ۋيكيپەديا مالىمەتتەرىنە جۇگىنسەك 2019 جىلى قازىر الەمدى قۇرساۋعا الىپ وتىرعان كوروناۆيرۋستىڭ 37 ءتۇرى تىركەلگەن ەكەن. قازاقستاندا دا باسقا ەلدەردەگىدەي بۇل ىندەت كۇننەن كۇنگە ءورشىپ وتىر. قازاقتا "اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى " دەگەن اششى دا بولسا انىق شىندىق بار. كۇنبە كۇنگى كوروناۆيرۋس تۋرالى مالىمەتتەرگە كوز سالساق قۇرعاق ستاتيستيكالىق دەرەكتەردەن باسقا تۇرعىندارعا قاجەتتى اقپارات تابۋ قيىن. 

قولدى سابىنداپ جۋ، كوشەگە شىعۋدى، قوناققا بارۋدى شەكتەۋ، بەتپەردەمەن ءجۇرۋ سياقتى تۇماۋمەن اۋىرعاندا قولداناتىن قاراپايىم ەرەجەلەر بارشامىزعا بۇرىننان بەلگىلى. "انا وبلىستا بۇگىن وسىنشا اۋرۋ جۇقتىرعاندار تىركەلدى، مىنا وبلىستا وسىنشا ادام وقشاۋلاندى" دەگەن ءبىر سارىندى حابارلار باسقالارعا قالاي كورىنەتىنىن بىلمەيمىن، ماعان بۇل ەگىن وراعى كەزىندەگى ەسەپشىلەردىڭ "بۇگىن وسىنشا گەكتار القاپتىڭ استىعى ورىلدى، وسىنشا استىق باستىرىلدى" دەگەن مالىمەتتەرىن ەسكە تۇسىرەدى.

مۇنداي ستاتيستيكالىق دەرەكتەردىڭ تۇرعىندارعا قانداي پايداسى بار؟ رەسمي ورىنداردان تولىق اقپارات بولماعان جەردە جالعان اقپارات تارايدى. ويتكەنى ادام بالاسىنىڭ تابيعاتى سولاي. ادام ءوزى ءۇشىن ماڭىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى، جاۋاپ بولماسا باسقالاردىڭ جەلدەي ەسكەن قاۋەسەتىنە قۇلاق تۇرەدى.

ارينە، قازىرگى جاعدايدا ەلدى دۇرلىكتىرەتىن جالعان اقپاراتقا قاتاڭ تىيىم سالۋ كەرەك. مۇنىڭ بىردەن ءبىر جولى رەسمي دەرەككوزدەردەن ادامداردى الدىن الا ساقتاندىرۋ ماقساتىمەن انىق تا قانىق، ءارى پايدالى اقپارات بەرۋ. قازىر رەسمي ورىندار قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق ىستەر كودەكسىنىڭ 5-بولىمىندەگى 147-بابىنداعى ازاماتتاردىڭ جەكە باسىنا قاتىستى مالىمەتتەردى جاريالاماۋ تالابىنا سۇيەنە وتىرىپ، كوروناۆيرۋسپەن اۋىراتىنداردىڭ اتى-ءجونىن، مەكەنجايىن قۇپيا ۇستاۋدا. 

سىرت قاراعاندا بۇل زاڭ تالابىن ورىنداۋ سياقتى كورىنەدى. بىراق ءدال قازىر ىندەت جايىلىپ، قوعامعا قاتەر ءتونىپ تۇرعاندا كەڭەس وداعىنداعى جابىق قوعامداعىداي ءبارىن قۇپيا ساندىققا سالىپ كىلتتەپ تاستاۋ قانشالىقتى اقىلعا قونىمدى؟ ارينە، ماسكۇنەم، ناشاقور ادامدار تۋرالى مالىمەتتەردى جاريالاۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى بۇل قوعامدىق كەسەل، كوروناۆيرۋس سياقتى جۇقپالى اۋرۋ ەمەس. كوروناۆيرۋس سياقتى ىندەت جاعدايىندا جەكە باستىڭ قۇپيالىلىق مۇددەسىن، جالعان ەتيكالىق، مورالدىق ۇستانىمدى ەمەس، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جوعارى قويۋ كەرەك.

تۇماۋ قوعامعا سونشالىقتى قاۋىپتى كەسەل بولماسا دا تۇماۋ جۇقتىرعانىمىزدى باسقالاردان جاسىرمايمىز. ال تۇماۋ سياقتى جۇقپالى، ءتىپتى حالىق ءۇشىن ودان الدەقايدا قاتەرلى ىندەتتى نەگە جاسىرامىز؟ اۋرۋ ادام تۋرالى اقپارات بەرىپ، باسقالاردى نەگە اۋرۋدان ساقتاندىرمايمىز؟
ءوزىنىڭ كورشىسىنىڭ اۋرۋ جۇقتىرعانىنان دا، ونىڭ كىممەن ارالاسقانىنان دا حابارسىز ادام الاڭسىز جۇرە بەرەدى، اۋرۋ جۇقتىرىپ العانىن دا سەزبەيدى. سودان اۋرۋ ءارى قاراي تالا بەرەدى. ەگەر رەسمي ورىندار اۋرۋ ادامدى وقشاۋلاماستان بۇرىن ونىڭ اتى-ءجونىن، مەكەنجايىن اشىق حابارلاپ، ونىڭ تۋىستارى مەن دوستارىن، تۇرعىنداردى الدىن الا ساقتاندىرسا بۇل ىندەتتى شەكتەۋگە بولار ەدى.

جاقىندا قازاقستاندا ەكى ادامنىڭ كوروناۆيرۋستان ايىققانى تۋرالى حابار تارادى. بۇل جاعىمدى جاڭالىققا قۋانىپ قالدىق. الايدا اۋرۋدان ايىققاندىردىڭ كىم ەكەنى، ولاردىڭ مەكەنجايلارى كورسەتىلىپ، تەلەارنالاردان ولارمەن سۇحبات ۇيىمداستىرىلىپ، اۋرۋ كەزىندە قالاي سەزىنگەنى، قانداي شارالار قولدانعانى، قانداي ءدارى-دارمەكتەر پايدالانعانى تۋرالى ايتىلسا حالىققا پايدالى اقپارات بولار ەدى عوي. حالىق تا، دارىگەرلەر دە ولارعا اۋرۋدى جەڭىۋگە نە اسەر ەتكەنىن، قانداي ءدارى كومەكتەسكەنىن بىلسە وسى باعىتتا العا جىلجۋعا پايداسى بولار ەدى.
ء"ار ەلدىڭ زاڭى باسقا، يتتەرى قارا قاسقا" دەگەندەي جەكە باسقا قاتىستى مالىمەتتەر تۋرالى زاڭ تالابى گەرمانيا سياقتى ءتارتىبى قاتال ەلدەردە ازاماتتاردىڭ حۇقىن قورعاسا، ءبىز سياقتى زاڭدى دا، ءتارتىپتى دە بىلمەيتىن، كۇن سايىنعى توي-دۋماننان جالىقپايتىن، ەسكەرتۋگە قۇلاق اسپاي كوشەلەردە، بازارلاردا جوسىلىپ جۇرەتىن حالىق ءۇشىن زيان عانا اكەلەدى.

مارات ەرمۇقانوۆ

Abai.kz