مەملەكەتتىك ءتىل: ايماقتار اشىق حاتتى قولدايدى!
كەرەكۋ:
رۋحاني تاۋەلدىلىكتەن ارىلماي تۇرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىن قالاي تويلاماقپىز?!
جاقىندا ءباسپاسوز بەتتەرىنەن، عالامتوردان قر مادەنيەت مينيسترلىگى ازىرلەگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن وقىدىق. وكىنىشكە وراي زاڭ جوباسىن قولداۋشىلاردان گورى مەملەكەتتىك ءتىلدى «قورلاۋشىلار» كوبەيىپ كەتتى. قارسى شىعۋشىلار قاراسىنىڭ كوپ بولۋىن الدەبىر ارام پيعىلدى توپتاردىڭ زاماناۋي تەحنولوگيا مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ جاساعان جىمىسقى ارەكەتتەرى دەپ توپشىلايمىز. بالاباقشالاردى قازاقتىلدى ەتۋ ارقىلى - مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ كەرەك دەگەن يدەياعا سول توپتار تاعى جاپپاي قارسى شىعىپ، وزدەرىن اشكەرەلەدى. ويتكەنى قازاق ءتىلىن ەڭگىزۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى وسى ەكەنىن كەز-كەلگەن ۇلت وكىلىنىڭ تۇسىنەرى ءسوزسىز. ياعني ولاردىڭ (قازاق تىلىنە قارسى توپتىڭ) بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، ءتىپتى 20-30 جىلدان كەيىن دە قازاق جەرىنە قازاق ءتىلىن كىرگىزگىسى جوق! سوندىقتان بۇل جاساندى قارسىلىققا كوڭىل اۋدارماۋ كەرەك.
وسى زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قازاق زيالىلارى باستاعان ءبىر توپ ادام قول قويعان ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ اتىنا جازىلعان اشىق حات جاريالاندى. اشىق حاتتا ءبارى انىق، ايقىن كورسەتىلگەن. ايتىلعان تالاپ-تىلەكتى قۇپتايمىز، تولىق قولدايمىز.
كەرەكۋ:
رۋحاني تاۋەلدىلىكتەن ارىلماي تۇرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىن قالاي تويلاماقپىز?!
جاقىندا ءباسپاسوز بەتتەرىنەن، عالامتوردان قر مادەنيەت مينيسترلىگى ازىرلەگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن وقىدىق. وكىنىشكە وراي زاڭ جوباسىن قولداۋشىلاردان گورى مەملەكەتتىك ءتىلدى «قورلاۋشىلار» كوبەيىپ كەتتى. قارسى شىعۋشىلار قاراسىنىڭ كوپ بولۋىن الدەبىر ارام پيعىلدى توپتاردىڭ زاماناۋي تەحنولوگيا مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ جاساعان جىمىسقى ارەكەتتەرى دەپ توپشىلايمىز. بالاباقشالاردى قازاقتىلدى ەتۋ ارقىلى - مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ كەرەك دەگەن يدەياعا سول توپتار تاعى جاپپاي قارسى شىعىپ، وزدەرىن اشكەرەلەدى. ويتكەنى قازاق ءتىلىن ەڭگىزۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى وسى ەكەنىن كەز-كەلگەن ۇلت وكىلىنىڭ تۇسىنەرى ءسوزسىز. ياعني ولاردىڭ (قازاق تىلىنە قارسى توپتىڭ) بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، ءتىپتى 20-30 جىلدان كەيىن دە قازاق جەرىنە قازاق ءتىلىن كىرگىزگىسى جوق! سوندىقتان بۇل جاساندى قارسىلىققا كوڭىل اۋدارماۋ كەرەك.
وسى زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قازاق زيالىلارى باستاعان ءبىر توپ ادام قول قويعان ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ اتىنا جازىلعان اشىق حات جاريالاندى. اشىق حاتتا ءبارى انىق، ايقىن كورسەتىلگەن. ايتىلعان تالاپ-تىلەكتى قۇپتايمىز، تولىق قولدايمىز.
كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىنىڭ 2 تارماعىن الىپ تاستاۋ ۋاقىت تالابى. قوعامدىق ورىنداردا، مەملەكەتتىك ورگانداردا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلماۋىنا وسى باپ تارماعى سەبەپ بولىپ تۇر. نەلىكتەن قازاق جەرىندە تۇراتىن كەز-كەلگەن ادامعا تەك قانا قازاقشا سويلە دەپ تالاپ ەتە المايمىز! قازاق جەرىندە ءومىر سۇرە وتىرىپ، بارعان مەكەمەڭە كەلگەن شارۋاڭدى مەملەكەتتىك تىلدە تۇسىندىرە المايسىڭ! انىعىندا سەنى ەشكىم تۇسىنبەيدى. بەتىڭە باجىرايا قارايدى دا «ورىسشا ايت، ايتپەسە جونىڭە كەت» دەگەن سىڭاي تانىتادى. ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن العا تارتىپ «ءبىر تىلدە، تەك ورىسشا سويلەۋگە، جۇمىس اتقارۋعا قۇقىعىم بار» دەيتىندەردى كۇندە كورىپ ءجۇرمىز.ال سوندا قازاقتىلدىلەرگە ءوز تىلىندە قىزمەت كورسەتىلۋى كونستيتۋتسياعا قايشى بولعانى ما؟!
«ءۇش تۇعىرلى ءتىلدى» بالاباقشادان باستاپ ەنگىزۋ تامىرىمىزعا بالتا شابۋمەن تەڭ. ءوز ءتىلىن تابانىنىڭ استىنا باسىپ تۇرىپ، وزگە تىلدە سايراپ جۇرەر ۇرپاق ءوسىرۋ - بولاشاقتا مەملەكەتتىگىمىزدەن ايرىلعانىمىز. سوندىقتان بالاباقشا اشساق، ونداعى سابيلەر تەك قانا مەملەكەتتتىك تىلدە تاربيەلەنۋى قاجەت.
تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل بولدى. باسقا ۇلت تۇگىل، ءوزىمىزدىڭ قانداستارىمىز ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءالى كۇنگە دەيىن ۇيرەنبەگەن، ۇيرەنگىسى كەلمەيتىن ادامدار شاش ەتەكتەن. وعان «كىنالى» «سولقىلداق» زاڭ عانا ەمەس، مينيسترلىكتەردىڭ ماڭگۇرتتەنگەن، جالتاق قىزمەتكەرلەرى، دەپۋتاتتاردىڭ نەمقۇرايلىلىعى. ويتكەنى زاڭدى ۇسىناتىن مينيسترلىك، قابىلدايتىن پارلامەنت.
ۇلتتىق ماسەلەلەرگە كەلگەندە بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعانداردىڭ وزگەلەرگە (باسقا ۇلت وكىلدەرىنە) جالتاقتاۋى ۇيات. ءتىلى تاۋەلدى ەلدىڭ سالت-ءداستۇرى، مادەنيەتى كۇڭگىرت تارتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارى قۇردىمعا كەتەدى. ءتىلىمىز تاۋەلدى بولا تۇرا، تاۋەلسىزبىز دەپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندا تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىن قالاي تويلاماقپىز؟!
«ەكى قوشقاردىڭ باسى ءبىر قازانعا سىيمايدى» دەپ بابالارىمىز تەگىن ايتپاسا كەرەك. ەلىمىزدە ەكى ءتىلدىڭ ۇستەمدىك قۇرۋى ەلدى ەكىگە بولۋمەن تەڭ، ءبولىنىپ تە كەلەدى. ءبىزدى بىرىكتىرەتىن تەك قانا مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى.
ءسوزىمىزدى تۇيىندەي كەلە، قازاق زيالى قاۋىمى، ۇلت جاناشىرلارىنىڭ ەلباسى ن.نازارباەۆقا ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى جازعان اشىق حاتىن تولىق قولدايتىندىعىمىزدى، جانە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ العاشقى تۇپنۇسقاسىن قالدىرۋىن تالاپ ەتەتىنىمىزدى جەتكىزەمىز.
بەيسەنباي تەگى ر.ز. تىركەلمەگەن «حالىق رۋحى پارتياسى» پاۆلودار ف-لى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، پارتيا اتىنان (900 ادام) «جەلتوقسان اقيقاتى» رقب پاۆلودار ف-لى ءتورايىمى، ف-ل اتىنان، جەكە كاسىپكەر
سايلاۋ بايبوسىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، "جاس الاش" گازەتىنىڭ اقمولا، پاۆلودار وبلىستارىنداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى.
ق.ج. نۇرباەۆ پاۆلودار پي دەكانى، تاريح ع.د.
تولەن رامازان, قوعام قايراتكەرى، ءتىل جاناشىرى
قايىرجان احمەتوۆ، پاۆلودار وبلىسى ماي اۋداندىق
ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى
مەيرامبەك قىزىرۇلى, پاۆلودار وبلىسى ماي اۋداندىق «شامشىراق»
گازەتىنىڭ ءتىلشىسى
قۇرمان تاسجانوۆ, پاۆلودار وبلىسى ماي اۋداندىق تاريحي-ولكەتانۋ
مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى
سەيلگازين كابدراحمان «ۇلت تاعدىرى» رقب پاۆلودار وبلىسى فيليالى توراعاسى، ف-ل اتىنان
دالەلحان ابدىحالىق «رۋحانيات» پارتياسى پاۆلودار وبلىسى فيليالى توراعاسى ف-ل اتىنان
اگيباەۆ زامكەن «پاتريوتتار پارتياسى» پاۆلودار وبلىسى فيليالى توراعاسى، ف-ل اتىنان
الدابەرگەنوۆ قىرىقباي مازانۇلى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، تاريح ع.د.
الدابەرگەنوۆ ەركەبۇلان «ۇلان» جاستار قب توراعاسى بىرلەستىك اتىنان
تىلەۋبەردى ساحابا، تاۋەلسىز جۋرناليست
گۇلزات مەيراموۆا, وبلىستىق ۇستازدار گازەتىنىڭ ءتىلشىسى
اينۇر توقتارحان, مادەنيەت قىزمەتكەرى
عابيت بوكەنباي، تەلەجۋرناليست
مۇراتبەك تىلەۋباەۆ, «نۇر وتان» پارتياسى ماي اۋداندىق بولىمشەسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى
ەرعانات احمەتوۆ, ماي اۋداندىق ۆەتەريناريا ءبولىمىنىڭ باستىعى
داۋلەت سادەنوۆ, جاس مامان، ەكونوميست
نۇربەك جانپەيىسوۆ, ماي اۋداندىق تۋبەركۋلەزگە قارسى اۋرۋحانا قىزمەتكەرى
باقىتجامال بيگەلدينوۆا, ماي اۋداندىق «شامشىراق» گازەتىنىڭ كوررەكتورى
باعىتگۇل ەسەنتاەۆا، ماي اۋداندىق «شامشىراق» گازەتىنىڭ ەسەپشىسى
ءنازيرا قاناپينا, مەملەكەتتىك قىزمەتكەر
سەرىكحان جۇلدىزۇلى, مۇراجاي قىزمەتكەرى
ءاليا كۋلاگينا, ماي اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ باس مامانى
قىزىلوردا:
شەگىنەر جەر جوق!
ءبىز، قىزىلوردالىق قوعام، مادەنيەت، ونەر قايراتكەرلەرى، ءارتۇرلى بىرلەستىكتەر مەن ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى «كونستيتۋتسياعا قارسى ارەكەتتەر توقتاتىلسىن!» دەپ ۇندەۋ كوتەرگەن مۇحتار شاحانوۆ باستاعان زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ قازاقستان ۇكىمەتىنە قويعان تالاپتارىن قولدايمىز.
اتاپ ايتقاندا، رەسەي اقپارات قۇرالدارىنىڭ، قازاقستانداعى ۇكىمەتتەن قارجى الىپ وتىرعان، بىراق قازاق مەملەكەتتىگىن قولدامايتىن ءورىستىلدى باق-نىڭ قر مادەنيەت مينيسترلىگى دايىنداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزى تۋرالى» زاڭ جوباسىنا ورە تۇرەگەلىپ قارسى بولۋى، ونى «مەملەكەتتىك توڭكەرىس» دەپ سەس كورسەتۋى، رەسەيدىڭ قازاقستاندى اشىق باسىنۋى، ونىڭ ىشكى ىستەرىنە تىكەلەي ارالاسۋى دەپ قابىلدايمىز.
وسى ورايدا، تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل تولاتىن ەلىمىزگە ءوزىنىڭ ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن ءوزى قورعايتىن، ءوزى ساقتايتىن شارالار جاسايتىن مەزگىل جەتتى.
تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قر كونستيتۋتسياسى بەلگىلەگەن مەملەكەتتىك تىلىنە باسىمدىق بەرۋدى ءوزى انىقتايتىن، وعان ەشكىمنەن رۇقسات المايتىن كەزى جەتتى.
ۇندەۋدەگى تالاپتاردى:
1. ...2012 جىلدان باستاپ بىرتە-بىرتە مەملەكەتتىك ورگانداردا تەك مەملەكەتتىك ءتىل پايدالانىلىپ، ءىس قاعازدارى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسىن» دەگەن نورما قوسىلسىن;
2. قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ ورىس تىلىنە بايلانىستى ەكىنشى تارماعى الىنىپ تاستالسىن;
3. قازاقستاننىڭ كەيبىر ساياسي كۇشتەرى مەن قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ قاتىستىرىلۋىمەن جاسالىپ جاتقان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسى پارلامەنتتىڭ بيىلعى كۇزگى سەسسياسىندا قارالىپ، 2012 جىلعا دەيىن قابىلدانۋى ءتيىس;
4. بوگدە ەل جانە وتاندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ارانداتۋشىلىق ماقالالارى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە نۇقسان كەلتىرۋشىلىك دەپ تانىلسىن! مەملەكەتتىك جوعارعى بيلىك ورگاندارى (ۇكىمەت) تاراپىنان مۇنداي باسىلىمدار قارجىلاندىرىلماسىن. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق اقپارات قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن شارالار تەز ارادا ىسكە قوسىلسىن;
قولدايمىز!
سونىمەن بىرگە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ تىلگە بايلانىستى ۇستانىپ وتىرعان ساياسي تەرىس نيەتتىلىگىن دە ايتا كەتۋدى ءجون سانايمىز.
ۇكىمەت تالاي جىلدان بەرى تىلگە بايلانىستى ءارتۇرلى باعدارلامالار مەن كونتسەپتسيالار، زاڭ، ەرەجەلەردى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىپ ىشىنە ءبىر-ەكى راديكالدى باپتاردى قوسادى دا، ءوزى قارجىلاندىرىپ وتىرعان ءورىستىلدى اقپارات قۇرالدارىن ءتىل ماسەلەسىنە قارسى ايداپ سالادى. ونىڭ اياعىنىڭ ۇلكەن داۋ-جانجالعا ۇلاساتىنىن جاقسى بىلەدى دە: «ءبىز قازاق تىلىنە قارسى ەمەسپىز، بىراق، كوردىڭىزدەر عوي، ۇسىنعان سايىن كوپشىلىكتىڭ داۋ-جانجالىنا، نارازىلىعىنا تاپ بولىپ ءجۇر. ءىس اياعى ناسىرعا شاۋىپ كەتۋى مۇمكىن. ءتىل ماسەلەسىن تاعى دا 10-20 جىلعا دەيىن كوتەرمەگەن ءجون بولار» دەيدى.
مۇنداي ساياساتتىڭ ار جاعىندا مەملەكەتتىك تىلگە قارسى شۋ مەن جانجالدىڭ توركىنى ەڭ جوعارعى بيلىك پەن لاۋازىم يەلەرىندە جاتقانى ايدان انىق ەكەنى كورىنىپ تۇر.
تاۋەلسىزدىك العالى بەرگى 20 جىل بويى ەركىندىك الۋعا ءتيىس قازاق ءتىلى وزەككە تەبىلىپ كەلەدى. ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ ەڭ باستىسى - ءتىل.
تىلدەن باستالاتىن ۇلتتىق ماسەلەنى شەتكە ىعىستىرا-ىعىستىرا قۇزعا جاقىنداپ كەلەمىز.
20 جىل بويى ەركىندىك الامىن دەپ ۇمىتتەنىپ كەلگەن ءتىلىمىزدى بۇدان ءارى ىعىستىرۋعا جول بەرمەيمىز.
شەگىنەر جەر جوق!
اشىق حاتتى قولداۋشىلار:
شايحىسلام سەرىكبايۇلى - قر قۇرمەتتى
ءجۋرناليستى سسسر-دىڭ قۇرمەتتى تەمىرجولشىسى
قازالى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى
ت.ەمبەرگەنۇلى - دەربەس زەينەتكەر
س.ءجۇسىپ - ساياساتكەر
ءا.مامبەتاليەۆ - ككپ وبل.جەتەكشىسى
ب.سەيسەنالى - تاۋەلسىز جۋرناليست،
ت.راحيموۆ - «ازات جسدپ» وبلىستىق جەتەكشىسى
س.يبراشۇلى - «سامالا» گازەتىنىڭ رەداكتورى
م.نۇرماحان - «العا!» حپ-نىڭ وبل.جەتەكشىسى
«اباي-اقپارات»
