ەستەرىڭىزدە بولسا، وتكەن اپتادا «2012 جىلى كيپر ەۋرووداققا توراعا بولسا، تۇركيا وداققا مۇشە ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسىن  توقتاتادى»، - دەگەن اقپارات تاراپ، ساراپشىلاردىڭ قىزۋ تالقىسىنا تۇسكەن ەدى. ەندى سول تۇركيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى رەجەپ تايىپ ەردۋان كەلەسى اپتادا ەلىمىزگە رەسمي ءىس-ساپارمەن كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. سوعان وراي «قازاقستان زامان» گازەتىنىڭ باس ديرەكتورى احمەت اليازدىڭ ساراپتامالىق ماتەريالىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ەستەرىڭىزدە بولسا، وتكەن اپتادا «2012 جىلى كيپر ەۋرووداققا توراعا بولسا، تۇركيا وداققا مۇشە ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسىن  توقتاتادى»، - دەگەن اقپارات تاراپ، ساراپشىلاردىڭ قىزۋ تالقىسىنا تۇسكەن ەدى. ەندى سول تۇركيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى رەجەپ تايىپ ەردۋان كەلەسى اپتادا ەلىمىزگە رەسمي ءىس-ساپارمەن كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. سوعان وراي «قازاقستان زامان» گازەتىنىڭ باس ديرەكتورى احمەت اليازدىڭ ساراپتامالىق ماتەريالىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

تۇركيانىڭ بيلىك باسىنا رەجەپ تايىپ ەردۋان كەلگەلى بەرى، ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا قاتتى وزگەرىستەر بايقالىپ تۇر. اسىرەسە، ەردۋان ۇكىمەتىنىڭ باتىلدىعىنىڭ ارقاسىندا «ەرگەنەكون» دەپ اتالاتىن ۇلكەن قىلمىستىق توپتى ورتاعا شىعارىپ، ولاردى سوتقا سۇيرەۋمەن باستالعان ىشكى ساياسي ءتارتىپ بۇتكىل دۇنيەجۇزىنىڭ نازارىن تۇركياعا اۋداردى. ويتكەنى تۇركيادا بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن مافيالىق توپ اشكەرەلەنە باستادى. ەلۋدەن استام گەنەرال جانە ەكى جۇزدەن استام ءار ءتۇرلى اسكەري قىزمەتتەگى لاۋازىمدى كىسىلەر ءبىرىنشى رەت رەسپۋبليكالىق سوت الدىندا جاۋاپ بەرەتىن بولدى. بۇدان تىس قانشاما سايا­ساتكەرگە، قانشاما ىسكەر ادامعا جانە جۋرناليستكە «ەرگەنەكونعا مۇشە» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، سوتتالىپ جاتتى. بۇل تۇركيا تاريحى ءۇشىن ءسوز جوق، ۇلكەن توڭكەرىس دەۋگە بولادى. ويتكەنى كۇنى كەشەگە دەيىن، اسىرەسە اسكەري ادامداردى سوتتاماق بىلاي تۇرسىن، ولاردى سىناۋعا ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايتىن. ەردۋان باسقارىپ وتىرعان ۇكىمەت كوزگە كورىنبەيتىن وسى جاسىرىن جاۋمەن كۇرەستە اجەپتاۋىر جەڭىسكە جەتتى. سوت ءالى دە بولسا، جالعاسىپ جاتىر. دەگەنمەن ءبىر كەزدەرى ءوزىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترىن دارعا اسقان تۇرىك اسكەريلەرى، جاساعان قىلمىستارى ءۇشىن سوتقا تارتىلۋىنىڭ ءوزى ەل الدىنداعى بەدەلدەرىن تارس ءتۇسىردى.

بيلىككە كەلسەڭ دە، بيلەي المايسىڭ

تۇركيادا «سەن ءجۇز جەردەن بيلىككە كەلسەڭ دە، بيلەي المايسىڭ» دەگەن جاسىرىن قاعيدا ەلدىڭ اۋزىندا ءجۇرۋشى ەدى. ەردۋان جانە ونىڭ جولداستارىنىڭ دا بۇل جاسىرىن قاعيدانىڭ قىسپاعىنا تۇسەتىنى و باستان بەلگىلى بولاتىن. ەردۋاننىڭ ءوزى ىستامبۇلعا اكىم بولىپ تۇرعان كەزىندە پاتريوتتىق رۋحتاعى ءبىر ولەڭدى وقىعانى ءۇشىن، ءوزىنىڭ قىزمەتىنەن ايىرىلىپ، سوت­تالىپ تۇرمەگە تۇسكەنى بارشاعا ايان. بۇل ارەكەت نەگىزىنەن ونىڭ بولاشاق ساياسي ءومىرىن توقتاتۋ ءۇشىن جاسالعاندى. الايدا بۇل وقيعا ەردۋاندى جاڭا ساياسي ءومىرى ءۇشىن قامشىلايتىن ارەكەت بولدى. ءۇش اي تۇرمەدە جاتىپ شىققاننان كەيىن، جاڭا ساياسي پارتيا قۇرۋ ءۇشىن بىلەك سىبانىپ جۇمىسقا كىرىستى. 2001 جىلدىڭ 14 تامىزى «ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسىن دۇنيەگە اكەلدى. ءبىر جىلدان كەيىن پارلامەنت سايلاۋىندا 34,63 پايىز داۋىس جيناپ، بيلىككە كەلدى. ابدۋللاح گۇلدىڭ جەتەكشىلىگىندەگى پارتيا 58-ءشى ۇكىمەتتى جاساقتاعاننان كەيىن، پارتيانىڭ كوسەمى تايىپ ەردۋاننىڭ الدىنداعى ساياسي كەدەرگىلەردى كەتىرۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ شىعارتتى. 2003 جىلى سيرت قالاسىندا بولعان سايلاۋ­دا فادىل اققۇندىز زاڭسىزدىققا جول بەرگەنى ءۇشىن دەپۋتاتتىقتان بوساتىلادى. كەزەكتى سايلاۋدا ەردۋان دەپۋتات سايلانىپ، پرەمەرلىك تاعىنا وتىردى.
بۇدان كەيىن دە كەدەرگىلەر از بولعان جوق. اسىرەسە، ەۋروپا وداعىنا كىرۋ جونىندەگى باتىل قادامدارى قاتتى سىنعا الىندى. تۇركياداعى ادام قۇقىقتارىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن زاڭ­داردى وزگەرتۋ، وپپوزيتسيانىڭ قاتاڭ سىنىنا ۇشىراتتى. سولشىل ۇلتشىل­دار تايىپتى «تۇركيانىڭ اتاتۇرىك بەكىتىپ كەتكەن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق باعىتىنا بۇردى»، - دەپ ايىپتادى. شىنىندا دا، بۇل سىن، ەردۋاندى تۇسىنبەيتىن ىشكى جانە سىرتقى ساياساتكەرلەردى كادىمگىدەي الاڭداتتى. نەمەسە سولاي كورسەتىلدى!
الايدا ەردۋان بۇل سىندارعا قاراعان جوق. ونىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى جانە ەل الدىنداعى ابىرويى وسكەن سايىن كەدەرگىلەر كۇشەيتىلدى. مىسالى، شىعارىپ جاتقان زاڭدارى اتا زاڭ سوتىنان نەمەسە  پرەزيدەنت احمەت نەاجات سەزەردەن قايتىپ كەلۋشى ەدى. ياعني ەردۋانعا ەلگە بيلىك جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەۋدىڭ بار امالى قاراستىرىلدى.
2007 جىلدىڭ كوكەك ايىنداعى پارلامەنت سايلاۋىندا تايىپ ەردۋان، 46,58 ۇپايمەن تاعى دا باسىم داۋىس جينادى. حالىق وعان سەنىم ارتقان سايىن، ول جىگەرلەنە ءتۇستى.

پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى ادىلەتسىزدىك

2007 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا ەردۋاندى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىستىرماۋدىڭ امالىن قاراستىرا باستاعان تۇركياداعى جاسىرىن كۇشتەر ىستامبۇل، يزمير، انكارا قالالارىندا ميلليونداعان حالىقتىڭ قاتىسۋىمەن شەرۋلەر ۇيىمداستىردى. سىرتتاي «اتاتۇرىكتى ويلاۋ قوعامى»،  «زايىرلى ءومىر ءسۇرۋ قوعامى»، كەيبىر جۇمىسشىلار وداعى وسى جيىنداردى ۇيىمداستىرعانداي كورىندى. استە شىندىق باسقا ەدى. جيىندى بۇگىنگى تاڭدا سوتتالىپ جاتقان «ەرگەنەكون» توبىنىڭ ۇيىمداستىرعانى بەلگىلى بولدى. بۇل توپ اسىرەسە 2007 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا ابدۋللا گۇلدىڭ پرەزيدەنت سايلانباۋى ءۇشىن قۇقىقتىق كەدەرگىلەر دە شىعاردى. زەينەتتەگى باس پروكۋرور سابيح قانادوعلى، ابدۋللا گۇلدىڭ الدىندا بىردە-ءبىر پرەزيدەنتكە قويىلماعان «550 دەپۋتاتتىڭ 367-ءسى دەپۋتاتتىق سايلاۋعا قاتىسۋعا ءتيىس» دەگەن يدەيانى ورتاعا سالدى. بۇل ۇسىنىسىن وپپوزيتسيانىڭ قولداعانى ۇلكەن كەدەرگى بولدى. وپپوزيتسيالىق توپ گۇلدى چانقاياعا شىعارماۋ ءۇشىن پارلامەنتتەگى سايلاۋعا قاتىسپادى. وسىلايشا گۇل  ءوزالدار سايلانعان جۇيە بويىنشا سايلانا المادى. ەسەسىنە، 27-ءشى كوكەكتە اسكەريلەر رەسمي ۆەب-سايتتارىندا قاتاڭ مالىمدەمە جاساپ، بيلىكتەگى پارتياعا جانە حالىققا ۇرەي سالعىسى كەلدى. الايدا، ەر مىنەزدى ەردۋان بۇعان دا كونە قويعان جوق. باتىلدىققا بارىپ ماسەلەنى رەفەرەندۋمعا سالدى. اقىرى حالىق پرەزيدەنت سايلاۋ جۇيەسىن وزگەرتەتىن اتازاڭدىق وزگەرىستەرگە 58 پايىز داۋىس بەردى. وسىلايشا ابدۋللا گۇلگە جاسالعان بۇل ادىلەتسىزدىككە حالىق اراشا تۇسكەندەي بولدى. ەندەشە پرەزيدەنتتى بۇرىنعىداي پارلامەنت ەمەس، بەس جىلدىق مەرزىمگە حالىق سايلايتىن بولدى.

پارتياعا قاۋىپ ءتوندى

كەدەرگىلەر جەلىسى وسىمەن دە توقتاعان جوق. جاسىرىن كۇشتەردىڭ سوڭعى ويىنى 2008 جىلدىڭ 14 ناۋرىزى كۇنى قايتا ساحناعا ەندى. پارتياعا: «ەلدىڭ زايىرلىلىق پرينتسيپتەرىن بۇزدى»، - دەگەن ايىپ تاعىلىپ، پارتيانى جابۋ جانە ەردۋان، گۇل جانە پارتيانىڭ بەلسەندى 71 ادامىن بەس جىل بويى ساياساتتان الاستاتۋ  تۋرالى تالاپ پەن ءىس اتا زاڭ سوتىنا بەرىلدى. تۇركيا تاريحىندا باس پروكۋرور ابدۋرراحمان ياسىنكايانىڭ www.google.com, ياعني «Google» سوتى دەپ اتالاتىن (قۇجاتتاردى ينتەرنەتتەگى اقپاراتتار بويىنشا دايىندالعانى ءۇشىن وسىلاي اتالعان.) سوت پروتسەسى باستالدى. 2008 جىلى سوت پارتياعا تەك قانا قازىنادان الاتىن كومەكتىڭ ەلۋ پايىزىن قىسقارتۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىمدە حالىقتىڭ نارازىلىعىنان سەسكەنگەن سوتتىڭ 11 مۇشەسىنىڭ التاۋى پارتيا­نى جابۋ تۋرالى، تورتەۋى قازىنادان جاسالعان قارجىلاي كومەكتى جارتىلاي قىسقارتۋ تۋرالى، بىرەۋى مۇلدە كىنالاۋعا بولمايدى دەپ داۋىس بەردى. وسىلايشا پارتيا ءبىر داۋىسپەن امان قالدى. دەگەنمەن قازىنادان بەرىلەتىن كومەك ەلۋ پايىزعا ازايدى. سوتتان كەيىن ەردۋان جانە گۇل ساياسات ساحناسىنداعى رولدەرىن جالعاستىردى. قازىر «ەرگەنەكون» سوتى «ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسىنىڭ جابىلۋ ءىسىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق ءىس دەپ قاراپ، ارنايى تەرگەۋگە الدى.

«ەرگەنەكون» قىلمىستىق توبى اشكەرەلەندى

ەردۋان حالىقتىڭ سەنىمىن ابدەن مىقتىلىعىنان كەيىن الگى جاسىرىن كۇشتەرگە قارسى كۇرەستى باستادى. 2009 جىلدىڭ 12 ماۋسىمىندا ىستامبۇلدىڭ ءۇمرانيا اۋدانىنداعى ءبىر جەر ۇيدە 27 گرانات جانە بومبا جاساۋدا قولدانىلاتىن قۇرال-جابدىقتار تابىلدى. كەيىنگى بارلاۋلاردا ارالارىندا گەنەرالدار جوعارعى اسكەرى لاۋازىمدى تۇلعالار، جۋرناليستەر قوعام قايراتكەرلەرى، پارتيا جەتەكشىلەرى وسى ۇيىمنىڭ مۇشەسى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، جاپپاي سوتتالا باستالدى. كۇن سايىن جاڭا ءبىر قىلمىستىق وقيعانىڭ بەتى اشىلىپ وتىردى. دانىشتاي سوتىنىڭ مۇشەلەرىنە جاسالعان قاستاندىق ءىسى، جۇمحۇريات گازەتىنە تاستالعان بومبى ءىسى، تۇركيادا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە جاسالعان قاستاندىق ءىسى، «ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسىن بيلىكتەن  كەتىرۋ جانە فەتۋللاھ گۇلەندى جويۋ جوسپارى دەپ اتالاتىن ءبىر ميلليون حالىقتى ءولتىرۋ (اسىرەسە ءدىندار ەليتانى جانە ەلدەگى بەلسەندى ازاماتتاردى دەپ كورسەتىلگەن) جانە ىستامبۇلدىڭ تاريحي مەشىتتەرىن بومبالاپ مۇنى گرەكتەرگە جابا سالۋ سياقتى ارام ويلار بۇتكىل حالىققا بەلگىلى بولدى. وكىنىشكە قاراي بۇل جاما پيعىلدى  ىسكە اسىرماق بولعانداردىڭ بەلسەندىلەرى اسكەرلەردىڭ مەنمەندەگەن گەنەرالدارى (شەنەر ەرۇيعىر، حۋرشيت تولون، چەتين دوعان تب.) ياعني كۇنى كەشەگە دەيىن «ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسىنا اشىقتى جاسىرىن كەدەرگىدەن كەدەرگى تۋعىزىپ وتىرعان توپتىڭ مۇشەلەرى ەكەنى بەلگىلى بولدى. ارينە، وسى ءىستىڭ بەتىنىڭ اشىلۋىندا  ەردۋاننىڭ «جىلاپ كەلگەن دۇنيەدەن كەبەن كيىپ كەتەمىز، ءسىز مەنى ولىممەن قورقىتپاقشىسىز با؟»، - دەپ جار سالعان ەر مىنەزىمەن تۇركياداعى ۇلتجاندى پاتريوتتاردىڭ باتىلدىعىن ايتپاسقا بولمايدى.
«ەرگەنەكون» سوتىنا كۇن سايىن جاڭا دالەلدەر جاڭا كەمشىلىكتەر قوسىلىپ جاتىر. سوعان قاراعاندا، بۇل سوت پروتسەسى جاقىن ارادا بىتەر ەمەس. دەگەنمەن قازىرگى بيلىك بۇل كۇرەستە سوڭعى قادامىن جاساماقشى. ول ەندىگى جولدا تۇركيا حالقىن توپ-توپ ساياسي جىككە بولدىرگەن، اسكەري توڭكەرىستەن كەيىن جاسالعان اتا زاڭدى وزگەرتۋگە ۇمتىلۋ. 2011 جىلى 12 ماۋسىمىنداعى پارلامەنت سايلاۋىندا ەردۋاننىڭ حالقىنا بەرگەن ۋادەسى اتا زاڭدى جاڭارتۋ ەدى. ياعني ناعىز دەموكراتيالىق، زايىرلىق، قۇقىقتىق بازانى قالىپتاستىرۋ. سول ءۇشىن دە حالىقتىڭ تەڭ جارتىسى ەردۋاننىڭ پارتياسىن قولدادى. الداعى ۋاقىتتا وپپوزيتسيامەن كەلىسىمگە كەلىپ، ءوز ۋادەسىن ورىنداي الا ما؟ ونى ۋاقىت كورسەتپەك. بۇل تۋراسىندا حالىق ەردۋانعا زور سەنىم ارتىپ تۇر.

ەلگە جاساعان قىزمەتىنە حالىق ءدان ريزا

ەردۋان ۇكىمەتى وزدەرىنە جاسالعان سونشاما كەدەرگىگە قاراماستان، حا­لىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بىلەتىندەي قىزمەتتەرىمەن دە كوزگە ءتۇستى. ونىڭ ەڭبەك­قورلىعىن حالىق ىستامبۇلعا اكىم بولىپ تۇرعان كەزىندە-اق، بايقا­عان ەدى. سول كەزدەگى ىستامبۇلدا اۋىزسۋ اۋدان نە ءبارى كۇنىنە 2-3 ساعات اعۋشى ەدى. كوشەلەر لاس، اسىرەسە حاليچ دەپ اتالاتىن ايماققا جاقىنداۋ مۇمكىن ەمەس-تۇعىن. ىستامبۇل سەكىلدى مەگوپوليسكە سىرتتان كەلگەندەر قايدا كەلگەنىن بىلمەي قالۋشى ەدى. ەردۋان اكىم بولعاننان كەيىن نە ءبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە ىستامبۇل تاريحي  اتىنا ساي قالاعا اينالدى. ءوزىنىڭ اتاعىن شىعارعاندا، وسى حالىققا جاساعان يگى قىزمەتى بولدى.
«ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسى بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن دە، وراسان زور قىزمەت جاسادى. بىرىنشىدەن، مەملەكەتكە زيان كەلتىرىپ جاتقان ءىرى كاسىپورىندار جەكەشەلەندىرىلدى. كاسىپكەرلىكتىڭ الدىنداعى بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر جويىلماسا دا ازايتىلدى. ءوندىرۋشى كاسىپكەرلەرگە ەكسپورتتىق-يمپورتتىق جەڭىلدىكتەر جاسالدى. وسى رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا بۇگىندە تۇركيانى ەكسپورتى 135 ميلليارد دوللارعا جەتتى. يمپورت 190 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. 2001 جىلى اۋىر ەكونوميكالىق كريزيستى باستان كەشكەن تۇركيا ۇكىمەتى قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە (IMF-كە قارىزىنان قۇتىلدى جانە سوڭعى 3 جىلدان بەرى قاراي ورتاشا 8 جارىم 10 ارالىعىندا ەكونوميكالىق وسىممەن بۇگىندە قىتايدان كەيىن الەمدە 2-ءشى ورىنعا شىعا ءبىلدى.
ەردۋان ۇكىمەتى بيلىككە كەلگەندە، ءبىر اقش دوللارىنىڭ قۇنى - ەكى ميلليون تۇرىك ليراسىنا جەتكەن ەدى. اقشانىڭ وسىنشاما قۇنسىزدانۋ، ارينە، الدىڭعى ۇكىمەتتىڭ جىبەرگەن ۇلكەن قاتەلەرىنىڭ كەسىرىنەن بولاتىن. ەردۋان تۇرىك ليراسىنان 6 ءنولدى الىپ تاستاپ 1 دوللاردى 1 ليراعا تەڭەدى. ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتىڭ ارقاسىندا ءبىر كەزدەرى 85-90 پايىزعا جەتكەن ينفلياتسيا 6-9 پايىزعا تومەندەدى. قىمباتشىلىق توقتادى. 2002 جىلدان بەرى تەك بەنزيننىڭ باعاسى عانا قاتتى كوتەرىلدى.
ەردۋاننىڭ ماقتاۋعا  تۇرارلىق تاعى ءبىر سالاسى، ءسوز جوق وقۋ-اعارتۋ سالاسى. 74 ميلليون حالقى بار تۇركيادا 2002-ءشى جىلعا دەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سانى ەلۋگە دە جەتپەيتىن. ال قازىر ونىڭ سانى 115-كە جەتتى. وسى ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلاردا، ەلدەگى زيالى قاۋىم كادىمگىدەي سىنعا الدى. ەردۋان، وسى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ۇستاز كەرەك، وقىتۋشى كەرەك، مادەنيەت جوق جەردە ۋنيۆەرسيتەت اشۋعا بولمايدى دەيتىندەرگە جاۋابىن تەز ارادا بەردى. بۇگىندە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ الدىنداعى كەدەرگىلەردى بىرتىندەپ جويۋ ارقىلى ابدەن ساياسيلانعان ۋنيۆەرسيتەتتەر ساياسي يدەولوگيادان تازارتىلىپ، تازا ءبىلىم بەرەتىن وشاقتارعا اينالدىرا باستالدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىنان تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى دە كورىنە باستادى. بۇل جۇيەدەگى رەفورمالار جەمىسىن الداعى ۋاقىتتا كورسەتىپ جاتار. سول كەزدە بۇل ماسەلەگە تاعى دا توقتالاتىن بولامىز.

ءتۇيىن ءسوز:

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، بۇگىنگى تاڭدا 25 ميلليارد دوللار جىلدىق تابىسقا جەتىپ وتىرعان تۋريزم سالاسىمەن اباتتانعان قالالارىمەن كورىكتەنگەن تۇركيا ەلى بۇگىندە ەۋروپانىڭ 6-شى، الەمىنىڭ 15-ءشى بيىك ەكونوميكاسىنا اينالدى. وسى كارقىنمەن دامۋدى جالعاستىرسا، بەس جىلدان كەيىن الەمىنىڭ 10-شى بيىك ەكونوميكاسىنا اينالادى. لايىم سوعان جەتكىزسىن!

http://jasqazaq.kz/post/er-m%D1%96nezd%D1%96-erduan