Men ylghy shәkirtterime “Múzbalaq”-ty kórsetip jýrdim. Jәne ol turasynda artyq eshtene bilmeytin em. Jaqynda Qazaqstan animasiyalyq kinostudiyalar qauymdastyghynyng basshysy, “Astana film” jastar kinostudiyasynyng diyrektory Jәnibek Núrbekúly sýiinshi habardy jetkizgende, “Búl osy әlgi men orys tildi auditoriyagha kýndelikti kórsetip jýrgen mulifilim emes pe edi?..” dep ayaq asty an-tang kýy keshkenim bar...Sodan sol “Múzbalaq” tuyndysynyng rejisserlerining biri Túrdybek Maydanúlymen arnayy súhbattastym.

- Túrdybek myrza, әueli jaqyndaghy jenisteriniz qútty bolsyn! El bolyp, mәz-mayram quandyq. Endi aitynyzshy, býgingi qazaq animasiyasynyng eng basty 3 mәselesi ne?

- Riza hanym, raqmet! Bizde animasiya memlekettik dengeyde jýieli týrde әli jolgha qoyylmaghan. Oghan balanyng oiyny ne ermegi dep qana qaraydy. Ol úrpaqty tәrbiyeleytin, últtyng bolmysyn qalyptastyratyn ýlken iydeologiyalyq qúral ekendigining bayybyna eshkim baryp jatqan joq.

Ekinshi mәsele – naqty jýie joq. Jylyna múnsha saghat animasiya óndiriske shyghuy kerek degen belgilengen uaqyty da joq. Mysaly, Qytaydy alyp aitsaq, olar jylyna 3000 saghat efir dayyndaydy. Balalar ýshin әr týrli janrda jylyna ýsh myng saghattyq filim jasaydy. Reseyding ózi 200 saghat jasaydy. Biz jylyna 2 saghat ta jasamaymyz. Keyde 1 saghatta joq. 2015 jyldan beri 2019 jylgha deyin eki-aq saghattyq filim jasaldy. 2019 jyly ónim joqtyng qasy.

Ýshinshi mәsele – maman mәselesi. Bizde memlekettik eki oqu orny bar. Biri – Almatydaghy “Temirbek Jýrgenov atyndaghy óner akademiyasy”, ekinshisi – astanamyzdaghy “Qazaq últtyq óner uniyversiyteti”. Sol jerlerde mamandargha grant óte az bólinedi. Jylyna 7-8 ghana. Mamandyq tәrbiyeleu jaghy jolgha, jýiege qoyylmaghan, animasiya, rejissura dep jalpylama ýirete salady. Shetelde qalay? Olar bólip-bólip ýiretedi. Grafikalyq animasiya, rejissuralyq animasiya, qoishy-suretshisi de bólek ýiretiledi. Top bolyp, birigip júmys jasaugha ýiretedi. Bizde dara-dara bir 7-8 rejisserdi dayyndaugha bolady. Tek qana sol maman tapshylyghyghynyng ózi bizdi qatty alandatady.

Osy ýsh mәsele naqtyly, jýieli sheshilse, qazaq animasiyasy damyr edi. Sol eki uniyversiytetterden shyqqan studentterding kórsetkishi jalpy jaman emes, halyqaralyq bәigelerde oryn alyp jýr.  Mysaly, jaqynda qazan aiynda Germaniyanyng Hemnis qalasynda jiyrma tórtinshi ret ótip jatqan halyqaralyq balalar men jasóspirimderge arnalghan “SCHLINGEL” kinofestivalinen “Eng ýzdik animasiyalyq filim” degen nominasiya boyynsha jogharyda aitylghan baghanaghy bizding “Múzbalaq” tolyqmetrli animasiyalyq filimi bas jýldege ie bolyp keldi. Ony Germaniyanyng animasiyalyq filimder instituty taghayyndaghan bolatyn. Onda 52 elden 233 filim qatysty. Olar ózderining baspasóz betterinde bizge óte joghary bagha bergen. “Búl - animasiyalyq filimning ozyq ýlgisi. “PIXAR” men “WALT DISNEY”-ding auditoriyasynan tys jerde jasalghan erekshe filim! ” dep atap ótipti. Osynyng ózi - qazaq animasiyasynyng jetistigi ghoy.

- Qazaq animasiyasy kesheuildep damyp kele jatyr. Kemshin tústary jetkilikti. Bizding animasiya óneri Reseyding býgingi animasiyasynyng dengeyine shamamen qansha uaqytta jeter eken?

- Jana kemshin tústaryn aityp ótkendey boldym. Jalpy bizde animasiya qoldau tauyp otyrghan joq, sol ýshin kenje qaldyq. Bizding qanshama mamandarymyz, jastarymyz Reseyding qanshama filimin jasap otyr. Elektrondy týrde, kompiutermen. Solardyng serialdaryn, tapsyrystaryn jasap berude. Múny kәsiby maman retinde biz bilemiz. Reseymen salystyru dúrys dep oilamaymyn! Álemdik naryqpen salystyru kerek. Biz filimdi Reseyden kem jasamaymyz. Ten, tipti ozyp ketip jatqan tústarymyz da jeterlik. “Jalghyzdyng ýni” shyqpaydy degendey, naryq zamanynda kórinbey qalyp jatyrmyz. Tym az shyghyp jatqanymyzdan, basqa elding filimderi bizding ekrandy jauyp ketip jatyr. Sol ýshin bizdiki joqtyng qasy bolyp túr. Áytpese, az bolsa da, saz filimder shyghyp jatyr.

- Býgin bizding animasiya tuyndylary - az, onsha tanymal emes. Qazir auaday qajet prodakshn, postprodakshn jәne menedjment salalaryn damytu animasiyagha erekshe qajet-aq. Múndaghy eng basty kedergi nede?

- Memleketten tapsyrys, óndiris bolghan kezde prodakshnder avtomatty týrde kóbeyedi. Bizde qazir “Balapan” telearnasymen júmys isteydi. Biraq, onyng uaqyty men qarjysy óte-óte az. Shetelmen salystyrghanda tegin istep jatyr deuge bolady. Naryq adamdardyng jan sanyna ainaldy. Halyqymyzdyng jan sany kótermeydi. Prodakshnderding óz qarjylarymen júmys jasap, filim týsiruine, qaytadan aqshany qaytaryp alamyz degenderine qorqynyshpen qaraydy. Kóptegen qalalarda kinoteatrlardyng bolmauy. Taghy Qytaydy mysalgha alsaq, olar mereke kýnderinde eng birinshi ózderining otandyq filimderin algha shygharady. Jaqsy kýnderge de, halyq kóretin uaqyttargha da tól dýniyelerin quana-quana qoyady. Zang jýzinde. Mysaly, “Mulan”, “Kung-fu Panda”- ny da kórseterde de sóitti. Olar osylay istey alady. Al bizde әriyne, bәri kersinshe! Sheteldik filimderdi әkelip eng bir qolayly, tiyimdi keremet uaqyttaryna op-onay qoyyp bere salamyz. Ózimizding otandyq filimderdi jetimsiretip adam barmaytyn, kórmeytin týngi saghat birge, tanghy ongha degen sekildi uaqyttargha aparyp ayausyz tyghyp jiberemiz. Múny qanshama rejisserler aitty. Jurnalister de anda-mynda aitty. Oghan pysqyrghan adam joq! Búl jaghdaygha biz de tap boldyq. Basymyz soghyldy.

- Keyingi kezde qazaq animasiyasy tek tehnikalyq túrghydan emes, mazmún men iydeya jaghynan da útylyp jatyr... 

- Riza hanym, búl súraghynyzgha endi kelispeymin! Sebebi, bizde mazmúndy, iydeyasy tereng taqyryptar óte kóp. Tek qana bir ghana nәrse bar, ol – tapsyrysty dúrys jýzege asyrugha mýmkindik bermeytinderi. Key jobalargha shamaly aqsha berse de, uaqyt bermeydi. Tym qysqa uaqytty aitady. Mysaly, bala toghyz ai, toghy kýnde tolyqqandy tuyluy kerek qoy. Animasiyalyq filimdi jasauda  da - solay! Ózining tolyqqandy uaqyty kerek. Álemdik standarttargha, mýmkindikterge qaray. Bizde tapsyrys berushiler, memlekettik úiymdargha eki jyl qajet desek, bir jylda jasa, әitpese jasamaymyn dep aitynyz deydi. Qalay aitasyn? Eki jyl kýtip, qolgha әreng kelgende jasamaymyn dep aitu mýmkin emes. Sosyn barynsha jasap shygharady. Alty-jeti aida shala tuylghan bala siyaqty shygha keledi. Dúrys, mazmún jaghyn da tereng oilap, asyqpay pisiru kerek. Tehnikalyq, rejisserlik qoyylym, qarjy jaghy barlyghy sәikes kelgende ghana tolyqqandy, әdemi filim bolyp shyghady. Bizde óner adamy men memleket arasynda osynday da mәseleler bar. Biraq, qazir qazaq animasiyasyn qarjylandyryp jatqan tek memleket qana. Jeke úiymdardyng qarjylary jetpeydi. Qymbatqa týsedi. Ony qolgha alyp, úiymdastyryp jatqan da eshkim joq.

- Nelikten qazirgi qazaq animasiyasynda naqty qazirgi ZAMANA beynesi men jandy tynysy tym az? Búl jalpy býgingi qazaq ónerining bas auruy ma?

- Sizding zamana beynesi dep jatqanynyz qazirgi zamangha say robot sekildi keyipkerlerdi aityp otyrsyz dep oilaymyn. Memleketting qazirgi berip jatqan tapsyrmasy - últtyq filim jasau. Óitkeni, bizding qazirgi qogham - ótkenimizdi, joghaltqanymyzdy týgendep ýlgermegen qogham. Zamanauy keyipkerdi tudyru ýshin de әr nәrse óz basqyshymen (satysymen) kelui kerek. Mysaly, Amerikagha qarasanyz fantaziyalaryn qosyp, robottarmen basqalarmen de superqaharman, jaqsy keyipkerlerin jasap jatyr. Ony biz de oilaymyz, biraq, barlyghy basqyshymen kelui kerek. Biz әli ózimizding ertegi-anyz, әngimelerimizdegi, tarihymyzdaghy batyrlarymyzdyng da obrazyn jasap ýlgerip jatqan joqpyz. Sonyng bәri jasalghannan keyin avtomatty týrde basqysh boyynsha zamanauy keyipkerlerdi jasaudyng óz uaqyty keledi. Bizge tapsyrys beretin tek memleket bolghan son, әzir onday tapsyrma, taqyryp joq. Ruhany janghyruda joghaltqanymyzdy qayta janghartuymyz, tabuymyz kerek degen iydeologiya túr. Balalardy, úrpaqty elsýigishtikke tәrbiyeleuimiz ýshin keshegi ótken Qabanbay, Bógenbay, Nauryzbay batyrlarymyzdyng erlikterin auqymdy sapaly filimderge ainaldyrsaq, sonyng ózi ýlken-ýlken keyipkerler bolar edi.

- Túrdybek myrza, Sizge atalmysh súhbatqa aldymen keliskeniniz ýshin alghys aitamyn! Sosyn, qazaq animasiyasyna adal hәm shynayy janúshyra qyzmet qylyp jýrgeniniz ýshin rizashylyghymdy da qosa ketkim keledi.

- Sizderge de zor alghysymdy aitamyn!

Súhbattasqan Riza Ysqaq

Abai.kz