ادامزات ءوز تاريحىنىڭ بويىندا ءارتۇرلى داعدارىستاردى باستان كەشتى. بىراق، داعدارىستىڭ ەكى ءتۇرى – ەكونوميكالىق جانە بيولوگيالىق داعدارىستار ەشقاشان قاتار كەلمەگەن ەدى. ادەتتە، ءبىرىنشى ەكونوميكالىق داعدارىس كەلىپ، سونىڭ سالدارىنان ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى كۇرت تومەندەپ، ارتى ساياسي نەمەسە بيولوگيالىق داعدارىسقا ۇلاساتىن. بۇل جولى ءبارى كەرىسىنشە بولدى. اۋەلى بىزگە كوروناۆيرۋس كەلدى، ودان سوڭ ءبىزدى ەكونوميكالىق داعدارىسقا ۇشىراتقان كارانتين كەلدى، ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق داعدارىس ساياسي داعدارىسقا اكەپ سوقتى. الەمدەگى حالىق سانى مەن تىعىزدىعىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى بۇل جاڭا ءومىر شىندىعىنا اينالىپ وتىر. بيولوگيالىق داعدارىستار ادامزات تىرشىلىگىنىڭ نەگىزگى قاۋپى بولىپ وتىر.

دەگەنمەن، نەگىزگى ساۋالعا ورالايىق. كوروناۆيرۋستان كەيىن ءومىر مەن نارىق قالاي وزگەرەدى؟

بۇل ماسەلەنى دۇرىس تالقىلاۋ ءۇشىن ەكونوميكا ۇعىمىن ناقتى ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. ەكونوميكا – بۇل سۇرانىس، ۇسىنىس جانە باعانى قالىپتاستىراتىن ەلدەگى بارلىق مامىلەلەر جيىنتىعى. باعا - بۇل ەكىجاقتى كەلىسىم ناتيجەسى. ال ۇسىنىس ءاردايىم سۇرانىستىڭ ارتىنان ءجۇرىپ وتىرادى. ەندەشە، كەز كەلگەن مامىلەدە باستىسى سۇرانىس. وسىدان كەلىپ شىعاتىن ءتۇيىن: بولاشاقتا ەكونوميكا قانداي بولاتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن سۇرانىستىڭ قالىپتاسۋىن الدىن الا بولجاۋىمىز كەرەك.

سۇرانىستىڭ قالىپتاسۋىندا كوپتەگەن كۇشتەر قاتىسادى، بىراق، ەگەر ءبىز اقشا كولەمى، مەملەكەتتىڭ قازىنالىق ساياساتى جانە دە نارىقتىڭ وزگە دە جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەرى سىندى ەكونوميكالىق فاكتورلاردى الىپ تاستايتىن بولساق، سۇرانىس ءبىزدىڭ قابىلداۋىمىز، تالعامىمىز جانە تۇتىنۋ ادەتتەرىمىزدەن قالىپتاساتىنىن بايقايمىز.

ال ەندى، مىنە، ءبىز داعدارىستان كەيىنگى نارىقتىڭ قانداي بولاتىنىنىڭ شەشىمىنە جاقىن كەلدىك.

ەگەر بارلىق باق وكىلدەرى مەن الەم ەلدەرى بيلىكتەرىنىڭ قانداي دۇربەلەڭ سالعانىن ەسكەرسەك، ادامزاتتىڭ نەگىزگى باسىم سەزىمى قورقىنىش بولىپ تۇرعانىن كورەمىز. بۇل قورقىنىش كەلەسىدەي سەزىمدەردى تۋعىزدى: ءبىرىنشى، بارلىق بۇرىن ورناعان اينىماس اقيقاتقا دەگەن تەرەڭ سەنىمسىزدىك. ەكىنشى، ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنا قاتىستى ۇرەي. ءۇشىنشى، ومىرلىك قۇندىلىقتار مەن شىنايى قاجەتتىلىكتەردى ءتۇسىنۋ. قورقىنىشتىڭ اسەرىنەن ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز (باسىمدىلىقتار), تالعامىمىز، تۇتىنۋ ادەتتەرىمىز وزگەرىپ جاتىر.

ەندەشە، وسىنى تۇسىنە وتىرىپ، سۇرانىس، ياكي ەكونوميكادا ورىن الاتىن وزگەرىستەردىڭ ۇلگىسىن قۇراستىرا الامىز.

كوروناۆيرۋس نەمەسە بيولوگيالىق داعدارىس دەپ اتاۋعا بولاتىن دۇنيە قورشاعان الەمدى قابىلداۋ قابىلەتىمىزدى وزگەرتتى. ەگەر بۇرىن جاھاندىق اپاتتار بويىنشا كۇن تارتىبىندەگى ماسەلە جاھاندىق جىلىنۋ بولسا، قازىر جالپى ادامزاتتىق قاۋىپ بار، ول – ىندەت.

ونىڭ ءبىز ءۇشىن ميف سەكىلدى، الىستا بولىپ كورىنگەن جاھاندىق جىلىنۋدان ايىرماشىلىعى – ول ارقايسىسىمىزدىڭ ۇيىمىزگە جاقىن كەلىپ، جانىمىزعا قاتتى باتۋى. ادامدار وزدەرىن قازىرگىدەي ەش ۋاقىتتا ءدال وسىلاي قورعانسىز، ءالسىز سەزىنبەگەن. قورىتا ايتقاندا، سۇرانىستىڭ ورتا جانە قىسقا مەرزىمدى تۇتىنۋ تاۋارلارىنا ىعىسۋى ابدەن مۇمكىن. ادامدار دەربەستىك، ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىكتى ارتتىرۋدى قالايتىن بولادى. داعدارىسپەن كۇرەس باعىتىندا مەملەكەتتەر كوپتەپ اقشا شىعارىپ جاتقانىن كورگەن حالىق ارتىنشا قارقىندى ينفلياتسيا كەلەتىنىن تۇسىنە باستايدى. وسىدان كەلىپ ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلاۋ مەن ۇزاق مەرزىمدى قور جيناۋدىڭ بوس اۋرەشىلىك پەن قۇر قيال ەكەنى كەلىپ شىعادى.

مەنىڭ بولجامىم بويىنشا، اقشا جيناۋ دەڭگەيى تومەندەيدى، التىن مەن شىنايى قۇندىلىقتارعا سۇرانىس ارتا باستايدى. ازىق-تۇلىك سەكتورى، العاشقى قاجەتتىلىك تاۋارلارى، مەديتسينا، كولىك جانە لوگيستيكا، ونلاين ويىن-ساۋىق جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى، بيزنەس شەشىمدەرگە ارنالعان ونلاين پلاتفورمالار، جەرگىلىكتى تۋروپەراتورلار كومپانيالارىنىڭ اكتسيالارى وسەدى، فريلانسەرلەر مەن ۇيدەن جۇمىس جاسايتىن ادامدار سانى ارتادى. ەندەشە، شاش قيۋشىلار، كوسمەتيكالىق جانە ماسساج جاساۋ كابينەتتەرىنە جانە ت.س.س. دەگەن سۇرانىس ازايادى. ءساندى كيىمگە دە سۇرانىس ازايادى (سەبەبى، ۇيدە سىرتقى كەلبەت ماڭىزدى ەمەس). ورتالىقتاعى جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى ءتۇسىپ، قالا شەتى نەمەسە، ءتىپتى، قالا سىرتىنداعى جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسى ارتادى.

ويتكەنى، بۇدان بىلاي وفيسكە بارار جولعا ۋاقىت كەتىرۋدىڭ قاجەتى جوق، وعان قوسا، ول جەردە ءۇي دە ارزان، ەكولوگيا جاقسىراق، جانە دە كەرەك بولعان جاعدايدا، ءوز باقشاڭ مەن جەرقويماڭ بولادى. كارانتين كوپ ادامعا جەكە مەنشىك ءۇيدىڭ ارتىقشىلىعىن انىق كورسەتتى دەپ ويلايمىن.

ەگەر بۇل داعدارىس ءبىزدىڭ تالعامىمىزعا قالاي اسەر ەتەتىنىن تالدايتىن بولساق، وندا ءبىز العاشقى ورىنعا قولايلىلىق، فۋنكتسيونالدىلىق، سەنىمدىلىك شىعاتىنىن كورەمىز.

سىرتقى كەلبەت پەن پونتتار كەيىنگە شەگىنەدى. سوندىقتان، مەن اتالعان كريتەريلەرگە ساي، ويعا قونىمدى باعاسى بار ساپالى تاۋارلارعا سۇرانىس ارتادى دەپ كۇتەمىن. ەندىگى جەردە ەشكىم اقشاسىن اۋاعا شاشپايدى.

بۇل داعدارىس ءبىزدىڭ ادەتتەرىمىزدى قالاي وزگەرتەدى؟ بىرىنشىدەن، حالىق قاشىقتان باسقارىلاتىن ترانزاكتسيالاردىڭ بارلىق تۇرلەرىن قولداناتىن بولادى، ويتكەنى، وسىعان دەيىن بارلىعى ينتەرنەت ترانزاكتسيالاردان قورقاتىن، ولارعا سەنبەيتىن، قولدانۋعا ەرىنەتىن. قازىر بۇل قورقىنىش سەيىلدى.

ەكىنشىدەن، ادامدار جولعا ۋاقىت كەتىرگەنشە، كەرەك دۇنيەنى ۇيگە تاپسىرىس بەرۋ ارقىلى الۋدىڭ تيىمدىلىگىن ءتۇسىندى.

ۇشىنشىدەن، ونلاين تارتىبىندە كوڭىل كوتەرەر دۇنيە كوپ بولماسا، از ەمەس ەكەن.

تورتىنشىدەن، ينتەرنەت ەلەكتر قۋاتى، جىلۋ، كاناليزاتسيا سياقتى ينفراقۇرىلىمدىق قاجەتتىلىككە اينالادى.

جالپى، سۇرانىس، ءوز كەزەگىندە نارىق دۇرىس ءومىر سالتىنا، قولايلىلىققا، فۋنكتسيونالدىلىققا، ارتىق قورعا بەت بۇرادى جانە ادامداردىڭ جيىنى، اقشا جيناۋ، قاجەتسىز دۇنيەلەردەن الشاقتايدى. ال ەڭ باستىسى، ادامدار ءوز ومىرلەرىن قيالىنداعى كەيىپتە ەمەس، قازىرگى شىنايى قالپىندا باعالاي باستايدى.

اللا ءبىزدىڭ اداسقانىمىزدى كورگەن كەزدە قايتىپ دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن داعدارىستاردى جىبەرەدى.

سايىپ كەلگەندە، ءبىز وسى قاراپايىم اقيقاتتى تۇسىنەمىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.

مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz