يۋۆال نواھ ءحاراريدىڭ «Sapiens» (ادامزاتتىڭ قىسقاشا تاريحى) دەپ اتالاتىن كىتابىمەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ونىڭ مۇقاباسىندا بيلل گەيتستىڭ «ەسسىز ارالعا وزىممەن بىرگە الا كەتەتىن ون كىتاپتىڭ ءبىرى وسى شىعار» دەگەن ءسوزىن وقىپ، كۇتپەگەن ولجاعا تاپ بولدىم دەگەن ويىم كىتاپتى وقىعاننان كەيىن تاس-تالقان بولدى.

كىتاپتى ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى قوعامدىق قورى مەن «Universities-38» ۋنيۆەرسيتەتتەر اليانسى باسپاعا دايىنداعان ەكەن. بەس مىڭ دانامەن جارىق كورگەن، اۋدارماسىنا قىرۋار قارجى جۇمسالعان وسى كىتاپ قازىرگى قازاق قاۋىمىنا قاجەت پە؟،  دەگەن زاڭدى ساۋال تۋدى.

«قالاساق تا، قالاماساق تا ءىز جىرتىلىپ-ايرىلىپ، شۋلاپ جۇرەتىن ۇلكەن مايمىلدار تۇقىمداسىنىڭ مۇشەسىمىن» دەپ سالعان جەردەن دارۆين ءىلىمىن ۋاعىزداعان كىتاپتىڭ قازىرگى جەتكىنشەك ۇرپاقتىڭ ويىن سان ساققا جۇگىرتىپ، دەل-سال قىلاتىنىنا ءشۇبامىز جوق

1871 جىلى اعىلشىن عالىمى چارلز دارۆين «ادامنىڭ شىعۋ تەگى جانە جىنىستىق سۇرىپتالۋ» اتتى ەڭبەك جازىپ، «ادام جانۋارلار الەمىنىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋى ناتيجەسىندە پايدا بولدى…»، دەگەن پىكىرىن بىلدىرگەنى بەلگىلى. «مەن ەشقاشان سەنە المايمىن ادامزات مايمىلداردان جارالىپتى دەگەنگە»، دەپ راسۋل عامزاتوۆ جازعانىنداي، ادامداردىڭ كوپشىلىگى ونىڭ بۇل كوزقاراسىمەن كەلىسپەيتىنى انىق بولسا دا، كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ۇستانعان اتەيستىك قوعامعا بۇل پىكىر اۋاداي جاقتى.

دارۆين تەورياسى سانانى ۋلايتىنى انىقتالعان سوڭ 2004 جىلى ءساۋىر ايىندا يتاليانىڭ ءبىلىم ءمينيسترى لەتيتسيا موراتتي ورتا مەكتەپتە بۇل ءىلىمدى وقىتۋدى توقتاتۋ جايىندا كوميسسيا قۇردى. ونى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ريتوي لەۆي - مونتالچيني باسقاردى. سەر­بيا ءمينيسترى ليليانا چوليچ بۇل تەوريانى ءبىلىم جۇيەسىنەن مۇلدە الىپ تاستادى. 2005 جىلى دارۆين ءىلىمىن وقىتقانى ءۇشىن تۇركيانىڭ مەرسين قالاسىندا بەس بىردەي ۇستازدىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالدى. تۇرىك وقۋشىلارىنا چارلز دارۆين ەۆويۋليۋتسيالىق تەورياسى تۋرالى ايتىلمايدى. بۇل تۋرالى تۇركيانىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وسىدان ەكى جىل بۇرىن  مالىمدەگەن بولاتىن.

اقش-تاعى ميچيگان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، اقش تۇرعىندارىنىڭ التىدان ءبىرى عانا جالعان ىلىمگە يلانادى. جاپونيا، يسلانديا، دانيا، شۆەتسيا، فرانتسيا تۇرعىندارىنىڭ 80 پايىزى بۇل ءىلىمدى مويىندامايدى. دارۆين ءىلىمى قۇرانعا عانا ەمەس، ىنجىلگە دە قايشى كەلەتىنى بەلگىلى.

يۋۆال حاراري دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قورعاعان، قازىرگى ۋاقىتتا يەرۋساليمداعى ەۆرەي ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس وقيدى. بۇل كىتاپتى يزرايلدە ۇلتتىق بەستسەللەر دەپ ەسەپتەيدى ەكەن. الايدا،بىرەۋدىڭ قاڭسىعى بىرەۋگە تاڭسىق دەمەكشى، ءبىزدىڭ قازاق ەلىنە وسىنداي كىتاپتىڭ پايداسى بار ما؟! وسىعان وراي مەن ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىنىڭ مەكەن-جايىن عالامتوردان تاۋىپ الىپ، ولاردىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا قىسقاشا حات جولداعان ەدىم:

يۋۆال نوي ءحاراريدىڭ "Sapiens: A Brief History of Humankind" كىتابىن اۋدارعان ەكەنسىزدەر. قانداي ماقساتپەن، كىم ءۇشىن؟ تۇسىنبەدىم. بۇل كىتاپ دارۆين تەورياسىن ناسيحاتتاپ وتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اللاعا قارسى، شاريعاتقا قايشى كىتاپ.

وسى پىكىرىمە سونداعى العان جاۋابىم مىناۋ: «بۇل كىتاپتى قازىر الەم ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى مەن عالىمدارى، ءتۇرلى سالا ماماندارى وقىپ، تالقىلاپ جاتىر. بۇل كىتاپتى اۋدارۋداعى نەگىزگى ماقسات - الەمدىك تالقىعا ارالاسۋعا مۇمكىندىك بەرۋ. ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى ءدىني سيپاتتاعى ەڭبەكتەردى ناسيحاتتامايدى».

جاۋاپتىڭ اۆتورى كورسەتىلمەپتى. ال قۇران كارىمدەگى اياتتارعا نازار اۋدارايىق;

«راسىندا ءبىز ادامدى ساز بالشىقتىڭ سىڭعىرلاعان قۇرعاعىنان بەينەلەپ جاراتتىق». قۇران كارىم.  حىجىر 15:26

«شىن مانىندە ولاردى (مەككە مۇشىرىكتەرىن دە) ءبىر جابىسقاق  ساز بالشىقتان جاراتتىق». قۇران كارىم. ساففات 37:12.

«100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى اياسىندا جارىققا شىققان وقۋلىقتار 130 وقۋ ورنىنا تاراتىلىپتى. وسى ەڭبەكتەردى كەڭىنەن تانىستىرۋ ماقساتىندا ارناۋلى روليكتەر دە دايىندالعان. ال ءبىز ءسوز قىلىپ وتىرعان وسى ەڭبەك اللاعا قارسىلىق ەكەنىن بىلە تۇرا كوز جۇمۋىمىز كەرەك پە؟! بۇعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى تاراپىنان دا ساراپتاما جاسالىپ، ءتيىستى باعا بەرىلۋى كەرەك سەكىلدى.

اتالمىش كىتاپ، بالكىم، كەيبىر عىلىم سالاسىنداعى ماماندار تاراپىنان قىزىعۋشىلىق تۋعىزار. سوندىقتان دا كىتاپتىڭ مازمۇنىن تولىق مانسۇقتاي المايمىز. الايدا، وقۋلىق ەسەبىندە ۇسىنىلعان كىتاپ جاستاردىڭ ساناسىن ۋلايتىنى ايدان انىق.

اقىلبەك شاياحمەت،

جازۋشى، احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.

Abai.kz