اۋىلىمنىڭ اتى ىنتىماق. مىڭنان اسا تۇرعىنى بار شاعىن ەلدى مەكەن. تۇلكىباس اۋدانىنىڭ سايرام اۋدانىمەن شەكاراسىنا جاقىنداۋ ورنالاسقان. تسەمەنت زاۋىتىمەن تانىمال ساستوبە اۋىلدىق وكرۋگىنە قارايدى.

تۇرعىنداردىڭ كوبى شۋىلداق رۋىنان. كورشى اۋىلداردا تەمىرلەر (بۇل دا رۋ) تۇرادى. بالا كەزىمدە وسى تەمىر رۋى جاۋداي كورىنەتىن. ۇلكەندەر اقتان السا، كوكىرەك ۇرىپ، رۋىمىزدى مىقتى ساناپ، تەمىرلەرگە توبەدەن قارايتىن. قىز الىسىپ، قۇدا بولىپ جاتادى جىل سايىن. بىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە بولىنەدى دە تۇرادى. توبەلەسكەن ەكى جىگىتتىڭ ءبىرى شۋىلداق، ءبىرى تەمىر بولسا، اۋىل ارالىق جانجال بولۋى وڭاي.

ءتىپتى ءبىر رۋدان بولىپ، بىراق اۋىلىڭ بولەك بولسا دا قيىن. پالەن اۋىلدىڭ شۋىلداعى، تۇگەن شۋىلداعى دەپ ءبىرىن-ءبىرى تاعى الالايدى.

مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە بۇگىن دوس بولىپ جۇرگەن سىنىپتاستار قيت ەتسە، ۇستىڭگى كوشە - استىڭعى كوشە، قىزىلجاردىڭ شۋىلداعى - ەڭبەكتىڭ شۋىلداعى دەپ جانە بولىنەتىن. (شۋىلداقتار ىنتىماققا 1950-جىلدارى شاماسىندا ارىس وزەنىنىڭ بويىنداعى اۋىلداردان كوشىپ كەلگەن).

اۋىلدا كوبىنە شۋىلداقتار تۇرادى دەدىم عوي. بىرەن-ساران سىرگەلىلەر، ىستىلار دەگەندەي وزگە رۋ وكىلدەرى بار. قىزىپ العاندا ولار دا “بوق” ءسوزدىڭ نىسانىنا اينالاتىن. ءوزىمىز ايتەۋىر كەرەمەتپىز.

قاي جىلى ەكەنى ەسىمدە جوق، بىردە شىمكەنت ماڭىنان ورالماندارعا دەپ مولتەك اۋدان سالاتىن بولدى. “ەل باسىنا كۇن تۋعاندا ساتىپ كەتكەندەر”، “دايىن اسقا تىك قاسىق”، “ۇكىمەت كومەكتەسەمىن دەسە، ءبىز ءجۇرمىز عوي” دەگەندەي ءسوزدى ەستىپ وسكەن مەن شىنىمەن دە شەتەل اسىپ كەلگەن قازاقتاردى ءبىرتۇرلى جاقتىرماي قالدىم.

1990-جىلداردىڭ باسىندا تاجىكستاننان كوشىپ كەلگەن بىرنەشە قازاق وتباسى بار ەدى. ءبىر سىنىپتاسىم سولاردىڭ ءبىرى بولدى. ەس بىلگەلى اۋىلدا وسكەن. بىرگە ويناپ، بىرگە كۇلىپ ءجۇرىپ، بىراق ءسوزىمىز جاراسپاي قالعاندا “تاجىك” اتانىپ كەتەتىن. ءبىر سىنىپتاسىمنىڭ اكەسى وزبەك، شەشەسى قازاق. اۋىل جىگىتتەرى ونى ءومىر بويى “وزبەك” دەدى. ول بايعۇس نامىستاناتىن، “قازاقپىن” دەيتىن. ەلدىڭ مازاعى سۇيەگىنەن وتسە كەرەك، وزبەكشە ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا ۇيالاتىن. بىردە جىلاعانداي بولىپ، “وزبەك ورتاسىندا قازاقسىڭ دەيدى، مۇندا وزبەكسىڭ دەيدى، سوندا مەن كىممىن؟” دەپ ەدى.

وزبەك دەمەكشى، اۋىلىمىزدان 17 شاقىرىم جەردە 40 مىڭناس استام تۇرعىنى بار قارابۇلاق اۋىلى بار; 95 پايىزى وزبەك.

“وزبەكتەر قۇتىرعان”، “بارىپ ءجانىن شىعارۋ” كەرەك دەگەن ءسوزدى دە ءجيى ەستيتىنمىن. قالاي قۇتىرادى دەسەڭىز ايتايىن.

ءبىزدىڭ اۋىل جاپپاي پياز ەگەتىن. سول قارابۇلاقتىڭ مەكتەپ جاسىنداعى ۇلدارى مەن قىزدارى اۋىلىمىزعا كەلىپ، “پروپولكا” (پيازدىڭ ارام ءشوبىن جۇلۋدى وسىلاي اتايتىن) ىستەيتىن. شىمكەنت جاقتا جازدا كۇننىڭ قالاي ىسيتىنىن كوبىڭىز بىلەتىن بولارسىزدار. سول كۇننىڭ قايناعان ۋاقىتىندا جۇرەسىنەن وتىرىپ ەڭبەك ەتەتىن. بۇل ەندى ماقتاناتىن نارسە ەمەس، تەك قۇتىرعان دەگەن ءسوزدىڭ قانشالىقتى ورىندى ەكەنىن جەتكىزۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن.

جازدىڭ سوڭى مەكتەپكە دايىندىق دەپ اۋىلداعىلاردىڭ كوبى ارىق مالىن سول قارابۇلاق بازارىنا بارىپ ساتاتىن. ءوز اعاڭدار ونى ارزانعا ساتىپ الىپ، سەمىرتىپ ەتكە وتكىزىپ، پايدا كورەتىن. قىزىعى سول، وزەكەڭدەر بىزدەن مالدى عانا ساتىپ المايدى، سابان مەن جەمدى دە ءبىزدىڭ جاقتان الادى. ولارعا قىزىعىپ تا، مۇسىركەپ تە قارامايمىن. مالمەن اينالىسىپ، جاقسى كاسىپ قىلسا دا، ونىسى ۇلكەن ەڭبەكپەن جانە قۇرباندىقپەن كەلەتىن; ول اۋىلدىڭ جاستارى جوعارى ءبىلىم الا بەرمەيدى. بىراق ءادىل باعاسىن بەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن، ەڭبەكقور.

2006 جىلى اتىراۋدا قازاقتار مەن تۇرىكتەر اراسىندا كونفليكت بولدى. جەرگىلىكتى جۇرت “كۇندىز اناۋىڭ، تۇندە مىناۋىڭ” دەپ ايتتى دەپ تۇرىك جۇمىسشىلارىن سوققىعا جىققان. ونى ەستىپ تۇرىكتەردى جەك كورىپ قالدىم.

ءبىر جىلدان كەيىن مەكتەپتەن تۇلەپ شىعىپ، الماتىعا وقۋعا كەلدىم. قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ساياساتتانۋدى مەڭگەرەتىن بولدىم. فاكۋلتەتىمىزگە قاراستى 9 جاتاقحاناعا ورنالاستىم. تۇلكىباستان كەلگەنىمدى ەستىپ اسان دەيتىن جىگىت ىزدەپ كەلىپتى. ءۇشىنشى كۋرستا وقيدى ەكەن، تۇلكىباستىكى، ۇلتى تۇرىك. قازاق “ستارشاكتار” قوقان-لوقى كورسەتىپ، اقشا بوپسالاپ جۇرگەندە، اسان بولمەسىنە ءجيى شاقىرىپ، تاماق-شاي بەرىپ وتىراتىن. اساندا ەكىنىڭ بىرىندە جوق كومپيۋتەر بار ەدى. ءوزى جۇمىس ىستەپ وتىرسا دا، ماعان دا كومپيۋتەر كەرەك ەكەنىن ءبىلىپ قالسا، دەرەۋ بوساتىپ بەرەتىن.

ءدال سول ۋاقىتتا جوعارعى كۋرستا وقىسا دا، اعالىق قامقورلىعىن بىلدىرگەن ەكىنشى ادام بولدى. ول قىتايدان كەلگەن قانداسىمىز قۋانىش ەدى. كورشى تۇردىق. بولمەسىندە شاعىن باسپاحاناسى بار ەدى، بۇكىل جاتاقحانا قاعاز باسۋعا، كوشىرۋگە قۋانىشقا كەلەتىن. باسقادان اقشا العانىمەن، ماعان كوبىنە تەگىن باسىپ بەرەتىن. اقىل-كەڭەستەرىن ايتىپ، كومەكتەسىپ تۇردى. بىردە مەنىڭ دە سونداي قىزمەت اشقىم كەلەتىنىن، اۋىلدا كومپيۋتەرىم بار ەكەنىن ايتقانىمدا، قولداۋ ءبىلدىرىپ، ەگەر ءىستى باستاساڭ ءوزىم كومەكتەسەمىن دەدى. تاڭعالدىم، مەن وعان باسەكەلەس بولايىن دەپ تۇرمىن عوي، بىراق ول كەڭدىك تانىتتى.

قازۇۋ-دا ءبىر فاكۋلتەت پەن ەكىنشى فاكۋلتەتتىڭ جىگىتتەرى بولىپ توبەلەسكەندى دە كوردىم. كىمدىكى دۇرىس ەكەنىن انىقتاۋعا مۇرشا جوق، بىراق ء“وز ادامىڭدى” قايتسە دە قولداۋ كەرەك.

جاڭا اۋىلدا وزگە رۋلاردى، ورالمانداردى بالاعاتتاۋشى ەدى دەدىم عوي. مۇندا شەتتەتۋدىڭ نىسانىنا ءوزىم اينالدىم. “شىمكەنتتەن بولساڭ، گرانتتى ساتىپ العان شىعارسىڭ”، “وسى سەندەر چيمكەنتسكيلەر…” مۇنداي كۇي كەشەتىن جالعىز ءبىز ەمەس ەكەنبىز. نايماندار بار. دت مەن قت قىرعي-قاباق تارتىسىنان حاباردار بولعانىمەن، نايماندارعا قاتىستى مۇنشالىقتى تەرەڭ ستەرەوتيپ بار ەكەنىن بىلمەپپىن. ەكى انەكدوتتىڭ ءبىرى نايمان تۋرالى بولاتىن. جۇرتقا قوسىلىپ كۇلەتىنمىن دە، نەسىن جاسىرايىن. بىراق شىمكەنتتى جامانداي قالسا، شىر-پىر بولاتىنمىن. “پوناەحالي” دەيدى، “مادەنيەتسىز” دەيدى، “ناگلىي”، “جۇرگەن جەرىنەن ءشوپ شىقپايدى” “قۋ” دەيدى، ەستىمەگەن ءسوز جوق.

الماتىدا جۇرگەندە تانىسقان ادامىڭ تۇلكىباستان بولسا، بىردەن جاقىن تارتىپ تۇراسىڭ. ول كورشى اۋىلدان بولسا، اڭگىمەڭ ودان ءارى جاراسىپ، ورتاق دۇنيەلەردى ايتىپ جارىساسىڭ. وندايدا شۋىلداق پا، تەمىر ما ماڭىزدى بولمايدى. ايتپاقشى، سول شۋىلداق پەن تەمىر دۋلات دەيتىن ۇلكەن رۋدىڭ ىشىندە، اعايىن دەسە دە بولادى.

اسان مەن قۋانىشتى بىلگەننەن كەيىن بۇرىنعى ويلارىم ءۇشىن قاتتى ۇيالدىم. بۇل ەكەۋى جەكە ادامنىڭ قاسيەتىن ۇلتقا، ۇلىسقا تەلۋگە بولمايتىنىن كورسەتتى.

دارحان ومىربەكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz