تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى ناسيحات دوسماعامبەتوۆا 4-شاعىن اۋداندا تۇرىپ جاتىر. ول جاقىن جەردە قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ جوعىن ايتادى. ول كىسىنىڭ بالالارى ۇيىنەن الىستا، №24 ارالاس مەكتەپتە وقيدى ەكەن.

قازاق مەكتەپتەرى جەتىسپەيدى

– تەمىرتاۋدا قازاق ءتىلدى مەكتەپ تە، بالاباقشا دا جەتىسپەيدى. بىزگە №24 مەكتەپتى تولىقتاي ورىس ءتىلدى ەتەتىندىكتەن، قازاق ءتىلدى سىنىپتا وقيتىندار №9 نەمەسە №16 مەكتەپكە اۋىسۋلارى قاجەتتىگىن ايتتى. بىزگە مەكتەپتەن كۇندە تەلەفون سوعىپ، «قۇجاتتارىڭدى الىپ كەتىڭدەر» دەيدى. ال انا ەكى مەكتەپكە ەكى اۆتوبۋسپەن جەتۋ كەرەك بولعاندىقتان، ول جاققا اۋىسۋ ءتيىمسىز. ءبىز وسىندا قازاق سىنىپتارىن قالدىرىپ، بالالارىمىزدىڭ مەكتەپتى

اياقتاپ شىققانىن قالايمىز. ولاردى باسقا جاققا اۋىستىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ءبىز «مەكتەپتى تولىقتاي قازاق ءتىلدى ەتىڭدەر» دەمەيمىز، تەك ارالاس بولسا بولعانى، – دەيدى ناسيحات دوسماعامبەتوۆا.

تەمىرتاۋداعى بالالارى قازاقشا وقيتىن باسقا اتا-انالار دا وسىنداي پىكىردى ۇستانادى. مۇندا قازاق تىلىندە ءبىلىم الاتىن وقۋشىلاردىڭ سانى سوڭعى جىلدارى ارتىپ كەلە جاتقانىمەن، قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر جەتىسپەيدى.

بيىلعى وقۋ جىلىنىڭ اياعىنداعى مالىمەت بويىنشا، تەمىرتاۋدا 29 مەكتەپ، ال قالاعا جاقىن اقتاۋ اۋىلىندا 3 مەكتەپ (ليتسەيلەر مەن گيمنازيالاردى قوسا ەسەپتەگەندە) بار. قاراعاندى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ ءباسپاسوز حابارىنداعى مالىمەت بويىنشا، بۇل 32 مەكتەپتىڭ ىشىندە: 4 مەكتەپ – قازاق تىلىندە، 16 مەكتەپ – ورىس تىلىندە، 12 مەكتەپ – «ارالاس».

بۇل مەكتەپتەردە 18 200 وقۋشى بار: 5 400 وقۋشى – قازاق تىلىندە (2 145 وقۋشى قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردە، 2 899 وقۋشى «ارالاس» مەكتەپتە وقيدى), 13 156 وقۋشى – ورىس تىلىندە ءبىلىم الادى.

قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، سوڭعى وقۋ جىلىندا تەمىرتاۋداعى 700 وقۋشىعا ارنالعان №5 قازاق مەكتەبىندە 769 وقۋشى ەكى اۋىسىممەن وقىعان. 520 وقۋشىعا ارنالعان №8 قازاق مەكتەبىندە دە 533 وقۋشى ەكى اۋىسىممەن وقىپتى. №17 قازاق گيمنازياسىندا 397 وقۋشى ەكى اۋىسىممەن وقىعان. اقتاۋ اۋىلىنداعى 980 وقۋشىعا لايىقتالعان مەكتەپتە قازاق ءتىلدى 446 وقۋشى ەكى اۋىسىممەن وقىپتى.

قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى – تەمىرتاۋداعى وزەكتى ماسەلە. اتا-انالار قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر ەڭ الدىمەن قالانىڭ ورتالىعىنا قاجەت دەپ وتىر. ولار «كەيبىر مەكتەپتەردە وقۋشى سانى شامادان تىس كوپ، ال كەيبىرىندە ورىن از، ويلاستىرىلىپ سالىنباعان» دەيدى. كەيبىر اتا-انالار زامانعا لايىق قازاق مەكتەبىن اشۋ قاجەت دەپ ساناسا، ەندى ءبىرى ءاربىر شاعىن اۋدانداعى مەكتەپتەردە ءبىر-ءبىر قازاق سىنىبىن اشىپ قويسا جەتكىلىكتى دەپ سانايدى. الايدا جەرگىلىكتى بيلىك ارالاس مەكتەپتەردىڭ بولۋىنا قارسى.

تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى ءبيبىايشا ىسقاقوۆا «ازىرشە قازاق ءتىلدى جاڭا مەكتەپتەر سالۋعا مۇمكىندىك بولماي تۇرعان كەزدە قالانىڭ ءاربىر مەكتەبىندە قازاق ءتىلدى سىنىپتار اشۋ قاجەت، سەبەبى بالانىڭ ءوزى تۇراتىن جەرىندەگى مەكتەپكە بارۋى جەڭىل بولماق» دەيدى.

– ءبىزدىڭ بارماعان جەرىمىز جوق، بىراق بيلىك ءسوزىمىزدى تىڭدامايدى. جوعارىداعى باسشىلار تومەندەگىلەرگە سىلتەيدى، ال ولار بىزبەن كەڭەسكىلەرى كەلمەيدى. بىزگە تەمىرتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى جۋلين قازاق ءتىلدى جاڭا ەكى مەكتەپ اشىلادى دەپ ۋادە بەرگەن. بىراق وعان كەپىل بار ما؟ ەندى تاعى دا بالالارىمىزدى تۇراتىن جەرىمىزدەگى مەكتەپتەرگە سۇيرەلەۋگە تۋرا كەلەدى، – دەيدى بيبايشا ىسقاقوۆا.

مەرەكە قۋاتوۆ ءوزى تۇراتىن شاعىن اۋداندا ەكى مەكتەپ بار ەكەنىن، بىراق ەكەۋىنىڭ دە ورىس ءتىلدى مەكتەپ ەكەندىگىن ايتىپ شاعىمداندى. ونىڭ

بالالارى وزدەرى تۇراتىن جەردەن الىستا، №24 ارالاس مەكتەپتە وقيدى ەكەن.

ەربول قوساەۆ بۇدان ءۇش جىل بۇرىن وزبەكستاننان كوشىپ كەلىپتى. ول وزدەرى بۇرىن تۇرعان ناۋاي قالاسىندا قازاق ءتىلدى مەكتەپ بولماعانىن، تەك ورىس جانە وزبەك مەكتەپتەرى بولعانىن ايتادى.

– بالالارىمدى قازاق مەكتەبىندە وقىتقىم كەلگەندىكتەن وسى جەرگە كوشىپ كەلدىم. بىراق ول مۇمكىن بولماي وتىر. ءبىزدى باسقا مەكتەپكە قۋىپ جاتىر. قازاقستاندا تۇرساق تا، ءوز تىلىمىزدە ءبىلىم الا المايمىز. بۇعان بيلىك كىنالى، ولار جىل سايىن وقۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ، تۇراتىن جەرلەرى بويىنشا ءبولۋ كەرەك، – دەيدى ەربول قوساەۆ.

كەيبىر قازاق ءتىلدى وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى تەمىرتاۋدا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جەتىسپەۋىنە بيلىك كىنالى دەپ سانايدى. ولار قالادا پەدينستيتۋت بىتىرگەن قازاقتىلدى مۇعالىمدەر كوبەيگەنىن، بىراق جۇمىس تابا الماي جۇرگەندەرىن ايتادى.

– بيلىك «مۇعالىمدەر جەتىسپەيدى» دەيدى. بۇل قالاي ەكەنى بىلە الماي-اق قويدىم. قالالىق ءبىلىم باسقارماسىندا جاتقان رەزيۋمە كوپ. مەن دە – قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمىمىن. مەن دە ول جەرگە رەزيۋمەمدى اپارعانمىن. بىراق، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەنى جۇمىسقا المادى. ال ەندى كەلىپ «قازاقتىلدى پەداگوگتار جەتىسپەيدى» دەيدى. مىسالى، وزبەكستاننان كەلگەن جوعارى ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بالاباقشادا جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولىپ ءجۇر. جىل سايىن قازاق ءتىلدى بولىمدەردەن كوپتەگەن مامان وقۋ ءبىتىرىپ شىعادى. نەگە مامان جەتىسپەيدى؟ سەبەبى ولاردى جۇمىسقا العىلارى كەلمەيدى. وزبەكستاننان جوعارى ءبىلىمدى ماماندار كوپتەپ كەلەدى، بىراق مۇندا ولار جۇمىسسىز وتىرادى. ءبىز تەمىرتاۋدا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسىن اقىلمەن شەشكەنىن قالايمىز، – دەيدى ناسيحات دوسماعامبەتوۆا.

ارالاس مەكتەپ تاجىريبەسى

تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى گۇلميرا ىسقاقوۆا اتا-انالاردىڭ باستاماشىل توبىنىڭ مۇشەسى ەكەنىن ايتتى. ول بىرنەشە اتا-انامەن بىرگە تەمىرتاۋداعى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسىن بۇرىننان كوتەرىپ كەلە جاتقان كورىنەدى.

– بۇدان التى جىل بۇرىن «№24 مەكتەپتە قازاق سىنىپتارىن اشپايمىز» دەگەندە ءبىز قارسى بولعانبىز. ءبىز وسى مەكتەپتەگى قازاق سىنىبىنا بالاسىن وقىتقىسى كەلەتىن اتا-انالارمەن بىرگە اكىمشىلىككە باردىق، حات جازدىق.

اقىرى قازاق سىنىبى اشىلعان. سوسىن شەنەۋنىكتەر بۇل مەكتەپتە ءبىرىنشى سىنىپ اشىلمايتىنىن ايتىپ، قۇجاتتارىڭدى الىپ كەتىڭدەر دەپ، جىل سايىن قايتالاپ ايتا بەردى. مىنە، وسىمەن بەسىنشى جىل كۇرەسىپ كەلەمىز. سول جىلى بالالارىمىزدىڭ جوعارى سىنىپتارعا بارعانىن قالاماي، سىنىپتى جابامىز دەدى. سول كەزدە ءبىز تاعى دا اكىمشىلىككە بارىپ، ءبىراز جەرگە حات جازعان سوڭ وسىندا التىنشى سىنىپتى اشىپ بەردى، – دەيدى گۇلميرا ىسقاقوۆا.

ول بەسىنشى سىنىپقا كوشكەن وقۋشىنىڭ ەندى ول مەكتەپتە وقي المايتىنىن ايتادى. اتا-انالارعا بالالارىنىڭ قۇجاتىن اكەتۋدى، تۇراتىن جەرلەرىنەن الىستاعى وزگە مەكتەپتەردەگى قازاق ءتىلدى سىنىپقا وقىتۋلارىن سۇراعان.

– سول جىلى ءتىپتى مىناداي ءبىر جاعداي بولعان. №24 مەكتەپ بالا جەتپەي جاتىر دەپ، ءبىرىنشى سىنىپ اشپايتىندارىن ايتقان. بىراق 29 بالا جينالعاندا قايدا بارارلارىن بىلمەي قالدى. №19 مەكتەپتەن ءبىرىنشى سىنىپ اشتى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ءوزىمىزدىڭ شاعىن اۋداندى ارالاپ، قول جيناعان كەزدە ءبارى №24 مەكتەپتى قولداپ شىققان. بالالارىمىزدى وسى مەكتەپتەن باسقا مەكتەپكە اۋىستىرۋدى شەشكەن شەنەۋنىكتەردى ءبىز دە سوتقا تارتا الاتىن ەدىك. بىراق بۇعان ابىرويىمىز جىبەرمەدى. قازاقستاندا تۇرىپ قازاقتارمەن سوتتاسۋ دەگەن مۇلدەم ۇيات نارسە عوي، – دەيدى اتا-انالاردىڭ ءبىرى.

ولار بيلىكتىڭ قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسىن دۇرىس شەشپەي جاتقانىنا نارازى.

– ءبىزدى باسقا مەكتەپكە اۋىسۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. بىراق ءبىز ەشقايدا بارمايمىز. ەگەر ماسەلەنى شەشپەسە، مەكتەپكە جىبەرمەيمىز. سوسىن

شەنەۋنىكتەر وزدەرى جۇگىرسىن. ەندى وسىنداي ۇستانىمعا بارامىز. ماعان بالامدى №10 ارالاس مەكتەپكە بەرگەنىم ىڭعايلى بولاتىن ەدى، بىراق ول جەرگە بارسام «مەكتەپ تولىپ كەتكەن» دەپ المايدى. قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ءبىزدى سوتتايتىنىن ايتادى. مەيلى، سوتتاسا سوتتاي بەرسىن، ءبىز دە ارىز-شاعىم تۇسىرەمىز، – دەيدى ءبيبىايشا ىسقاقوۆا.

بۇل ماسەلەدە اتا-انالاردىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلىپ وتىر. بىرەۋلەرى «جاڭا قازاق مەكتەپتەرىن اشۋ قاجەت» دەسە، ەكىنشى تاراپ ارالاس مەكتەپتىڭ بولعانىنا قارسى ەمەس. بىراق قازاق سىنىپتارى قالانىڭ بارلىق مەكتەپتەرىندە بولعانىن قالايدى. سەبەبى قازاقشا وقىعىسى كەلگەن كەز-كەلگەن بالانىڭ ءوزى تۇراتىن جەردەگى مەكتەپكە بارۋى وڭاي بولار ەدى.

اتا-انالاردىڭ ءبىرى گۇلميرا ىسقاقوۆا ءوزىنىڭ دە ارالاس مەكتەپتە وقىعانىن، ودان ەشقانداي جاماندىق كورمەگەنىن ايتتى.

– ءبىز ءبىر قالادا تۇرامىز. ولاي بولسا نەگە ورىستار مەن قازاقتار ءبىر مەكتەپتە وقىماسقا؟ قاراعاندى مەن استانادا ارالاس مەكتەپتەر جەتكىلىكتى. جاقسى ءبىلىمدى بارلىق جەردەن الۋعا بولادى. ماسەلە مەكتەپتىڭ قازاق تىلىندە يا بولماسا ارالاس بولعاندىعىندا ەمەس. ەڭ باستىسى – مۇعالىمدەردىڭ جاقسى بولعانى. ارالاس مەكتەپ قايتا كەرىسىنشە ءتۇرلى ۇلتتاردى ۇيىستىرادى، بالالار ءبىر-بىرلەرىمەن ارالاسادى. بۇل جامان ەمەس. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بيلىك «سەندەرگە ارالاس مەكتەپتىڭ قاجەتى نە» دەگەندى ايتادى، – دەيدى گۇلميرا ىسقاقوۆا.

ال قازاق ءتىلدى بىرقاتار اتا-انالار «ارالاس مەكتەپتەر قاجەت ەمەس» دەيدى. ولاردىڭ سوزدەرىنە قاراعاندا، قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر، گيمنازيالار مەن ليتسەيلەر اشىلۋى كەرەك.

– وندا پرەزيدەنتىمىز نە سەبەپتى ورالمانداردى ەلگە شاقىرادى. مەن وزبەكستاننان كەلدىم. ول جاقتا مەكتەپتەردە «وزبەك تىلىندە وقىتاتىن قىلامىز» دەدى. سولاي جاساپ جاتىر. ال مۇندا نەگە بالامدى ارالاس مەكتەپكە بەرۋىم كەرەك. سەبەبى وندا، مىسالى، جاقسى تاريحشى نەمەسە گەوگرافيادان ساباق بەرەتىن مۇعالىم جوق قوي. ولار ەكى سىنىپقا بولا مۇعالىمدەرگە شتات اشپايدى. ورىستارعا قارسىلىعىم جوق. مەيلى، ولارعا جاڭا مەكتەپ اشىپ بەرسىن. بىراق وعان دەيىن بىزگە مەكتەپ اشسىن، – دەيدى اتا-انالاردىڭ ءبىرى.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قىزى ءتورت جىل ارالاس مەكتەپتە وقىعان. ول وقىعان مەكتەپتە العاشقى جانە سوڭعى قوڭىراۋ اكت زالىندا ەمەس، رەكرەاتسيا زالىندا ءوتىپتى. مەكتەپ ديرەكتورى قازاق وقۋشىلارىنىڭ از ەكەندىگىن ايتقان.

بيلىكتىڭ ۇستانىمى

تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باسىندا ەكى ورىس مەكتەبىن قازاق مەكتەبىنە اينالدىرماق. جەرگىلىكتى اكىمشىلىك مۇنى قازاق مەكتەپتەرىندە ورىن جوقتىعىمەن، ال ورىس مەكتەپتەرىندە وقۋشىلادىڭ اسا كوپ ەمەستىگىمەن تۇسىندىرەدى. اكىمشىلىكتىڭ بۇل شەشىمىن №9 جانە №16

مەكتەپتىڭ ۇجىمى مەن اتا-انالارى بىردەي قابىلداعان جوق. ءبىر مەكتەپتىڭ اتا-انالارى اكىمشىلىكتى سوتقا بەرسە، ەكىنشى مەكتەپتىڭ اتا-انالارى وعان كەلىسىپ وتىر. سوت قازىر شىرقاۋ شەگىنە جەتىپ قالدى.

قاراعاندى وبلىسى اكىمشىلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتىندا تەمىرتاۋ قالاسىندا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر سانىن ارتتىرۋ قاجەتتىگى ايتىلعان. ال تەمىرتاۋداعى ءۇش قازاق مەكتەبىندە ءار سىنىپتاعى وقۋشى 30-35-تەن اسادى. نورماعا سايكەس، جوعارى سىنىپتا وقۋشى سانى 25 ادام، ال تومەنگى سىنىپتا 20 ادامنان اسپاۋ كەرەك دەلىنگەن ءباسپاسوز حاتىندا.

«سالىستىرۋ ءۇشىن ايتايىق: ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ جارتىسى – 50 پايىز عانا، قالعان جارتىسى 70-80 پايىز عانا تولعان. ورىسشا مەكتەپتەردىڭ كوبى ءبىر كەزەكتە عانا وقيدى» دەيدى بۇل ءباسپاسوز حاتى.

سوڭعى بەس جىلدا تەمىرتاۋدا قازاق تىلىندە ءبىلىم الاتىن وقۋشى سانى 984-كە ارتقان. ال قازاق مەكتەپتەرى قالانىڭ بارلىق جەرىندە بىردەي ورنالاسپاعان. «بۇل وقۋشىلار مەن اتا-انالارعا ەلەۋلى قيىندىقتار تۋعىزادى» دەلىنگەن ءباسپاسوز حاتىندا.

وبلىستىق اكىمشىلىك پەن تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ باسشىلىعى ارالاس مەكتەپتەردە وقۋ ساپاسىنا «ارالاس تىلدىلىك» ۇستانىمى كەرى اسەر ەتەدى دەپ سانايدى. تەمىرتاۋداعى ارالاس مەكتەپتەردىڭ كوپشىلىگىندە پەداگوگتارعا ارنالعان ءىس-شارالاردىڭ بارلىعى ورىس تىلىندە وتەدى. ءباسپاسوز حاتىندا مەكتەپتەردەگى باسشى قىزمەتكەرلەر وزدەرى قازاق ءتىلىن دۇرىس بىلمەيتىندىكتەن قازاق تىلىندە ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسىن دۇرىس باقىلاي بەرمەيتىندىگى دە ايتىلعان.

http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_temirtau_kazakh_school/24297540.html