ПЕРҒАУЫН

Египет моласын Есілге көшірген,
Есіл Ғұн рухын санамнан өшірген.
Перілер ізінен тозаң боп тараған,
Түн келсе түсіме кіреді зобалаң.
Қанжарын кезеген Мұсаға, Һаронға,
Табынған ешкіге, табынған адамға.
Ғасырлар қанының дағындай мұнара,
Сүйрелеп келеді бізді мың күнәға.
Адамизат қолының қуаты жетпеген,
Тек қана Перілер демімен көктеген.
Ескірте алмаған топан су екпіні,
Құлата алмаған Наполеон тепкіні.
Өшіре алмаған дәуірлер тартысы,
Күйрете алмаған Ромел танкісі.
Перғауын рухы кезіп жүр даламды,
Кезіп жүр, кесапат жаулаған қаламды.
Ескі алаң бойында есінен ауысқан,
Қарт әйел басында билейді сауысқан...
Пендеге табынып, таусылған ойламы,
Ол жаққа баспаңыз!
Жындардың ойнағы.
Қанына малтыққан Кирдің басынан,
Тарихымды оқып ап сәбидей шошынам.
Ер Кене сарбазы су ішкен Есілден,
Еркін бұл рухымның үміті кесілген.
Тұлданып жылармын,
Жылап ап күлермін,
Соншама қалың ба, қасіреті бұл елдің?!
«Тек өзім Құдаймын,» – деп тыным таппаған,
Перғауын тіріліп келген бе деп қалам...
Мыңдаған шайтандар шарқ ұрған миында,
Табынған доңызға, табынған сиырға.
Өзгерте алмаған Дарвин шатпағы,
Алжастыра алмаған шіркеудің «хаттары».
Тәубасын түсірер адамға, ғаламға,
Келші деп жалынам Мұсаға, Һаронға.

ПЕРҒАУЫН

Египет моласын Есілге көшірген,
Есіл Ғұн рухын санамнан өшірген.
Перілер ізінен тозаң боп тараған,
Түн келсе түсіме кіреді зобалаң.
Қанжарын кезеген Мұсаға, Һаронға,
Табынған ешкіге, табынған адамға.
Ғасырлар қанының дағындай мұнара,
Сүйрелеп келеді бізді мың күнәға.
Адамизат қолының қуаты жетпеген,
Тек қана Перілер демімен көктеген.
Ескірте алмаған топан су екпіні,
Құлата алмаған Наполеон тепкіні.
Өшіре алмаған дәуірлер тартысы,
Күйрете алмаған Ромел танкісі.
Перғауын рухы кезіп жүр даламды,
Кезіп жүр, кесапат жаулаған қаламды.
Ескі алаң бойында есінен ауысқан,
Қарт әйел басында билейді сауысқан...
Пендеге табынып, таусылған ойламы,
Ол жаққа баспаңыз!
Жындардың ойнағы.
Қанына малтыққан Кирдің басынан,
Тарихымды оқып ап сәбидей шошынам.
Ер Кене сарбазы су ішкен Есілден,
Еркін бұл рухымның үміті кесілген.
Тұлданып жылармын,
Жылап ап күлермін,
Соншама қалың ба, қасіреті бұл елдің?!
«Тек өзім Құдаймын,» – деп тыным таппаған,
Перғауын тіріліп келген бе деп қалам...
Мыңдаған шайтандар шарқ ұрған миында,
Табынған доңызға, табынған сиырға.
Өзгерте алмаған Дарвин шатпағы,
Алжастыра алмаған шіркеудің «хаттары».
Тәубасын түсірер адамға, ғаламға,
Келші деп жалынам Мұсаға, Һаронға.
Маңдайға басылған таңбасы қорлықтың,
Египет бейіті Есілге орнықты.
Қаһарсыз ұрандар,
Қайратсыз қармаулар,
Тазарта алмас-ау, дәрменсіз болжамдар!
Тарихтың арманы:
Тек қана Нұқ келіп,
Топан су күшімен қоймаса нүктені.

Сезесің уақыттың не меңзеп тұрғанын,
Перғауын...
Нұрғауын...

ҰЛЫТАУ

Ұлытауға шықтың ба, ұлар етін жедің бе,
Ұлар құстың ұясын ұмытайын дедің бе?!
Басын тұман торлаған бұлдыр-бұлдыр өлкемде,
Бұлт астынан көз салам бұлдыр-бұлдыр ертеңге.
Борай да борай жауған қар –  
Астында қалды есігім.
Орай да орай жауған қар –
Үстінде қалды бесігім...
Қалай еді әлгі күй, қалай еді сөз басы,
Мөлт-мөлт етіп үзілген билеушінің көз жасы...
Ұлытаудың баурында ақсақ құлан жосыған,
Ақсақ құлан соңында аласұрған Жошы хан.
Кетбұғадай сабаздың күңіренген сазынан,
Сан ғасырлық дертімнен уақытша жазылам.
Түннің тыныш бесігін тербетеді неге осы,
Құлан теуіп өлтірген Қағандардың елесі?!
Қырау-қырау қаңтарда қабағыма түнеген,
Қиялыма жүр сыймай қырау-қырау бұл өлең.
О, Қыпшақтың даласы!
О, сен айтшы, Жошы хан!
Санам қайта тазарып сауығам ба осыдан?!
Итаяққа жаутаңдап қолдан жуынды ішпеген,
Мен бір ақсақ бөрі едім бөлтірігін тістеген.
Күні қаран бұл елдің тағдырына ашынам,
(Біздің хандар тірі жүр, есек тепкен басынан...)
... ... ...
Қырау-қырау қаңтарда қабағыма түнеген,
Қиялыма жүр сыймай қырау-қырау бұл өлең.
Маңдайынан бақ тайған мынау заман сұрынан,
Қошқыл жалым қылаңдап күн түбіне тығылғам,

...Ұлытауды айналып ұзақ жорттым арқаны,
Бір жақсылық болар-ау,
Оң қабағым тартады...

АСТАНА. ЖЕР АСТЫ ЖОЛЫ. СОҚЫР СЫБЫЗҒЫШЫ

Мысырдың бір мұңлы ертегін,
Һәм сырлы бандура ырғағын.
Мен оны сен тартқан
Сыбызғы үнінен тыңдадым.

Тыңдадым:
Ханзада жарының құлдармен ойнағын,
Күмбездер ішінде күлтелі тойларын,
Құрбандық ізінде жүз адам сойғанын,
Біздегі сумақай махаббат дәптерін,
Әй, солар ескірткен екен деп ойладым.

Жыр болып сыңсыған қаламсап ұшында,
Ай маңдай сұлулар ежелгі Мысырда.
Шаһарлар үстінде ақ кебін жамылып,
Қиялым ішінен қылау боп ұшуда.
Сендерден қалған бір естелік секілді
Біздегі жұтынған жалаңаш қысырлар...

Сен тартқан сыбызғы күйіне елтіген,
Жасамыс сұлумен қосылып желпінем.
Жоқ!..
Ол бір жеңілтек «Жез бикеш»,
Адамдық сертінен бас тартқан еркімен.

Тарихын, тағылымын талқандап тастаған,
Монастр кіргізіп, молаға бастаған.
Өз мұңы өзін жеп бітірген бұл елдің,
Жезөкшелері де қартая бастаған...

Түндері күмәнді, күндері мұнарлы,
Ай, қайран қарт сылқым!
Доғаршы жылауды....
Сенсізде қайталап береді күн сайын,
Жалыққан уақыт бұл әнді.

Тағатын тоздырған уақыт сүргіні,
О, жер асты жолының бейкүнә тұрғыны,
Бейіштің самалы иықтан бұрқырап,
Жер үсті жолына шығамыз бір күні...

...Өмірінің құнындай бес-алты жармағы.
Ау, зағип мұрагерім!
Мұңдығым, пәруәрім.
Конгресс-холл алдында сен болып боздайды,
Қазақтың қорланған байырғы аруағы...

КӨК ТҮРІКТЕРДІҢ ЖОРЫҚ ЖЫРЫ

Жалаңаш барып жауға ти,
Тәңірі өзі біледі, ажалымыз қайдан-дүр!

ШАЛКИІЗ ЖЫРАУ

...Баста бізді, бөрі-Ене!
Теріскей белден тер ақсын,
Күнгей белден ақсын қан!
Шаһитсіз кеткен талайдың
Сүйегін Жер де жатсынған...

Отыздағы мылжыңдар көлденеңдеп жолыма,
Қырықтағы қылжыңдар ербелеңдеп сорыма,
Он жасымда сауал ұрттап, сегіз перен Ой ұштап,
Он үшімде он екі тұтам жай ұстап,
Он бесімде құрама ер салдым тоқпақ жалды торыма!..

Дулығасы бұлтқа жетіп шарт сынған
Бұлан да бұлан, бұлан Ер!..
Бұландыкөлде айқаста Тәңіріге өзін тапсырған,
Уай, біздің Ерлердің күні батқан жоқ!
Қызыл жібек шымқай жамылып,
Қыз-қыз керуен тірлікте
Ар-ұяты ала жіпке таңылып,
Алтын тақ үшін Ата салтын сатқан жоқ!
Жатпасы үшін қарт шежіре
Қайтара бізге тас атып,
Тобылғы түбі тосатып,
Қорамсақ қорын босатып,
Арсылан жауға тимемсе,
Отына кектің күймемсе,
Ел үшін жанымыз құрбандық, жамбасымыз жерге тигенше!

Ұлдарымызды үзеңгілеріне құл ғып байламақ,
Қыздарымызды қызыл жайламақ...
Атаңа нәлет көп дұшпан тағы да келер жақындап!
Уай, қабылан Ерлер,
Қапылда,
Тәңір отындай лапылдап,
Сайын даладағы сансыз мақұлық
Қызыл у желді олай да бұлай сапырып,
Соңымыздан бірге жосыла,
Тиейік жауға ақырып!
Кесілген басы төбе боп тауымның шетін толтырсын,
Шашылған қаны өзен боп көлімнің бетін толтырсын!

Шаһитсіз кеткен талайдың
Сүйегін Жер де жатсынған.
Теріскей белден тер ақсын,
Күнгей белден ақсын қан!
Біз әзірміз!
Баста бізді, бөрі-Ене!..

Ей, кесір жау, кесір жау,
Тұманды тауда ет қақтап,
Күмәнді Түзде дәт қақтап,
Шынжырлы сауыт киісіп,
Бөрітектес Оғландар астана жұртыңа қырғын тиісіп!..
Арғымақтар белін талдырып,
Асқынған арам қаныңа адырдың шөлін қандырып,
Адыра қалған тәніңді Ай сәулесіне қыңсытып,
Көрерміз сенің жүзіңді,
Кесілген басыңды ер қасына алдырып!..

КҮЙ

Өлім күйі тәтті күй,
Елтиді жаным сол күйге...
Мағжан ЖҰМАБАЙ

Боз мұнар үстінде бусанып билеген,
Бозамық ай, сен де талыққан шығарсың?
Тәкаппар жондарды қамырдай илеген,
Баспалап жетті үнсіз жезтырнақ шұбар түн.

Сонау бір жылдары сары ауыз кезімде,
Шұбар түн мені де дәл солай илейтін.
Өзінің ең ұлы тегінен безінген –
Оны ағам: Әзірейіл тартқан бір күй –  дейтін.

Сол күйге елітіп көз ілем,
Сол күйге елітіп оянам.
Алдымда Сираттың көпірін сезінем,
Жендеттер тырнағын
Жапырақ нілімен бояған.

Ол кезде сескенбей алар ем,
Опасыз жылдардың оң қолын.
Көсілте көз алдап бұл шексіз даламен,
Шетіне адасып кетіппін енді оның.

Бұл сапар тым ұзақ, тым жақын,
Һәм бұл жырдай тым ескі.
Ол күйді сағына аңсайтын мұңлы ақын,
Белгісіз қабірін қаулаған гүл өсті.

Іңірде қаралтым бояулап әлемді,
Жадымда жаңғырып сол әуен келді үйге.
...Күркемде көп ойдан көз жазып ал енді,
Мен де үнсіз елітіп отырмын сол күйге...

731 ЖЫЛ. КҮЛТЕГІННІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ

БІРІНШІ СӨЗ

Е, Білге ағам, ер Қаған!
Тірліктегі өкпең болса бер маған.
Тұман көрдім Селенгіні қаптаған,
Соңғы сәтім сес жасап тұр,
Сол жаман...

Кездерімді жығылған, сан сүрінген,
Қайта-қайта есіме алдым бүгін мен.
Отты айналып орда алдынан ұзамай,
Түні бойы боздап шықты бір інген.

Ол боздаса Барыскөлден көш құлар,
(Сірә, қазір бір жамандық жоқ шығар).
Сұмдық екен оны тыңдап ояну,
Әй, бірдеме сезген шығар есті мал...

Қорқаулардай үймелеген мүрдеге,
Қалың дұшпан қыңсылайды іргеден.
...Маңдайшамда қалсын солай ілулі,
Қос өкпемнен көктеп өткен сұр жебе.

Ана – далам!
Маған бір сәт берші дем,
Жарықтық ай, қос омырауы тершіген...
...Не болды екен, әлі күнге хабар жоқ,
Табығашқа кеткен топты елшіден.

Жау көбейер өлгенімді білгесін,
Мықты ұстаңдар Енисейдің іргесін.
Мені әкеткен ажалды іздеп соңынан,
Борла Қатун боздап жылап жүрмесін.

Борла Қатун!
Бөрі туған текті анам,
Оралсын деп сауын айтты көк маған.
Жасы жетпей, жорық туын түсірмей,
Өкпелеме!
Тастап кетті деп маған.

Тозбасы үшін қайта-қайта пысықтап,
Оны уақыт,
Өз қолыңмен ұшықта!
Кейінгі ұлдар кетпесін деп табынып,
Көкбөрі емес, қайдағы бір мысыққа...

Бөрі тегін бұлдырықтай сағынған,
Бір жан өтпес,
Менің ғазиз жанымнан.
Тасқа қашап тарихымды жазыңдар,
Сонау тұрған Қарабаласағұннан...

Көктеп шыққан менің маңдай теріммен,
Бір түп қайың құламасын жерімнен!
...Мынау күннің күркіріне қосылып,
Әне, тағы боздап жатыр сол інген...

ТАРЛАН
Мұхтар МАҒАУИНГЕ

Азаулыда аға болған ерлер көп еді,
Әйтсе де Алмаға ат байлағаны жоқ еді!

- ДОСПАМБЕТ

Қансоқта ғасырлар тезінде
Материктей мұз жапқан.
Мінберден түскен мінәжаты бар сөзінде,
Жете ме дауыс біз жақтан?
Қыбырсыз қарап құбыла жаққа,
Балқан тау асып барған бір.
Серкелер мүйізін деміне қақтап
Басылмай қойды ақ жаңбыр!
Таңбалы тастың бетінде,
Бұланды таудың шетінде.
Күркесінде күшіген жүнді оқ жастап,
Арқалы топта азуын қайрап сөз бастап.
Боза бір шөпке күнде аунап,
Бозғылтым айға түнде аунап.
Қаралы ымыртқа қайыстыра салып салмағын,
Балталы орда маңында
Дүр сілкінген тарланым!

…Сере сере, сере қар,
Сескенбей барып сең жарған.
Шырмауық түстес шірелі заман торынан,
Тарихымды жем болған,
Рухымды көң болған.
Қыл майқанға көтеріп қаймықпастан қолға алған.
Бұз үстіне бұрқыратып от жағып,
Абыздай ауыр ойланған.
Ау, Қазақы тектің қасқырдай қайсар  иесі,
Қамкөңіл жұрттың қобыздай көне киесі.
Ормандай елге ордадай орнын жоқтатқан,
Ойланса уақытты оқыс тоқтатқан –
Тарланым!!!

....Қансоқта ғасырлар тезінде
Материктей мұз жапқан.
Мінберге шыққан мінәжаты бар сөзінде,
Бөрі дауысын күтеміз аға, сіз жақтан!
Күтеміз...

БОЗІНГЕН

...Бозарған шудасы желкілдеп,
(Мезгілсіз ағарған Анамның шашындай).
Аңқасын кептірген шөлі бір басылмай,
Күн ұзақ кезеді туған жер жотасын,
Іздейді ботасын.
Қараша күндері...
Гулеген боз боран,
Сағыныш сарыны – бота боп боздаған.
Аспанда шулаған жыл құсы,
Сол ескі жарасын қозғаған!

Бұрынғы күн емес секілді мына күн,
Бұрынғы ән емес секілді бұл әнім.
Кейуана тағдырлы аруана зарына,
Қосылып менде үнсіз жыладым.
Тас болып кеткен бе, көкірегі дүниенің,
Айтыңдаршы адамдар,
Нышаны бұл ненің?!
Тағдырын қоғамның тастап сол табанға,
Жетелеп барады бізді ақыр заманға.
Ежелден серпілмей ғасырлар түнегі,
Тоқтап-ақ қалардай замана жүрегі.
Күндерден айларға,
Айлардан жылдарға алмасқан,
Өңкей бір күңірену, өксікке толды аспан.

...Бозарған кекілін күн сүйіп,
Мелшиген тас оба пішінде,
Күйігі өрт болып ішінде.
Көз алмай күзетіп туған жер жотасын,
Аруана емізіп жатады түсінде,
Қасқырға айналған ботасын...    

ЖЕТІМ ТОРҒАЙЛАР

Зұлымдықтай ақылды бол,
Жанымның,
Жарасының аузын ашпа, жарқыным!
ШЕКСПИР

...Оларға арнап жақсы болжам айта алман,
Заман өзі бетімді әбден қайтарған.
Бәйтерекке ұясын тастап Самұрық құс,
Жеріп кеткен жұмыртқасын шайқаудан.
Маған ауыр олар жайлы ойланбақ,
Уақыт кеткен Сахи күлкімді ойрандап...
Оты сөнген ошағында опынып,
Отыр ағам жез крестіне шоқынып.

Мағрұптан мәржіп шыққан күніме,
Машүріптен мүлгіп жеткен түніме,
Имансыздың  шашыраған нәжісі,
Кеш көктеген ихысан гүлдің бүріне.
Тағылымын өсиеттеп өлерде,
Атам өзі боз бурасын  шөгерген.
Жерұйығымның желкесінде сор қайнар,
Зеңгір көктен желіге ұшқан қанды айдар.
Құмайлардың тояты үшін тіленіп,
Жемсауында кетті жетім торғайлар.

...Шаңды жорық шатырында туылып,
Ұмай ана  ақ сүтіне жуынып.
Әлмисақтың жанарына жерленген,
Тағдыр жолын таразылап тең бөлген.
Жебелердің суылымен оянып,
Көшпенділер бесігінде тербелген.
Жетімектер-ау!
Бөрі баурына сыймап па ең,
Жас бөлтірік таласа еміп сендермен.
...Кею ана рухы,
Күңіреніп жүр күн қуып,
Қап тауында Бұлдырық құстар дүрлігіп.

Енді келер екі айналмас ғұмырда,
Ол сорлы ана өтер жасын сығымдап...
Қара аспаннан қандауыр көз қарайды,
Қара боран әлде нені сыбырлап.
...Бозғыл айға бата жасап отырмын,
Таңдайдағы бесік жырымды ыңылдап...

ОРТА ҒАСЫР ҰРЫС МАЙДАНДАРЫНДАҒЫ ТҮНГІ ЖЫР

БІРІНШІ ЖЫР

Алғайдың алты қырында арғымақ атлар жусайды,
Жақсылық па ол, не Бегім?
Бөрілібұлақ суына шөліркеп жаным сусайды,
Жамандық па ол, не Бегім?
Туырлықтай жетім бұлт жел сесінен үркеді,
Жалғаннан жеріп кеткен бе?
Жалқы туған қарындас жанарға жасын іркеді,
Оған да қайғы жеткен бе?
Бозкөденің түбінен бұлдырық құстар үркеді,
Ұясын салған бөктерге.
Ала аждаһа аптығып балапан басын түртеді,
Қайрылар қайран жоқ менде.
Орманды қырқа астында ошағым қалды жел құшып,
Ошағымның басында қосағым қалды жер құшып.
Ебелек ұшпас елсізден,
Көбелек ұшпас көлсізден.
Көген сап тілеп мойныма көп күттім сені жан аға!
Ажыр-ажыр тауларда,
Қожыр-қожыр тастарда,
Қурайдан жонып сыбызғы, қауырсын тіктім жағама.
Күн бетін көлге жасырып,
Ай бетін суға матырып,
Арқарлар ауған Алтайды,
Аңсай да аңсай ақыры біздің де көңіл ортайды.
Боталаған боз інген, бошалаған құба інген,
Табынынан бөлініп боз далаға жүгірген.
Терістік белден соққан жел –
Тебінгі терін құрғатар,
Түстік белден соққан жел –
Жанымның шерін құрғатар.
Қаратаудан ел босты қара найзасын қалдырып,
Қаралы жесір боздайды бесікке қолын талдырып.
Қалаға тиді қабылан жау – қан ішпей сірә, кетер ме,
Далаға тиді арыған жау – өліспей сірә, кетер ме?
Жаралы құстай шырылдап жау қолында қалды інім,
Жат етпесе игі еді!
Жанынан безген жантықтың қолына беріп тағдырын,
Қапы етпесе игі еді!...

ЕКІНШІ ЖЫР

Қалжырап барып көз іліп кеткен уақыттың,
Құрсағындағы құнын құм басқан Ерендер,
Көрден оянып көңілді біздің жебеңдер!
Салмау да салмау самтырап жатқан қырқалар,
Сенде жоғалған кездігімді іздеп кім табар?
Сарыала қаздай самғап бір ұшқан жебелер,
Ат жалын құшып Аймадет өлген төбелер.
Үйде туып түзде өліп,
Атасы басқа дұшпанның қанынан тоят іздедік.
Күрке тіктік киізден,
Садақ идік мүйізден.
Бөрібас тудың астында хан алдына құралып,
Жекпе-жек майдан үстінде Абыздан бата сұрадық.
Аш қасқырдай алқындық,
Аш бүркіттей жұлқындық.
Іленің қанды суымен бұл елдің қаны мінездес,
Опалы туған оғылан ер обалын жатқа жібермес.
Апаннан шыққан қасқырдай алаңда қылыш жарқылы,
Қарасұр жүзі қуарып қанын бір жаудың сарқыды!
Інінен шыққан жыландай ілгекті найза сесінен,
Қаралы жоны қуарып жоталар жатыр есінеп.
Тоқсан торлы сауыттың тоғызы қалды тозғанда,
Толғап бір тартқан адырна түйреді жауды көз қармап.
Алау да алау, алау от!
Аспанға қолын сілтеген,
Жалау да жалау, жалау от!
Жотаға жолын сілтеген.
Күн астында күркіреп,
Ай астында дүркіреп,
Құрулы шепті құрсаулап айқайдан көңіл аптығып,
Жасанған жауға аттандық арыстан жалды ат мініп!
...   ...   ...
Аруақ, аруақ!!!

ҮШІНШІ ЖЫР

...Ертістен өттік ентелеп,
Еділге жолды келтелеп.
Қамығып қалған қалқам-ау,
Айрылдым сенен ертерек.

Мәпелеп міндім құла жал,
Құла жал шабыс сұранар.
Түнделетіп бір жетерге,
Жолымды кесіп тұр ажал.

Арқаның құба жонында,
Ақырып ұрыс салдық-дүр,
Алқымнан жауды алдық-дүр.
Алдымнан тиіп ақ жебе,
Қансырап жолда қалдық-дүр.

Оқ қылқандай төгілді,
Қан жусандай егілді.
Құзғынға күнім қаратқан,
Қимаймын әттең, өмірді.

Алтайдай алыс мекенге,
Салған бір зарым жетер ме?
Айқайлап шепті бұзып ем,
Ғазизлеген сұлтан жанымды,
Ел үшін құрбан етерге.

Қоштасып дала, бәріңмен,
Бір жатам бабаларыммен.
Тал бесігімді саған табыстап,
Тағдырыңды орап әкеткем,
Үкілі орамалыңмен.

Сауыттар кидім ақсырма,
Болаттан өрмек жапсырған.
Сүйегі жатыр әкемнің,
Сүйемдей жердің астында.
Аманат етіп бұл таудың,
Сүйелдей тасын тапсырған...

Елсізде ер сап телпекке,
Тік жүрген еркек еркек пе?
...Мен  жайлы аңыз айта жүр,
Ішіңде қалған тентекке...

Ауылым қонған Алакөл,
Алакөл мендей жаралы ол.
...Медиенде жатып мерт болсам,
Жазыда қонған жұртымнан,
Бір уыс топырақ сала көр!!!

Отауым қалды белінде,
Төсегім қалды төрінде.
Атаңа нәлет дұшпанды,
Жатармын тосып көрімде!..

«Абай-ақпарат»