شۆەتسيا مەملەكەتىندەگى حالىق سانى 2019 جىلى جۇرگىزىلگەن ساناق بويىنشا 10 151 866 ادامعا جەتتى. جالپى ىشكى ءونىمى ادام باسىنا شاققاندا 54 مىڭ دوللاردان اسادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن شۆەدتەردىڭ 8 قالامگەرى ادەبيەت سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىن ەنشىلەگەن ەكەن. الەمگە ايگىلى ماراپاتتى يەلەنۋ جاعىنان بۇل ەل دۇنيەجۇزىندەگى العاشقى بەستىككە كىرەدى. شۆەدتتەردىڭ 32 ازاماتى ءتۇرلى سالا بويىنشا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى اتاندى. ال، ادەبيەت سالاسىنداعى اتاعى جەر جارىپ تۇرعان ماراپاتقا العاشقى بولىپ قول جەتكىزگەن شۆەد قالامگەرى - سەلما لاگەرلەف ەسىمدى ايەل. سودان بەرگى وتكەن ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت ىشىندە، اتاپ ايتساق، 1916 جىلى شۆەد اقىنى ۆەرنەر فون حەيدەنستام، 1931 جىلى وسى ەلدىڭ تاعى ءبىر اقىنى ەريك كارلفەلدت، 1951 جىلى ءبىز بۇگىن ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تىلگە تيەك ەتكەلى وتىرعان پەر لاگەركۆيست، 1966 جىلى اقىن نەللي زاكس، 1974 جىلى شۆەتسيانىڭ قوس قالامگەرى ەيۆيند يۋنسون مەن حاري مارتينسون، 2011 جىلى اقىن تۋماس ترانسترەمەر ادەبيەت سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى.

ءبىز بۇگىن شىعارماشىلىعىن تىلگە تيەك ەتكەلى وتىرعان پەر لاگەركۆيست شۆەتسيانىڭ ەڭ تانىمال جازۋشىسى. ەۋروپانىڭ كوپتەگەن تىلدەرىنە اۋدارىلعان ءىرى سۋرەتكەردىڭ ەڭ ۇزدىك دۇنيەلەرىن بۇگىنگى زامان ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكالىق تۋىندىلارىنىڭ قاتارىنا باتىل قوسا الامىز. وكىنىشكە قاراي، الەمدىك ادەبيەتتىڭ تورىنەن لايىقتى ورنىن العان كەسەك تالانتتىڭ شىعارماشىلىعى قازاق وقىرماندارىنا ەتەنە تانىس ەمەس. جاس جازۋشى نۇرلان قابدايدىڭ شۆەد كلاسسيگىنىڭ انا تىلىمىزگە تارجىمالاعان ءبىر اڭگىمەسىن «ادەبيەت پورتالىنان» وقىعانىم بولماسا، لاگەركۆيستىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە جازىلعان ماقالا تۇگىل، ءبىر اۋىز جىلى لەبىز بىلدىرگەن سىنشىنىڭ نەمەسە ادەبيەتتانۋشىنىڭ پىكىرىن ءوز باسىم ەستىگەن ەمەسپىن. سوندىقتان دا شۆەدتەردىڭ سان قىرلى تالانتتى سۋرەتكەرى تۋرالى اڭگىمە ايتىپ وتىرعان مىنا ءبىزدىڭ پەر لاگەركۆيست تۆورچەستۆوسىنا تالداۋ جاساۋعا ارەكەت ەتىپ وتىرعان العاشقى قازاق بولىپ قالۋىمىز دا عاجاپ ەمەس.

پەر لاگەركۆيست ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان تاڭعاجايىپ تالانت. ول ادەبيەتتىڭ ءتۇرلى جانرلارىندا باعىن سىناپ، جەمىستى جۇمىس ىستەدى. ولەڭ دە جازدى، پروزا سالاسىندا دا ءونىمدى ەڭبەك ەتتى، دراماتۋرگيانىڭ دامۋىنا دا زور ۇلەس قوستى. جازۋشى قالامىنان تۋعان دۇنيەلەر سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگىمەن، قاراپايىمدىلىعىمەن، ويىنىڭ ۇشقىرلىعىمەن، ءستيلىنىڭ جاڭاشىلدىعىمەن دارالانىپ تۇرادى. لاگەركۆيست شۆەد ادەبيەتىنىڭ كەمەلدەنۋىنە، اسىرەسە، پوەزياسىن تۇرلەندىرۋگە ەلەۋلى ىقپالىن تيگىزگەن ءسوز ونەرىنىڭ مايتالمانى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ءوز ۇلتىنىڭ ۇستازى، اقىل-ويىنىڭ كەمەڭگەرى، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇرىپ وقىرماندارىنىڭ دۇنيەتانىمىن بايىتىپ، ماڭگىلىكتىڭ بەسىگىنە قۇنداقتالعان وزەكتى ساۋالداردىڭ جاۋابىن ىزدەگەن دانىشپانى دا بولدى. تانىمى تەرەڭ سۋرەتكەر ءوز تۋىندىلارىندا ءومىردىڭ ءمانىسىن ىزدەپ، فيلوسوفيالىق ويلارى ارقىلى ادام جانىنىڭ شىڭاراۋىندا جاسىرىنعان شىندىقتاردىڭ جاۋابىن تابۋعا تىرىستى.

لاگەركۆيستتىڭ ادەبيەت الەمىندە ءپىر تۇتقان ەكى ۇلكەن ۇستازى بولدى، ولار - دوستوەۆسكي مەن تولستوي. 1913 جىلى ونىڭ سوتسيال-دەموكراتتار وداعىنىڭ «العا» جۋرنالىندا دوستوەۆسكي تۋرالى ماقالاسى جارىق كورىپ، ول ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسىنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى پسيحولوگيالىق شەبەرلىككە ەرەكشە توقتالدى. ءداستۇرلى ءدىن شەشىمىن تابۋعا تىرىسقان «ماڭگىلىك» ساۋالداردىڭ جاۋابىن لاگەركۆيست ادەبيەتتەن ىزدەدى.

وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا فاشيزمگە قارسى شىعىپ، ءوزىنىڭ «بەلسەندى گۋمانيزم» پوزيتسياسىن قولدايتىنىن مالىمدەدى. سوندىقتان دا جازۋشىنىڭ شىعارمالارىنداعى كەيىپكەرلەرى، قوعامداعى وقيعالارعا نەمقۇرايلى قاراماي، اينالىسىنداعى ادامدارعا كومەكتەسۋگە ۇمتىلادى. گۋمانيستىك يدەيالاردىڭ جالىنى جۇرەگىن شارپىعان لاگەركۆيست شىعارماشىلىعىندا قاراپايىم «كىشكەنتاي» ادامداردىڭ، جابىرلەگەندەر مەن جاپا شەككەندەردىڭ تاعدىرىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق باسىم.
لاگەركۆيست شىعارماشىلىعىنان كۋبيزم، ەكسپرەسسيونيزم نەمەسە ەكزيستەنتسياليزم سياقتى فيلوسوفيالىق جانە ەستەتيكالىق قۇبىلىستاردىڭ بەلگىلەرى بايقالعانىمەن، شۆەد كلاسسيگىنىڭ تۋىندىلارىن بەلگىلى ءبىر باعىتقا جاتقىزۋ قيىن. جازۋشىنىڭ كوركەمدىك ستيلىندە ميفتىك سارىن دا، سيمۆول دا، تۇسپالداپ ايتۋ شەبەرلىگى دە بار. ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان سۋرەتكەر كوپ سويلەگەندى ۇناتپايتىن، سىرىن سىرتقا شاشپايتىن تۇيىق، جۇرتپەن اسا قاتتى ارالاسا بەرمەيتىن كىسىكيىك ادام بولعان. ءوز تۆورچەستۆوسى تۋرالى ايتقاندى اسا ۇناتپايتىن لاگەركۆيست «مەن ءوز شىعارماشىلىعىمنىڭ ىسىنە ارالاسپايمىن» دەگەن ەكەن جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتىپ.

لاگەركۆيست تالانتىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارالىعى «الەمنىڭ قوناعى» دەپ اتالاتىن تىرناقالدى تۋىندىسىنان-اق ايقىن كورىنىس تاپتى. شۆەد كلاسسيگىنىڭ تۋىندىلارىن زەرتتەگەن كەيبىر سىنشىلار بۇل پوۆەستتى جازۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ كىلتى سانايدى. بىراق لاگەركۆيستتى داۋىلدى ءداۋىردىڭ قازانىندا قايناعان تىڭ تاقىرىپتاردىڭ ءبارى دە تولعاندىرىپ، جازۋشى شىعارماشىلىعىندا ۇدايى جاڭا اۋەندەر پايدا بولدى.

امانگەلدى كەڭشىلىكۇلىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz