مەن ىلعي شاكىرتتەرىمە “مۇزبالاق”-تى كورسەتىپ ءجۇردىم. جانە ول تۋراسىندا ارتىق ەشتەڭە بىلمەيتىن ەم. جاقىندا قازاقستان انيماتسيالىق كينوستۋديالار قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى، “Astana film” جاستار كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى جانىبەك نۇربەكۇلى ءسۇيىنشى حاباردى جەتكىزگەندە، “بۇل وسى الگى مەن ورىس ءتىلدى اۋديتورياعا كۇندەلىكتى كورسەتىپ جۇرگەن مۋلفيلم ەمەس پە ەدى؟..” دەپ اياق استى اڭ-تاڭ كۇي كەشكەنىم بار...سودان سول “مۇزبالاق” تۋىندىسىنىڭ رەجيسسەرلەرىنىڭ ءبىرى تۇردىبەك مايدانۇلىمەن ارنايى سۇحباتتاستىم.

- تۇردىبەك مىرزا، اۋەلى جاقىنداعى جەڭىستەرىڭىز قۇتتى بولسىن! ەل بولىپ، ءماز-مايرام قۋاندىق. ەندى ايتىڭىزشى، بۇگىنگى قازاق انيماتسياسىنىڭ ەڭ باستى 3 ماسەلەسى نە؟

- ريزا حانىم، راقمەت! بىزدە انيماتسيا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇيەلى تۇردە ءالى جولعا قويىلماعان. وعان بالانىڭ ويىنى نە ەرمەگى دەپ قانا قارايدى. ول ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن، ۇلتتىڭ بولمىسىن قالىپتاستىراتىن ۇلكەن يدەولوگيالىق قۇرال ەكەندىگىنىڭ بايىبىنا ەشكىم بارىپ جاتقان جوق.

ەكىنشى ماسەلە – ناقتى جۇيە جوق. جىلىنا مۇنشا ساعات انيماتسيا وندىرىسكە شىعۋى كەرەك دەگەن بەلگىلەنگەن ۋاقىتى دا جوق. مىسالى، قىتايدى الىپ ايتساق، ولار جىلىنا 3000 ساعات ەفير دايىندايدى. بالالار ءۇشىن ءار ءتۇرلى جانردا جىلىنا ءۇش مىڭ ساعاتتىق فيلم جاسايدى. رەسەيدىڭ ءوزى 200 ساعات جاسايدى. ءبىز جىلىنا 2 ساعات تا جاسامايمىز. كەيدە 1 ساعاتتا جوق. 2015 جىلدان بەرى 2019 جىلعا دەيىن ەكى-اق ساعاتتىق فيلم جاسالدى. 2019 جىلى ءونىم جوقتىڭ قاسى.

ءۇشىنشى ماسەلە – مامان ماسەلەسى. بىزدە مەملەكەتتىك ەكى وقۋ ورنى بار. ءبىرى – الماتىداعى “تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى”، ەكىنشىسى – استانامىزداعى “قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى”. سول جەرلەردە ماماندارعا گرانت وتە از بولىنەدى. جىلىنا 7-8 عانا. ماماندىق تاربيەلەۋ جاعى جولعا، جۇيەگە قويىلماعان، انيماتسيا، رەجيسسۋرا دەپ جالپىلاما ۇيرەتە سالادى. شەتەلدە قالاي؟ ولار ءبولىپ-ءبولىپ ۇيرەتەدى. گرافيكالىق انيماتسيا، رەجيسسۋرالىق انيماتسيا، قويۋشى-سۋرەتشىسى دە بولەك ۇيرەتىلەدى. توپ بولىپ، بىرىگىپ جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتەدى. بىزدە دارا-دارا ءبىر 7-8 رەجيسسەردى دايىنداۋعا بولادى. تەك قانا سول مامان تاپشىلىعىعىنىڭ ءوزى ءبىزدى قاتتى الاڭداتادى.

وسى ءۇش ماسەلە ناقتىلى، جۇيەلى شەشىلسە، قازاق انيماتسياسى دامىر ەدى. سول ەكى ۋنيۆەرسيتەتتەردەن شىققان ستۋدەنتتەردىڭ كورسەتكىشى جالپى جامان ەمەس، حالىقارالىق بايگەلەردە ورىن الىپ ءجۇر.  مىسالى، جاقىندا قازان ايىندا گەرمانيانىڭ حەمنيتس قالاسىندا جيىرما ءتورتىنشى رەت ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان “SCHLINGEL” كينوفەستيۆالىنەن “ەڭ ۇزدىك انيماتسيالىق فيلم” دەگەن نوميناتسيا بويىنشا جوعارىدا ايتىلعان باعاناعى ءبىزدىڭ “مۇزبالاق” تولىقمەترلى انيماتسيالىق ءفيلمى باس جۇلدەگە يە بولىپ كەلدى. ونى گەرمانيانىڭ انيماتسيالىق فيلمدەر ينستيتۋتى تاعايىنداعان بولاتىن. وندا 52 ەلدەن 233 فيلم قاتىستى. ولار وزدەرىنىڭ ءباسپاسوز بەتتەرىندە بىزگە وتە جوعارى باعا بەرگەن. “بۇل - انيماتسيالىق ءفيلمنىڭ وزىق ۇلگىسى. “PIXAR” مەن “WALT DISNEY”-ءدىڭ اۋديتورياسىنان تىس جەردە جاسالعان ەرەكشە فيلم! ” دەپ اتاپ ءوتىپتى. وسىنىڭ ءوزى - قازاق انيماتسياسىنىڭ جەتىستىگى عوي.

- قازاق انيماتسياسى كەشەۋىلدەپ دامىپ كەلە جاتىر. كەمشىن تۇستارى جەتكىلىكتى. ءبىزدىڭ انيماتسيا ونەرى رەسەيدىڭ بۇگىنگى انيماتسياسىنىڭ دەڭگەيىنە شامامەن قانشا ۋاقىتتا جەتەر ەكەن؟

- جاڭا كەمشىن تۇستارىن ايتىپ وتكەندەي بولدىم. جالپى بىزدە انيماتسيا قولداۋ تاۋىپ وتىرعان جوق، سول ءۇشىن كەنجە قالدىق. ءبىزدىڭ قانشاما ماماندارىمىز، جاستارىمىز رەسەيدىڭ قانشاما ءفيلمىن جاساپ وتىر. ەلەكتروندى تۇردە، كومپيۋتەرمەن. سولاردىڭ سەريالدارىن، تاپسىرىستارىن جاساپ بەرۋدە. مۇنى كاسىبي مامان رەتىندە ءبىز بىلەمىز. رەسەيمەن سالىستىرۋ دۇرىس دەپ ويلامايمىن! الەمدىك نارىقپەن سالىستىرۋ كەرەك. ءبىز ءفيلمدى رەسەيدەن كەم جاسامايمىز. تەڭ، ءتىپتى وزىپ كەتىپ جاتقان تۇستارىمىز دا جەتەرلىك. “جالعىزدىڭ ءۇنى” شىقپايدى دەگەندەي، نارىق زامانىندا كورىنبەي قالىپ جاتىرمىز. تىم از شىعىپ جاتقانىمىزدان، باسقا ەلدىڭ فيلمدەرى ءبىزدىڭ ەكراندى جاۋىپ كەتىپ جاتىر. سول ءۇشىن بىزدىكى جوقتىڭ قاسى بولىپ تۇر. ايتپەسە، از بولسا دا، ساز فيلمدەر شىعىپ جاتىر.

- بۇگىن ءبىزدىڭ انيماتسيا تۋىندىلارى - از، ونشا تانىمال ەمەس. قازىر اۋاداي قاجەت پروداكشن، پوستپروداكشن جانە مەنەدجمەنت سالالارىن دامىتۋ انيماتسياعا ەرەكشە قاجەت-اق. مۇنداعى ەڭ باستى كەدەرگى نەدە؟

- مەملەكەتتەن تاپسىرىس، ءوندىرىس بولعان كەزدە پروداكشندەر اۆتوماتتى تۇردە كوبەيەدى. بىزدە قازىر “بالاپان” تەلەارناسىمەن جۇمىس ىستەيدى. بىراق، وڭىڭ ۋاقىتى مەن قارجىسى وتە-وتە از. شەتەلمەن سالىستىرعاندا تەگىن ىستەپ جاتىر دەۋگە بولادى. نارىق ادامداردىڭ جان سانىنا اينالدى. حالىقىمىزدىڭ جان سانى كوتەرمەيدى. پروداكشندەردىڭ ءوز قارجىلارىمەن جۇمىس جاساپ، فيلم تۇسىرۋىنە، قايتادان اقشانى قايتارىپ الامىز دەگەندەرىنە قورقىنىشپەن قارايدى. كوپتەگەن قالالاردا كينوتەاترلاردىڭ بولماۋى. تاعى قىتايدى مىسالعا الساق، ولار مەرەكە كۇندەرىندە ەڭ ءبىرىنشى وزدەرىنىڭ وتاندىق فيلمدەرىن العا شىعارادى. جاقسى كۇندەرگە دە، حالىق كورەتىن ۋاقىتتارعا دا ءتول دۇنيەلەرىن قۋانا-قۋانا قويادى. زاڭ جۇزىندە. مىسالى، “مۋلان”، “كۋنگ-فۋ پاندا”- نى دا كورسەتەردە دە ءسويتتى. ولار وسىلاي ىستەي الادى. ال بىزدە ارينە، ءبارى كەرسىنشە! شەتەلدىك فيلمدەردى اكەلىپ ەڭ ءبىر قولايلى، ءتيىمدى كەرەمەت ۋاقىتتارىنا وپ-وڭاي قويىپ بەرە سالامىز. ءوزىمىزدىڭ وتاندىق فيلمدەردى جەتىمسىرەتىپ ادام بارمايتىن، كورمەيتىن تۇنگى ساعات بىرگە، تاڭعى ونعا دەگەن سەكىلدى ۋاقىتتارعا اپارىپ اياۋسىز تىعىپ جىبەرەمىز. مۇنى قانشاما رەجيسسەرلەر ايتتى. جۋرناليستەر دە اندا-مىندا ايتتى. وعان پىسقىرعان ادام جوق! بۇل جاعدايعا ءبىز دە تاپ بولدىق. باسىمىز سوعىلدى.

- كەيىنگى كەزدە قازاق انيماتسياسى تەك تەحنيكالىق تۇرعىدان ەمەس، مازمۇن مەن يدەيا جاعىنان دا ۇتىلىپ جاتىر... 

- ريزا حانىم، بۇل سۇراعىڭىزعا ەندى كەلىسپەيمىن! سەبەبى، بىزدە مازمۇندى، يدەياسى تەرەڭ تاقىرىپتار وتە كوپ. تەك قانا ءبىر عانا نارسە بار، ول – تاپسىرىستى دۇرىس جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىندەرى. كەي جوبالارعا شامالى اقشا بەرسە دە، ۋاقىت بەرمەيدى. تىم قىسقا ۋاقىتتى ايتادى. مىسالى، بالا توعىز اي، توعى كۇندە تولىققاندى تۋىلۋى كەرەك قوي. انيماتسيالىق ءفيلمدى جاساۋدا  دا - سولاي! ءوزىنىڭ تولىققاندى ۋاقىتى كەرەك. الەمدىك ستاندارتتارعا، مۇمكىندىكتەرگە قاراي. بىزدە تاپسىرىس بەرۋشىلەر، مەملەكەتتىك ۇيىمدارعا ەكى جىل قاجەت دەسەك، ءبىر جىلدا جاسا، ايتپەسە جاسامايمىن دەپ ايتىڭىز دەيدى. قالاي ايتاسىڭ؟ ەكى جىل كۇتىپ، قولعا ارەڭ كەلگەندە جاسامايمىن دەپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. سوسىن بارىنشا جاساپ شىعارادى. التى-جەتى ايدا شالا تۋىلعان بالا سياقتى شىعا كەلەدى. دۇرىس، مازمۇن جاعىن دا تەرەڭ ويلاپ، اسىقپاي ءپىسىرۋ كەرەك. تەحنيكالىق، رەجيسسەرلىك قويىلىم، قارجى جاعى بارلىعى سايكەس كەلگەندە عانا تولىققاندى، ادەمى فيلم بولىپ شىعادى. بىزدە ونەر ادامى مەن مەملەكەت اراسىندا وسىنداي دا ماسەلەلەر بار. بىراق، قازىر قازاق انيماتسياسىن قارجىلاندىرىپ جاتقان تەك مەملەكەت قانا. جەكە ۇيىمداردىڭ قارجىلارى جەتپەيدى. قىمباتقا تۇسەدى. ونى قولعا الىپ، ۇيىمداستىرىپ جاتقان دا ەشكىم جوق.

- نەلىكتەن قازىرگى قازاق انيماتسياسىندا ناقتى قازىرگى زامانا بەينەسى مەن جاندى تىنىسى تىم از؟ بۇل جالپى بۇگىنگى قازاق ونەرىنىڭ باس اۋرۋى ما؟

- ءسىزدىڭ زامانا بەينەسى دەپ جاتقانىڭىز قازىرگى زامانعا ساي روبوت سەكىلدى كەيىپكەرلەردى ايتىپ وتىرسىز دەپ ويلايمىن. مەملەكەتتىڭ قازىرگى بەرىپ جاتقان تاپسىرماسى - ۇلتتىق فيلم جاساۋ. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قازىرگى قوعام - وتكەنىمىزدى، جوعالتقانىمىزدى تۇگەندەپ ۇلگەرمەگەن قوعام. زاماناۋي كەيىپكەردى تۋدىرۋ ءۇشىن دە ءار نارسە ءوز باسقىشىمەن (ساتىسىمەن) كەلۋى كەرەك. مىسالى، امەريكاعا قاراساڭىز فانتازيالارىن قوسىپ، روبوتتارمەن باسقالارمەن دە سۋپەرقاھارمان، جاقسى كەيىپكەرلەرىن جاساپ جاتىر. ونى ءبىز دە ويلايمىز، بىراق، بارلىعى باسقىشىمەن كەلۋى كەرەك. ءبىز ءالى ءوزىمىزدىڭ ەرتەگى-اڭىز، اڭگىمەلەرىمىزدەگى، تاريحىمىزداعى باتىرلارىمىزدىڭ دا وبرازىن جاساپ ۇلگەرىپ جاتقان جوقپىز. سونىڭ ءبارى جاسالعاننان كەيىن اۆتوماتتى تۇردە باسقىش بويىنشا زاماناۋي كەيىپكەرلەردى جاساۋدىڭ ءوز ۋاقىتى كەلەدى. بىزگە تاپسىرىس بەرەتىن تەك مەملەكەت بولعان سوڭ، ءازىر ونداي تاپسىرما، تاقىرىپ جوق. رۋحاني جاڭعىرۋدا جوعالتقانىمىزدى قايتا جاڭعارتۋىمىز، تابۋىمىز كەرەك دەگەن يدەولوگيا تۇر. بالالاردى، ۇرپاقتى ەلسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋىمىز ءۇشىن كەشەگى وتكەن قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزباي باتىرلارىمىزدىڭ ەرلىكتەرىن اۋقىمدى ساپالى فيلمدەرگە اينالدىرساق، سونىڭ ءوزى ۇلكەن-ۇلكەن كەيىپكەرلەر بولار ەدى.

- تۇردىبەك مىرزا، سىزگە اتالمىش سۇحباتقا الدىمەن كەلىسكەنىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىن! سوسىن، قازاق انيماتسياسىنا ادال ءھام شىنايى جانۇشىرا قىزمەت قىلىپ جۇرگەنىڭىز ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى دا قوسا كەتكىم كەلەدى.

- سىزدەرگە دە زور العىسىمدى ايتامىن!

سۇحباتتاسقان ريزا ىسقاق

Abai.kz