جيىرما ەكى جاسىندا البەرت كاميۋ ءومىردىڭ ءمانىن اشۋعا ساياحات جاسادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ول الەمنىڭ نەمقۇرايلىلىعىنا جانە ادامنىڭ ومىردەگى ارەكەتتەرى تىم ماعىناسىز بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزدى. ءار ادامدا ءشۇبالانۋ ءھام كەزدەيسوقتىق كەزەڭدەرى بولادى، ال كاميۋ ءۇشىن بۇل ەرەكشەلىك ەمەس ەدى، دەگەنمەن، ول وسى بەلگىسىز كەزەڭدەردەن امان ءوتىپ، كۇن سايىن ءومىر سۇرۋگە، جاڭا وي ىزدەۋگە ءھام ونى اشۋعا قۇلشىندى. سەبەبى، ول ءۇشىن «دارىن تەك ءبىر ساتتىك مۇمكىندىك، ۇلكەن ەڭبەك پەن قايسارلىق قانا ونى داڭققا اينالدىراتىنى» داۋسىز ەدى. كاميۋدىڭ ءومىر فيلوسوفياسىنان بولەك، ونىڭ تىرشىلىككە  دەگەن قۇشتارلىعى، الەمنىڭ سۇلۋلىعىنا دەگەن سەزىمتالدىعى شىعارمالارىندا كورىنىس تاپتى. ادامنىڭ ىشكى قۇندىلىعى مەن ماقساتىن ءجىتى زەردەلەۋى، ومىرگە قاتىستى ماڭىزدى سۇراقتارعا باسا نازار اۋدارۋى ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان اۆتوردىڭ باستى ەرەكشەلىگى بولماق. ول اينالاسىنداعى عاجايىپ الەمدى باقىلاپ، ادام مەن الەمنىڭ تىعىز بايلانىستا ەكەنىن ايتقىسى كەلدى. ايتا الدى دا. سول ءۇشىن دە كاميۋ بىزگە تانىس ءارى بەيتانىس جاراتىلىستىڭ قۇپيالارىن اشۋعا جانە ونى جىلىكتەپ تۇسىندىرۋگە نيەتتى بولعان اقىل-وي مەن ار-وجداننىڭ كەرەمەت ۇلگىسى. ومىرگە جاۋاپ ىزدەگەن ءار جۇرەك يەسى وي شىڭىراۋىنا باتادى. ال كاميۋ ابسۋردتىق فيلوسوفياعا تەرەڭ «سۇڭگىدى». سونىڭ سىرىن ىزدەدى. تاپتى.

ول بىزگە قيىن ساتتەردىڭ كەزدەيسوق كەلەتىنىن جانە بۇل تۋرالى ايتاتىن ۋاقىتتىڭ دا توساتتان بولاتىنىن ەسكە سالدى. 1941 جىلدىڭ قاڭتارىندا البەرت كاميۋ جانۋارلار ارقىلى ادامدارعا تەز  تارالاتىن جانە الجير جاعالاۋىنداعى وران دەپ اتالاتىن «قاراپايىم قالانىڭ» تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىن ءجانتاسىلىم ەتكەن  ۆيرۋس تۋرالى رومانىن جازۋدى باستادى. كوپ كەشىكپەي 1947 جىلى جارىق كورگەن «وبا» رومانى اتىشۋلى سوعىستاردان كەيىنگى ەڭ ۇلكەن ەۋروپالىق رومان رەتىندە قازىرگە دەيىن قولدان-قولعا ءوتىپ، كوپ وقىلىپ كەلەدى. شىعارما باس كەيىپكەر دارىگەر ريونىڭ ءولى ەگەۋقۇيرىقتى كەزدەستىرۋىنەن باستالادى. ءبىر اپاتتىڭ بولارىنان سەكەم العان دارىگەردىڭ كوڭىلىنە مازاسىزدىق ورنايدى. «كۇللى قالا قازىر ەگەۋقۇيرىقتار تۋرالى گۋ-گۋ ەتەدى، ءتىپتى بۇل ىسكە گازەتتەردىڭ ءوزى ارالاسىپ كەتتى»،– دەلىنەدى شىعارما. باس كەيىپكەردىڭ كۇدىگى شىندىققا جالعاسىپ، كوپ ۇزاماي وبا ىندەتى تارالادى، توسىننان كەلگەن اۋرۋ بىرەۋدەن-بىرەۋگە تەز جۇعىمدالىپ، ءار كوشەدە دۇربەلەڭدەر بەلەڭ الادى. وران قالاسىنىڭ جارتىسى ەگەۋقۇيرىقتار ولىكتەرىنىڭ تاسقىنىنا اينالادى. وسى ءبىر الاپات دەرتتى اۋىزدىقتاۋعا ۇمتىلعان كەيىپكەردىڭ تىنىمسىز جانتالاسى، كۇرەسى، تاعدىرى بەينەلەنگەن بۇل شىعارمادان ءبىز الەمنىڭ ءار قيىرىن بەيمازا ەتكەن قازىرگى ادامزات بالاسىنىڭ جۇدەۋ كەيپىن كورەمىز. كاميۋدىڭ وسى شىعارمادا «الەمدە ءار كەزدە دە وبا بولعان، ءار كەزدە دە سوعىس بولعان. الايدا، وبا دا، سوعىس تا جۇرتتى ادەتتەگىدەي تۇتقيىلدان باسقان» دەۋى ادام بالاسىنىڭ اسىپ-تاسقان شاعىندا، دۇنيەنى قامسىزدىق، ارسىزدىق، جالعاندىق پەن تويىمسىزدىق بيلەگەن ساتتە تۇتقيىل جاعدايلار قايتالانىپ تۇراتىنىن ايتۋ ەكەنى شىندىق ەمەي نەمەنە؟ نوبەل ادەبيەت سىيلىعىنىڭ ەڭ جاس يەگەرى «وبانى» جازۋ ءۇشىن تاريحتا بولعان وبا كەسەلى مەن ونىڭ زارداپتارىنا كوز جۇگىرتىپ، 14 عاسىردا ەۋروپادا شامامەن 50 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن قيعان قارالى ءولىم، لومبارديا مەن ۆەنەتسيا جازىقتارىندا 280 000 ادامدى ومىرىمەن قوشتاستىرعان يتاليا وباسى، 1665 جىلعى لوندونداعى وبا كەسەلىنىڭ جاپپاي تارالۋى، وسىدان ەكى عاسىر بۇرىنعى قىتايدىڭ شىعىس جاعالاۋىنداعى قالالاردى قيراتقان اتى جامان اۋرۋ تۋرالى ۇلكەن ىزدەنىستەرگە بارىپ، شىنايى وقيعالارعا كوز جۇگىرتكەنىن بىلە الامىز.

كاميۋدىڭ «وباسىنداعى» كەيىپكەر مەن كوتەرگەن تاقىرىبى وقىرمان جاقسى بىلەتىن «جاتتاعى» كەيىپكەر مەن تاقىرىپتان الدەقايدا بولەك دۇنيە. بىراق ول بۇل تۋىندىسىندا دا ءوزى تەرەڭ زەرتتەپ جۇرگەن ابسۋردتىق فيلوسوفيانى تۋ ەتىپ كوتەرەدى. روماندى وقي كەلە بايقاعانىمىز، كاميۋ «وبا» رومانىن بىرنەشە ماقساتتا جازعاندىعى ايقىن كورىنەدى. ول تابيعي اپات، وبا كەسەلى سياقتى جاعدايلاردى رومان وقيعاسى رەتىندە كىرىستىرىپ، تابيعاتتىڭ ادامزاتقا قارسىلىعىن ابسۋردتىق يدەيامەن پايىمدايدى، سودان كەيىن ءار ءتۇرلى كەيىپكەرلەردىڭ قالاي ارەكەت ەتەتىنىن كورسەتەدى. ول ءوز تاقىرىبىنا نازار اۋدارتتى، ادامزات بالاسىنىڭ كەز-كەلگەن ۋاقىتتا كەزدەيسوق جويىلىپ كەتۋىنە، الدە ءبىر ۆيرۋس، جازاتايىم وقيعا نەمەسە ادامداردىڭ قالىپسىز ءىس-ارەكەتتەرى سەبەپكەر بولاتىنىن ۇعىندىرعىسى كەلدى. كاميۋ ءوز شىعارماسىندا ءسوز ەتكەن وران حالقى كەزدەيسوق كەلگەن ىندەتتى باستاابىندا قابىلداي المايدى. قالانىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى اپاتقا ۇشىراعان  كەزدە دە، ولار بۇل جاعدايعا سەنىڭكىرەمەيدى. دارىگەر اينالاسىنداعىلاردىڭ قاسىرەتىن ازايتۋ ءۇشىن تىنباي جۇمىس ىستەيدى. سول ءۇشىن ول «وبامەن كۇرەسۋدىڭ جالعىز ءادىسى – توزىمدىلىك»، – دەيدى. اقىرى، توعىز ايدان استام ۋاقىتتان كەيىن وبانىڭ بەتى قايتا باستايدى. بىراق اۆتور «وبا ەشقاشان ولمەيدى، ول ءبىز ءومىر سۇرەتىن بولمەلەردە، جەرتولەلەردە، قالا بەردى ساندىقتاردا، قول ورامالداردا جانە ەسكى قاعازداردا توزىمدىلىكپەن كۇتىپ وتىرادى، ول ەگەۋقۇيرىقتاردى وياتىپ، ولاردى قايسىبىر قالادا جان ءتاسىلىم بولۋعا جىبەرەدى» دەگەن ويىن جاسىرا المايدى. كاميۋ ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى ەڭ مىقتى ەپيدەميولوگتاردىڭ قولىنان كەلمەيتىن عىلىمدى جاقسى بىلەگەندىكتەن ەمەس، ول ادام تابيعاتىن دۇرىس زەرتتەي العانى ءۇشىن قىمباتتى بولماق. سول ءۇشىن دە ول «ءار كىمنىڭ ىشكى الەمىندە ءوزى بار، بۇل وبا، ويتكەنى بۇكىل الەمدە ەشكىمدە يممۋنيتەت قالعانجوق» ، – دەپ كەسەتەدى.

«وبادا» كاميۋ ءار ءتۇرلى ءابسوليۋتتى كەيىپكەرلەر جاسايدى،    ولاردىڭ ارقايسىسى ءوزىنىڭ ابسۋردتى شەشىمىن ىزدەيدى. بۇل كاميۋدىڭ كەرەمەت درامالىق ءستيلىنىڭ جارقىن ۇلگىسى. فيلوسوفيالىق تۇرعىدان وبا – عالامنىڭ تۇسىنىكسىزدىگىنىڭ بەلگىسى. ول ادامنىڭ ومىرىنە ەشقانداي ەسكەرتۋسىز جانە توساتتان ەنەدى، جانە وعان قارسى كەز-كەلگەن جەڭىس ادامزاتقا مۇمكىندىك اكەلەدى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «وبا» رومانى ادامنىڭ زۇلىمدىعىن ەمەس، زۇلىمدىقتى ماڭىزدى تىرشىلىك يەسى رەتىندە بەينەلەيدى. بۇلاي دەيتىنىمىز، كاميۋدىڭ ءار شىعارماسىنا نازار سالساق، باستى ايتارى، زۇلىمدىق پەن ابسۋرد ەشقاشان جويىلمايدى دەگەنگە سايادى. ادامزاتتىڭ مىنا بەلگىلى ءارى بەيمالىم ومىردەگى ماقساتىن ۇعىنۋعا جەتەلەيتىن بىردەڭە بار دەسەك، ول ءبىزدىڭ ماعىناسىز تىرشىلىگىمىز ەكەنىن قايتا-قايتا ايتۋعا تۋرا كەلەدى. كاميۋ ءبىر سوزىندە:«بىزدە قاۋىپ پەن قۋعىن-سۇرگىن اتموسفەراسى ءومىر ءسۇردى. وبا دەگەنىمىز تۇنشىعۋ. مەن وسى ويىمدى جالپى ادامزاتقا، عالامعا جەتكىزگىم كەلدى»،– دەيدى. كوردىڭىز بە؟ شىعارمادان ءبىز ىزدەگەن شىندىقتى اۆتور ءوزى وسىلاي انىقتاپ ايتىپ بەرەدى. ال ءبىزدىڭ قوسارىمىز, ەگەر «وبا» رومانىنا باستى ارقاۋ بولعان وبا وقيعاسىن الاپات سوعىسقا تەڭەسەك، وندا وبامەن كۇرەسەتىن كاميۋدىڭ ءار كەيىپكەرى باتىل ساربازدار بولماق، وقشاۋلانعان جانە جەر اۋدارىلعان وتباسىلار مەن قۇربان بولعاندار قاھارماندار. ال قالاداعى كارانتين – ستراتەگيالىق ۇرىس ايماعى. روماننىڭ سوڭىندا كەي كەيىپكەرلەر جەڭىسكە جەتە بەرمەيدى. ولار ادامنىڭ ابسۋردقا قارسى ساتسىزدىگىنىڭ بەلگىسى. كەزىندە ادەبيەت زەرتتەۋشىسى توماس مەرتون كاميۋدىڭ وسى شىعارماسى تۋرالى «وبانى ءوز ستيلىمەن ەمەس، باقىت پەن ماحاببات تۋرالى جازسا بولار ەدى»  دەگەن پىكىر ايتقان ەدى. دەگەنمەن، كاميۋ ىزدەگەن شىندىق پەن ءومىردىڭ ماعىناسى باقىت پەن ماحابباتان تۇرا ما، سوعان وي جۇگىرتەتىن ءسات كەلگەن سياقتى. بىراق كاميۋدىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا «بىردە-ءبىر كەرەمەت تۋىندى جەك كورۋ مەن جيىركەنۋگە نەگىزدەلمەگەن».

قازىر الەم حالقىن كورونوۆيروس دەيتىن ىندەت مازالاپ، ۇرەيلەندىرىپ جاتىر. «وباداعى» وقيعالارعا سالىستىرساق، ءبىت تالاي ۇقساستىق تابامىز. ول كەزدە دە ادامدار تۇتقيىل كەلگەن ىندەتكە سەنبەگەن، سالعىرتتىق تانىتقان. ول كەزدە دە الاپات ىندەت جانۋارلاردان تاراعان، ەڭ باستىسى، ول كەزدە دە ادامدار ساناسىن وسەك پەن جالعان اقپاراتتار تۇمشالاعان، گازەتتەر مەن مەديالار باس ماقالالارىن ىندەت تۋرالى جازبالارعا ارناعان. وسى ارادا كاميۋدىڭ «وباسى» بىزگە نەنى ايتادى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. كاميۋدىڭ وباسى ءبارى كەنەتەتەن بولاتىنىن، ادامداردىڭ راقىمسىزدىعى مەن تويىمسىزدىعى، دوستىق پەن ماحابباتتىڭ تابان استىنا تاپتالۋى، نەمقۇرايلىلىق پەن سالعىرتتىقتىڭ سانانى جاۋلاۋىنىڭ زارداپتارعا جەتەلەيتىنىن ۇعىندىرادى.

دۇيسەنالى الىماقىن،

قازاق ادەبيەتى گازەتى.

Abai.kz