قۋاندىق شاماحايۇلى. كەلەسى «نوبەل» كىمگە بۇيىرادى؟
الەم ءباسپاسوزى قازىردىڭ وزىندە بەيبىتشىلىك سالاسى بويىنشا كەلەسى نوبەل سىيلىعىن كىم الادى دەگەندى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر. ەندەشە، قىرعىز پارلامەنتىنىڭ ءدال سول سىيلىق بەرىلىپ جاتقان تۇستا ۇسىنىس جاساعانىن اپەندىلىككە بالاۋدىڭ ەش نەگىزى جوق ەكەن. نەسى بار، قازاقتىڭ ءبىر بالاسى سول مارتەبەلى سىيلىقتى الىپ، دۇنيەنى ءبىر ءدۇر سىلكىندىرسە، نەگە قۋانباسقا. الايدا، كەلەسى ۇمىتكەرلەر اراسىندا سول قازاق بالاسى بار ما ەكەن؟! ونى ءسىز دە بىلگىڭىز كەلەدى. ولاي بولسا، بىرلەسىپ ىزدەيىك.
«Apple» كورپوراتسياسىنىڭ اتى اڭىزعا اينالعان كوشباسشىسى ستيۆ جوبستى ءبارى لايىق كورگەنىمەن نوبەل سىيلىعى تەك كوزى تىرىلەرگە عانا بەرىلەدى ەكەن. وسى سەبەپتەن، ءوزىن ورتەپ، تۋنيس توڭكەرىسىنىڭ الاۋىن جاققان ستۋدەنت موحامەد بوۋازيز 2011 جىلعى نوبەل سىيلىعى ۇمىتكەرلەرى تىزىمىنەن الىنىپ تاستالعان.
نوبەل سىيلىعى يەگەرلەرىنىڭ كىم بولاتىندىعى الدىن الا بەلگىلەنىپ قويىلعان تۇستارى تاريحتا بارشىلىق ەكەن. مىسالى، كەزىندە مارتين ليۋتەر كينگ، تەرەزا انا، نەلسون ماندەلا، اۋنگ سان سۋ كيۋ سەكىلدى تۇلعالار كۇنى بۇرىن انىقتالىپ، جىل سوڭىندا سىيلىقتارىن قولعا العان. بيىلدىڭ وزىندە بەيبىتشىلىك جونىندەگى نوبەل سىيلىعىنا 241 ۇسىنىس تۇسكەن. ونىڭ ىشىندە جۋليان ءاسسانجيدىڭ قۇرعان «WikiLeaks» سايتىنىڭ شوقتىعى بيىك تۇرعانى ەرەكشە نازار اۋدارتۋدا.
الەم ءباسپاسوزى قازىردىڭ وزىندە بەيبىتشىلىك سالاسى بويىنشا كەلەسى نوبەل سىيلىعىن كىم الادى دەگەندى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر. ەندەشە، قىرعىز پارلامەنتىنىڭ ءدال سول سىيلىق بەرىلىپ جاتقان تۇستا ۇسىنىس جاساعانىن اپەندىلىككە بالاۋدىڭ ەش نەگىزى جوق ەكەن. نەسى بار، قازاقتىڭ ءبىر بالاسى سول مارتەبەلى سىيلىقتى الىپ، دۇنيەنى ءبىر ءدۇر سىلكىندىرسە، نەگە قۋانباسقا. الايدا، كەلەسى ۇمىتكەرلەر اراسىندا سول قازاق بالاسى بار ما ەكەن؟! ونى ءسىز دە بىلگىڭىز كەلەدى. ولاي بولسا، بىرلەسىپ ىزدەيىك.
«Apple» كورپوراتسياسىنىڭ اتى اڭىزعا اينالعان كوشباسشىسى ستيۆ جوبستى ءبارى لايىق كورگەنىمەن نوبەل سىيلىعى تەك كوزى تىرىلەرگە عانا بەرىلەدى ەكەن. وسى سەبەپتەن، ءوزىن ورتەپ، تۋنيس توڭكەرىسىنىڭ الاۋىن جاققان ستۋدەنت موحامەد بوۋازيز 2011 جىلعى نوبەل سىيلىعى ۇمىتكەرلەرى تىزىمىنەن الىنىپ تاستالعان.
نوبەل سىيلىعى يەگەرلەرىنىڭ كىم بولاتىندىعى الدىن الا بەلگىلەنىپ قويىلعان تۇستارى تاريحتا بارشىلىق ەكەن. مىسالى، كەزىندە مارتين ليۋتەر كينگ، تەرەزا انا، نەلسون ماندەلا، اۋنگ سان سۋ كيۋ سەكىلدى تۇلعالار كۇنى بۇرىن انىقتالىپ، جىل سوڭىندا سىيلىقتارىن قولعا العان. بيىلدىڭ وزىندە بەيبىتشىلىك جونىندەگى نوبەل سىيلىعىنا 241 ۇسىنىس تۇسكەن. ونىڭ ىشىندە جۋليان ءاسسانجيدىڭ قۇرعان «WikiLeaks» سايتىنىڭ شوقتىعى بيىك تۇرعانى ەرەكشە نازار اۋدارتۋدا.
ونىڭ ءجونى دە بار. «WikiLeaks» - يراك، اۋعانستان سوعىسىنىڭ اسا قۇپيا ماتەريالدارى مەن بەينەجازبالارىن ايداي الەمگە پاش ەتتى. اقش ديپلوماتتارىنىڭ مىڭداعان قۇپيا اقپاراتتارىن اشكەرە ەتىپ، جاريالاۋى ارقىلى دۇنيەجۇزىنىڭ نازارىن اۋدارا ءبىلدى. وسى تۇرعىدان «WikiLeaks» سايتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى جۋليان ءاسسانجيدى نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىن الادى دەۋشىلەر ءالى بارشىلىق ەكەن. نورۆەگيا سولشىل سوتسياليستىك پارتياسىنىڭ مۇشەسى سنوررە ۆالەن ءوز «Twitter»-ىندە: «ادام قۇقى مەن ءسوز بوستاندىعى كۇرەسكەرى، قىتايلىق قوعام قايراتكەرى ليۋ زياباو ءوز بيلىگىنەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى تالاپ ەتكەنى ءۇشىن وتكەن جىلى نوبەل سىيلىعىن الدى. سول سەكىلدى «WikiLeaks» تە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋ جولىندا پاراقورلىقتى، سوعىس قىلمىستارىن، قۋعىن-سۇرگىننىڭ شىنايى دەرەكتەرىن انىقتادى عوي» - دەگەن ەكەن.
نورۆەگيالىق بەيبىتشىلىك ىستەرىن زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى كريستيان بەرگ تە ديكتاتۋرالىق تارتىپكە قارسى كۇرەستە ەڭبەگى سىڭگەن ءبىر توپ ادامدى اتالمىش سىيلىققا ۇسىنىپ وتىرعان كورىنەدى. ولاردىڭ اراسىندا 2008 جىلى مىسىر ەلىندە جاستاردىڭ ونلاين قوزعالىسىن ۇيىمداستىرعان يسرا ابدەل فاتتا بار. ونى مىسىر قاۋىپسىزدىك قىزمەتى تۇتقىنداعانىمەن حوسني مۇباراك رەجيمىن قۇلاتقاندار اراسىندا «Facebook قىزى» دەگەن اتپەن اتاققا شىعىپ، جاستار وعان ءتىپتى تابىنىپ كەتكەن كورىنەدى. ونى «Arabian Business» جۋرنالى 2011 جىلعى ەڭ ىقپالدى ايەلدەر قاتارىنا جاتقىزعان. نوبەل سىيلىعىنا ىقتيمال جانداردىڭ تاعى ءبىرى - «Google»-ءدىڭ ەكس-اتقارۋشى ديرەكتورى ۆەل گونيم. ول الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانا وتىرىپ، مىسىر ەلىندە قوعامدىق ءىرى وزگەرىس اكەلگەن. «Twitter»، «Facebook» ارقىلى تاراتقان ونىڭ ۇندەۋلەرى سان مىڭداعان حالىققا جەتىپ، قوعامعا ەلەۋلى وزگەرىس ەنگىزدى. نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىن ەكى مارتە العاندار جوق شىعار دەپ ويلايتىن ەدىك. سويتسەك، قىزىل كرەست حالىقارالىق كوميتەتى، بۇۇ-نىڭ بوسقىندار ءىسى جونىندەگى جوعارعى كوميسسياسى ونى ەكى رەت الىپ جىبەرگەن كورىنەدى. سونىمەن الداعى جىلعى نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى بولۋ مۇمكىندىگى وتە زور ادامدار قاتارىنا نەمىس كانتسلەرى بولعان گەلمۋت كول، كۋبانىڭ وپپوزيتسيونەرى وسۆالدو پايااس سارديناس, يوردانيانىڭ بەيبىتشىلىك ەلشىسى گازي بين مۇحاممەد الەم باسپاسوزىندە ءجيى اتالۋدا.
ال، قازاق بالاسىنىڭ اتى-ءجونىن قانشا جەردەن قادالا ىزدەسەك تە كەزدەستىرە المادىق، وكىنىشتى، ارينە!
«اباي-اقپارات»
