التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ 31-تەلەارناداعى "تەمIرقازىق" باعدارلاماسىندا ۇلتتىق مۇددە، ۇلتتىق يدەيا تاقىرىبىندا ايتقاندارى.

التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ 31-تەلەارناداعى "تەمIرقازىق" باعدارلاماسىندا ۇلتتىق مۇددە، ۇلتتىق يدەيا تاقىرىبىندا ايتقاندارى.

2004 جىل. - مەنiڭ ۇعىمىمدا ۇلتتىق يدەيا، ول - ناقتىلى ۇعىم. ول ۇلتتى جەتiلدiرۋدiڭ جولى. ۇلتتىق يدەيانى ۇلتتىق ءمۇد­دەدەن iزدەۋ كەرەك. ال ۇلتتىق يدەيا جونiندەگi وي تال­قىسى اسiرەسە قاتارىنان، دامۋ پروتسەسiنەن، دۇنيە جۇزiندەگi جانە وزiمەن كور­شiلەس ەلدەردەگi, ءوز iشiندە­گi ۇلتتاردىڭ دامۋىنان ءسال كەشەۋiلدەپ بارا جاتقان ۇلت ادامدارىنىڭ باسىن كوبi­رەك قاتىرادى. سول ۇلتتىق يدەيانى تابۋ ارقىلى ءبا­سەكە­لەستiگiن كۇشەيتiپ، ءوزiن-ءوزi الدىعا شىعارىپ، ءوز مۇددەسiن باسقاعا تاپتاتپاۋدىڭ جولىن iزدەيدi. ال ەگەر وسى iزدەنiس تۇسىندا ۇلتتىق يدەيانى - ۇلتتى جەتiلدiرەتiن، ۇلتتى العا الىپ شىعاتىن يدەيانى ءدال تاپقان ۇلت سول ۇلتتىق يدەيانىڭ ارقاسىندا ۇلكەن جە­تiستiككە جەتەدi. ءسويتiپ، ودان ارى قاراي ۇزدiكسiز توقتالمايتىن دامۋ پروتسەسiندە ءوز جولىن iزدەيتiن بولادى. مەنiڭ ويىمشا، ۇلتتىق يدەيا دەگەنiمiز وسىدان شىعادى. كەڭەستiك كەزەڭدەگi, كەڭەس زامانىنداعى مەملە­كەت­تiك يدەولوگيا - كوممۋنيزمگە جەتەمiز دەۋ ول قازاقتىڭ تاۋەلسiزدiگi ءۇشiن اسا قاجەتتi ۇلتتىق يدەياسىن جانشىپ، تاس-تالقانىن شىعارعان رەاكتسياشىل يدەولوگيا، يدەيا بولدى. سول يدەيانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشiن 37-دەن 53-كە دەيiنگi جىلدارى قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەيا تۋرالى، ۇلتتىڭ تاۋەلسiزدiگi تۋرالى، ۇلتتىڭ تiلi, بولمىسى تۋرالى ويلانۋى مۇمكiن ادامدارىنىڭ بارلىعىن اتتى، اباقتىعا جاپتى، جەر بە­تiنەن جوق قىلدى. سوندىقتان دا مەملەكەتتiڭ قولىنا ۇلتتىق يدەيانى قالىپتاستىرۋشى تەتiك تيگەن كەزدە ول رەاكتسياشىل سيپات الۋى مۇمكiن. بۇل - وتە قاۋiپتi. اسiرەسە، ول مەملەكەتتiك سايا­سات بەلگiلi بiر رەجيمنiڭ، جۇيەنiڭ عانا قولىنا تۇسكەن كەزدە جانە ونى قولىنان شىعارۋ مۇمكiن ەمەس كەزدە جۇزەگە اساتىن جاعداي. نەگە بiزدە، زيالى قاۋىمدا، 91-iنشi جىلعا دەيiن، تiپتi سوۆەت وداعى وزiنەن ءوزi قۇلاپ قالعانعا دەيiن تاۋەل­سiزدiك يدەياسى ايتىلمادى. تاۋەلسiزدiك يدەياسى نەگە بiر شىعارمادا جوق، نەگە بiر عىلىمي جۇمىستا جوق. ماسەلەن، ءوزiڭiز ويلاپ قاراڭىز: 86-جىلدان كەيiن از دا بولسا جاريالىلىق بولدى. 89-90-جىلدارى ەركi­نiرەك ءسوي­لەۋگە مۇمكiندiك تۋدى. بiراق سول كەزدە تاۋەلسiزدiك يدەياسىن ايتقان قازاقتا جازۋشى دا، جازۋشىنى مەن قوعامدىق كۇشتiڭ وكiلi رەتiندە ايتىپ وتىرمىن، عالىم دا، شىندىعىن ايتقاندا، ساياساتشى دا بولمادى. مەملەكەت، ەگەر ۇلتتىڭ دامۋىنا مۇمكiندiك بەرەيiن دەيتiن ويى بولسا، سول ۇلتتىڭ ءوزi قالىپتاستىرعان ۇلتتىق يدەيالارعا جانە سونى قالىپتاس­تىرۋشى كۇش­تەرگە مۇمكiندiك بەرەر ەدi. حالىق - ول ۇلكەن ۇعىم. ال حالىقتىڭ يدەياسىن، ۇلتتىڭ يدەياسىن قالىپتاستىراتىن انىقتاۋشى كۇش بولۋى كەرەك. جانە سول انىقتاۋشى كۇشتiڭ شىعارعان جۇمىسىنىڭ ناتيجەسiن الىپ جۇرەتiن جەتەكتەۋشi كۇش قاجەت. ول، ياعني جەتەكتەۋشi كۇش ساياسي ماسەلە. انىقتاۋشى كۇش - ۇلتتىڭ پوتەنتسيالى، زيالى قاۋىم. وسى ەكەۋiنiڭ اراسىنداعى بايلانىس قوعامدا قانداي دارەجەدە ۇشتاستىرىلعان. بiرiن­شiدەن، ول قوعامنىڭ سيپاتىن بiلدiرسە، ەكiن­شi­دەن ول ۇلت­تىڭ دامۋ نەمەسە كەشەۋiل­دەۋ پروتسەسiنە جاۋاپ بە­رەدi. بiزدiڭ ءوز تاريحىمىزدان قاراساق ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ماعجان جۇماباەۆتاردىڭ تۇسىندا ۇلتتىق يدەيانى انىقتاۋشى دا، جەتەكتەۋشi دە كۇش سول كiسiلەردiڭ قولىندا بولدى. ول ۇلتتىڭ تاۋەلسiزدiگi, ۇلت­تىڭ بولمىسى، كوشپەن­دiلەر داۋiرiندە ارتتا قالىپ قوي­عان ۇلتتى قالايدا امان-ەسەن، ۇلكەن قاقتىعىستارعا سوقتىرماي، امان الىپ شىعىپ جەكە تاۋەلسiز مەملەكەت قۇرۋ يدەياسى بولدى. جانە قاسىمىزداعى بiزدiڭ سول كەزدەگi پوتەنتسيالىمىز بەن جەكە مەملەكەت بولۋىمىزدىڭ مۇمكiنشiلiگiنiڭ شەكتەۋ­لi ەكەنiن بiلە وتىرىپ، تۇركi تiلدەس حالىقتاردىڭ باسىن قوسۋ ارقىلى ۇلتتى ساقتاپ قالۋ - ۇلتتىق يدەياعا اينالدى. جانە سول ءۇشiن ول كiسiلەر جۇمىس iستەدi دە، ءارi ۇلتتىق يدەيانى انىقتاۋشى جانە جەتەكتەۋشi كۇش بولدى. سونىسىمەن ول اتالارىمىز سوۆەت مەملەكەتiنە وتە قاۋiپتi ساياسي كۇش ەدi. ال بۇگiن نەنi بايقايمىز؟ قا­زiرگi گازەت­تەردi, شىعىپ جاتقان كiتاپ­تاردى وقىساڭىز سوۆەت زامانىندا بۇعاناسى قيسايعان، ومىرتقاسى وپىرىلعان، سول قوعامدا ابدەن جاراقات الىپ، مۇگەدەك بولعان ادامداردىڭ وي- پiكiرلەرiن انىق كورەمiز. بۇگiنگi زامانعا ساي بۇگiنگi ۇلتتىق يدەيانى iزدەيتiن ماقالانى، ماسەلەن "ەگەمەن قازاقستان" گازەتi­نەن iزدەپ تابۋ قيىن. سول سوۆەتتiك زامانداعى "سوتسيا­ليستiك قا­زاقستاننىڭ", اق­ساق-توقساق كەزiمiزدەگi كوشiرمەلەرi قالقىپ جۇرەدi. مەنiڭ ايتايىن دەگەنiم، بۇگiنگi كۇنi سول ۇلتتىق يدەيا­لاردى، ۇلتتىڭ مۇددەسiن، ياعني قازاق مۇددەسiن ءدال انىقتاپ، انىقتاۋشى كۇش رەتiندە جانە سونى مەملە­كەتتiك ساياسات رەتiندە قا­لىپ­تاستىرۋعا اسەر ەتەتiن زيالى قاۋىم دەدiك. ال بۇگiن سول قۇرىلىمداردىڭ جاعدايى قانداي؟ بەت-بەينەسi قانداي؟ عىلىم اكادەمياسى ءوز قىزمەتiن اتقارا الماي، الدەبiر سەبەپتەرمەن تاس-تالقان بولىپ كەتتi. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتۇرi مىناۋ. ۇلتتىڭ نەگiزگi ۇپايى كەتەتiن جەر تۋرالى زاڭدا شەتتەپ قالدى. تiل جونiندە قۇرعاق بايبالامنان باسقا ەشنارسەگە بارا المادى. ال وسى كەزدە قوعامدىق پiكiردi قالىپتاستىراتىن تەتiكتەر­دiڭ بارلىعى جەرمەن-جەكسەن ەتiلiپ جاتقان جاعدايدا ۇلتتىق يدەيانى دا، ۇلتتىق بiرلiكتi دە، ۇلتتىق ماسەلە­لەردiڭ ءبارiن دە مەملەكەت نەمەسە بيلiك -ساياسي بيلiك ءوز ۇپايىنىڭ ەنشiسiنە اينالدىرادى دا جانە ءوز مۇددە­سi­نە پايدالانا باستايدى. بۇل - وتە قاۋiپتi پروتسەسس. قاراپايىم زيالى قاۋىم بولۋى، مەنiڭشە، مۇمكiن ەمەس. سەبەبi ۇلتتىڭ اتىنان ۇلتتىڭ مۇددەسi ءۇشiن كۇرەسۋگە مۇمكiندiك العان ادام جانە سول ءۇشiن پاراسات تانىتۋى تيiس جوعارى بiلiم العان ادام، دەمەك ۇلتتىڭ بايلىعىنىڭ ارقاسىندا بەلگiلi بiر مۇمكiندiككە جەتكەن ادام. ونىڭ جاۋاپكەرشiلiگi ەرەكشە بولۋى كەرەك. بۇل جەردە قاراپايىم ادام جوق. زيالى قاۋىمنىڭ كوپ ءمۇ­شەلەرiنiڭ كوڭiلiنە كەلمەسiن. بiزدiڭ زيالى قاۋىم ءوزiن اۋىلدا جاتقان قازاق حال­قىنىڭ اتىنان كەلگەن وكiل دەپ ەسەپتەيدi. مەنiڭ وقىرمانىم سوندا، تىڭدارمانىم سوندا. مەن سولاردىڭ اتىنان سويلەۋگە بارلىق مورالدىق تا، باسقا دا قۇقىم بار دەيدi. ال ەكiنشi جاعىنان الىپ قارايتىن بولساق، ۇلتتىق يدەيامىزدى، ۇلتتىق مۇددەمiزدi جۇزەگە اسىرعىمىز كەلسە، ونىڭ نەگiزگi العى شارتىن الدىق، ول - تاۋەل­سiزدiك. تاۋەلسiزدiك جاعدا­يىندا عانا ۇلتتىق يدەيالار مەن مۇددەلەرiمiزدi جۇزەگە اسىرۋعا تولىق مۇمكiندiك الدىق. ال ەندi ەكiنشi ماسەلە رەتiندە ايتاتىن بولساق، ول بiزدiڭ ۇلتتىق مۇددەمiزدiڭ بiرەۋi - iشiمiزدە وتىرعان باسقا ۇلت وكiلدەرiمەن دەنi دۇرىس باسەكەلەس بولا الۋى­مىز، ولاردان كەيiن قالماۋىمىز. ول ءۇشiن نە iستەۋi­مiز كەرەك؟ ول ءۇشiن بۇگiنگi قازاق حالقىنىڭ الدىندا تۇرعان ۇلتتىق يدەيانىڭ، ۇلتتىق مۇددەنiڭ بiرەۋi - ول قازاق حالقىن قالالارعا شوعىرلاندىرۋ. حالقىمىزدىڭ 60 پايىزدان استامى اۋىلدا وتىرعاندا بiز iشiمiزدەگi حالىقپەن، سىرتىمىزداعى حالىقپەن، دۇنيە جۇزiمەن باسەكەلەس بولا الامىز، الدىعا قاراي جۇرە الامىز، بۇگiنگi مىنا عالامداستىقتىڭ قويىپ وتىرعان سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرiپ، جاڭا تەحنولوگياعا ۇلتىمىزدى جاقىنداستىرا الامىز دەگەنگە مەن سەن­بەيمiن. وكiنiشكە قاراي، بۇگiن مەن ايتىپ وتىرعان زيالى قاۋىمنىڭ اتىنان «حالقىمىز جاعدايى قيىن بولسا دا، اۋىلدا تۇرا بەرسiن. اۋىل دەگەنiمiز - بiز ءۇشiن قازاقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان قالىڭ ورتاسى" دەيتiن­دەر بار. مiنە، وسى جاعىنان الىپ قاراعاندا قويىلعان سۇراقتىڭ جاۋابى شىعادى. ۇلت ءوزiنiڭ زيالى قاۋىمىنا، iشiندە باسەكەلەستiك جاعدايىن قالىپتاستىرماي وتىر­عان كەزدە، نە تالاپ قويسىن. اۋىلداعى اعايىننىڭ تالابىن قالاداعى زيالىنىڭ iسكە اسىرۋعا قابiلەتi جەتە مە! ارينە، زيالى قاۋىم ەليتنىي بولۋى دا، بيلiككە جاقىن، نەمەسە بولەك-سالاق تا بولۋى، جاۋاپكەرشiلiكسiز دە بولۋى مۇمكiن. باسقالاي دا بولۋى مۇمكiن. ال ەندi تiلiن دە ساقتاي الماۋى مۇمكiن. مەن جەكە ءوز باسىم ويلايمىن، ءبارiمiز بۇگiن ايعايلاپ-بايبايلاپ جۇرگەن قازاق تiلi قالاعا كەلمەي، قالا حال­قىنىڭ تiلiنە اينالماي ول دەنi دۇرىس جانە مىق­تى تiل بولىپ، جاڭا تەحنولوگيالار­عا ارالاساتىن تiل رەتiندە قالىپتاسا المايدى.  ۇلتتىڭ بولمىسىن ساقتاۋ ماسەلەسi, ول كەز كەلگەن ۇلت ءۇشiن ومiربويلىق پروبلەما. ءومiربويى، ءار كەزەڭدە، ءار پروتسەستiڭ الەۋمەتتiك دامۋى بارىسىندا ءار ۇلت ءوز بولمىسىن ساقتاپ قالۋعا مiن­دەت­تi تۇردە ۇمتىلادى. بۇل - اكسيوما. ال مەنiڭ ايتىپ وتىرعانىم بiزدiڭ ۇلتتىق يدەيا بۇگiنگi كۇنگi, بiزدiڭ ۇلتتىڭ باسەكەلەستiك قابى­لەتiنiڭ كۇشتi بولۋى، بiزدiڭ ۇلتتىق يدەيامىزعا اينالۋى كەرەك. ونىڭ نەگiزiن بۇگiنگi ۇلتتىق زيالى قاۋىم، ۇلتتىق ساياسي پارتيالار، قوعامدىق وي-پiكiر مۇشەلەرi جاساۋىمىز كەرەك. بiزدiڭ كەشەۋiل­دەپ ارتتا قالۋىمىزدىڭ سەبەبi نەدە؟ بiزدiڭ حالىقتىڭ نەگiزi اۋىلدا، سول سە­بەپ­تi دە ۇلكەن پروتسەستەرگە ارالاسا المادى. تiپتi ساياسي پروتسەستەرگە دە، تانىمدىق پروتسەستەرگە دە، عالامدىق پروتسەستەرگە دە ارالاسۋ مۇمكiنشiلiگiنەن تىس قالدى. سوندىقتان دا بiز "اۋىل دەگەن قازاق حالقىنىڭ قايماعى" دەگەن جالعان ويدان ارىلايىق. مەملەكەتكە، بۇگiنگi ۇكiمەتكە كۇش سالا وتىرىپ، ءارتۇرلi مۇمكiن­شiلiك­تەرiمiزدi پايدالانىپ، بiزدiڭ ۇلتتى قالا تۇرعىنى جاساپ، سول ارقىلى ونى بۇگiنگi جاڭا تەحنولوگيالار­عا iلiندiرiپ، سول ارقىلى ونى الدىمەن قازاقستان iشiندەگi باسقا، بiزدەن ونەر­كاسiپتiك شەبەرلiگi دامىعان ۇلتتىڭ الدىنا وزدىرىپ، كورشi ايماقتاعى ەلدەردiڭ الدىنا شىعارىپ، سول ارقىلى ەرتەڭ عالامدىق نەمiستەن، گوللاندىقتان، امەريكاندىقتان، شۆەدتەن كەم ءتۇس­پەيتiن كاسiپكەر جاسايىق. اۋىلداعى ەنجار، بۇيىعى ۇلتتان iسكەر، iلكiمدi, تالاپتانعىش قالالىق ۇلت جاسايىق. مiنە، بiزدiڭ ۇلتتىق يدەيانىڭ نەگiزگi ماقساتىنىڭ بiرەۋi وسى - ۇلتتى جەتiلدiرۋ، ۇلت­تىڭ باسەكە­لەس­تiگiن دامىتۋ بولۋى تيiس.

http://www.zhasalash.kz/sayasat/5690.html