كورونوۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى بۇكىل الەمدە قالىپتاسىپ وتىرعان قازىرگى احۋال وتە الاڭداتارلىق كۇردەلى جاعدايعا اينالدى. جۇقتىرعاندار مەن قايتىس بولعاندار سانى كوز الدىمىزدا وسۋدە. وسىناۋ قاۋىپكە بايلانىستى قازاقستاندا توتەنشە جاعداي ەنگىزىلۋى البەتتە دۇرىس قادام.

قازاقتىڭ «بۇدان جامان كۇنىمدە تويعا بارعام» ۇعىمى وسى قاۋىپ كەزەڭىندە ازاماتتار ۇستانار باستى قاعيداتقا جارامايدى. قۇتقاراتىن – ساقتىق، تەك قانا ساقتىق شارالارى عانا. كورونوۆيرۋستىڭ ىقتيمال ساياسي سيندرومىنىڭ «مۋتاتسياسى» تۋرالى ازىرشە ءسوز ەتپەي-اق تۇرا تۇرايىق. مەنى قازىر وتە الاڭداتىپ وتىرعان كورونوۆيرۋستان تۋىنداعان جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ حالىققا جولداعان كەشەگى، 16 ناۋرىزداعى ۇندەۋى ەكىۇداي سەزىمدە قالدىردى. وندا كورونوۆيرۋسقا بايلانىستى ساقتانۋ شارالارىنا باسا ءمان بەرىلگەن دە، ونىڭ ەكونوميكاداعى داعدارىستىق سالدارىمەن كۇرەسۋگە جەتكىلىكتى ءمان بەرىلمەگەن.

راس، بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارى قارجىلىق جاعدايى ناشارلاعان كاسىپكەرلەر ءۇشىن قارىز تولەمىن 90 كۇنگە دەيىن شەگەرەتىندىگى، 2020 جىلعى 1 ناۋرىزداعى جاعداي بويىنشا جۇمىسىنان ايىرىلعان 15 137 ازاماتقا جالپى سوماسى 1,2 ملرد تەڭگەگە كولەمىندە الەۋمەتتىك تولەم بەرىلەتىنى، شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءبىر جىلعا مۇلىك سالىعىنان بوساتىلاتىنى تۋرالى شەشىمدەر بار.ءتىپتى كاسىپكەرلەر باعانىڭ نەگىزسىز وسۋىنە توقتاۋ جاساماسا ۇكىمەت شەكتى باعالاردى ەنگىزۋگە ءماجبۇر بولاتىندىعى تۋرالى ەسكەرتۋ دە جاسادى. بىراق الەمدىك دەڭگەيدەگى وراسان ەكونوميكالىق داعدارىس تۇسىندا بۇل قادامدار باقشاداعى ۇل-قىزداردىڭ كادىمگى ۇيشىك-ۇيشىك ويناعانىنداي بالانىڭ تىرلىگى.

دوللار باعامىنىڭ 440 تەڭگەدەن اسىپ كەتكەنىن كورىپ وتىرمىز. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا بايلانعان ەكونوميكامىز دەربەس ارەكەت ەتۋگە قاۋقارسىز. مۇناي باعاسى باررەلىنە 30 دوللاردان تومەندەگەنىمەن بىزدە بەنزين باعاسى كەرىسىنشە كوتەرىلىپ كەتەتىن سوراقىلىقتارى تاعى بار. الەمدىك ساراپشىلار، اتاپ ايتقاندا JPMorgan بانكىنىڭ ساراپشىلارى قور نارىعىنىڭ كۇيرەگەندىگىنە اھ ۇرىپ، 2020 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا اقش پەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ جالپى ىشكى ءونىمى 3 پايىزعا قۇلدىرايتىندىعىن كولدەنەڭ تارتادى. Bank of America ساراپشىلارى 2009 جىلعى جاھاندىق توقىراۋدان كەيىنگى ەڭ زور داعدارىس ەندى باستالدى دەپ ەسەپتەيدى. Oxford Economics ساراپتاما ورتالىعى 2020 جىلى كورونوۆيرۋس سالدارىنان جاھاندىق جالپى ىشكى ءونىم $1,1 ترلن زيان شەگەتىنىن ايتادى. ەكونوميكالىق الىپتاردىڭ ءوزى ەڭسەسىن تىكتەۋى قيىنداعان تۇستا شيكىزاتقا تاۋەلدى قازاقستاننىڭ قالتىراعان ەكونوميكاسى ۋف ەتسەڭ ۇشىپ كەتكەلى تۇرعان باقباقتىڭ گۇلىن ەلەستەتەدى. داعدارىس سالدارى جارتى جىل تۇگىلى ءبىر جىلدىڭ وزىندە جويىلىپ بىتپەيدى. بەلدىكتى بۋا تارتاتىن كەزەڭ كەلدى.

مۇندايدا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى تۇبەگەيلى شارالار قابىلدانۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي مەملەكەت باسشىسىنىڭ 16 ناۋرىزدا قول قويعان «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىعى داعدارىس كەزىندە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالىن تومەندەتپەۋگە بايلانىستى شارالار كەشەنىن قامتۋدىڭ ورنىنا پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتىن ايقىندايتىن تىزبەمەن شەكتەلگەن. اتا زاڭىمىز بويىنشا ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارعى لاۋازىم يەسى رەتىندە پرەزيدەنت مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ بارلىق تۇتقالارىنا يە. ال مىنا قۇزىرەتتىك تىزبەگە قاراساڭ مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن ءوزى قولدان ەداۋىر شەكتەپ تاستاعانداي كورىنەدى. جارايدى، ول باسقا تاقىرىپ. ال ءوز باسىم بۇگىنگىدەي جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس كەزەڭىندە مەملەكەت باسشىلىعى مىنانداي ماڭىزدى قادامدار جاساۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.

ەڭ الدىمەن:

– كورونوۆيرۋستىڭ جاھاندىق داعدارىس زارلاپتارىنان جانە ينفلياتسيا سوققىسىنان قورعانۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتىنا 90 مىڭ تەڭگە ($200) كولەمىندە جاردەم جاسالسىن;

– پاندەميادان نەعۇرلىم كوبىرەك زارداپ شەگىپ وتىرعان استانا مەن الماتىنىڭ جانە وسى مەگاپوليستەرگە جاقىن ورنالاسقان اۋدانداردىڭ ءاربىر تۇرعىنىنا (قازاقستان ازاماتتارىنا) 130 مىڭ ($300) تەڭگە كولەمىندە بىرجولعى جاردەم بەرىلسىن;

– جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ بانكتەردەگى 1 ملن تەڭگەگە دەيىنگى كولەمدەگى نەسيەلەرى مەملەكەت ەسەبىنەن جابىلسىن;

– زەينەتكەرلەردىڭ زەينەتاقىسىن جانە مەملەكەتتەن كومەك الاتىن ءمۇجالسىز توپتاردىڭ جاردەماقىلارى مەن وتەماقىلارى ەڭ كەمى 50 پايىزعا كوتەرىلسىن;

– ناقتى تاۋار وندىرەتىن شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبسيديالانسىن;

– اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە بارىنشا قولداۋ كورسەتىلسىن;

– مەديتسينا سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى ەكى ەسەگە ارتتىرىلسىن;

– جۇمىس ورىندارىنىڭ قىسقارۋىنا بايلانىستى جۇمىسسىز قالعاندارعا الەۋمەتتىك جانە قارجىلاي كومەك كورسەتۋ تەتىكتەرى جاسالسىن;

–حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا بايلانىستى باسقا دا شارالار قابىلدانسىن.

بۇعان سونشالىقتى كوپ قاراجات كەتپەيدى. قاراپايىم ەسەپتەۋلەر بۇعان 4,5-5 ملرد دوللار جۇمسالاتىنىن بايقاتادى.

قازاقستاننىڭ حالىقارالىق رەزەرۆى 90 ملرد دوللارعا تاياۋ ەكەندىگىن ەسكەرسەك، بۇل شىعىندار ونىڭ 20/1 بولىگىندەي عانا. دوللار باعامىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن كەشە $28 ملرد قارجىنى جەلگە شاشقانىمىز ەسكە تۇسسە وزەگىمىز وكىنىشتەن ورتەنەدى.

كورونوۆيرۋس پاندەمياسىنان قالجىراعان حالىققا جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس كەزەڭىندە وسىنداي لايىقتى جاردەم جاسالماسا ارتى الەۋمەتتىك سىلكىنىستەرگە سوقتىراتىندىعىن تاپتىشتەپ جاتۋ ارتىق. وتانىمىز ورتاق، ەرتەڭىمىز ورتاق.

سوندىقتان بيلىك «ساپتىاياققا اس قۇيىپ، سابىنان قاراۋىل قاراماي» حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ناقتى قادامدار جاساعانى ابزال دەپ ويلايمىن.

مارات ءبايدىلداۇلى

Abai.kz