ء(مادي ءباپيۇلىنىڭ تۋعانىنا 140 جىل)

ارقانىڭ ايگىلى كۇرەسكەر اقىن-كومپوزيتورى ءمادي ءباپيۇلى 1880 جىلدىڭ 28 ناۋرىزىندا بۇرىنعى سەمەي گۋبەرنياسى، قارقارالى ۋەزى، ەدىرەي بولىسىنداعى ۇشقارا تاۋىنىڭ باۋرايىندا (قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى، ءمادي اۋىلدىق وكرۋگىندا) دۇنيەگە كەلگەن. اسا كورنەكتى تۇلعالار قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدىڭ (1667-1764) ۇرپاعى جانە الشىنباي ءبيدىڭ (1801 ج.ت.) نەمەرەسى بولا تۇرا تارتىستى عۇمىر كەشتى.   

پاتشا زامانىندا دا، كەڭەستىك كەزەڭدە دە نوقتاعا باسى سىيماعان تارپاڭ مىنەزدى اقىننىڭ جىگىتتىك شاعى شىرعالاڭمەن وتكەن. قۋعىنشىلار سوڭىنا تۇسكەندە ەلسىز مەكەندەردى پانالاعان، جەر اۋدارىلعان، قارقارالى، قىزىلجار، اقمولا، اتباسار قالالارىنىڭ اباقتىلارىنا قامالعان. ءتىپتى 1908 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا پاۆلوداردىڭ اق تۇرمەسىندە دە وتىرىپتى. سوندا دا بەتى قايتپاي دالانىڭ روبين گۋدى سياقتى كۇن كەشكەن ءمادي باپيۇلىمەن ازامات سوعىسى جىلدارىندا اق گۆاردياشىلار مەن قىزىل اسكەرلەر دە ساناسقان.  

امال نە، ارقانىڭ ايگىلى كۇرەسكەر اقىن-كومپوزيتورى 1921 جىلدىڭ 1 اقپانىندا 41 جاسىندا قارقارالى تۇرمەسىنىڭ الدىندا №5 ميليتسيا ۋچاسكەسىنىڭ باستىعى اندرەي جاسانوۆتىڭ تۋ جەلكەسىنەن اتقان وعىنان قازا تاپتى. 

الشىنباي اۋلەتى ەرشاعا دەپ اتايتىن ەرماعامبەت قاقابايۇلى باستاعان اعايىن-تۋىستارى جانە امەن سادىربەكوۆ سياقتى جولداستارى  ءمايىتىن كامال جايساقوۆتىڭ ۇيىنە اكەلىپ جانازاسىن شىعارعان. ءماديدىڭ نەمەرە اعاسى قاقابايدىڭ كىشى قىزى كەنجە اپامىزدىڭ (1914-2002) ايتۋىنا قاراعاندا، موللالار مارقۇمدى ءشايىت دەپ تانىپ، ۇستىندەگى بەشپەنتىمەن قويۋعا  رۇقسات ەتكەن، تەك باسىنداعى تۇماعى مەن اياعىنداعى ساپتاما ەتىگىن شەشىپ الۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپتى.  

بوزداقتى قارقارالى قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى  مالىك سايعا جەرلەر الدىندا ەرشاعاڭ «تۇبىندە بەلگى بولار» دەگەن ۋاجبەن مارقۇمنىڭ التىن جۇزىگىن شىنى قۇتىعا سالعىزىپ ءمايىتتىڭ جانىنا قويعىزىپتى. كەنجە قاقابايقىزى: «ءۇي ءىشى ءماديدىڭ جىلىنا وراي باسىنا بارىپ قۇران وقىدى. ءبىر ەركەك پەن ەكى ايەلدىڭ اق ءتۇستى ۇساق تاستاردى كامزولدارىنىڭ ەتەكتەرىنە سالىپ اكەلىپ قابىردىڭ باس جاعىنا توككەنى ەسىمدە» – دەپتى. 

1963 جىلى ارنايى ساپارمەن قارقارالىعا كەلگەن ونەرتانۋشى اشىمبەك بەكتاسوۆ باسىندا بەلگىسى جوق قابىردىڭ ماديدىكى ەكەنىن انىقتاۋ ماقساتىندا  قازدىرعان ەكەن. سودان التىن جۇزىگى سالىنعان شىنى قۇتى شىعىپتى. سونداي-اق بەشپەنتىنە ەكى قاتار قىلىپ التى-التىدان قادالعان 12 كۇمىس تۇيمەنىڭ 11-ءى تابىلىپتى. وسىلايشا، اقىننىڭ  قابىرى انىقتالىپ، باسىنا قۇلپىتاس ورناتىلعان. 

ەرشاعاڭنىڭ ءتۇر-كەلبەتى ماديدەن اۋمايتىنىن ەكەۋىنىڭ كوزىن كورگەن قارتتاردان ەستىگەنبىز. بۇل ۇقساستىقتى ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ ۇلكەنى جۇقان قىدىربەكوۆ (1905-1972): «ەرماعامبەتتىڭ باس سۇيەگىنە ءماديدىڭ بەت تەرىسىن  قاپتاپ قويعان سەكىلدى» – دەپ سيپاتتاۋشى ەدى.   

ال ءماديدى وپات قىلعان قاندىقول ميليتسيونەردىڭ ءوزى ەكى ايدان سوڭ اجال  قۇشقان. زەرتتەۋشىلەر ونى ءماديدىڭ بايبىشەسى پىشاقتاپ مەرت قىلعان دەگەن ويدا. ءبىزدىڭ اقساقالداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كوپ ۇزاماي قارقارالى قالاسىن باسىپ العان كازاك اسكەرلەرى اندرەي جاسانوۆتى قىلىشپەن شاۋىپ تاستاعان. البا-جۇلبا بولىپ جىرتىلىپ جالبىراعان توندى استىنا سالىپ العان كازاكتاردىڭ ءبىرى: «مىناۋ ءماديدى ولتىرگەن جاسانوۆتىڭ تونى!» – دەپ ەلىرە ايقايلاپ، كوشەدە ءارلى-بەرلى شاپقىلاپ ءجۇرىپتى. اقساقالداردىڭ ايتقانى شىندىق ەكەن. 1921 جىلدىڭ ساۋىرىندەگى قارقارالى بۇلىگى قۇرباندارىنىڭ تىزىمىندە الگى جەندەتتىڭ دە اتى-ءجونى جازىلىپتى!   

سول ءساۋىر ايىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قىزىل اسكەرلەر قارقارالىنى بۇلىكشىلەردەن بوساتىپ، قايتادان كەڭەس بيلىگى ورناعانىندا الشىنباي ءبيدىڭ ۇرپاقتارىن جازالاۋ كۇرت ورشىگەن. اسىرەسە، قاقابايدىڭ بالالارى قاتتى زارداپ شەگىپتى. ەرماعامبەت (1890-1976), قۇلماعامبەت (1892-1921), احمەتبەكتى (1895-1981) تۇتقىنداپ تۇرمەگە جاپقان. قۇلماعامبەتتى اتىپ تاستاپ، قالعان ەكەۋىن ۇزاق تەرگەگەن سوڭ بوساتىپتى.     

راقىمبەك (1902-19?؟) رەسەيدىڭ التاي ولكەسىنە قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولىپ، سول جاقتا دۇنيە سالعان. احمەتبەك كەمەروۆ وبلىسىنا شاراسىز كوشكەن. ايتەۋىر، 1965 جىلى اتامەكەنى ۇشقاراعا جاقىن كەرەكۋدىڭ باياناۋىل وڭىرىنە كەلىپ قونىستانىپتى. ەرماعامبەت تە شاراسىزدىق سالدارىنان كەمەروۆ وبلىسىندا بىرەر جىل تۇرىپ، اشارشىلىقتان كەيىن ەلگە ورالىپتى.   ايقوجا 1937 جىلى حالىق جاۋى رەتىندە اتىلعان.

ءمادي ەكى ايەل العان، ەكەۋى دە ارعىن تايپاسى قاراكەسەك رۋىنىڭ قىزدارى.  بايبىشەسى قازيدىڭ اكەسى بەكەت توقايۇلى ەدىرەي بولىسىن قونىستانعان باۋىر بوشاننىڭ سادىبەك اتاسىنا جاتسا، كىشى ايەلى دينانىڭ اكەسى  بەيسەنقۇل نۇرسەيىتۇلى اسان اتاسىنان تارايدى. اۋىلى ۇشقارانىڭ تۇبىندە، ءمادي اۋىلىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان.   

ارۋاقتى ەردىڭ ەكى جەسىرىنە قاقابايدىڭ ەكى ۇلى امەڭگەرلىك سالتىمەن ۇيلەنىپتى. اتاپ ايتقاندا، قازيدى – ايعوجا (188?-1937), دينانى – راقىمبەك الىپ، بىرنەشە پەرزەنت كورگەن. ايتسە دە، قازي اجەمىزدىڭ ءوزى دە، ۇرپاقتارى دا اشارشىلىق تاۋقىمەتىنەن يا سىرقات سالدارىنان كوز جۇمىپ، وشاعى    ءبىرجولا ءوشىپتى. 

دينا اجەمىز، شاماسى، 1960 جىلداردىڭ سوڭىندا التاي ولكەسىنىڭ بلاگوۆەششينسك اۋدانىنداعى توعىز كول اۋىلىندا دۇنيەدەن وتكەن. كۇيەۋى ودان بۇرىن كوز جۇمسا كەرەك. ولاردىڭ ەكى قىزىنان تۋعان جيەندەرى مەن جيەنشارلارى التاي ولكەسىندە كورىنەدى.

ايتا كەتەتىن جايت، دينا بەيسەنقۇلقىزىنىڭ رۇستەم، قابىكەي (1902-1990) دەگەن باۋىرلارىنىڭ ۇرپاقتارى پاۆلودار وبلىسىندا تۇرىپ جاتىر. اجەمىزدى 1967 جىلدىڭ شاماسىندا قابىكەي اقساقالدىڭ ۇيىنە كەلگەنىندە كورگەنمىن، اققۇبا جۇزىنەن جاس كەزىندە وتە كورىكتى ادام بولعانى بايقالىپ تۇردى.  

ءمادي ۇستاعان قۇران كىتابىن دينا اجەمىز وسى باۋىرىنا بەرىپتى. قاسيەتتى مۇرانى پاۆلودارداعى بۇحار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيى قىزمەتكەرلەرى قابىكەي اتامىزدان سۇراپ العان. قازىرگى كەزدە مۋزەي قورىندا ساقتاۋلى.

ءباپيدىڭ بايبىشەسى ءانيپادان ء(بىر دەرەكتە كۇلاندا) ءمادي جالعىز ەركەك كىندىكتى ەكەن، جانە ۇرقيا، ءماپىش (ماھفرۋزا) دەگەن قىزدار تۋىپتى. سونىمەن قاتار، توقالى مايجۇرەكتەن بەيسەنبەك، دۇيسەنبەك دەگەن ۇلدارى مەن راقيما، ءمامپاسيا، شاكىتاي (شارىپقايشا) دەگەن قىزدارى بولىپتى. ءماديدىڭ ءوزى ەكى ايەلىنەن دە پەرزەنت كورگەن  جوق. ايتسە دە، سوڭىندا سۇراپىل اشۋ-ىزاسى مەن وكسىكتى وكىنىش-مۇڭى اتويلاپ تۇرعان اسقاق رۋحتى اندەرى قالدى. اكادەميك احمەت جۇبانوۆ: «ءماديدىڭ «قاراكەسەگى» بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ءانۇرانى دەسە بولعانداي. ءماديدىڭ قازاق پەرزەنتى ءۇشىن ورنى بولەكتىگى دە وسىنداي ۇلى شىعارمالار تۋدىرعان قايتالانباس تالانتىندا» – دەپ جوعارى باعالاعان. قازىرگى مۋزىكا ماماندارى «قاراكەسەك»، «قارقارالى»، «ۇشقارا»، «شىركىن-اي» سەكىلدى تۋىندىلارىن «قوعامعا قارسىلىق اندەرى» دەپ باعالاۋدا. دەگەنمەن، سول كەزدەگى قوعامدىق-ساياسي جاعدايعا بايلانىستى ءبىرشاما تۋىندىلارى جارىققا شىقپاعان، جوعالعان، جويىلعان. تەك ەلەپ-ەكشەۋدەن وتكىزىلگەن  ءان ولەڭدەرى عانا يدەولوگيالىق تۇرعىدان وڭدەلىپ جاريالانعانى كۇمانسىز.   

ەدىرەيدەگى اعايىنىمىز، قازىبەك ءبيدىڭ ۇلى بازارگەلدىنىڭ ۇرپاعى وماش اۋكەلۇلى (1902-1981) بىردە اكەم باقتان قانيۇلىمەن (1909-1995) اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىندا: «ءمادي كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى  ولەڭدەر دە جازعان. سونداي تۋىندىلار قولجازباسىن ەت جاقىن تۋىستارى جۇرتتان جاسىرىپ ساقتاپ، اقىرىندا وتقا جاعىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر بولعان» – دەپ، ءبىر سىردىڭ شەتىن شىعارىپ ەدى. بەرتىن ول تۋىسىنىڭ ءماديدىڭ نەمەرە ءىنىسى ەرماعامبەت  ەكەنىن بىلدىك. قولجازباسى جويىلعانىمەن، الگىندەي ساياسي ليريكالارى مەن ءىس-ارەكەتتەرى جايىنداعى دەرەكتەر مۇراعاتتا ساقتالىپ قالۋى مۇمكىن.  

ءمادي ءباپيۇلىنىڭ اينالاسىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرى، شىعارماشىلىق ادامدارى، قوعام قايراتكەرلەرى، ءتىپتى دالانىڭ كوكجال جۇرەكتى جىگىتتەرى دە جۇرگەن، بارلىعى ونى قۇرمەتتەگەن.   

اعايىنى ءارى جان جولداستارىنىڭ ءبىرى،  قازىبەك ءبيدىڭ ەڭ كىشى ءىنىسى ۇسەننىڭ ۇلى قۇلانشىنىڭ ۇرپاعى مۇستاقىم مالدىباەۆ (1880-1927) – اعارتۋشى-پەداگوگ، پۋبليتسيست، بىرنەشە وقۋلىقتىڭ اۆتورى، الاش پارتياسى سەمەي وبلىستىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعان. ەدىرەيدە ەل اۋزىندا «مۇستاقىم شكولى» اتالعان مەكتەپ عيماراتىن ءوز قارجىسىنا سالدىرعان. مۇستاقىمنان  باستاۋىش ءبىلىم العان بالالاردىڭ اراسىنان كەيىن ۇلتتىق-دەموكراتيالىق كوزقاراستاعى كوپتەگەن ازاماتتار شىققان.    

مۇستاقىم 1921 جىلى قارقارالى تۇرمەسىندە جاتقاندا ءمادي جانىنا تۋىسى قاقابايدىڭ ماشىرابى مەن ءۇش جولداسىن ەرتىپ جاعدايىن بىلۋگە بارىپتى.  بىراق تۇرمە باسشىلارىمەن جانجالداسىپ قالىپ، سوڭى قايعىلى قازامەن اياقتالعان.  

ءمادي ءباپيۇلىنىڭ تاعى ءبىر اعايىنى ءارى جان جولداسى، قازىبەك ءبيدىڭ بەس ۇلىنىڭ ءبىرى قازىمبەتتىڭ ۇرپاعى،  بەلگىلى پەداگوگ، شەجىرەشى كامال (كاماليددەن) جايساقوۆ (1882-1954) بولعان. قارقارالى ورىس-قازاق مەكتەبى مەن ۋچيليششەسىندە الاش قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنوۆپەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن. قازاقتىڭ تۇڭعىش ماتەماتيكا پروفەسسورى ءالىمحان ەرمەكوۆكە (1891-1970) ماتەماتيكا پانىنەن ءدارىس وقىعان. كامپەسكە باستالعاندا قۋدالاۋعا ۇشىراپ، كوكشەتاۋ وڭىرىنە قونىس اۋدارىپتى.   

دەمەك، مۇستاقىم مالدىباەۆ، كامال جايساقوۆ ءتارىزدى الاش زيالىلارىمەن سىرلاس، جولداس  بولعان ەركىن ويلى اقىننىڭ الاش يدەياسىن دارىپتەپ، بولشەۆيكتەر ساياساتىن سىنايتىن ولەڭدەر جازعانى كۇمان تۋدىرمايدى. سولاي بولا تۇرا، ءماديتانۋشىلار كۇرەسكەر اقىن-كومپوزيتوردى «جالىندى رەۆوليۋتسيونەر، قارقارالى ۋەزدىك سوۆدەپىنىڭ مۇشەسى، الاشورداشىلاردىڭ قاس جاۋى» قىلىپ بەينەلەگەن. عالىمدار مەن جازۋشىلاردىڭ ءبىر پاراسى ءمادي ءباپيۇلى مەن ونىڭ نەمەرە اعاسى قاقاباي الشىنباەۆتىڭ (1835-1917) اراسىنداعى داۋ-شاردى سول كەزدەگى ساياساتقا سايكەس تاپ تارتىسى رەتىندە كورسەتۋ امالدارىن قاراستىردى. قازىبەك پەن الشىنباي بيلەر «ەزىلگەن تاپتى قاناۋشى شىنجىر بالاق، شۇبار ءتوس شونجارلار» دەلىنىپ، ۇرپاقتارى قۋدالاۋعا ۇشىراعان كەزەڭدە باسقاداي امال جوق-تى.  

«ارعى اتام – اۋليە وتكەن ەر قازىبەك» – دەپ جىرلاعان ايبىندى اقىن، كوزسىز باتىر، اسىل تەكتى بەكزادا ءمادي ءتۇن جامىلىپ جىلقى ۇرلاۋدى سۇيەككە تاڭبا تۇسىرەر ۇياتتى ءىس ساناعان. دەگەنمەن، مىڭدى ايداعان بايلاردىڭ جۇيرىك اتتارى مەن سەمىز جىلقىلارىنا كوزى تۇسسە، كوڭىلى بۇزىلادى ەكەن. الدىمەن،   وزدەرىنە بارىپ قولقا سالىپ، بۇيىمتايىن ايتقان. ەر جىگىتتىڭ ءسوزىن بارلىعى دەرلىك جەرگە تاستاماي، سۇراعان مالىن الدىنا سالىپ بەرگەن. ويتكەنى،  ءماديدىڭ بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان الاتىنىن بىلگەن. سويتە تۇرا، كەيبىرەۋى «مالىمدى ۇرلادى» دەگەن سارىندا ۇستىنەن ارىز تۇسىرگەن، ءتىپتى مالى جوعالىپ كەتكەندەر دە شاعىمدانىپتى.   

ءمادي بولسا بيلەر سوتىنا بارۋدان باس تارتقان، شاقىرىپ كەلگەن شابارمانداردى ساباپ جىبەرگەن، بيلەردىڭ سىرتىنان شىعارعان ۇكىمىن مويىنداماعان. ون شاقتىسى جابىلىپ بايلاپ قارقارالىداعى ۋەزد باستىعىنىڭ الدىنا اپارعانىندا ارىزدانۋشىلاردىڭ وزدەرىن جالاقور دەپ ايىپتاعان! اباقتىعا قاماسا قاشىپ شىققان.

ايتسە دە، بۇكىل سەمەي گۋبەرنياسىن شۋلاتقان ءبىر بارىمتاعا ءماديدىڭ جاناما قاتىسى بولعان كورىنەدى. XX عاسىردىڭ  باس كەزىندە ەرتىس بويىندا شارۋاشىلىعىن جۇرگىزگەن وتستاۆكاداعى گەنەرال، ءىرى جەر يەلەنۋشى  ۆاسيلي سەرەبرين جەرگىلىكتى حالىققا تىزەسىن باتىرىپ، قىساستىق كورسەتىپتى. قازاقتار «كوك ءۇي» دەپ اتاعان قونىسىنىڭ توڭىرەگىنە مالدارى جاقىن جايىلعان جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا اياۋسىز دۇرە سوققىزعان، قارسىلىق كورسەتكەندەرىن سوت ۇكىمىنسىز اتقىزىپ تاستاپتى. 

بۇل حابارعا  ءمادي بەي-جاي قاراي الماي، قاراكەسەكتەردىڭ الديار-كۇشىك اتاسىنا جاتاتىن قاسەن، وسپان تۇرسىنباي ۇلدارى سياقتى  كانىگى بارىمتاشىلارعا حابار جىبەرگەن. ولار سويىلگەر جىگىتتەرىن اتقا قوندىرىپ، ۆ. سەرەبريننىڭ قونىسىنا قاراما-قارسى، ەرتىستىڭ ەكىنشى جاعىنداعى (قازىرگى ماي اۋدانىنداعى) كوك شىعاناق دەگەن جەردە جايىلىپ جۇرگەن قىرىق ارعىماعىن   ايداپ اكەتىپتى. ەدىرەي بولىسى اۋماعىنا جەتكەندە قىل قۇيرىقتىڭ ءبىرازىن كەدەي-كەپشىكتەرگە ولجا رەتىندە ۇلەستىرگەن، بىرنەشەۋىن سويىپ، قالعانىن ۇشقارانىڭ سىرتىنداعى سارقاسقا سورىنا قۋىپ اپارىپ قىرىپ تاستاعان! 

وسىلايشا، كەك قۋعان بارىمتاشىلاردىڭ كەسىرىنەن ۆ. سەرەبرين اسىل تۇقىمدى جىلقىسىنان ايرىلىپ،  وتەمىنە بەرىلگەن قازاقى جىلقىلاردى مىسە تۇتۋعا ءماجبۇر بولىپتى. وسى تۇستا ايتا كەتەيىك، ونىڭ  ءوزى كامپەسكەنىڭ الدىندا قىتايعا قاشىپ كەتىپتى دە، اسىل تۇقىمدى قويلارى مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە وتكەن. كوك ءۇي قونىسىنىڭ ورنىندا كەيىن لەبياجى (اققۋلى) اۋدانىنىڭ بەسقاراعاي اسىل تۇقىمدى كەڭشارى قۇرىلعان. ايتپاقشى، الگى وقيعانى بارىمتا دەۋدەن گورى وتارشىلدىققا قارسى كۇرەستىڭ ءبىر ءتۇرى  دەپ باعامداۋ دۇرىس شىعار. 

اعالى-ءىنىلى قاقاباي مەن ءماديدىڭ قارىم-قاتىناسىنا  ورالايىق. ەكەۋىنىڭ ءبىر-بىرىمەن كەلىسە الماي، داۋلاسقانىن ەشكىم جوققا شىعارا الماس. وكىنىشكە قاراي، زەرتتەۋشىلەردىڭ كەيبىرى مال، جەر، بيلىك ماسەلەلەرىنەن تۋىنداعان داۋلى  وقيعانىڭ بوياۋىن قالىڭداتىپ، ساياسي رەڭك بەردى دە اقىن ءومىربايانىنىڭ ورتاسىن ويىپ تۇرىپ ورنىقتىردى. بۇل جايت اعايىندىلاردىڭ عۇمىرناماسىنداعى جارقىن بەتتەردى كولەگەيلەپ ابىرويىن تۇسىرمەسە، كوتەرگەن جوق.    

ءبىز بۇگىنگى  كۇنگە دەيىن قاقابايدىڭ ونەگەلى ىستەرى جايىندا ەستىسەك تە، جۇمعان اۋزىمىزدى اشپادىق. قاقاڭنىڭ اۋەلدە ازان شاقىرىپ قويعان اتى ايقىنباي ەكەن. بالا كەزىنەن مىنەزى قاتالداۋ بولعان سوڭ قاقاباي اتانىپتى. تۋعان اعاسى ءجۇسىپ مىرزانىڭ قىزى ءدىلدانى العان ابايمەن  قاتتى سىيلاسقان جانە تورەگە دە، قاراعا دا ءسوزى وتەتىن وتە بەدەلدى ءارى ءادىل ادام بولعان دەسەدى. 1905 جىلى الاش قايراتكەرلەرى دايىنداعان قارقارالى پەتيتسياسىنا ەدىرەي بولىسىنان ومار قوندىباەۆپەن بىرگە قاقاباي الشىنباەۆتىڭ دا قول قويعانىن ەندى ءبىلىپ، قايران قالىپ  وتىرمىز. 

ەگەر قاقاڭ  ءوز باسىنىڭ قامىن  حالىق تاعدىرىنان ارتىق كورسە، تىكەلەي پاتشا اعزامنىڭ اتىنا جولداناتىن  قارقارالى پەتيتسياسىنا قول قويىپ، نار تاۋەكەلگە بەل بۋا ما؟! ەگەر ءمادي اكەسىنىڭ تۋعان اعاسى قاقابايدى اتا جاۋى ساناسا، ونىڭ ۇلكەن ۇلى ماشىراپتى سونشالىق اسپەتتەي مە؟ بۇل جايىندا ەندى عانا ويلانىپ وتىرعان جايىمىز بار. 

تاعى ءبىر تاڭقالارلىق جايت، «اقجول» پارتياسى توراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى، الاشتانۋشى عالىم امانتاي ءشارىپ جاساعان قاراعاندى ءوڭىرى الاش قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرلەرى مەن قولداۋشىلارىنىڭ  تىزىمىنە ءاليحان بوكەيحان، ءالىمحان ەرمەكوۆ، جاقىپ اقباەۆ ءتارىزدى تۇلعالارمەن قاتار ماقات قاجى اقايۇلى، حاسەن اقاەۆ، قاقاباي الشىنباەۆ سياقتى بەلگىلى ەل اعالارىنىڭ دا ەسىم-سويلارى ەنىپتى. بۇل جەكە زەرتتەۋدى تىلەيتىن ۇلكەن تاقىرىپ.   

ءسوز جوق، كەزىندە اعا بۋىن وكىلدەرى مىناۋ ءفاني جالعاندا ءبىر-بىرىمەن ۇعىسا الماي، تارتىسىپ وتكەن تاريحي تۇلعالاردىڭ ءبىرىن اق تۇسپەن، ەكىنشىسىن قارا بوياۋمەن كورسەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ءمادي مەن قاقاباي، ماحامبەت پەن جاڭگىر حان، جاياۋ مۇسا مەن  مۇستاپا بولىس، شاكەرىم قاجى مەن چەكيست قاراسارتوۆ... قايسى ءبىرىن ايتايىق؟

ەندى كەيىنگى تولقىن  ار الدىندا دا، دار الدىندا دا تاريحي تۇلعالاردىڭ تاعدىرلارى تۋرالى اق سويلەۋگە ءتيىستى.   

ارمان قاني

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. قۋ-بالقانتاۋ ەنتسيكلوپەدياسى //  قاراعاندى: «تيپوگرافيا اركو» جشس باسپاسى – 2017 جىل.

2. «ءماديدىڭ ماڭگى جاسار وشپەس ءانى» // الماتى: «ءبىلىم» باسپاسى جشس  – 2013 جىل.

3. قاراكەسەك شەجىرەسى،   ءى كىتاپ // پاۆلودار: «ەكو» عوف – 2010 جىل.

4.وسكەمباەۆ ق.س. «1921 جىلعى قارقارالىداعى قايعىلى وقيعا» // قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتى حابارشىسى جۋرنالى – 2010 جىل.

5.تايشىباي ز. «ۇلتىمىزدى كەمسىتۋگە كونبەيمىز» – //  abai.kz پورتالى – 2010 جىل. 

Abai.kz