كازانتزاكستىڭ  «يسانىڭ سوڭعى ازعىرىلۋى» رومانى تۋرالى
جاڭا عاسىر كەلىسىمەن ادامزاتتىڭ سەنىم ماسەلەسى كوكەيتەستى ورىنعا شىقتى. ءدىن توركىنشىلدەرىنىڭ شىعىستا دا، باتىستا دا وقتىن-وقتىن باس كوتەرىپ، ساياسي تۇراقسىزدىق پەن سوعىسقا مۇرىندىق بولۋى وسى كۇردەلىلىكتىڭ ءبىر بەينەسى.

كازانتزاكستىڭ  «يسانىڭ سوڭعى ازعىرىلۋى» رومانى تۋرالى
جاڭا عاسىر كەلىسىمەن ادامزاتتىڭ سەنىم ماسەلەسى كوكەيتەستى ورىنعا شىقتى. ءدىن توركىنشىلدەرىنىڭ شىعىستا دا، باتىستا دا وقتىن-وقتىن باس كوتەرىپ، ساياسي تۇراقسىزدىق پەن سوعىسقا مۇرىندىق بولۋى وسى كۇردەلىلىكتىڭ ءبىر بەينەسى.
وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن نەمىس ويشىلى ف.نيتسشە «جاراتۋشى ءولدى!» دەپ جار سالعان بولاتىن. جۇرت ونى باسىندا «جىندىنىڭ ءسوزى» دەپ قابىل الدى. سەبەبى نيتسشەنىڭ ءوزى ءومىرىنىڭ سوڭىندا ەسالاڭعا اينالعان. بۇنىڭ سيمۆولدىق ءتۇسى دە بار. جىندىنىڭ قاشاندا رەال مەن ەلەستىڭ قورشاۋىندا ءومىر كەشەتىنى بەلگىلى. سودان الگى ءولىپ قالدى دەگەن «جاراتۋشىنىڭ» ءوزى ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس قايتا-قايتا ەسىك قاعا باستادى. جاراتۋشىنى ولدىگە شىعارىپ، ارادا ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە، ادامزات قۇدايسىز اقىلدىق داۋىرگە ەمەس، كوپ قۇدايلىلىققا، انىقتاپ ايتقاندا قاسيەتىنەن ايرىلعان، ەلەستەر شىرماعان داۋىرگە اياق باستى. بۇل ءداۋىردىڭ باستى ەرەكشەلىگى ادام جانى قۋىس قۋراي سياقتى (1948-جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى انگليا اقىنى ت.ەليوت «قۋىس ادام» (1925ج.) شىعارماسىندا وسى تاقىرىپتى قاۋزاعان بولاتىن) ازىناعان جەلدە تىنىمسىز قۇر جاڭعىرعانداي كۇيگە ءتۇستى. ادامزاتتىڭ بۇلايشا جالعىزدىقتان جابىرقاپ، سەنىمنەن ايىرىلا، جەتىمدىك كورۋنىڭ وزىندىك سىرى بار. گرەتسيا جازۋشىسى ن.كازانتزاكستىڭ «يسانىڭ سوڭعى ازعىرىلۋى» رومانى وسى سىردىڭ جۇمباعىن شەشەدى. باتىس وركەنيەتىنىڭ قاينار-كوزى ەسەپتەلەتىن، سان تاراۋ اڭىز قاۋلاپ شىعىپ جاتقان ەسكى جۇرت - گرەتسيادا تۋعاندىعىنان بولار، ن.كازانتزاكستىڭ ميفتەرگە قۇشتارلىعى سوناۋ بالا جاسىنان-اق ەرەكشە بولعان. سول قۇشتارلىق  ونى پايعامبار جاسىنا كەلگەندە ادامزات جاراتقان ەڭ ۇلكەن ميفتەردىڭ ءبىرى - يسانىڭ - ادامزات سەنىمنىڭ كوكجيەگىندە تۇرعان، باسىندا سىرلى نۇر شەڭبەرى بار تۇلعانىڭ بەتپەردەسىن سىپىرىپ تاستاۋعا جەتەلەدى. بۇل قادام «جاراتۋشى ءولدى!» دەپ جار سالعاننان كەيىن ءدال جارتى عاسىر وتكەندە تۋىلدى.  «يسانىڭ سوڭعى ازعىرىلۋى» رومانى 33 تاراۋدان تۇرادى، بۇل يسانىڭ 33 جاسىن مەڭزەيدى. رومان كيەلى كىتاپتىڭ جۇلگەسىن قۋىپ جازىلعانىمەن، ارتقى كورىنىسى جازۋشىنىڭ تۋعان جەرى - گرەتسيانىڭ تەلكليت ارالىنداعى ديحاندار ومىرىنەن الىنعان. رومان وبرازدى، جەرلىك ماحامعا باي گرەكتىڭ حالىقتىق تىلىمەن جاىلعان. رومانداعى يسا جۇرت كوكىرەگىندەگىدەي ءوزىنىڭ ءار ىسىنە سەنىمدى، جاراتۋشىنىڭ «ۇلى» بەينەسىندە كورىنبەيدى، قايتا ادامعا ءتان السىزدىگى بار پەندە بالاسى بولىپ سۋرەتەلەدى. بۇل كىتاپ وسى پەندە بالاسىنىڭ ءوز بويىنداعى السىزدىگىمەن: ءناپسى، قورقىنىش، قايعى، ەلىگۋ، سونداي-اق ءولىم ەلەسى الدىنداعى جان ۇشىرا جان تالاسقانداعى بولمىسىنا قۇرىلعان. رومان باستالعاندا يسا ءوزىنىڭ باسقالار بۇرىن-سوڭدى قادام باسىپ كورمەگەن جولعا تۇسكەنىنە بولا نە ىستەرىن بىلمەي داعدارادى. سوڭىنان ۋاقىت وتە كەلە وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتىڭ سىرىنا قانىعا باستايدى، ال ولەر شاعىندا باسقالار ونى ەشتەمەگە قاراپ جاتپاستان تاعدىردى باعىندىرعان قاھارمان رەتىندە قابىلداپ، باستارىنا كوتەرەدى.  ادام بويىنداعى ەڭ ۇلكەن السىزدىك - ونىڭ ءتان مەن رۋحتىڭ ايىرىلماس بىرلىگىنەن جارالعاندىعىندا، بۇل ەكى كۇش كۇنى-ءتۇنى ءبىرىن-ءبىرى قالت جىبەرمەي اڭدمەن ءومىر سۇرەدى. ن.كازانتزاكس وسى تۇيىننەن مىقتاپ ۇستاعان. روماننىڭ وقيعاسى كۇردەلى ەمەس: ءبىر جاس جىگىت ۇرەيلى ءتۇس كورە باستايدى; تۇسىندە ول ءوزىن بىرەۋلەردىڭ جانتالاسا ىزدەپ جۇرگەنىن، ولاردىڭ ماقساتى ونى قۇتقارۋشى ەتىپ الماقشى ەكەنىن بىلەدى. ناشليەنىڭ بۇل اعاش شەبەرى وسىنداي تۇستەر كورەتىن، الدە ءبىر قولدىڭ - جاراتۋشىنىڭ الاقانى توبەسىن سيپاعانىن سەزەدى. اقىل توقتاتا كەلە ول ءوزىن شىرماعان بۇل ەلەستەردەن قۇتىلۋدىڭ جولىن قاراستىرا باستايدى. ونىڭ سوندا تاپقان بار ايلاسى ناپسىگە بەرىلىپ، جاماندىق ىستەپ، جاراتۋشىنى وزىنەن باس تارتۋعا كوندىرۋ بولادى. يسا بالا جاسىنان وزىمەن كورشى تۇراتىن ءرابيدىڭ قىزى ماريانى ۇناتادى، ونى ايەل قىلىپ السام دەپ ارماندايدى، بىراق بۇعان جاراتۋشى كونبەيدى. سودان ول ماريادان ايرىلادى. يسادان كەتكەن ماريا كەيىن جەزوكشە بولىپ كەتەدى. ءوزىن قۋىرشاقتاي ويناتىپ، دەگەنىن ىستەتىپ، ادامدىق بولمىستا قالۋىنا جول قويماعان جاراتۋشىعا يسا توز-توزى شىققان ءبىر شىركەۋدە: «مەن جاقسى استى، اراق پەن ايەلدى جاقسى كورەمىن. مەنىڭ ايەل الىپ بالا سۇيگىم كەلەدى... مەنى اينالدىرا بەرگەندى قوي... مەنىڭ ماريانى جار ەتكىم كەلەدى، مەيلى، ول جەزوكشە بولىپ كەتسە دە ماعان ءبارىبىر. سەن مەنى جونىمە جىبەر دە، باسقا بىرەۋدى تاۋىپ ال (قۇتقارۋشى ەتىپ تاڭداپ ال). مەنىڭ سەنىمەن وتاسا الاتىن ءتۇرىم جوق... مەنىڭ ءومىربويى ايشىق كوتەرگىم كەلمەيدى... سەنىڭ ەركىڭە ساي كىم ايشىق كوتەرسە، سول تۇبىندە ايشىققا شەگەلەنەتىن بولادى» دەپ اعىنان اقتارىلادى. روماندا يسانىڭ ايشىققا شەگەلەنگەن كورىنىسى ءدىني كىتاپتارداعى كورىنىسپەن ۇقساپ كەتەدى. تەك ۇقسامايتىنى ايشىقتا تۇرعان يسا ءوزىنىڭ پەندە بالاسىنا ءتان ءناپسىسىن تيمايدى، ازدىرىلادى. ونى ازدىرعان سايتان دا، باسقا دا ەمەس، ءوزىنىڭ ءناپسىسى - ادامعا ءتان ەدى بولادى. ول ماريانى، تاماقتى ويلايدى، دەگەنمەن ءبىر وزگەشەلىگى روماندا ايشىقتا شەگەلەنىپ تۇرعان يسانى سوڭىندا پەرىشتەلەر شەشىپ الىپ، وعان ازاتتىق بەرەدى. سودان باستاپ يسا جۇرت كوزىنەن تاسالانىپ ءومىر كەشەدى، ايەل الىپ، بالا سۇيەدى. روماندا جاسى جەتىپ قارتايعان يسا ەسىكتىڭ الدىندا وتىرىپ، ءوزىنىڭ وتكەن كۇندەرىن ەسىنە الادى. بارلىق قاسىرەتتى، تورىعۋدى، ايشىقتى ارتتا قالدىرىپ، ەڭ سوڭىندا وسىنىڭ بارىنەن ارىلىپ، باقىتقا جەتكەنىنە بولا قۋانىشقا شومادى. كىتاپتىڭ تالاس تۋدىرىپ، ءبىراز ەلدى شۋلاتقانى دا بار. روماندا ءبىر كەزدە يسانىڭ سوڭىنان ەرگەن مۇريتتەرگە ەندى يۋدا (كەزىندە يسانى ولىمگە بايلاپ بەرگەن ساتقىن) جەتەكشى بولادى. ول يسانى ساتقىن، ءوز سەنىمىن اياققا تاپتاۋشى دەپ ۋاعىز ايتادى. كوپ جىلدار وتكەننەن كەيىن، الدىنا كەپ داۋرىققان بۇل توپقا يسا «ايشىق سەندەردىكى بولسىن، سەندەر سوعان قاجەتسىڭدەر; بۇدان باس تارتام دەسەڭدەر دە باس تارتا المايسىڭدار، سەبەبى ءولىم ەلەسى سەندەردىڭ قىر سوڭدارىڭنان قالمايتىن بولادى» دەيدى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ باسىمىزداعى ماسەلەگەدە كىتاپ وسى تۇرعىدان جاۋاپ بەرگەن. اسىلىندە ادام قاجەتسىنۋدەن بارىپ ءبىر سەنىمگە ۇمتىلادى. بۇگىن دە ءبىزدىڭ ورتامىزدا بۇنداي ۇمتىلىس ەكى ءتۇرلى بەينەدە كوزگە ءتۇسىپ وتىر، ءبىرى، سەنىمىنەن ايرىلعان قۇدايسىزدىق نەمەسە ءتان قۇمارلىعىنا سالىنىپ، ادامدىقتان ازعىنداۋ، ەندى ءبىرى، ءدىن قاعيداسىنا كوزسىزدىكپەن بەرىلۋ نەمەسە ءدىننىڭ قاساڭ قاعيداسىمەن قارۋلانا وتىرىپ، ادامدىق بولمىستان ارىلۋ. بۇگىندە ءبىزدىڭ قوعامدا وسى ەكى ءتۇرلى جاعداي قاتار ەتەك الىپ تۇر. ولار وت پەن سۋ سياقتى الىسىپ جاتىر. ەكەۋىنىڭ كوزدەگەنى دە ادام. الدىڭعىلار تويىمسىز اشكوزدىككە سالىنىپ، وزىمشىلدىكپەن بار دۇنيەنى جالماپ كەتەردەي، دۇنيەقوڭىزدىققا بەرىلىپ، سونىمەن ءوزىنىڭ رۋحاني كەدەيلىگىن تولتىرۋدىڭ قارازىندا; سوڭعىلارى ءوزىنىڭ ادامدىق بار بولمىسىن «كيەلى كىتاپتاردا» جازىلعان قاعيدالارعا ايىرباستاپ، ودان باسقانىڭ بارىنە جاۋىعا، جاۋلاسا قاراپ ءتىپتى سونىڭ جولىندا قان توگىپ، جان الۋعا دا دايىندالىپ، ءوز بوستىعىن مىنە وسىنداي كوزسىز بەرىلۋ-تابىنۋمەن تولتىرعىسى كەلەدى.  بۇگىن قوعام وسى ەكى توپتىڭ قىسىمىنا قاتار ۇشىراپ وتىر. ولار ءبىزدى ەكى وكپەدەن قىسىپ، ءوز دەگەندەرىنە كوندىرۋدىڭ قامىندا. ەندەشە وزىمىزگە تيەسىلى - ادامعا ءتان ورنىمىز قايدا؟ بۇل سۇراققا ن.كازانتزاكست ءوز قالامىنان تۋعان يسانى العا تارتادى. رومانداعى يسا پەندە بولعانىمەن، دۇنيەقوڭىز، ءوزىمشىل ەمەس، وزگەلەرگە اياۋشىلىعى، ماحاببات سەزىمى بار ادام، ودان قالسا يۋدا سياقتى جاراتۋشىنى اۋىزعا الىپ تۇرىپ ءوز ماقساتتارىن كوزدەيتىن، قارا نيەتى قابىنعان الدەكىمدەردىڭ ازعىرۋىنا دا تۇسپەيتىن، ءدىني ساۋاتى جوعارى ادام. روماندا يسا جوعارىداعى ەكى توپتىڭ قىسىمىنا بىردەي ۇشىرايدى. بىراق، اقىرىندا ولاردىڭ يلەۋىنەن امان قۇتىلا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ادامدىعىن ساقتاپ قالادى.
ن.كازانتزاكستتىڭ بۇل رومانى 1954 جىلى جاريالاندى. كىتاپ جارىققا شىعىسىمەن باتىستىڭ ءبىر قاتار ءدىني ۇيىمدارى جازۋشىنى «ءدىندى، قاسيەتتى رۋحتى قورلادى!» دەپ داۋرىعىپ، روماننىڭ تارالۋىنا شەكتەۋلەر جاسادى. بۇل ايتىس-تارتىس ۇزاق جىلدارعا جالعاستى، ءتىپتى جازۋشى ومىردەن وتكەننەن كەيىن دە تولاستاعان جوق. 1988 جىلى وسى رومانعا نەگىزدەلىپ تۇسىرگەن كينو دا كوپ شۋ-شىرقانعا نەگىز بولدى. بىرقاتار ەلدەر  كينونى ءوز ەلدەرىندە قويۋعا تيىم سالدى.
ۇزاقتى كورىپ، تەرەڭدى بولجاعان جازۋشىنىڭ بۇل ۇلى ەڭبەگىنىڭ قۇنى ۋاقىت وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. جەر باسىپ جۇرگەن ءاربىر پەندەنىڭ رۋح پەن تاننەن جارالعانىن ەسكەرسەك، وسى بىرلەستىككە كوزقاراسىنىڭ ايقىندىعىمەن بۇل كىتاپ ماڭگىلىككە قۇندى بولىپ قالا بەرەمەك.
«اباي-اقپارات»