وسى دەپۋتاتتىق ساۋال ارقىلى ەل مەن ۇلت بولاشاعى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتىنا قاتىستى قوردالانعان وزەكتى ماسەلەلەرگە ۇكىمەتتىڭ نازارىن اۋدارعاندى ءجون دەپ بىلدىك.

وسى ارادا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ – وزگە تىلدەردىڭ جولىن كەسىپ، ولاردىڭ مارتەبەسىن تومەندەتۋ ەمەس. كەزىندە زورلىقپەن تۇنشىقتىرىلعان قازاقستان حالقىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن ودان ءارى بەكەمدەۋ. كەزىندە ءتۇرلى تاريحي جاعدايلارعا وراي ءوز جەرىندە ازشىلىققا اينالىپ، ءتىلى دە، سالت-ءداستۇرى دە زورلىقپەن تۇنشىقتىرىلعان حالقىمىزدىڭ انا ءتىلىن ولمەس تىلگە، ماڭگىلىك تىلگە اينالدىرۋ ماسەلەسى ۇلى دالانىڭ يەسى دە، كيەسى دە بولىپ كەلە جاتقان حالقىمىز بەن ونىڭ زيالى قاۋىمىن دا تولعاندىرىپ وتىرعاندىعى راس.

جەر بەتىندە ءبىز عانا كوپ ۇلتتى مەملەكەت ەمەسپىز عوي! الەمدەگى كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ءبىرازى كوپ ۇلتتىلىق، كوپتىلدىلىكتەن ءبىزدى ورتا جولدا قالدىرا دا الادى.

مىسالى، يران مەملەكەتىندە پارسى ۇلتىنىڭ سانى ەل حالقىنىڭ 54% قۇرايدى، قالعانى وزگە ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى. مەملەكەتتىك ءتىلى-پارسى ءتىلى! مالايزيادا مالايلىقتار 65%، قالعاندارى باسقا ۇلتتار، مەملەكەتتىك ءتىلى - مالاي ءتىلى! لاتۆيادا 60% لاتىشتار، قالعان 40% وزگە ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى، مەملەكەتتىك ءتىل - لاتىش ءتىلى! سونىمەن بىرگە، گرۋزيا، ارمەنيا، ازەربايجان، وزبەكستان، رەسەي فەدەراتسياسى دا كەڭەس وكىمەتى كەزىندە قابىلدانعان زاڭدارىن وزگەرتىپ، ءوز مەملەكەتتىك تىلدەرىنە باسىمدىق بەرىپ وتىر. بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى تاۋەلسىزدىك العالى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدارىنا ءۇش رەت وزگەرىس ەنگىزدى.   

ال قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭى نەگىزىنەن كەڭەس وكىمەتى كەزىندە قابىلدانعان قوس ءتىلدى قولدانۋدى تولىق ساقتاۋعا قىزمەت ەتىپ كەلەتىنى ەشكىمگە جاڭالىق ەمەس.

ال بۇل جاعداي ەلدەگى الدەقاشان وزگەرگەن تىلدىك جاعداياتقا تولىق جاۋاپ بەرمەيدى. قازىرگى ۋاقىتتا قوعام دا، ادامي قۇندىلىقتار دا وزگەردى. وي مەن سانا، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتار دا جاڭارۋدا. دۇنيەگە قۇلدىق وي-سانادان مۇلدەم ادا، ەركىن ءارى ۇلتتىق رۋحى باسىم، وتانشىل جاڭا ۇرپاق كەلىپ جاتىر. جانە دە بۇگىنگى قالىپتاسقان دەموگرافيالىق، ميگراتسيالىق ۇدەرىستەر جاعدايىن، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ ءوسۋىن ەسكەرسەك، الداعى ۋاقىتتا ەندىگى ۇرپاق ءوز انا ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك قولدانىس اياسىن تەز ارادا كەڭەيتۋدى تالاپ ەتە تۇسەتىن بولادى. بۇل-زاڭدىلىق!

وسى ءبىر جاعدايدى ايتا وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ زاڭنامالىق نورماتيۆتىك بازاسىن جاڭارتاتىن ۋاقىت جەتكەنىن العا تارتامىز.

مەملەكەتتە ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە دەگەن جاناشىرلىق پەن مۇقتاجدىق بولمايىنشا، تىلگە دەگەن بەتبۇرىس بولمايدى.

سوندىقتان دا، مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ جانە ونى قولدانۋ قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن مىندەت بولۋى ءتيىس!

مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ «پارىز» ەمەس، «مىندەت» دەپ كورسەتىلە وتىرىپ، ەندى ينسترۋمەنتالدى (ناقتى) زاڭدارعا كوشۋ كەرەك. ياعني تىلگە بايلانىستى تالاپتار زاڭداردا ەگجەي-تەگجەي تولىق جازىلىپ، رەگلامەنتتەلۋى كەرەك. مىسالعا، مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق ازاماتتارى ءۇشىن مىندەتتى، بىراق ءار سالا ءۇشىن ونىڭ دەڭگەيلەرى ءارتۇرلى بولۋىن (مىسالى، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۆ1-ۆ2 دەڭگەيدە، جەكەمەنشىن بيزنەس يەلەرى، سول سياقتى ۋاقىتشا تۇرۋ قۇقىعىن العىسى كەلگەن ميگرانتتار ءۇشىن ا1-ا2 دەڭگەيىندە ءبىلۋى قاجەت) مىندەتتەيتىن نورماتيۆتىك بازا جاساۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.

سونىمەن قاتار، ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە شەت تىلدەردى وقىتۋدى باستاۋىش مەكتەپتىڭ سوڭىندا (3-5 سىنىپتان) باستاۋ، قازاق ءتىلىنىڭ ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى كونتەنتىن كوبەيتۋ، ساپاسىن ارتتىرۋ جۇمىستارىنا، سونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىنىڭ ۇلتتىق كورپۋسىن جاساۋعا قاراجات ءبولۋ، ديپلوماتيالىق قاتىناستىڭ بارلىق تۇرىندە مەملەكەتتىك تىلگە ءتيىستى قۇرمەت كورسەتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ، ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ 23-بابىندا كورسەتىلىپ، ورىندالماي وتىرعان «مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلگىلى ءبىر كولەمدە جانە بىلىكتىلىك تالاپتارىنا سايكەس ءبىلۋى قاجەت كاسىپتەردىڭ، ماماندىقتاردىڭ جانە لاۋازىمداردىڭ تىزبەسىن» جاساۋ قاجەت.

وسى جاعدايدا عانا ءتىل ساياساتىنداعى اسىرە كەڭشىلدىك جويىلىپ، ونىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنىپ، بىلۋگە دەگەن ىنتا شىنايى تۇردە ارتا تۇسەر ەدى. مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ ناقتى زاڭنامالىق نەگىزى قالاناتىن بولادى. بۇل ساپالىق وزگەرىسكە قوعامدا دايىندىق بار دەپ سانايمىز.

سوندىقتان دا، ەندىگى ارادا ۇكىمەت مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋدە ناقتىلى ىسكە كوشۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز.

بۇل ورايدا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى توڭىرەگىندە ۇزاق جىلداردان بەرى جيناقتالىپ، قوردالانىپ قالعان سان الۋان ءتۇرلى پىكىرلەردى پاراسات-پايىممەن ساراپتاپ، بۇگىنگى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋگە جاعداي جاسايتىن قۇقىقتىق نەگىز قالاۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدى كەڭىنەن دامىتاتىن دا، ونىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتەتىن دە بۇدان وزگە وركەنيەتتى جول جوق.

مۇرات باقتيارۇلى

قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى

Abai.kz