جىر پايعامبارى اتانعان ماعجاننىڭ ساۋەگەيلىگىنە قايران قالامىن. «ساعىندىم» اتتى ولەڭىندە ۇلى اقىن:
قالىڭ ەلىم، قالىڭ قارا اعاشىم،
قايراتى مول، ايبىندى ەر الاشىم.
ءوزى-اق قۇلار، سىرىڭ بەرمە، سابىر قىل،
اقىماقتار بايقاماعان شاماسىن، - دەپ قىلىشىنان قان تامعان كەڭەستىك يمپەريانىڭ دا كۇنى تاۋسىلىپ، ءوزى-اق قۇلاپ تىناتىنىن الدىن الا بولجاپ ايتىپ كەتكەن ەمەس پە؟!
وسىلايشا، انا ءتىلىمىزدىڭ قيلى زامانداعى قيىن تاعدىرىنا قاراماستان، نۇرلى جۇلدىزداي ەشقاشان وشپەيتىنىن، تۇرىك بالالارىن باۋىرىنا تارتاتىن ساۋلەلى كۇندەرى تۋاتىنىن كەرەمەت سەنىممەن ايتىپ كەتكەن.
قۇدايعا شۇكىر، قازاق ءتىلىنىڭ وسىدان 20 جىل بۇرىنعى جاعدايىن بۇگىنگىمەن سالىستىرساق، سەڭ سوگىلگەندەي سەرپىلىس بارلىعىنا كوزىمىز جەتەرى انىق. اسىرەسە، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى ەرەكشە ەكپىنمەن جۇرگىزىلگەن قىزىلجار وڭىرىندە مەملەكەتتىك تىلىمىزگە دەگەن كوزقاراس تۇبەگەيلى وزگەرىپ، كوڭىلگە ۇلكەن ءۇمىت ۇيالاتاتىن بەتبۇرىس باستالعاندىعى ايقىن بايقالادى.

جىر پايعامبارى اتانعان ماعجاننىڭ ساۋەگەيلىگىنە قايران قالامىن. «ساعىندىم» اتتى ولەڭىندە ۇلى اقىن:
قالىڭ ەلىم، قالىڭ قارا اعاشىم،
قايراتى مول، ايبىندى ەر الاشىم.
ءوزى-اق قۇلار، سىرىڭ بەرمە، سابىر قىل،
اقىماقتار بايقاماعان شاماسىن، - دەپ قىلىشىنان قان تامعان كەڭەستىك يمپەريانىڭ دا كۇنى تاۋسىلىپ، ءوزى-اق قۇلاپ تىناتىنىن الدىن الا بولجاپ ايتىپ كەتكەن ەمەس پە؟!
وسىلايشا، انا ءتىلىمىزدىڭ قيلى زامانداعى قيىن تاعدىرىنا قاراماستان، نۇرلى جۇلدىزداي ەشقاشان وشپەيتىنىن، تۇرىك بالالارىن باۋىرىنا تارتاتىن ساۋلەلى كۇندەرى تۋاتىنىن كەرەمەت سەنىممەن ايتىپ كەتكەن.
قۇدايعا شۇكىر، قازاق ءتىلىنىڭ وسىدان 20 جىل بۇرىنعى جاعدايىن بۇگىنگىمەن سالىستىرساق، سەڭ سوگىلگەندەي سەرپىلىس بارلىعىنا كوزىمىز جەتەرى انىق. اسىرەسە، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى ەرەكشە ەكپىنمەن جۇرگىزىلگەن قىزىلجار وڭىرىندە مەملەكەتتىك تىلىمىزگە دەگەن كوزقاراس تۇبەگەيلى وزگەرىپ، كوڭىلگە ۇلكەن ءۇمىت ۇيالاتاتىن بەتبۇرىس باستالعاندىعى ايقىن بايقالادى.
سوناۋ 1990 جىلى پەتروپاۆلدا «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ جەرگىلىكتى بەلسەندىلەرى «قالاداعى ورىس مەكتەپتەرىنىڭ جانىنان العاش رەت قازاق سىنىپتارىن اشتىرامىز» دەپ باستاما كوتەرىپ، سول جىلى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايتىن بالالارى بار 80 قازاق وتباسىن تىزىمگە الىپ، ءۇي جاعالاپ ۇگىت جۇرگىزگەن-ءدى. سوندا 20 شاقتى اتا-انا: «قازاق ءتىلى كىمگە كەرەك؟ ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن ادام ەرتەڭ نان تابا الماي، دالادا قالادى. ءبىز بالامىزدى ورىس تىلىندە وقىتامىز» دەپ ءبىر-اق قايىرىپ، ەسىكتەرىن تارس جاپقان. ال ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ جانايقايى سانالارىنا ساۋلە تۇسىرگەن 60 شاقتى اتا-انا سول جىلى مەكتەپكە باراتىن قارادومالاقتارىن قازاق سىنىبىنا بەرۋگە ۋادە ەتكەن. الايدا كوپشىلىگى سوزدەرىندە تۇرماي، اقىرى كۇزدە 20 مىڭداي قازاعى بار شاھاردان انا تىلىندە ءبىلىم الۋعا شىن ىقىلاس بىلدىرگەن نەبارى 15-اق وتباسى تابىلعان. ءسويتىپ، قالاداعى №3 ورىس مەكتەبىنىڭ جانىنان 15 قازاق بالاسىنىڭ باسىن ارەڭ قوسقان العاشقى قازاق سىنىبى اشىلعان ەدى.
كەيىنىرەك قىزىلجار قازاقتارىنىڭ وتىنىشىمەن كورنەكتى جازۋشى، پەتروپاۆل قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ ۇكىمەت باسشىلارىنا جولىعىپ، ەل اماناتىن ورىنداۋعا ايانباي اتسالىسۋىنىڭ ارقاسىندا وبلىس ورتالىعىندا 320 ورىندىق كلاسسيكالىق گيمنازيانىڭ قابىرعاسى قالاندى. سول كەزدەگى وبلىس اكىمى قالالىق وقۋ ءبولىمىنىڭ باستىعىنان: «تۇبىندە 320 ورىن تارلىق ەتپەي مە؟» دەپ سۇراعان كورىنەدى. سوندا ول: «وسىنى تولتىراتىن شاكىرت تابۋدىڭ ءوزى وڭايعا تۇسپەيىن دەپ تۇر. بۇدان ۇلكەن مەكتەپتىڭ قاجەتى جوق ءبىزدىڭ قالاداعى ازعانتاي قازاققا» دەپ ازار دا بەزەر بولىپتى. 1996 جىلى اشىلعان سول ءبىلىم ورداسىنداعى وقۋشىلار سانى بەرتىنگى وقۋ جىلدارى 1 مىڭنان اسىپ جىعىلىپ، ولاردى ەكى اۋىسىممەن وقىتۋعا كوشۋگە جانە قوسىمشا عيمارات ىزدەستىرۋگە تۋرا كەلدى.
قازاق تىلىنە دەگەن جاپپاي بەتبۇرىستىڭ دۇمپۋىمەن تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا پەتروپاۆل قالاسىندا جاڭادان بەس قازاق مەكتەبى اشىلىپ، ولاردىڭ جالپى سانى التىعا جەتتى. ال قالادا سوڭعى سالىنعان 1100 وقۋشىعا ارنالعان قازاق مەكتەپ-گيمنازياسى 2007 جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن بولاتىن. سودان كەيىن الەمدىك قارجى داعدارىسى كيلىگىپ، پەتروپاۆلدىق اتا-انالار قولقالاپ سۇراپ جۇرگەن جەتىنشى قازاق مەكتەبىن سالۋعا قارجى بولىنبەي قالدى. وسىنى ەسكەرگەن وبلىس اكىمى سەرىك ءبىلالوۆ 2008 جىلعى مۇعالىمدەردىڭ ءداستۇرلى تامىز ءماسليحاتىندا قالا باسشىلارىنا وقۋشىلار سانى ازايعان ورىس مەكتەپتەرىنىڭ جانىنان قازاق سىنىپتارىن اشۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن ەدى. سودان بەرى قالاداعى 12 ورىس مەكتەبىنىڭ جانىنان قازاق سىنىپتارى اشىلىپ، ولار ارالاس ءبىلىم مەكەمەلەرىنە اينالدىرىلدى. ولاردا وتكەن وقۋ جىلىندا 400 قاراكوز ءبۇلدىرشىن ءوز انا تىلىندە ءبىلىم الدى.
جاسىراتىنى جوق، پەتروپاۆلداعى قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 20 پايىزدان ەندى عانا اسقاندىقتان، مۇنداعى تىلدىك ورتا ورىسشا بولىپ قالىپ وتىر. بالالارعا مەكتەپ پەن وتباسىنان تىس ورىنداردىڭ كوپشىلىگىندە ورىس تىلىندە قارىم-قاتىناس جاساۋعا تۋرا كەلەدى. اۋلالارىندا ارالاساتىن تەتەلەستەرىنىڭ دە دەنى - ۇلتى باسقا بالالار. سوندىقتان تازا قازاق مەكتەپتەرىندە وقيتىن وقۋشىلاردىڭ ءوزى دە ورىس ءتىلىن تۇرمىستىق سويلەسۋ ءتىلى دەڭگەيىندە، ال قازاق ءتىلىن ادەبي ءتىل دەڭگەيىندە قاتار مەڭگەرۋ ۇستىندە. مۇعالىمدەر بولسا، ساباقتاردىڭ اراسىنداعى شاعىن ۇزىلىستەردە ءبىر-بىرىمەن ورىسشا سويلەسۋگە بەيىم تۇراتىن وقۋشىلاردى ءوزارا قازاقشا تىلدەسۋگە شاقىرىپ الەك بولىپ جاتادى. وسى تۇرعىدان العاندا، تازا قازاق مەكتەپتەرىندەگى تىلدىك احۋالدىڭ ارالاس مەكتەپتەردەگىدەن اسىپ تۇرعانى شامالى. دەمەك، پەتروپاۆل قالاسىنداعى قازىرگى ناقتى جاعدايدا بوس ورىندار جەتكىلىكتى ورىس مەكتەپتەرىنىڭ جانىنان قازاق سىنىپتارىن اشىپ، ولاردى ارالاس مەكتەپكە اينالدىرۋدى قۇپتاماۋدىڭ قيسىنى جوق سياقتى. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگى تاڭدا ءورىستىلدى وقۋشىلاردىڭ دا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە دەگەن ىنتا-ىقىلاستارى ايتارلىقتاي ەكەندىگىن دە ەسكەرمەي بولمايدى. ماسەلەن، وتكەن وقۋ جىلىندا وبلىسىمىز بويىنشا، ۇلتى باسقا 312 اتا-انا وزدەرىنىڭ ۇل-قىزدارىن قازاقشا وقىتۋدى ءجون كورىپتى. ولاردىڭ قاتارى جىلدان-جىلعا قالىڭداپ كەلە جاتقانىن دا ايتقان ءجون.
بۇعان قوسا، انا تىلىمىزگە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى بەرىلگەننەن كەيىن قىزىلجار وڭىرىندەگى قازاق اۋىلدارىنداعى اتا-انالار اراسىندا كەڭىنەن ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋدىڭ ارقاسىندا كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ورىس تىلىندە وقىتۋعا كوشىرىلگەن 94 قازاق مەكتەبى تۇگەل قالپىنا كەلتىرىلدى. ال بيىلعى وقۋ جىلىندا 6 ارالاس مەكتەپ تازا قازاق تىلىندە وقىتۋعا كوشىرىلدى. 20 جىل ىشىندە انا تىلىمىزدە ءتالىم-تاربيە بەرەتىن ونداعان جاڭا مەكتەپتەر مەن سىنىپتار، بالاباقشالار اشىلدى. وبلىستاعى مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ بارىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ قولعا الىندى. وسىنداي يگىلىكتى ىستەردىڭ ناتيجەسىندە، وتكەن وقۋ جىلىندا جالپى ورتا ءبىلىم وردالارىندا قازاقشا وقىعان قازاق بالالارىنىڭ سانى 62 پايىزعا دەيىن جەتتى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇستىمىزدەگى جىلعى ءساۋىر ايىندا بولعان ءحVىى سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىندە: «باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى - بارلىق ەتنوس وكىلدەرىنىڭ قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىنە ىقپال ەتۋ بولىپ قالا بەرەدى. ءبىز 2017 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى 80 پايىزعا جەتسىن، ال 2020 جىلعا قاراي ودان دا كوپ بولسىن دەگەن ماقسات قويدىق. 10 جىلدان كەيىن مەكتەپتەرىمىزدىڭ تۇلەكتەرى قازاق تىلىندە 100 پايىز سويلەيتىن بولۋى ءتيىس» دەپ قاداپ ايتتى.
ال ارامىزداعى تىم سىنامپاز اعايىنداردىڭ پرەزيدەنت ايقىنداعان وسىناۋ ايبىندى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى جولدارىن قاراستىرىپ، بىلەكتى سىبانا ىسكە كىرىسۋدىڭ ورنىنا، وعان كۇمان كەلتىرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە دەپ قارا اسپاندى ءتوندىرىپ جۇرگەنى ءمالىم. مەنىڭشە، مۇنداي سارى ۋايىمعا سالىنۋدىڭ قيسىنى شامالى. ويتكەنى وزگە وڭىرلەردى ايتپاعاندا، قازاعىنىڭ سانى بۇگىنگى كۇنى نەبارى 34 پايىزدى ارەڭ قۇراپ وتىرعان ءبىزدىڭ وبلىستىڭ وزىندە انا ءتىلىنىڭ كەڭەس زامانىندا بىتەلىپ قالا جازداعان بۇلاعىنىڭ كوزى قايتادان اشىلىپ، كوكتەمدە مۇزى ەرىگەن ەسىل وزەنىندەي قوزعالىسقا كەلىپ، العا جىلجىپ اعا باستاعانىن كورمەۋ كورسوقىرلىق بولار ەدى.
جۋىردا كوكشەتاۋ قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ V قۇرىلتايىندا سويلەگەن سوزىندە مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ الداعى ۋاقىتتا قابىلداناتىن ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭعا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدىڭ مىندەتتىلىگى تۋرالى باپ ەنگىزۋگە كۇش سالامىز دەپ ۋادە بەرگەنى، كوڭىلىمىزدە مازداعان ءۇمىت وتىن ۇرلەي تۇسكەندەي اسەر ەتتى. مىنە، وسىنداي ورىندى تالاپتار قويىلعان «مەملەكەتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋ - انا ءتىلىمىزدىڭ قولدانىلۋ اياسىن ودان ءارى كەڭەيتۋ باعىتىنداعى كەلەسى ءبىر اسا ماڭىزدى قادام بولارى كامىل.
...ءوز باسىم، وزگەنىڭ ەمەس، ۇلى ماعجاننىڭ ساۋەگەيلىگىنە سەنەمىن.

كارىباي مۇسىرمان،
قازاقستان حالقى
اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى،
حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=10290&Itemid=2