін табар еді» деп ертеңгі күннен үлкен үміт күтеді. «Егер ол кісімен тағы бір кездесудің сәті түсіп жатса, сөз жоқ ең басты мәселе етіп сіздердің өтініштеріңізді жеткіземін» деп уәде бердім. Ал, Президентпен кездесу менің ғана еркімде емес екені белгілі.

Алайда, бұл мәселені аяқсыз қалдырмауға шамамның келгенінше тырысып бағармын. Өз елінде, өз жерінде отырып оларды зар қақсатып қоюымыз үлкен қиянат деп білемін. Осы сауалдардың ішінде «Сіз ондай-ондайды ойлайсыз ба?» деген сұрақ жүр екен (баспана үшін жанталасып жатқан халықты айтады). Соған қарағанда, сұрақ иесі менің теледидар газет беттерінде жиі-жиі жарияланып тұрған сұхбаттарым мен мақалаларымды оқымаған, я болмаса, байқамаған болуы керек.

Жиырма жыл ішінде ел басқаруға лайық азамат жоқ дегенге сену қиын екенін менен бұрын сұрақ иесінің өзі айтып кетіпті. «Қазақстанда тұратын он миллионнан астам қазақ ел басқаруға лайық бір-ақ адамды дүниеге әкелді, енді ондай адам шықпайды» дегенді кім айтып жүргенін білмедім. Ондай сөзді айту - елді масқаралау, бүтін бір халықты қорлау деп есептеймін. Ал, биылғы жылғы сайлауға келетін болсақ, шын мәнінде Президент болуға лайықты тұлға болмады. Тіпті, Президенттікке кандидат Жамбыл Ахметбеков деген азамат сайлау кезінде Н. Назарбаевқа дауыс берді. Олай етерін білсе, кандидат болып неге тіркелді. Неге ол өз электоратын, өз партиясын қорлады? Түсініксіз! Елді ақымақ санау ма, өзін қорлау ма, ол жағын ақылға сиғыза алмадым. Журналист ретінде Жұлдыз қарындасым оның себептерін іштей түсінетін шығар деп ойлаймын. Ал, Президенттің ортаншы қызы мен күйеу баласының әлемдегі ең бай адамдардың қатарына ену себебін анықтап беру менің міндетіме жата қоймас. Бүгін, осы сауалға жауап жазып отырған кезімде, яғни, 11 мамыр айында КТК телеарнасынан Президенттің бұрынғы іс басқарушысы Өтемұратовтың Мәскеу қаласындағы ең атақты қонақ үйді 350 миллион долларға сатып алғаны жайлы ақпарат таратты.

Демек, олардың айлық жалақылары 350 миллиондық қонақ үй сатып алуға, шетелден 5-6 сарай сатып алуға жететін болуы керек!

- Сіз өзіңізді қай деңгейдегі жазушымын деп ойлайсыз. Мәселен мен сіздің «Тіршілік», «Сүйекші» атты хикаятыңызды бал күнімде жылап оқып, сізге бас ұрып жүруші едім. кейін есейгенде қайталап оқып көрсем, шұбалаңқы сөйлем, ой қайталау немесе бірді айтып бірге кету деген өте көп екен. Сіз осы жайттарды байқай аласыз ба? Жалпы «Қарғын»-нан кейін қандай көлемді туынды жаза алдыңыз?

- Өзімнің қай деңгейдегі жазушы екенімді өзім қалай айтпақпын? Оны сіздер білесіздер. Қалың оқушы біледі. Осы кезге шейін тек өмір шындығын жазуға тырысып келдім. Оқушыны, ақ қағазды алдамауды мақсат еттім. Бұдан былай да солай болмақ. Бір сүйсінерім - интернет болсын, газет-журнал болсын, қасақана тас лақтырғысы келгендер болмаса, бәрінің айтары - менің шығармашылығымды жоғары бағалайды екен. Ал, «Қарғын» романы болса әлі қолдан түсер емес. Мен оны студент-жастармен өткен кездесулерден анық сезіндім. Тіпті, сол романды жеке кітап етіп шығаруымды сұраған тілектерді көп естимін. Бәлкім, биылғы жылдың соңында, я болмаса келер жылы романды жеке шығарып қалармын. Қанша дана шығару керектігін оқушылардың өздері анықтап, сұраныс білдірсе құба-құп болар еді.

Соңғы оншақты жыл ішінде драматургияға көп көңіл бөліп келе жатқанымды оқушы қауым жақсы білетін шығар. Осы жылдар аралығында 7-8 пьеса жазыппын. Олардың бәрі көрермендерге жол тартты. Жуырда ғана М.Әуезов атындағы академиялық драма театрында «Жаужүрек» атты пьесамның премьерасы өтті. Орыс, кәріс театрларында пьесаларым жүріп жатыр. «Екі пьеса - «Тор», «Өкпек жолаушы», - Санкт-Петербург, Омбы театрларында қойылды. «Тордың» Санкт-Петербургте қойылуы-қазақ драматургиясының мерейі шығар деп ойлаймын, әлде, үйреншікті нәрсе ме? Ол жөнінде қазақ газеттерінен гөрі орыс басылымдары көбірек жазды. Біз солай екенбіз. Бір-біріміздің табысымызға қуана білмейді екенбіз. Немқұрайдылық пен селқостық түбімізге жетпесе болғаны. Сол Петербургтің үлкен бір мемлекеттік театры «Әнші құстар фестивалі» деген пьесамды сахналауға кірісіп кетті. Наурыз айында барып, театр ұжымымен танысып, сөйлесіп қайттым. Премьераның 3-қарашаға белгіленгенін бүгін телефонмен хабарлады. Сөз арасында  айта кетейін, бізді экономикасы қарыштап дамыған ел ретінде олар 30-40 мың доллар костюмдер тіккізу үшін көмек сұрап еді. «Құстар фестивалі» болған соң костюмдері қымбат екен. Көмек береді-ау деген екі-үш адаммен сөйлесіп көріп едім, бәрі «жоқ» дегеннен басқа сөз айта алмады. Әшейінде екі-үш ән айтқан шетелдік әншілерге шашылатын қаржы қазақ драматургиясының Ресейдің рухани астанасында қойылғалы жатқанына сараңдық танытты.

Спектакльдің былтырғы жылдан биылғы жылға ауысуының басты себебі осы болды. Шашылмайтын жерде шашылатын қазақ екенімізге тағы бір көзім жетті. Бұл менің ғана емес, қазақ драматургиясының табысы емес пе еді. Амал не? Біз осындаймыз.

- Армысыз Дулат аға! Әдебиетте «бір адаммен ауыру» деген ұғым бар. Ол әсіресе жастар жағында көп болып жатады. Мен де оқуға түскен кездері «сізбен ауырғанмын». Сізді «пайғамбар» санайтынмын. Шығармаларыңызды түгелге жуық оқыдым. Содан болар, жүрегімнің түбінен орын алдыңыз. Бірақ, сол керемет шығармалардың авторы кей кездері «біртүрлі» пікір айтып жүр. Мысалы, «дініміз өзгерсе өзгерсін», «оралмандарды әкелудің керегі жоқ» т.б. дегендей. Анау жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісовтің 86 жасқа келген шығармашалық кешінде «ағамыз бізге мені мақтамаңдар, әйтпесе залдан шығып кетем деді» дей келдіңіз де оны «тірі жүрген пайғамбар» дедіңіз. Аузыңыз қалай барды? Неге бұл сөзді естіген Әбдіжәміл шығып кетпеді? Мақтамаймыз деп уәде беріп алып «пайғамбарға» теңегеніңіз қай сасқаныңыз? Жалтақсыздар... Бірде билікке шүйліккен сыңай танытып алып, бірде солардың ығында жүресіздер. Кімге сенеміз? Зиялы қауымның неге табанының бүрі жоқ? Бұл жалпы сұрақтар... Ал, енді нақты сұрағымды айтайын: «Қазақ әдебиетіндегі ақын-жазушылар болсын, әдебиетші ғалымдар болсын соңғы кезде шын жүрегімен халыққа жаны ашып, еңбек етіп жүргені бар ма? Бар болса кімдер?» Осыны өз аузыңыздан естісем деп едім.

- «Менімен ауырғаныңыз үшін», бір кезде мені «пайғамбар» санағаныңыз үшін рахметтен басқа айтарым жоқ. Бірақ, жер бетінде қанша данышпан болса да адам-пендені пайғамбар санауға болмайды. Пайғамбар исі мұсылман үшін біреу-ақ, ол -Мұхаммед (ғ.с). Ал, сізге оғаш боп көрінген пікірлерім болса айта кетейін - «дініміз өзгерсе өзгерсін» деп мен еш жерде айтқан емеспін. Әсіре діншілдердің тым діндар боп, дінді ұлттан жоғары қоятынына қарсы болдым. Қазақтың бүкіл болмысы мен мәдениетін тек исламға апарып тіреп, қазақ мәдениетін исламнан кейінгі нәтиже деп қарайтындарға қарсылық білдірдім. Исламға дейін де қазақта мәдениет болды ғой, оған дейін төрт аяқтап жүрген мал емес едік қой. Дін - ұлттың ұстанған басты нанымы, қағидасы, идеологиясы. Егер ұлт болмаса дін өз алдына өмір сүре алмайды ғой. Әр бір дін белгілі бір ұлттың басты сенімі болған философиялық негіз болса, сол дін сол ұлттың өмір сүру салтына лайықталады. Қазір әсіре діншілдер біздің ғасырлар бойы айтып, жазып келген қасиетті сөзіміз «Алланы» табан астынан «Аллах» деуге көшті. Кеңес үкіметінің кезінде орыстар «Алла» демей «Аллах» деп жазып келгенде бәріміз ызаланып, «Алла» деп әйелдеріне ат қойып келген олар «Аллаға» келгенде неге «х» әрпін қосады» деп талай сынағанбыз. Енді өзіміз «Аллахқа» көше салдық. «Адамның басы - Алланың добы» деп ғасырлар бойы мақалдатып келген қазақ, «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деп жазған өзіміздің төл сөзімізді қайта жазамыз ба?

Кейбіреулер: «Басқа діннің адамдары исламды қабылдап жатыр» деп қуанады. Әрине, ол қуанышты жай. Бірақ, олар араб мәдениетін қабылдаған жоқ қой. Олар  араб киімін киіп, арабша өлең айтып, араб поэзиясын түпнұсқадан оқи алмайды ғой. Сондықтан да мен ең әуелі өз ұлтымды, қазағымды жоғары қоямын. Ұлт болмаса тіл де, дін де болмайды. Осы пікірімді көп адам ұшқары түсінеді екен. Ал, қазақ болмаса болмай-ақ қойсын, дін аман болсын деген қағиданы ұстанатындар болса олардың ұлттық санасын үшкірік шалған деп түсінемін. Ал, Ислам - біздің мемлекетіміз бен ұлтымыздың ажырамас бөлігі, басты діні.

Оралмандар жөнінде де пікірім белгілі. Президентпен жолыққанда да бұл мәселені көп сөйлестік. Қазақстанда ұлтымыздың санын көбейту үшін шеттегі қандастарымызды көбірек көшіріп әкелуіміз керек деген пікір айттым. Сол пікірді оқымағансыз ба, әлде, осылай бұра сөйлеу қазақтың туа бітті мінезі ме? Түсінбедім.

- Дулат аға, ассалаумағалейкум! Қояр сұрағымды түсіндіріп айта алсам. Қазақта: «Анау -Найман, мынау - Дулат», деп алалап бөлінуді «рушылдық» дейміз. Ал: «Анау - Шымкенттік, мынау - Атыраулық», деп алалап бөлінуді: «жершілдік» дейміз. Бұл екеуі - дерт. Қазақтың дерті. Бұдан басқа тағы да екі дерт бар: «мынау қаланікі, анау - ауылдікі» деп алалап бөліну. Мысалы, кеше Алматыдағы Думанда жер сұраған «ауылдан келгендерді»сабап қуғанын естігенде, қалалық («коренной» дейміз) Алматылықтар биліктің бұл әрекетіне қалай разы болғанын көрдіңіз ғой. Бір Қазақты бір Қазақ сабап, қамап жатқанда, үшінші бір қазақтың соған қуанатынын сонда көрдім. Бұл бөлінудің атын не деп қояр едіңіз. Бұл бөлінудің де атауы болу керек қой.

- Қазақта санай берсең дерт көп. Соның бастысы - рушылдықтың жыл сайын ушығып бара жатқанында. Рушылдыққа берілу - ұлт болмаудың алғы шарты. Ол - тоғышарлықтың, білімсіздіктің, надандықтың, санасыздықтың белгісі. Олар ұлттың жауы.

- Армысыз аға, ақын жазушылар тарапынан, тіліміз, руханиятымыз үшін қандай қарқынды қарекет жасай алады? бүгінгі жүріп жатқан тіл саясатында, тақияңызға тар келетіндей кереғар дүние бар ма?

- Тіл саясатымен жүкті болғанымызға жиырма жылдан асты. Жүктіміз деп жүрміз, жүкті болсақ осы уаққа шейін туар едік. Соған қарағанда құрсағымызда бала жоқ қой деймін. Міне, К.Мәсімовтің айтуы бойынша 2020 жылы түгел қазақша сөйлейді екенбіз. Өткен жылғы тіл жөніндегі өзі өткізген форумда ол осылай деп қаулы қабылдап, бәрімізді соған сендірді. Оған шейін Қожанасырдың әйгілі әңгімесін бастан кешірмесек неғылсын. Мен ұсыныс айтар едім: оған шейін Мәсімов мырза осы орында отыра берсін. Жиырма бір жыл шыдаған қазақ енді тоғыз жылға шыдар. Сонда не дер екен жарықтық!

- Официально заявив что Вы знаете имя следующего Президента - Вы плюнули на 16 Казахстанвев. Где же их выбор? Где демократия и меритократия? Где Вы находитесь? В банановой республике или в Казахстане?

Ответьте на вопрос: Вы осознаете что, сказав Вы знаете следующего Президента Вы потвердили что нашей стране безразлично на голос народа?

Только пожалуйста не говорите что не будете отвечать на вопрос, из за того что вопрос был задан на русском языке. У меня клавиша нет, но Я казахский язык скорее Вас лучше знаю. Просто Я не вижу необходимости писать лирические сказки когда страна летит под откос.

С уважением рассказу "Суйекши" - Ержан Алаш.

- Орыс тілінде сұрақ қойған, «Сүйекші» повесін (әңгіме депті) құрметтеуші Ержан Алаш деген азамат тағы да болашақ Президент жайлы сұрақ қойыпты. Мен ол сұрақтарға жоғарыда қазақша жауап бердім. Оны орыс тілінде қайталап жатудың қажеті жоқ шығар.

- Дулат аға өмірдің көбі кетіп азы қалды, өкінішіңіз не? Неге жазбай кеттіңіз? - қазіргі әдебиетте тұшынып оқитын шығарма неге жоқ? Мұхтар Мағауин, кеше дүниеден өткен Қадыр ағаларымыз сияқты әдебиетке неге адалдық танытпайсыз? Билікке сын айтуды тоқтатпаймын дейсіз, содан өзгеріп жатқан нақты дүние бар ма? Неге қазақтың бір жөні түзу телеарнасы жоқ?

- Қазіргі әдебиеттің бетін мұнай басып кеткен. Тазартып қарасаңыз табылады. Мұнай деп отырғаным -кімнің ақшасы болса, сол кітап шығаратын болды да, таза әдебиет сол қоқыстың астында қалды. Өзіңіз айтып өткен М. Мағауин мен күні кеше арамыздан кеткен Қ.Мырза Әли мырзалардың әдебиетке деген адалдығы ол екеуімен ғана бітпесе керек. Осы жүрген ақын-жазушылардың бір де бірі әдебиетке адал болған жоқ деп айта алмаймын. Сіздің айтып отырғаныңыз - талант деңгейі болуы керек. Ал, талант жұрттың бәріне бірдей шашылмайды. Көркем шығарма бір басқа да, азаматтық, саяси көзқарас алуан түрлі. Әр жазушының өз пікірі бар, саяси көзқарасы бар. Ол өмір ағымына қарай өзгеріп те отырмақ. Телеарналар жөнінде қандай пікірде екенімді білетін сияқтысыз. Біздегі айықпас кеселдің бірі - осы телеарналар боп отыр. Өзіндік бағыты, өзіндік стилі, өзіндік бет-бейнесі жоқ, біріңғай көшірме, немесе, шатты-бұтты қойыртпақ. Айтатын сөз бар-ау, бірақ, тыңдайтын құлақ болмай тұр ғой. Құлақ жоқ екен деп қарап жатпаспын. Реті келгенде, өтімді жерде айтып көрермін.

- Дулат аға, оңтүстік батыс азиядағы араб елдеріндегі төңкеріс біздің елге де келеді. Өйткені, авторитарлық қоғамның барар жері - сол. Бұлталақтамай соған дайындалу керек. Сондай жағдайда Сіз өз рөліңізді қалай деп ойлайсыз? Оған жеткізбеудің амалына бас қатырып жүрсіз бе? Артыңыздан зиялы ортаны ертуге тәуекел етесіз бе?

- Араб елдеріндегі өтіп жатқан дүрбелең түбі бізге де жетеді деп сеніммен айтқан сауалға жауап беруім қиын да қорқынышты. Оның бетін аулақ қылсын. Бірақ, өз жеріне басқа елдің бомбасы түсіп жатқанда алақайлап қуанатын елдің ертеңі қалай болмақ. Мен өз Президентімді қолдамаған күннің өзінде оны ауыстыру үшін бөтен елдің бомбасы өз жерімізге кеп жарылып жатқанына қуанбақ түгілі қайғыдан қан жұтып, өлетін сияқтымын. Сорлы Ливия халқы! Енді олар дәл осындай халге жету үшін 50-60 жыл бейбіт өмір сүріп, одан да ұзақ уақыт жаңа психология қалыптасуын күтеді. Көрерсіңдер, оншақты жыл өткен соң Ливия халқы Каддафиге жаңа ескерткіштер қоюға кіріседі.

Өз еліміздің тағдырын өзіміз шешкенді жөн көрем. Жаудың көмегін күту - өзіңе жасалған үлкен қастандық. Сананың төмендігі.

- Жеке өзіңіз азамат, мәдениеттанушы, жазушы ретінде С.Сәдуақасұлының рухының алдында қандай перзенттік (рухани) сөз айтқан болар едіңіз?

- Смағұл Сәдуақасовтың қазақ тарихынан алатын орны, әрине, ерекше. Білуімше, оның ұлт үшін жан аямай күрескенін, оның тарихымыздан алар орнын ешкім ұмытқан жоқ. Талай мақалалар мен кітаптар жазылды. Жазушы Бейбіт Қойшыбаев С. Сәдуақасов өмірін егжей-тегжейлі зерттеп, үлкен кітап жазды. Ал, оның сүйегінің күлін жерлейтін ұлтарақтай жерді Астана қаласының әкімі И. Тасмағамбетов қимай отыр дегенге сенгім келмейді. Мен білетін Иманғали ондай имансыз емес. Мұнда басқа бір себеп жатқан шығар. Әлде, басқалай жоспары бар ма екен? Ондай ұлы қайраткердің күлін бүкіл ел болып жер қойнына тапсыруымыз керек.

- Дулат аға, кітаптарыңызды оқып тұрамыз, жақсы жазушы екеніңізді өзіңіз де білесіз. Ал, руға бөліну дертіне келер болсақ, мына деректерге қарап расыменде рушылдық бар-ау деп ойлаймын. Үш жүздің баласы да ел басқаруда тең болса, соған ықпал етсеңіз деген тілегім бар. Қанат Саудабаев - Дулат руынан. Шөкеев, Қалмырзаев, Карбузов, Қожамжаров - Дулат - Шымыр руынан, Мами, Кұлыбаев - Дулат- Жаныс, А.Мұсабеков -Дулат- Ботбай, Тұрисбеков -Дулат-Сиқым. Жалайырлар: Қ.Тоқаев, М.Нәрікбаев, Б.Бұлғақбаев. Қанат Бозымбаев.

- Н.М.М. деген азамат бүгінгі биік лауазым иелерінің қандай рудан екенін тізіп шығыпты. Ия, бұл -ойланарлық жай екен. Бұрын мән бермеппін. Мұның басты себебін 9-жауапта айтып өттім. Басқа қосып-аларым жоқ.

Жалғасы бар