ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف-پۋبليتسيست. ۇلت تاعانى − وتاندى ءسۇيۋ (پاتريوتيزم)
«ەگەر بيلiك جۇرگiزiپ وتىرعان ساياسات ۇلتتىڭ (مەملەكەتتiڭ) ۇلى مۇراتىن ماقسات ەتپەسە، بۇگiن وزەكتى (اكتۋالدى) بولىپ تۇرعانىمەن، ەرتەڭ ءمانiن جوياتىن وتكiنشi ەپيزودتىق جالعان قۇندىلىقتاردان تۇرسا، وندا، بۇل ەلدە ۇزاق مەرزiمگە باعىتتالعان، حالىقتى جۇدىرىقتاي جۇمىلدىرۋعا قابiلەتتi يدەولوگيا ومiرگە كەلەدi دەپ ۇمىتتەنۋ بوس قيال بولىپ قالا بەرەدى. كەز كەلگەن مەملەكەتتىك يدەولوگيا بيلىك جۇيەسىنىڭ «ۇلتتىق ارمانعا» (ناتسيونالنايا يدەيا), ۇلتتىڭ تۇپكiلiكتi ماقساتىنا ارقا سۇيەگەندە عانا تۇزiلەدى، نەمەسە، ءتۇزiلۋi مۇمكiن» - (ءابدىراشيت باكىرۇلى).
ۇلت وكىلدەرىنىڭ - ۇلتىنا، مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ - مەملەكەتiنە دەگەن پاتريوتتىق سەزiمiنiڭ قالىپتاسۋى - كەز كەلگەن قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى. بىراق پاتريوتيزم ادامنىڭ ماڭدايىنا تۋا بىتەر قاسيەت ەمەس. ادام ەسەيۋ بارىسىندا قاي تىلدە سويلەسە، قانداي جۇرتتىڭ ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن بويىنا سىڭىرسە، قاي جەردىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ىشسە - سول ورتانىڭ پاتريوتى بولىپ قالىپتاسادى. وسى قاعيداعا سۇيەنەر بولساق - قازاق جەرىندە تۋىپ- وسكەندەردىڭ بارلىعىن دا وسى ەلدىڭ جانە وسى جەردىڭ پاتريوتتارى دەپ ايتسا بولادى ەكەن، ءا؟ بىراق ولاي دەپ كەسىپ ايتۋعا جۇرەك داۋالامايدى...
«ەگەر بيلiك جۇرگiزiپ وتىرعان ساياسات ۇلتتىڭ (مەملەكەتتiڭ) ۇلى مۇراتىن ماقسات ەتپەسە، بۇگiن وزەكتى (اكتۋالدى) بولىپ تۇرعانىمەن، ەرتەڭ ءمانiن جوياتىن وتكiنشi ەپيزودتىق جالعان قۇندىلىقتاردان تۇرسا، وندا، بۇل ەلدە ۇزاق مەرزiمگە باعىتتالعان، حالىقتى جۇدىرىقتاي جۇمىلدىرۋعا قابiلەتتi يدەولوگيا ومiرگە كەلەدi دەپ ۇمىتتەنۋ بوس قيال بولىپ قالا بەرەدى. كەز كەلگەن مەملەكەتتىك يدەولوگيا بيلىك جۇيەسىنىڭ «ۇلتتىق ارمانعا» (ناتسيونالنايا يدەيا), ۇلتتىڭ تۇپكiلiكتi ماقساتىنا ارقا سۇيەگەندە عانا تۇزiلەدى، نەمەسە، ءتۇزiلۋi مۇمكiن» - (ءابدىراشيت باكىرۇلى).
ۇلت وكىلدەرىنىڭ - ۇلتىنا، مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ - مەملەكەتiنە دەگەن پاتريوتتىق سەزiمiنiڭ قالىپتاسۋى - كەز كەلگەن قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى. بىراق پاتريوتيزم ادامنىڭ ماڭدايىنا تۋا بىتەر قاسيەت ەمەس. ادام ەسەيۋ بارىسىندا قاي تىلدە سويلەسە، قانداي جۇرتتىڭ ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن بويىنا سىڭىرسە، قاي جەردىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ىشسە - سول ورتانىڭ پاتريوتى بولىپ قالىپتاسادى. وسى قاعيداعا سۇيەنەر بولساق - قازاق جەرىندە تۋىپ- وسكەندەردىڭ بارلىعىن دا وسى ەلدىڭ جانە وسى جەردىڭ پاتريوتتارى دەپ ايتسا بولادى ەكەن، ءا؟ بىراق ولاي دەپ كەسىپ ايتۋعا جۇرەك داۋالامايدى...
شىعىستىڭ بiر ماقالى: «حالۋا، حالۋا دەپ قانشا ايتقانمەن، ونىڭ ءدامi اۋزىعا كەلمەس» دەيدى. سول ايتقانداي، ەگەر ءاربىر ادام، قوعام، مەملەكەت ءوز ۇرپاعىن مەيىرىم شۋاعىنا بولەي الماسا، ونىڭ كوكىرەك كوزىنە ءوزىنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن قۇيا الماسا، مارتەبەلى ءومىرىن قامتاماسىز ەتە الماسا - ول وسكىننەن قانداي سۇيىسپەنشىلىكتى كۇتەر ەدىڭىز؟ ياعني، ادامنىڭ ءوز وشاعىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنىڭ ناقتى ومiردە ناقتى تياناعى بولماسا - ونداي سەزىم ەشقاشان قالىپتاسپايدى...
وسىنىڭ بارiنە سارالاي كەلە - وتانشىلدىق سەزiم (پاتريوتيزم) پاتريوتتىق ۇراندارعا، ونسىز دا ءۇنi شىقپاي (نەمەسە، شىعارتپاي) جاتقان زيالى قاۋىمنىڭ بiر-ەكi اۋىز سوزiنە قاراپ قالماعانىن كورەمىز. پاتريوتيزم تۋرالى كۇنiنە مىڭ رەت قايتالا، ونى ءسوزى وتەر زيالىنىڭ اۋزىنا ولاي دا سال، بىلاي دا سال - ناتيجەسi ءنول بولادى. ول ءۇشىن، ورالحان بوكەەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا: «قازاق بيلىگىنىڭ حالىقتىڭ ارقاسىنا اياعىن تىرەپ، اتقا ءمىنىپ شىرەنگەنى قاجەت ەمەس، ول ءۇشىن - بيلىكتىڭ «حالقىما ۇزەڭگى بولىپ، ونى قالايدا اتقا مىنگىزىپ، شىرەنتەمىن» دەگەن ارەكەتى قاجەت!
مىسالى، قازiر اقساقالدارىمىز «وتان ءۇشiن ايانباي ەڭبەك ەتىڭدەر» دەيدi. دۇرىس - جاستاردىڭ دا ايانعىسى كەلiپ تۇرعان جوق. بiراق قايدا سول «ەڭبەك»؟ بازارداعى تاشكە سۇيرەۋ مە، الدە، اياۋسىز قانايتىن قۇرىلىس پا؟ قازiر كەز كەلگەن جۇمىسكەر وتان مۇددەسi ءۇشiن ەڭبەك ەتiپ جاتىرمىن دەپ ويلامايدى: بiر وليگارحتىڭ بايلىعىن ەسەلەۋ ءۇشiن جۇمىس iستەۋدەمiن دەپ ويلايدى. سوندىقتان جۇمىستى «ەلiم ءۇشiن» دەپ ۇلكەن پارتيوتتىق سەزiممەن راحاتتانىپ iستەمەيدi, كiجiنiپ iستەيدi. اناۋ اتىراۋ مەن اقتاۋداعى مۇنايشىلار دا، قاراعاندى-تەمiرتاۋ-جەزقازعانداعى شاحتەرلەر مەن تەمىر قۇيۋشىلار دا، قازاق جەرىن اياۋسىز قاناپ جاتقان لاتيفۋنديستەردiڭ «جالشىلارى» دا...
ال جۇمىس بەرۋشى سول الپاۋىتتاردىڭ وزدەرiندە وتانشىلدىق سەزiم بار ما؟ بار بولسا - نەگە جۇمىسشىلاردىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىن، ولاردىڭ مارتەبەسiنە ساي جالاقىسىن، ءومiرiنiڭ قاۋiپسiزدiگiن ءوز ەركiمەن، قالاۋىمەن قامتاماسىز ەتپەيدi. نەگە قاراپايىم ەڭبەك ادامى لايىقتى ءومiر سۇرۋگە قۇقى بولا وتىرىپ، اشتىق جاريالاۋعا، ءومiرiن قيۋعا، توبەلەسiپ-سوتتاسۋعا ت.س.س. بارۋى تيiس؟..
مىسالى، بۇگiندە «بيزنەستiڭ الەۋمەتتiك جاۋاپكەرشiلiگi» تۋرالى ايتىلا باستادى (بiراق وعان قۇلاق اسىپ جاتقان كىم بار؟). بيلiك وسى ۋاقىتقا دەيىن وسى ماسەلەنى مەملەكەتتiك يدەولوگيا دەڭگەيىنە كوتەرiپ، ونى (الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى) بيزنەستi جۇرگiزۋدiڭ جالعىز ءارi ەڭ باستى شارتى رەتiندە نەگە قويمادى؟ ونى ىسكە اسىرۋعا مەملەكەتتىڭ تولىق مۇمكىنشىلىگى قاشاندا بولدى، ءالى دە بار.
مۇنداي شارا جۇمىس بەرۋشi (شەت ەلدiك، بولماسا، ءوزiمiزدiڭ الپاۋىت) مەن جۇمىسكەردiڭ ءوزارا جاۋاپكەرشiلiگiن ارتتىر ەدى. ولاردىڭ ماقساتىن بiر ارناعا، ياعني، قازاقستاندىقتاردىڭ مارتەبەلi ءومiر سۇرۋiنە: بiلiم الۋىنا، دەنساۋلىعىنا جانە ت.س.س. بۇرىپ، ەرەن بايلىقتىڭ ەگەسى (زاڭ بويىنشا - مەملەكەتتiكi, قۇدايشىلىعىندا - حالىقتىكi) سانالاتىن ەلدiڭ ەڭسەسi كوتەرەر ەدi. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتىنىڭ ىرگەتاسىن نىعايتار ەدى...
كورشi رەسەي جەتi-سەگiز جىلدىڭ كولەمiندە ءوز ەلiندەگى iرiلi-ۋاقتى بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ «الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن» قالپىنا كەلتiرۋگە كىرىستى. ول ەرەجەنى قابىلداماعاندارىن شەتەلگە اسىرىپ جىبەردى، نە، تۇرمەگە توعىتتى. ورىس بيلiگi حالىقتىڭ تۇپكiلiكتi ماقساتىنا، ۇلتتىق ارمانىنا بەت بۇرعانىن بايقاعان سوڭ، «دەموكرات» كاپيتاليستەردىڭ اۋىزىنا قۇم قۇيىلىپ قالدى (ورىستىڭ تابيعي بايلىعىنا تاۋەلدi بولعاننان ەمەس دەپ ويلايمىز). دەموكراتيا - حالىق ماقساتى مەن مۇراتىن العا شىعارۋ بولسا، رەسەيگە كiم قارسى بولا الادى، اقش پا؟..
قازاقستان حالقى ارتiلدiلەر، ءتۇرلى مادەنيەت ىقپالىنا جانە دىنگە ەنگەندەر جانە بايلار مەن كەدەيلەر بولىپ ۇزدiكسiز بولiنۋدە. اسiرەسە، بايلار مەن كەدەيلەر اراسىنداعى الشاقتىق ۇلعايۋدا. ءدال وسىنداي جاعدايدا ەلiمiزدiڭ شiرiگەن بايلارى شەت ەلدەردەن ميلليونداعان دوللار تۇراتىن ءزاۋلiم سارايلار ساتىپ الىپ جاتۋى - ولاردىڭ بويىندا ەشقانداي دا پاتريوتتىق سەزiمنiڭ جوقتىعىن، سانالارىن تابان استىندا قول جەتكiزگەن بايلىق قۇرساۋلاپ تاستاعانىن انىقتايدى.
ماسەلە ءوز حالقىنىڭ ىرىسىنا «جۇمىس ىستەۋى» ءتيىس كاپيتالدىڭ «شەتكە قاشىپ» جاتۋىندا ەمەس، ودان تەرەڭدە: بايلاردىڭ بۇل «قىلىعى» بۇكiل قازاقستاندىقتاردىڭ وتانسۇيگiشتiك سانا-سەزىمىنە نۇسقان كەلتiرۋدە. ءوزىمىز عاسىرلار بويى بودان بولعان ورىستا «ۆرەمەنششيك» دەگەن ۇعىم بار. بiزدiڭ بايلاردىڭ، ياعني، قولدارىندا مەملەكەت قاۋقارىن ارتتىراتىن تەتىك بار ازاماتتارىمىزدىڭ وسىعان ساي ارەكەتiنە، «مەنەن كەيiن كۇل بولماسا ءبۇل بولسىن» دەيتىندەي نيەتىنە قالاي كۇيمەيسىڭ... ءارى، بۇل كەسەل كۇننەن كۇنگە دەندەپ بارادى ەمەس پە؟
نەگە سول ميللياردتارعا وتانداستارعا كاسiپورىن اشىپ بەرۋگە، تاۋار وندiرۋگە، تەگىن وقىتۋعا، تەگىن ەمدەۋگە جانە ت.س.س. ىزگى ىستەرگە جۇمساۋعا بولمايدى؟ «كوگەرسەڭ ەل-جۇرتىڭمەن بiرگە كوگەر»دەمەۋشى مە ەدى، بابالار! ال، بۇكىل كاپيتالدى شەتكە شىعارىپ، بوتەن ەلدىڭ، بوتەن مەملەكەتتىڭ قازىناسىنا قازىنا قوسۋ - ءپاتريوتيزمنىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟ ونى ولاردىڭ وزدەرى بىلمەسە، ءبىز - بىلمەيمىز! ەسەسىنە - قازاققا انگليادا، اۆستريادا، شۆەيتساريدا ت.س.س. كوگەرiپ كوكتەۋ جوق، جەم بولۋ بار. بۇل - انىق. وسى قاراپايىم دانالىقتى ءوز حالقى ەسەبىنەن «بولىپ-تولعان» ازاماتتاردىڭ ۇعا الماي جۇرگەنى وكىنىشتى-اق...
ال ەڭسەسi ءتۇسiپ ەزiلiپ جاتقان اۋىلعا «وتانشىل بول» دەۋدىڭ ءوزى ۇياتتاۋ. ويتكەنى، ولاردىڭ «وتانشىلدىعى» دەكوراتسيا ەمەس - جۇرەگىنىڭ تۇپكىرىندە جاتىر. بۇل جۇرەكتىڭ قىلىن شەرتەرلىك جاعدايدى ءالى كورىپ وتىرعامىز جوق...
...اسانقايعى بابامىز بۇكىل عۇمىرىن حالقىنا جەرۇيىق ىزدەۋمەن جەلمايانىڭ قومىندا وتكىزدى. قورقىت بابامىز حالقىنا ماڭگىلىك ءومىردى قالاي تاپسام ەكەن دەپ قوبىزىن سارناتتى، ...تىرىدەي كورگە كىردى. وسىلاردى ويلاعاندا: «قازىرگى زاماننىڭ «اسانقايعىلارى مەن قورقىتتارى» قايدا كەتتى؟» دەپ، ءىشىڭ ورتەنەدى...
«اباي-اقپارات»
