ساپارعالي بەگالين. تاسارال
ساپارعالي بەگالين ىسقاقۇلى 1895 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى، دەگەلەڭ اۋىلىندا تۋىلعان. قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، اقىن ءارى جازۋشى. ساپارعالي بەگالين العاش اۋىل موللاسىنان وقىپ حات تانىعان. 1913 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ورىس-قازاق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ سوندا وقىعان. جاسىندا جىرشىلاردان تەرمە، سالت جىرلارىن، ايتىس ولەڭدەرىن جاتقا العان. سونىڭ اسەرىمەن شىعارماشىلىق جولىن ولەڭ جازۋدان باستاعان.
ونىڭ "قازاق قىز-بوزبالالارى" دەگەن تۇڭعىش ولەڭى 1914 جىلى "ايقاپ" جۋرنالىندا باسىلعان. "قىران كەگى" (1943) "تسيمليان تەڭىزى" (1953) "تاڭدامالى" (1956), "سىرلى قاينار" (1963) ت.ب. ولەڭدەر مەن پوەمالار جيناعى جارىق كورگەن. سونىمەن قاتار بالالارعا ارنالعان پروزالىق شىعارمالار، "زامانا بەلەستەرى" اتتى رومان (1975 ج) جازعان. قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جيناۋ، زەرتتەۋ سالاسىندا ۇزاق جىلدار ەڭبەك ەتتى.
داستان 1940 جىلى جازىلعان.
حان كەنەگە ىلەسكەن قازاق قولىن تۇگەلىمەن قۇرتۋعا اتتانعان پاتشا اسكەرى مەن قىرعىز ماناپتارىنىڭ بىرىككەن قولىنان قۇتىلۋدا كورسەتكەن اعىباي باتىردىڭ ەرلىگى ءسوز بولىپ، ونىڭ حالىقشىلدىق، ادامگەرشىلىك تۇلعاسى سومدالىپ، داستاندا كەنەسارى زامانىنىڭ شەجىرەسى شەرتىلەدى.
كەنەسارى وقيعاسىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر كەزدەسەدى. داستاندا كەزدەسەتىن كەنەسارى وقيعاسىنا قاتىستى دەرەكتەر زەرتتەۋشىلەردى قىزىقتىرارى ءسوزسىز.
ساپارعالي بەگالين ىسقاقۇلى 1895 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى، دەگەلەڭ اۋىلىندا تۋىلعان. قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، اقىن ءارى جازۋشى. ساپارعالي بەگالين العاش اۋىل موللاسىنان وقىپ حات تانىعان. 1913 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ورىس-قازاق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ سوندا وقىعان. جاسىندا جىرشىلاردان تەرمە، سالت جىرلارىن، ايتىس ولەڭدەرىن جاتقا العان. سونىڭ اسەرىمەن شىعارماشىلىق جولىن ولەڭ جازۋدان باستاعان.
ونىڭ "قازاق قىز-بوزبالالارى" دەگەن تۇڭعىش ولەڭى 1914 جىلى "ايقاپ" جۋرنالىندا باسىلعان. "قىران كەگى" (1943) "تسيمليان تەڭىزى" (1953) "تاڭدامالى" (1956), "سىرلى قاينار" (1963) ت.ب. ولەڭدەر مەن پوەمالار جيناعى جارىق كورگەن. سونىمەن قاتار بالالارعا ارنالعان پروزالىق شىعارمالار، "زامانا بەلەستەرى" اتتى رومان (1975 ج) جازعان. قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جيناۋ، زەرتتەۋ سالاسىندا ۇزاق جىلدار ەڭبەك ەتتى.
داستان 1940 جىلى جازىلعان.
حان كەنەگە ىلەسكەن قازاق قولىن تۇگەلىمەن قۇرتۋعا اتتانعان پاتشا اسكەرى مەن قىرعىز ماناپتارىنىڭ بىرىككەن قولىنان قۇتىلۋدا كورسەتكەن اعىباي باتىردىڭ ەرلىگى ءسوز بولىپ، ونىڭ حالىقشىلدىق، ادامگەرشىلىك تۇلعاسى سومدالىپ، داستاندا كەنەسارى زامانىنىڭ شەجىرەسى شەرتىلەدى.
كەنەسارى وقيعاسىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر كەزدەسەدى. داستاندا كەزدەسەتىن كەنەسارى وقيعاسىنا قاتىستى دەرەكتەر زەرتتەۋشىلەردى قىزىقتىرارى ءسوزسىز.
تاسارال
بالقاشتىڭ ايدىنىندا داۋىل تۇرىپ،
كول جارىپ، بۇيرا تولقىن جالپ-جالپ ۇرىپ،
اسپانداپ اتوي بەرىپ جارق-جۇرق ەتىپ،
جارتاستى قۇشاقتاپ كەپ جاتتى جۇلىپ.
تاكاپپار كارى جارتاس كۇلە قاراپ،
تولقىنعا كەلەمەجدەپ جاتقان ساباپ،
تۇبەكتە ءتۇن كۇزەتكەن كارى باتىر -
سياقتى باققانى ونىڭ ۇلكەن الاپ.
قاق جارىپ دۇلەي ايبىن تولقىن تاۋىن،
جارتاسقا تۋرا بەرىپ ومىراۋىن،
بۇرقىلداپ سۋدى ءتىلىپ جۇيتكىپ كاتەر،
كەلەدى تاڭ بولعاندا الا كەۋىم.
كاتەردىڭ ءرولىن ۇستاپ جاس جانىبەك،
قاسقايىپ تولقىن دەسە جيعانداي كەك.
كاتەردى تىلەپ ۇشقان ءتۇز قىرانداي،
كاتەر دە تولقىندى ۇراد قارىشتاپ كەپ.
الدىنا پروجەكتور ساۋلە تاستاپ،
تاسارال قايداسىڭ دەپ كوشىن باستاپ،
"بۇلاڭداپ جورتقان اعىباي تۇلكىسىندەي",
ايدىندا ساۋلە وينايدى، وت جارقىلداپ.
كاتەردىڭ وتىرعاندا ارت جاعىندا،
كوز سالىپ سۋدا ويناعان وت جالىنعا،
تەڭىزدىڭ سوقپاق قىلعان تۇڭعيىعىن،
بايسالدى بالىقشىدان كەڭەس تىڭدا.
دەگەندەي ۇلكەن كوزىن ءبىر توڭكەرىپ،
شيراتىپ ۇزىن مۇرتىن قاسىن كەرىپ،
كىرىستى كەنجەقارا ءبىر كەڭەسكە،
ۇيقى اشار جولداستارعا سوزدەن بەرىپ.
دەپ باستاپ: مىناۋ اعىباي تاسارالى،
ەر اعىباي قونىستاۋعا وسى ارانى،
كەلگەندە اكەم تاۋباي قاسىندا ەكەن،
اتامىز ءبارىمىزدىڭ شۇبىرتپالى.
ۇركەردەي شۇبىرتپالى بولعان كىرمە،
ارقاعا كاراكەسەك جايعاندا ىرگە.
قۇمداعى كوپ قۋاندىق جۋان سويىل،
وزگە ەلدى ىعىستىرىپ جىبەرگەندە.
كەلىپتى باتىر سوندا تاسارالعا،
جان-جاعى تەڭىز قاماۋ وسى ارالعا.
ءبىر ءۇيىر ازعانا ەلگە مەكەن تۇبەك،
بولاد دەپ جايلى قونىس مالعا-جانعا.
قىس بولسا جەل جورتپايتىن قالىڭ قورىق،
جاز بولسا ايدىن قورشاپ قاماۋ بولىپ.
وشىككەن جاۋ دا باتىپ كەلە المايدى،
دەپ باتىر مەكەندەپتى باس بوپ قونىپ.
اياعى باسىلماعان الاماننىڭ،
كەزى ەكەن كەسەلى كوپ كەر زاماننىڭ.
سىپاتاي، رۇستەمدەر ءتىسىن قايراپ،
ءامىرىن كۇتۋلى ولار ورمان حاننىڭ.
پاتشانىڭ قۋعىنداپ ەد ۇلىقتارى،
كەنە مەن پاتشا اراسى ۋلىققالى.
اعىبايعا تىم ەرەكشە وشىككەن-ءدى،
وسى ەدى قوركىنىشتىڭ كۇشتى جاعى.
ايىرىلىپ ارىستاننان الاتاۋدا،
ەر كەنە، بارىس ناۋان ءتۇسىپ جاۋعا،
ەرلەردەن سوناۋ كەتكەن حابار الماي،
قايتقانعا باسىن باتىر ەتىپ ساۋعا.
كورەتىن ۇلكەن قورلىق سونى وزىنە،
جاس كەلىپ جارقىلداعان وت كوزىنە.
تۇكسيىپ جار قاباعى ۇرتىن شايناپ،
كەنەنىڭ توقتالاتىن ءبىر سوزىنە.
قاشقاندا قالىڭ دۋلات جاۋعا تاستاپ،
ءتىنالى قاستىق قىلىپ تەرىس باستاپ.
وتكەلسىز وزەنگە اكەپ ۇرىندىرىپ،
از باتىر قالىڭ جاۋمەن ايقاسقان شاق.
ەلەستەپ كوز الدىنا سوناۋ ءبىر كەش،
قالماعان جان قىسىلىپ، تولعانار ەس.
ارتى-جاۋ، الدى-وتكەلسىز تۇڭعيىق سۋ،
استى لاي اتتى تارتىپ، كەشۋ بەرمەس.
ۇرىسىپ ۇزاق كۇنگە جولىن كەرنەپ،
كوك سۇڭگى، الداسپاندى قاتار سەرمەپ.
جاۋمەنەن جاعالاسىپ جالىن كەشىپ،
قىراندار ات بولدىرىپ، قينالىپ ەد.
بۇحارباي، بۇعىبايلار جارالانىپ،
تولىباي، شاكىر، جاۋكە قولدا قالىپ،
اعىباي، باتىر ناۋان، قۇدايمەندە
سان رەت شەپتى بۇزىپ شىقسا دا الىپ.
قازاقتىڭ سان قىرانى ۇشىپ وققا،
شوقتاي ەر توتەي الماي جويقىن توپقا،
كۇن دە باتىپ، قاجىعاندا قالعان باتىر،
كەنەكەڭ ءامىر بەرىپ دەگەن توقتا.
دەنەلەپ ورمان قولى ومىراۋلاپ،
ارتىنان جانتاي توبى جانە قاۋلاپ،
كەلگەنىن كورگەننەن سوڭ ويشىل كەنە،
تۇسكەن-ءدى ءبىر بيىككە جولدان اۋلاق.
ۇستىنە شىقتى داعى ءبىر جارتاستىڭ،
ورنىعىپ سالماقپەنەن قويىپ استىن.
جان-جاققا ءبىر تۇنەرىپ قارادى دا،
استىنان كوزى ءسونىپ بيىك قاستىڭ.
وتىردى ۇزاق ۋاقىت ويعا كەتىپ،
جەر شارىن جۇيرىك ويى دوڭگەلەتىپ،
جورتىپ ەد جول تاپپادى قۇتىلاتىن،
قولىنان ورمان، جانتاي باسقان جەتىپ.
ساتىلىپ پاتشانىڭ شەن-شەكپەنىنە،
قىرعىزدىڭ ورمان، جانتاي بەكتەرى دە.
رۇستەم، سىپاتايلار ىشتەن جاۋ بوپ،
قاماۋعا تاستاپ بۇگىن كەتكەنىندە.
الدادى ارتىنا ەرگەن قالىڭ دۋلات،
وتكەن ءتۇن قايتقان قازداي قاشتى شۋلاپ.
ءتىنالى قاراسورعا قامادى اكەپ،
از باتىر اينالامدا، تۋدى بۇل شاق.
دەيدى دە كەنەتتەن ەر ەسىن جيىپ،
تۇعىردا سىلكىنگەندەي تۇندە اقيىق،
ساڭق ەتىپ باتىرلارىن قاسىنا الىپ،
وتىردى كوپ تۇنەرىپ ايتپاي قيىپ.
دەپ باستاپ: - مەن ىرزامىن باتىرلارىم،
ەش قايسىڭ جاۋدان ىعىپ تارتىنبادىڭ.
ارقادان ارتىما ەرگەن وڭكەي قىران،
مايداندا الداسپانداي جارقىلدادىڭ.
ريزامىن، تاعى ريزامىن، كوكجالدارىم،
پانالاپ ەرگەن قاستا كوپ جاندارىڭ.
سولاردىڭ نە بولماقشى كورەر كۇنى،
ەگەردە تۇسسەڭ جاۋعا سەندەر ءبارىڭ.
پاتشانىڭ ارلانىنداي قارعى تاققان،
احمەت پەن سولتانعازى بىزگە شاپقان.
تالتۇستە تايماندى ۇستاپ اناۋ مۇسا،
شەن ءۇشىن ءوز اعاسىن بايلاپ اتقان.
ارتتا از با سوناۋ قالعان قالىڭ ەلدى،
ازعىندار ارام قۇلقىن شەنگە ساتقان.
سولاردان ەلدى قورعاپ ەس بولىڭدار،
قازاققا قيىز تۇڭىلىك مالىن باققان.
قاشپاۋعا مەن ورماننان ىستەدىم سەرت،
بايلادىم باستى اجالعا بولۋعا مەرت.
قانىما ورمان، جانتاي سۋسىنداسىن،
ەر ناۋان تىم جاس ەدىڭ سەن داعى كەت!
دەگەندە تۇردى ورنىننان باتىر ناۋان:
- بۇل ءسوزدى قالاي ايتتىڭ ماعان دانام؟
قالدىرىپ جاۋ قولىنا جالعىز سەنى،
جەڭگەمە جەر ۇستىمەن نە دەپ بارام؟
دەپ جانە ارقاداعى ارداقتى ەلىم،
بەيىشتەي سوناۋ كوكشە تۋعان جەرىم.
كورگەنشە جەڭبەي جاۋدى مايداندا ولمەي،
بارعاندا تىرلىگىمدى ەل نە دەر مەنىڭ.
ەر اعام مەن كەتپەيمىن ءوز قاسىڭنان،
كورۋشى ەم ءوزىڭدى ارتىق ءوز باسىمنان.
نە كورسەم بىرگە كورەم وزىڭمەنەن،
ءولتىرسىن ءبىزدى بىرگە جانتاي، ورمان.
باتىرلار ءبارى كەلىپ قاتار تۇرىپ،
قيا الماي ەر كەنەنى مىسى قۇرىپ.
قالايشا قالدىرماقشى ەرىن جالعىز،
قايتپاقشى نە دەپ ەلگە بەتىن بۇرىپ.
- نە دەيمىز ەل سۇراسا ءسىزدى بىزدەن،
جەر بولىپ، وت شىقپاي ما جۇزىمىزدەن.
بولسا دا قانداي پالە الدىق كۇتىپ،
بولامىز ءبىز دە بىرگە وزىڭىزبەن.
جاقىنداپ كەنەسىنە كەلدى اعىباي،
اياعىن سالماقپەنەن باستى دا جاي.
سۇپ-سۇر بوپ اش جۇزىنەن قانى قاشىپ:
حان دانام، قوشتاستىق پا شىن وسىلاي؟
جاس قۇربى، جاندا تۇرعى قاتار وسكەن،
حالىق ءۇشىن قاتار جورتىپ، قامال كەشكەن،
مايىرىلىپ قالعانىڭ با جاۋ قولىندا،
وڭقىڭنان ومىرىلىپ ەر ناركەسكەن.
شىن سەنەن ايىرىلىپ اتتانام با،
ولسەم كور، شىقسام توبە بىرگە دەسكەن.
دەگەندە قانى قاشىپ كەنە ءجۇزى،
جالىن بوپ جارقىلدادى وتتى كوزى:
مەن جالعىز قالىڭ قازاق جاتىر قىردا،
سولاردى ويلاڭدارشى - بولدى ءسوزى.
حالىقتىڭ ولەردە دە ويلاپ قامىن،
حالقى ءۇشىن وق وتىنە ۇستاپ جانىن.
جولبارىس ماڭداي توسەپ قالدى شوگىپ،
قايتارىپ ەل قامى ءۇشىن باتىرلارىن.
كەنەمەن قوشتاساردا وڭكەي قىران،
نىسانباي توكتى زارىن قوبىزىنان.
سولقىلداپ جىلاپ تۇرىپ كەتتى جىرلاپ،
ۇنىنەن مۇڭدى قوبىز كۇڭىرەندى ماڭ.
نىسانباي جىرلاعاندا قوبىز زارلاپ،
كوزىنە جاس الماعان بولمادى جان.
جالعىز-اق كوك سۇرلانىپ وتىر كەنە،
زار تىڭداپ نىسانبايدىڭ قوبىزىنان.
تاڭ تاياۋ، جاۋ مەن ارا جارتى كوش جەر،
ۇيلىعىپ ەردى قيماي بوگەلگەندە ەل،
اقىرعى حان جارلىعىن بەردى كەنە:
- بۇيىرام، ەندى شاپشاڭ جونەلىڭدەر!
دەدى دە تومەن قاراپ قالدى شوگىپ،
قاسىندا باتىر ناۋان جالىن ءسونىپ.
تۋىسى ءبىر حان قاھارىن قالدى كۇتىپ،
جولبارىس جۇرەكتى وققا توسقان كونىپ.
قارايىپ كوپكە دەيىن كوز ۇشىندا،
قوس قىران ەكى توبە سەكىلدەنىپ.
تۇنەرىپ كۇن مەن ءتۇن بوپ قالا بەردى،
جالعىز-اق اينالادا جورتقان جەلىپ -
جۇيرىك جەل سۋماڭ قاعىپ كۇڭىرەنەدى،
قوبىزىنان نىسانبايدىڭ زارلى ءۇن كەلىپ.
باتىرلار ەلدى ءبولىپ ۇرانداسىپ،
جوڭكىلىپ ارقا، سىرعا جونەلدى اسىپ.
ايىرىلىپ ارىستاننان الاتاۋدا،
تۇنەرىپ، ءتۇن جامىلىپ كوڭىل جاسىپ.
سىپاتاي كەنەنى الداپ تاستاپ جاۋعا،
پاتشادان شەن الۋعا جاساپ ساۋدا،
جانقاراش، جانتاي، ورمان، رۇستەممەن،
ءسوز بايلاپ، مەرت قىلۋعا الاتاۋدا.
كەنەنى جولسىز تاۋمەن بارعان باستاپ،
قيىنعا قاي-قايداعى سالعان قاستاپ،
جاۋ قولىن جانسىز سالىپ، اكەپ جاۋىپ،
ازعىرىپ دۋلات قولىن الىپ قاشپاق.
بولعانىن سەزىپ قالىپ ەر اعىباي،
ايتسا دا كەنەگە كەپ كۇنى ەكى ۇداي.
بوپ قالدى ۇستاسۋعا سىپاتايمەن،
ونان دا ءتۇسىر قولعا امالداپ جاي!
دەگەندە ەكى ەتەر مە كەنە ءامىرىن،
انىقتاپ سىپاتايدىڭ بىلگەن سىرىن،
اعىباي ايلامەنەن اڭدىعاندا،
سىپاتاي سەزىپ قالىپ ونان بۇرىن،
جونەلگەن دۋلات قولىن ءبولىپ الىپ،
دۋلاتتىڭ قولىن ءىرىتىپ جانسىز سالىپ.
اعىبايعا بۇرىنعىدان قاتتى وشىككەن،
الدىڭنان توسارمىن دەپ جولىڭدى الىپ.
اعىبايعا اۋەلدەن-اق قايراپ ءتىسىن،
كۇنشىلدىك كۇيدىرەتىن ۇنەمى ءىشىن.
ارۋاعى اعىبايدىڭ اسقان سايىن،
سىپاتاي سان سايلاپ ەد قاستىق ءىسىن.
اعىبايدى ارداقتاسا كەنە ءسۇيىپ،
سىپاتاي ورتەنەتىن ىشتەن كۇيىپ.
باق قۇمار، جاۋعا جالتاق سىپاتايدى،
حان كەنە سان جەرلەگەن قاباق ءتۇيىپ.
كەك قىلىپ، ىشكە جيىپ سونىڭ ءبارىن،
كەنەنى شەنگە ساتىپ، توگىپ قانىن،
پاتشانىڭ جانسىزىمەن قول ۇستاسىپ،
ايتقانىن ورىنداپ بوپ ماناپتاردىڭ.
سىپاتاي سول بەتىندە شولعىنشى ساپ،
وتىردى كەنەلەردىڭ حابارىن اپ.
قايتقاندا تامام باتىر كەنە قالىپ،
اعىبايدىڭ جولىن توستى توسقاۋىلداپ.
ارقا الىس، شۇبىرتپالى از ارتىنا ەرگەن،
ات قاجىپ، جارالى ءوزى تالاي جەردەن.
ءبىر الار اعىبايدى كەزەڭ وسى،
تالقانداپ تالماۋ كەزدە اۋلاقتا ەلدەن.
دەدى دە جاتتى توسىپ باتىر جولىن،
بەكىتىپ ءبىر اۋىزدان بارلىق قولىن.
بۇل جولدان سەزىكتەنگەن ەر اعىباي،
قۇلاپ ەد تاۋدىڭ تاۋىپ باسقا جولىن.
اعىباي بەتىن قويىپ الاكولگە،
باسشى بوپ ارقا ۇراندى قايتقان ەلگە.
سول تۇندە سۋىت ءجۇرىپ كەتتى قۇلاپ،
تاڭ اتپاي ىلىنبەك بوپ يتجون بەلگە.
العان سوڭ كوڭىلى سۋىپ كەنەسىنەن،
اسقان سوڭ كەكىلىك تاۋدىڭ بەلەسىنەن،
جولبارىس بەتىن تۇزەپ جورتىپ ەدى،
شىعارماي كەنەسى ايتقان ەلدى ەسىنەن.
سۋىلداپ تاڭ الدىندا سامال جەلى،
الىستان كولبەلەڭدەپ يتجون بەلى.
تۇسكەن سوڭ كەڭ جازىققا بويىن جازىپ،
كوسىلدى اعىبايدىڭ تۇلپار كەرى.
جورتىپ ەد اۋىزدىعىن قارشىلداتىپ،
كۇدىرەيىپ كوتەرىلىپ كوككە بەلى.
قولىنىڭ الدىن سوزىپ، جولىن باستاپ،
ارتىمنان جاۋ قۋاد دەپ ەلەمەدى.
قول قۇلاپ الاتاۋدان توگىلگەندە،
تۇياقتان تاۋ كوبەسى سوگىلگەندە،
ءبىر توبى ارقا ەلىنىڭ شانجاۋلاتىپ،
قۋالاي ءبىر ولكەنى جونەلگەندە،
تۇڭعىشى جەتكىنشەگى اعىبايدىڭ،
وعىنداي جارقىلداعان تۇسەر جايدىڭ.
ون بەسكە بيىل شىققان جاس كوكورىم،
امانجول قولىندا وسكەن مەڭدىبايدىڭ.
اۋلاعان قادىرلەۋمەن كوكە كوڭىلىن،
جانداي بوپ باعىستاعان بارلىق ءومىرىن.
جاسىنان بالا بولعان ۇلكەن ۇيگە،
اعىبايدى اكەم دەۋدى كورگەن ءولىم.
اتتانىس تىرناقالدى ۇزىن جولعا،
سەمسەرىن بايعوزى ەردىڭ بەرىپ قولعا،
اجەسى ۇلكەن ۇيدەن اتتاندىرعان،
بارسىن دەپ باعىن سىناپ وسى جولدا.
ىشىندە و دا بار-دى بولەك قولدىڭ،
جوباسىن ابايلاماي جۇرەر جولدىڭ،
ءبولىنىپ اعىبايدىڭ جوباسىنان،
ءبىر سايدى جورتتى قۇلداي جامىلىپ ءتۇن.
قول شاعىن، ات قاجىعان جورتۋىلدان،
الايدا جازىققا وتپەك بىلىنبەي تاڭ.
قويناۋى الاتاۋدىڭ قورقىنىش بوپ،
كايتقان ەل سەسكەنۋلى جول توسۋدان.
شاتقالدىڭ جولى قيىن، ويىندا سۋ،
سىڭسىعان ەكى جاعى جەل وتپەس نۋ.
جەلپىنتىپ قول الدىندا كوك مويىنىن،
امانجول ويناقتايدى قولىندا تۋ.
شاتقالدىڭ جالعىز اۋىز قىسپاعىنان،
وتۋگە قول شوقتاي بوپ اتقانشا تاڭ.
ءتۇيىلىپ كەلگەن كەزدە قيقۋ سالىپ،
جاۋ قاپتاپ قويا بەردى تۇتقيىلدان.
جارقىلداپ ايبالتالار، نايزا، قىلىش،
قايرات قىپ ازعانا قول سالسا دا ۇرىس،
قالىڭ جاۋ قاپى جەردەن قاپتاپ بەرگەن،
جازىلا قيمىلداۋعا بەرمەدى كۇش.
سۋىرىلىپ كوكمويىنمەن جاس امانجول،
ويناتىپ كوك سۇڭگىسىن قورعادى قول.
ءبىر ءوزى قالاي توزەر قالىڭ جاۋعا،
سامساعان سويىل، نايزا وڭ مەنەن سول.
كوكمويىن كوتەرىلىپ شاپقان سايىن،
اۋزىنان قاندى كوبىك اققان سايىن،
الىسىپ اۋىزدىقپەن جەردى ءسۇزىپ،
امانجول كوك سۇڭگىسىن نايزادايىن،
ويناتىپ جان-جاعىنا كەزەك تولعاپ،
بارىستاي بالا باتىر ۇمتىلدى تاپ.
سەيىلىپ جاۋدىڭ قولى جارىلادى،
كەي كەزدە قيمىلدايدى ورتاسىن اپ.
ءبىر كەزدە اق بوز اتپەن زۋىلداتىپ،
نايزاسىن كوككە سەرمەپ سۋىلداتىپ.
ساقالىن جەلپىلدەتىپ قولدان شىعا،
ات قويدى سىپاتايلاپ قۇيىنداتىپ.
ەكپىنى داۋىلداي بوپ دۇرىلدەگەن،
داۋىسى وزەندەي بوپ كۇرىلدەگەن.
استىندا ارىستانداي اق بوز اتى،
قيادا ارقارشا ورعىپ سۇرىنبەگەن.
ايقاستى بارا قارسى جاس امانجول،
تولعادى كوك سۇڭگىنى شىنىققان قول.
دەنەلى اق بوز اتتى ۇلكەن باتىر،
نايزانى كەسە قاقتى قىلىشپەن زور.
كوك سۇڭگى ورتاسىنان وپىرىلىپ،
قايىڭ ساپ قاپىلىستا كەتتى سىنىپ.
سەرمەدى ەندى نايزا انا باتىر،
العانشا قىننان قىلىش بالا جۇلىپ.
تۇيرەگەن بولات نايزا سۋماڭ ەتىپ،
ساۋىتتان كوكتەي ءوتىپ ەتكە جەتىپ،
توپشىدان كوك ەتىنە ىلىككەندە،
امانجول اق سەمسەرمەن شاپتى كەرتىپ.
نايزاسى ونىڭ داعى سىنىپ ءتۇستى،
قارت باتىر جاس بالادان كوردى كۇشتى.
الايدا امانجولدىڭ وڭ جاق قولى،
سالبىراپ كوتەرىلمەي تومەن ءتۇستى.
سول كەزدە كارى باتىر سىپاتايلاپ،
ۇمتىلدى امانجولعا كوزى جايناپ.
بۇرىپ اپ كوكمويىننىڭ باسىن بالا،
زىمىراتىپ ويعا قاراي جونەلدى ايداپ.
جابىلا قۋسا داعى قاپتاعان قول،
جاتسا دا الدىندا جار وتكەلسىز ور.
ورعيدى كوكمويىنى كولدەنەڭنەن،
ارتىنا ءبىر قاراسا ەندى امانجول.
قالىپتى الدە قايدا جاۋ قاراسى،
الدىندا شۋدىڭ جاتىر كەڭ دالاسى.
تەجەدى اتتىڭ باسىن باتىر بالا،
ەسىنە تاعى ءتۇستى كوپ جولداسى.
قاپىدا دۋشار بولدىم قالىڭ جاۋعا،
بولمادى بويىن جازا قيمىلداۋعا.
قايىرىلىپ بارعانمەنەن ولاردى الىپ،
شىعارلىق قايراتى جوق قۇر جان ساۋعا.
ەتكەنىم سۇيەگىمە تاڭبا بولىپ،
كەتپەي مە جالعىز ءوزىم بارام قايدا؟
دەيدى دە ويعا ەزىلىپ جاس امانجول،
اۋىرلاپ كوتەرتپەيدى جارالى قول.
سالبىراپ جورتا بەردى ويدى بەتكە اپ،
ارقاعا بەتىن تۇزەپ جوبالاپ سول.
ءبىر كەزدە كوز ۇشىنان شاڭ بۇرقىراپ،
جوڭكىلىپ بارا جاتتى ءبىر قالىڭ نور.
جىبەردى اتتىڭ باسىن سوعان قاراپ،
بولار دەپ وسى اعىباي باستاعان قول.
تانىدى تايانعاندا قولدىڭ تۋىن،
قول جوڭكىپ بارا جاتىر نەشە بۋىن.
امانجول ارتقى توپقا كيلىككەندە،
باسقانداي جىم-جىرت ەدى قول دا شۋىن.
قۋشىقتاي امانجولدان ەشكىم سۇراپ،
بىلگەن جوق قايدان كەلدى جالعىز قۇلاپ.
قول ءالى جوقتاعان جوق قالعان توبىن،
تۇگەندەۋ جۇرگىزگەن جوق باسىن قۇراپ.
نامىسقىپ جاۋعا تاستاپ جولداستارىن،
شىققانىن جالعىز ءوزى ساقتاپ جانىن.
ەشكىمگە امانجول دا بىلدىرگەن جوق،
بايلاتتى جاراسىنىڭ جۋىپ قانىن.
الاڭ بوپ كوز جازعانعا امانجولدان،
جەكە ءوزى بولىنە الماي قالىڭ قولدان،
مەڭدىباي تىنىم تاپپاي قولدى ارالاپ،
جالعىز سول امانجول دەپ ويران بولعان.
ءبىر كەزدە امانجولعا كوزى ءتۇسىپ،
وڭىنەن سەزىكتەنىپ ءبىر قولى ىسىك.
سۇرادى قايدا قالىپ، قايدان كەلدى،
وڭاشا الىپ شىعىپ سىرىن قىسىپ.
نامىسقىپ ءشۇۋ دەگەندە ايتپاي بالا،
اداستىم قالعىپ قاپپىن جالعىز عانا،
دەسە دە جالتارتقىزباي قويماي سۇراپ،
مەڭدىباي قولىڭ قالاي بولدى جارا،
دەگەن سوڭ ايتتى بولعان سوعىس جايىن،
جول توسىپ، قولدى العانىن سىپاتايدىڭ.
جەتكىزبەي جالعىز ءوزى قۇتىلعانىن،
قالعانىن قۇتىلا الماي ءبىر توپ قولدىڭ.
مەڭدىباي امانجولدى قاسىنا ەرتىپ،
اعىبايعا وقشاۋ جورتقان كەلدى جەتىپ.
ايتىپ ەدى وقيعانى باستان-اياق،
اعىباي امانجولدى ۇرسىپ زەكىپ،
قالدىرىپ جان ساۋعالاپ جولداستارىن،
قورعاعان جۇرت بولار ما ادام جانىن.
قاۋقىلداق سىپاتايدان نايزاعا ۇشىپ،
جارالى جامان شىرىك كەپ تۇرعانىڭ! -
دەيدى دە تەرىس قاراپ سۇپ-سۇر بولىپ،
كەك قايناپ ەكى كوزى جاسقا تولىپ،
ايتقانى ودان ءارى ءبىر اۋىز ءسوز،
مەڭدىباي كورىپ ەدى جاۋاپ تورىپ.
جاعالاپ كەلەد تارتىپ شۋدىڭ بويىن،
ەل قامى مازالايدى باتىر ويىن.
از اۋىل شۇبىرتپالى جاتىر الدا،
الدا مال، اۋزىندا اس جوق ەتەر تويىم.
نە بولماق كورەر كۇنى كەلەشەكتە،
كىرمە اۋىل از اتالى جۇرگەن شەتتە.
قولايلى قونىس تاۋىپ ورنىقتىرسام،
الدانار الداعى مال بارعان بەتتە.
قازىلىپ ويلاعاندا وسىلاردى،
ەسىنە الىپ ەدى تاسارالدى.
تۋلاعان بالىعى تايداي بالقاشتى ەمگەن،
بولار ما قاشان بولسىن حالقى جارلى.
قونىسقا بۇدان ارتىق جەر بولار ما،
ءارى ازىق، ءارى بەكىن ساقتار جاندى.
قوندىرىپ قوستى بالقاش قاباعىنا،
بالىقتى ءسۇزدىرىپ قول تاماعىنا.
دۇكەندى قۇرعىزدى دا ۇستاسىنا،
سوقتىرىپ كوك جەبەنى ساداعىنا.
اتتارىن جايىپ بالقاش قورىعىنا،
اعىباي دايىندالدى جورىعىنا.
ەشكىمگە ايتپاي سىرىن جاتتى باتىر،
كەكتەنىپ سىپاتايدىڭ قورلىعىنا.
كەنەنى قىسىلشاڭدا جاۋعا ساتىپ،
حالىققا وسىنشالىق قانى قاتىپ.
سىپاتاي رۇستەممەن قول ۇستاسىپ،
ەل شاۋىپ ەن ولجاعا جاتىر باتىپ.
ەل قور بوپ ەرىن تاستاپ كۇڭىرەنىپ،
باسشىسىن جاۋ قولىنا قولدان بەرىپ.
قايتقاندا قولدى توسىپ ولجا ىزدەگەن،
سويقانىن سىپاتايدىڭ وتىر تەرىپ.
جول توسىپ، لاي سۋدان بالىق اۋلاپ،
قاپىدا قارا تۇنەك ەلدى جاۋلاپ.
سىپاتاي سان اۋىلدى تاعى شاپقان،
اعىبايعا سان قۋعىنشى كەلدى زارلاپ.
العان سوڭ ەل تىنىعىپ، ات كۇيلەنىپ،
اعىباي قولعا ءبىر كۇن حابار بەرىپ.
جيناپ اپ جورىق جايىن ءتۇسىندىردى،
قىرىق-اق ەر قاسىما ەر دەپ ىرىكتەلىپ.
بايلانىپ ەر كەنەنىڭ بەرگەن تۋىن،
سىرىققا جەلەك بايلاپ جەتى بۋىن.
ۇستاتىپ كەنجە ءىنىسى مەڭدىبايعا،
اتتاندى ورلەپ باتىر شۋدىڭ سۋىن.
الىستا تۇردى الاتاۋ بۇلتقا ورانىپ،
جورتقاندا ەر اعىباي بەتىنە الىپ.
كوزىنە ەلەستەپ ەد ەر كەنەسى،
سول تاۋدا اجال كۇتىپ قويعان قالىپ.
سوندا دا بۇلتقا ورانىپ سول الاتاۋ،
توككەندەي تاۋ باسىنان كەنەگە جاۋ.
تۇرماپ پا ەدى وسى قالپى وزگەرمەستەن،
بۇگىن دە كەكىرەيىپ تۇرعانى اناۋ.
كۇلە مە الدە اسقار تاۋ اعىبايعا،
باراسىڭ باتىرىم دەپ تاعى قايدا؟
كەتپەپ پە ەڭ كۇنى كەشە كورمەستەي بوپ،
قالدىرىپ ەر كەنەنى اناۋ سايعا.
جوق الدە كۇيزەلە مە كەنەنى ويلاپ،
ورىندە كۇنى كەشە سالعان ويناق.
ويناتىپ قياسىندا جاۋعا الداسپان،
جولبارىس جاس ناۋانىن جاسىنشا ويناپ.
شاپقانىن تۇسىرە مە ەستەرىنە،
الىپ تاس اسقار قيا اسپان بويلاپ.
تومسارىپ تۇر ما سالىپ الدە جۇرگەن
جاس بۇلتتاي كوكتە كوشكەن جەلمەن ويناپ.
وي باسىپ قورعاسىنداي ەر دەنەسىن،
سەرگيدى اۋىق-اۋىق جيناپ ەسىن.
القىمداپ كەلىپ قالدى الاتاۋعا،
بولعاندا كۇن ەڭكەيىپ كىشى بەسىن.
ءتۇسىرىپ ءبىر دالاعا باتىر قولدى،
قالدىرىپ كوپ دۋلاتقا كىرەر جولدى.
تاپ باسار سىپاتايدىڭ بەكىنىسىن،
بىلۋگە ەكى جىگىت جۇرمەك بولدى.
اعىنى اتقان وقتاي اق لاقپەن*,
شىركەيدى ات ۇستىنەن تارتقان جاقپەن*.
السارى اتقا ءمىندى قاسىنا ونىڭ،
شاڭتيمەس قوسىلىپ ەد كەر قاڭباقپەن.
بۇلارعا تاپسىرعانى اعىبايدىڭ:
بەيكۇنا مەن ەشكىمگە سوقتىقپايمىن.
اۋىلىن، جىلقى ءورىسىن ءدال ءبىلىپ كەل،
جانە ءوزى قايدا ەكەنىن سىپاتايدىڭ.
ءسوز قىسقا، باتىر ايتتى بارلاۋشىلار،
جىلانداي جىلىستاعان ءمىنىپ تۇلپار،
بۇتا وڭدەس، اي اجارلاس اق پەن كەردى،
كەزەك ساپ ەل جاعىنا جورتتى بۇلار.
توسىندە ەشكىلىكتىڭ قانات جايىپ،
كوپ دۋلات الامانمەن العان بايىپ.
بەل قىلىپ سىپاتايىن سىرتتانىم دەپ،
جاتىر ەد جاۋدى ويلايتىن ويدان ايىق.
تۇياعى تاس قاعا ما اق لاقتىڭ،
باسقانىن يت سەزەر مە كەر قاڭباقتىڭ.
كىسىدەي جالاڭ اياق ءشوپ سىندىرماس،
تۇياعى تىكتەپ باسقان بۇل ەكى اتتىڭ.
ەكى ەر دۋلاتتىڭ قالىڭ ەلىن،
قاق جارىپ ىرعايلىنىڭ توستەك بەلىن،
اۋىلىن سىپاتايدىڭ شالدى كەلىپ،
كىرەر جول، بوگەت بولار بەكىندەرىن.
اينالا كۇزەت سالعان اۋىلى ساق،
سامساتىپ كەرمەسىندە بايلانعان ات.
ورداسىن سىپاتايدىڭ ورتاعا الا،
جىلقىسىن باعادى ەكەن تۇيىققا ساپ.
باقىلاپ الدى زەرتتەپ بارلىق سىرىن،
بولسىن دەپ وسى جولى ولجاعا ىرىم.
شاڭتيمەس الدى ەكى اتتى كەرمەسىنەن،
قيدى دا سۋلىعىنان قىل شىلبىرىن.
ساق ءيتى، سان كۇزەتشى قالدى سەزبەي،
ەكەۋى تاۋدان ءتۇسىپ تاڭنان بۇرىن.
باتىرعا حابار بەردى كۇتىپ جاتقان،
بولاد دەپ الدە قانداي، الماي تىنىم.
اعىباي ارىستانداي اتىپ تۇرىپ،
قولىنا تەز اتتان دەپ ءامىر قىلىپ.
تيەمىز ۇرپەك باستى نايزا قاعىپ،
تاۋەكەل قيمىلدايمىز، قاپىدا ۇرىپ،
دەگەندە كىم بۇزادى باتىر ءسوزىن،
كورگەندە قاتۋلانعان كارلى ءجۇزىن.
يەكتە تىكىرەيىپ سەلدىر ساقال،
وت شاشقان جارقاباقتان جالىن كوزىن.
كەزەۋلى كەرىن باتىر جانىپ-جانىپ،
العاندا جەردى ءسۇزىپ ويناق سالىپ،
قارعىلاپ كوككە شاپشىپ تۇسسە دە ىرعىپ،
شاينايدى اۋىزدىعىن قارشىل قاعىپ.
ويناتىپ تۇلپارلارىن ەسكەن جەلدەي،
ەكپىنى الاتاۋدان قۇيعان سەلدەي.
شوقتاي بوپ بەسمويناقتىڭ توسكەيىنەن،
تۇسكەندە باتىرىڭ سىر بىلدىرمەدى.
تۇسكەن كەز جىلقىشى اتتان، شولعىنشى ويعا،
يت جاتىپ، كۇيىس تارتقان تۇيە، قوي دا.
مولدىرەپ كۇمىس كىرپىك جاسىل شالعىن،
بويالىپ تاڭ شىعىمەن اۋىل ويدا.
السارى شاڭتيمەسپەن الدا جۇيتكىپ،
قۇيىنداي قۇبىلادى قول جارىسسا ۇيتقىپ.
جىلقىنىڭ ءور جاعىنان شىعاردى اكەپ،
بيىكتەن قۇلاي تيگەن قۇلانشا ورعىپ.
كەنەنىڭ كوتەرە ۇستاپ بەرگەن تۋىن،
ون وننان قولدى ءبولىپ ءتورت-اق بۋىن.
بولدى دا دۇرىلدەتىپ كەتتى ءتيىپ،
كوتەرە قاقتى نايزا كوڭىل شۋىن.
دۇرىلدەپ قالىڭ جىلقى ويعا وسىلدى،
بۋداقتاپ اسپانعا ۇشىپ شاڭ جوسىلدى.
جىلقىنى العا سالىپ، ارتتا اعىباي،
كەس-كەستەپ قۋعىنشىعا جول توسىلدى.
ۇرەيدى اپ ۇرپەك باستان شىققان اتتان،
ساپ-ساق ەل قولداعى اتقا مىنە شاپقان.
قۇيىلىپ قۋعىنشى دا كەلە جاتىر،
ات قويعان ءوزى بىلگەن ارۋاقتاپ.
سىپاتاي كوڭلى ورنىعىپ شەشىپ بەلىن،
اقىلمەن قورعادىم دەپ ايقاستا ەلىن،
قوندىرىپ توسكەيدەگى تورگە اۋىلىن،
جاتىر ەد تاۋدىڭ الىپ بەكىن جەرىن.
كەنەنىڭ اتىن ساتىپ ەلدى ولجالاپ،
جازىقسىز مومىن جۇرتتىڭ مالىن تالاپ،
ءورىسىن جىلقى كەرنەپ، قوراسىن قوي،
قول ارتىپ سۇيەنگەنى جانتاي ماناپ.
ەندى جوق مەنى الار جاۋ، مەن الماسام،
ءتۇسىردىم كەنەنى ورعا الداپ قاشان،
قاڭعىرىپ قالعان باتىر قايتتى ەلىنە،
دەيدى ولار ەندى كىممەن قارسىلاسام،
وسى ويمەن مەيماناسى ىشتەن اسىپ،
جايلانىپ جان بار دەمەي كوڭىلى تاسىپ،
قول ارتىپ رۇستەمگە ويىن قوسىپ،
ورمانعا جاتىر ىشتەي جاقىنداسىپ.
شىققاندا وردەن قيقۋ، ويدان اتتان،
تۇرىپ ەد سىپاتاي دا بەيعام جاتقان.
قولىنا اپ نايزا، قىلىش، كيىپ ساۋىت،
بەلدەۋدەن اق بوز اتىن مىنە شاپقان.
جەتكەنىن قۋعىنشىنىڭ تۇيرەپ تاستاپ،
قورعانىپ قول تيگىزبەي ۇنمەن جاسقاپ،
اعىباي كولدەنەڭدەپ الدىن بوگەپ،
جىلقىنى وڭگەلەرى قۋعان باستاپ.
جىلقىنىڭ جەل قابىزى ىرىكتەلىپ،
تاي-تۋلاق، كوبەڭ، شويىر* زورعا جەلىپ.
سوزىلىپ قىرقاياقتاپ قالا بەردى،
ساڭلاقتار العا ءتۇستى جەلمەن ەرىپ.
قيقۋلاپ نايزا قاققان قىرىق ءبورى،
دۇرىلدەپ قارعالىنىڭ تاستاق ءورى.
بۇلت شاڭعا، شاڭ بۇلتقا ارالاسىپ،
ەل مەن جاۋ ءبىر-بىرىنە كورىنبەدى.
سىبىرلەپ كوتەرىلدى كوكتەم تاڭى،
ساۋلەسى اسپاندى ورلەپ تارامدالدى.
شىعىسىن الاتاۋدىڭ شىمىلدىقتاپ،
ورتتەي بوپ قاناتىن بۇلت نۇرعا مالدى.
الىستان تاراقتالىپ شۇبار بەلى،
اندىزداپ اقار-شاقار توبەلەرى
شىڭدارى شىرقاپ كوككە تۇردى قاراپ،
شىققانداي قاراۋىلداپ الدە نەنى.
جىلقىنىڭ الدى ويناقتاپ ءتۇستى ەتەككە،
اعىباي جالعىز ءوزى ەل جاق شەتتە.
قيادا قۋعىنشىنىڭ الدىن بوگەپ،
كەلگەنىن شانشىپ تاستاپ جەكپە-جەكتە.
سياقتى قويعا كىرگەن اش ارىستان،
اقىرسا كوپ قۋعىنشى قايتا ىعىسقان.
كەشۋىلدەپ كەر تۇلپارمەن كولدەنەڭدەپ،
جول بەرمەي جولبارىستاي الدىن توسقان.
اعىزىپ اق بوز اتپەن، نايزا ءۇيىرىپ،
سىپاتاي جەتكەن ەدى شاپقان ءتۇرىپ.
اقىرىپ جاۋ قايدالاپ شىقتى الدىنا،
ۇيلىققان قۋعىنشىدان شىعا ۇمتىلىپ.
اعىباي دا قولعا كىرمەي توسا شاۋىپ،
كەر تۇلپار اۋزى ارانداي جەردى قاۋىپ.
قۇيىلدى كولدەنەڭدەي سىپاتايعا،
سالۋعا كوك سۇڭگىنى ەبىن تاۋىپ.
كوتەرىپ كوك سۇڭگىنى، باسىن تەجەپ،
كەزەۋلى كەرىن جانىپ، الدى بەزەپ.
قوسىلعان جاۋ قايدالاپ سىپاتايعا،
اقىرىپ ارىستانداي ۇمتىلعان ەد.
جارقىلداپ جاسىل جەلەك اق نايزاسى،
قويانداي اق بوز اتتى قولدىڭ باسى،
جەلكىلدەپ ەكى ءيىنىن ساقال جاۋىپ،
اعىبايعا ۇمتىلعاندا قاراما-قارسى.
جالتارىپ ورىن ەمەس بەتىن بۇرار،
كەزەڭ بە وتكەل ايتىپ، كەزەك سۇرار.
بەتپە-بەت كەتتى ايقاسىپ ا دەگەنشە،
سارتىلداپ قارۋلارى ەكى كوكجال.
ەكەۋى ءبىرىن-ءبىر كەزەك تۇيرەپ،
دارىتپاي نايزالارىن قاعىستى كەپ.
شابىستى الداسپاننان وت جارقىلداپ،
تاماشا وزگەلەرگە بۇل جەكپە-جەك.
اعىباي ءبىر ايقاستا سىپىتايدى،
تۇيرەپ ەد نايزا بارماي ۇشى تايدى.
قالشىلداي تۇلا بويىن اشۋ كەرنەپ،
كەزەۋلى كەرگە باستى دىراۋبايدى.
الدى دا كەر تۇلپارىن جانىپ-جانىپ،
تۇك كورمەي ەكى كوزى تۇماندانىپ،
اقىرىپ سىپاتايعا سالدى نايزا،
كوك سۇڭگى سۋماڭ ەتىپ كىردى بارىپ.
نايزاسىن سىپاتايدىڭ سول قولمەنەن،
قاققاندا ءتۇستى قىرقىپ قايقى بەرەن.
سىرعىتىپ ءتۇسىردى اتتىڭ ساۋىرىنان،
بۇكجيتىپ سىپاتايدى ءبىر قولمەنەن.
اق بوزى ويناق قاعىپ شىعا بەردى،
سىپاتاي نايزا ۇشىمەن قۇشتى جەردى.
ءىلىپ اپ شىلبىرىنان اتتى اعىباي،
مەڭدىبايدىڭ جەتەگىنە اكەپ بەردى.
قامالاپ سىپاتايدىڭ قالىڭ قولى،
اعىباي تۇسىرگەندە شانشىپ ونى.
كوتەرىپ الدى جەردەن جاتقىزسىن با،
مىنۋگە قوسارداعى ات دايىن بولدى.
كوپ دۋلات ءۇيىرىلدى شۋىن باسىپ،
اعىباي سىپاتايدان قايراتى اسىپ،
كورگەن سوڭ تۇسىرگەنىن جەكپە-جەكتە،
ءيىرىلدى ۇرەي ۇشىپ، قۇتى قاشىپ.
اعىباي اقىرىپ كوپ قالعان جاۋعا،
شىق بىلاي سىپاتايدان اۋرە بولما،
بار بولسا قاپىرىعى* قالسىن الىپ،
ەلدە ەمەس مەنىڭ كەگىم جالعىز سوندا.
ەر بولسا شىقسىن بىلاي جەكپە-جەككە،
مەن كەلدىم باستى بايلاپ ۇلكەن كەككە.
مال ءۇشىن ەردى ساتقان، ەلدى شاپقان،
ارامنىڭ كۇشىن كورەم جەكپە-جەكتە.
كوپ دۋلات سىپاتايدان باسقالارىڭ،
بار بولسا كوپ جىلقىدا كەتكەن مالىن،
ۇرىسسىز قان توكپەي-اق قايتارىپ ال،
سەندەردىڭ كەرەك ەمەس ءبىر تايلارىڭ.
المايسىڭ مەنى قۋىپ كۇشپەن جەڭىپ،
تالتۇستە نايزا قاققان ورتاڭا ەنىپ.
قان قىلام قارسى تۇرساڭ سەرتىم وسى،
ونان دا قايت قىرىلماي اۋرە بولىپ.
اتتاندىم سىپاتايعا ادەيى ارناپ،
كەلگەن سوڭ الدان شۇباپ حالىق زارلاپ.
ارقا مەن سىر بويىنىڭ ەلىن ۇپتەپ*,
كەنەنى كۇنى كەشە ساتقان الداپ.
قانىشەر رۇستەممەن قارا جۇرەك،
ورمان مەن جاۋىز جانتايعا ارقا تىرەپ،
قازاقتىڭ ەر كەنەسىن، ەلىن ساتقان،
ازعىندى سىپاتايداي شىعار بولەك.
شىق بىلاي جازىقسىز كوپ ىرىكتەلىپ،
مالىڭدى ال، شىنىڭدى ايتىپ، تانىپ، تەرىپ.
قۇردىمدا شۋ اياعى تۇسەر جەرىم،
ەل مالىن ەكى ءسوز جوق كەتەم بەرىپ.
كونبەسەڭ وعان ەگەر سالام ويران،
سان جاۋدىڭ مەن اعىباي باسىن جويعان،
قىرقىڭدى قىلىشپەنەن ءبىر-اق تارتام،
سان كىسىڭ ساداعىم مەن تارتسام ويدان،
ساۋدىراپ سۇيەكتەرى جاتار جۋساپ،
كوك سۇڭگى كوبە بۇزىپ جاندى بويدان،
سۋىرار سۋىلداتىپ مەن تۇيرەسەم،
ءبىرىڭدى جەر بەتىنە ءتىرى قويمان.
دەگەندە قۋعىنشىنىڭ ۇرەيى ۇشىپ،
سۇمىرەيىپ سىپاتاي دا سۇلقى ءتۇسىپ،
ءيىرىلىپ جەرگە كىرىپ قالا بەردى،
اعىباي قويشا ءيىرىپ تۇردى قىسىپ.
قۋعىنشى تۇرىپ قالدى ءيىرىلىپ،
اعىباي اتتىڭ باسىن ويعا بۇرىپ،
ءارى ءسوز، ءارى كۇشپەن بىردەي جەرلەپ،
جونەلدى سىپاتايدى جەرگە تىعىپ.
قۋات جوق قولدان شىعار سۋىرىلىپ،
اپشىسى اعىبايدان قۋىرىلىپ.
سىپاتاي قارا باسىپ قالدى تۇرىپ،
اعىباي بورت-بورت جەلىپ كەتتى ءجۇرىپ.
سىپاتاي اۋلىنا قايتىپ كەلىپ،
سول تۇندە كوپ دۋلاتقا حابار بەرىپ،
كورىپ ەد اعىبايدى قۋماق بولىپ،
شىققان جوق قورىققان ەل قۋعىنعا ەرىپ.
جونەلتتى رۇستەمگە شاپقىنشىسىن،
كوردىم دەپ اعىبايدان ۇلكەن قىسىم.
ورمانعا، جانتاي، شابدەن شاپتى كىسى،
بەرسىن دەپ مىلتىق سايمان، پاتشا كۇشىن.
اعىباي جايىلماسىن شۋدى قۇلداپ،
جىلقىسىن بوي جيعىزىپ قورىققا ساپ.
قالدىرىپ قاراۋىلىن نەشە جەردەن،
وتىردى ارت جاعىنان حابارىن اپ.
قاريا ءسوز بايلاعان توپ ىشىنەن،
شوقتاي بوپ ىرىكتەلىپ از كىسىمەن،
ارتىنان جەتتى كەلىپ اعىبايعا،
جەرىنە ءسوز بايلاعان توسام دەگەن.
ەكى ءسوز بولعان ەمەس اعىبايدا،
قۇرمايدى حالىقتى الداپ امال-ايلا.
باسقانىڭ سىپاتايدان بارلىق مالىن
قايتارىپ بەردى تيمەي جالعىز تايعا.
قارت قايتىپ قوشتاساردا اعىبايعا:
باتىرىم، قاتتى ساقتان، قاپى قالما.
جانتايعا، ورمان، رۇستەم كەتتى كىسى،
بارسا دا قويمايمىن دەپ سەنى قايدا!
رۇستەم الاكولدەن سەنى توسپاق،
سول جەردە سىپاتايمەن باسىن قوسپاق.
بالقاشقا تىرەپ تۇرىپ الدان قاماپ،
اكەتپەك مالدان بۇرىن ءوزىڭدى ۇستاپ.
ىلاجىن تاپساڭ باسپا الاكولگە،
نە قايتا كول جاعالاپ ىلەنى ورلە.
ەر ەدىڭ ەر سارقىتىن ەلدەن ىشكەن،
قولىنا جاۋىزداردىڭ تۇسە كورمە.
دەيدى دە قادىرلى قارت جايىپ قولىن،
بولسىن دەپ قايدا جۇرسەڭ باتىر جولىڭ.
ءبىر تايدى سىپاتايعا بەرمە باتىر،
قايناتقان قارا جۇزگە ەلدىڭ سورىن.
قارت قايتتى، قالىڭ ويعا باتتى اعىباي،
اۋناتىپ قۇم، قۇراققا اتتى اعىباي،
قۇردىمدا شۋ اياعى قىزىلقۇمدا،
ات كۇيلەپ ەكى كۇندەي جاتتى اعىباي.
تۇنەرگەن قارا بۇلتتاي قارا تۇمان،
باسقانداي اعىبايدى يىعىنان.
بۇكتەلىپ ويعا كەتىپ جاتتى باتىر،
سوناۋ قارت قوشتاساردا ايتقان بۇعان.
ەسكەرتۋ ويلى قارتتان ءتىپتى تەككە
ايتىلعان جەل ءسوز ەمەس جەلپىلدەتپە.
الدى كول، ارتى قۋعىن، جان-جاق قاماۋ،
اشىلماي تۇر ءتۇيىلىپ بارار بەت تە.
الايدا ويدى جەڭىپ، ورىنىنان
اعىباي تۇردى داعى جاساتتى قام،
ءتورت كىسى ەكى ەكىدەن اتتاندىردى،
ءبىرى ىلە، ءبىرى الاكول قيىعىنان.
كەلۋگە جولدى شالىپ، جاۋدى بارلاپ،
سولاردان حابار الىپ بەتتى بارماق.
شەشۋگە بارلادى دا ايتتى باتىر،
قولىنا قام جاساتتى جۇرىسكە ارناپ.
شولعىنشى قوس-قوس اتپەن قۇيىنداتىپ،
ءبىرى ىلە، ءبىرى الاكول كەتتى تارتىپ.
كەلۋگە ەرتەڭ تۇستە وسى جەرگە،
باتىردان الىسىپ ەد قىسقا جارلىق.
تىرەلگەن الدى قاماۋ - كول بالقاشقا،
ىلە مەن الاكولدەن جۇرەر باسقا
جولى جوق، ەكى جاقتان توسقاۋىلدى،
سالۋعا سىپاتاي دا جانتالاسقا،
ءتۇسىپ ەد، قايتقاننان-اق سوناۋ تۇندە،
جىبەرىپ شاپقىنشىسىن رۇستەمگە.
ورماننان، جانتايدان مەدەت سۇراپ،
شىعىپ ەد و دا اتتانىپ كەلەر تۇندە.
اعىباي كۇتتى اسىعىپ شولعىنشىسىن،
ەشكىمگە ءالى ايتقان جوق كورگەن ءتۇسىن.
اتاسى باتىرلاردىڭ ەر جيدەباي،
جىبەرگەن باسشى قىل دەپ جول تۇلكىسىن.
سول تۇندە ناعاشىسى ەر بايعوزى،
تۇسىندە سويلەسىپ ەد كەلىپ ءوزى.
جيدەكەڭ باتا بەردى قور بولمايسىڭ،
بالقاشقا ءتۇس تايسالماي بولدى ءسوزى.
وسىلاي ەكى باتىر كەزەك كەلىپ،
ەكەۋى كەزەك-كەزەك باتا بەرىپ،
قىسىلما، قور بولمايسىڭ، المايدى جاۋ.
جولىڭدى ءبىز باستايمىز مەدەت بەرىپ.
دەدى دە ەكى باتىر بولدى عايىپ،
ويانسا تاڭ بالقاشقا قانات جايىپ،
ايدىندا قۇلپىرادى قىزىل شاپاق،
ءتۇن جاتىر باتىس جاقتا قوڭىرايىپ.
تاڭ جەلى سىبدىرلاتقان قالىڭ قامىس،
ايدىندا بالىق ويناپ سالعان جارىس.
جارقىلداپ شورتاندارى سۋدا شورشىپ،
جاعادا شاباق قۋىپ سالادى الىس.
جاتىر دەپ ىلە بويدا ءبىر قالىڭ قول،
ارالاس ورىس، قازاق قارۋى مول.
ارقادان اتتانىپ ەد كەنەنى ىزدەپ،
پورۋچيك قۇنانباي دەيد باستاعان جول.
قارۋلى قازاق، ورىس اسكەرلەرىن
سامساتىپ شىققان باستاپ، ەلدىڭ ەرىن.
ۇستاۋعا الاتاۋعا كەنەلەردى،
ورماننان شابدەنمەنەن العان سەنىم.
قايقايسا ىلە بارلاپ بۇلار توسپاق،
قالمادى باتىر وتەر قىردان بوس جاق.
الدى كول، ارتى الاتاۋ اسۋ بەرمەس،
باتىرعا بارار جول جوق ءتۇستى قىسپاق.
ەرتەڭگە قالسا ءجۇرىس، ءومىرى عايىپ،
جان-جاق جاۋ قاماۋ سالعان قانات جايىپ.
قاسىندا قالىڭ ەلى ءحالى مۇشكىل،
اعىباي اۋىر ويدا ەل مۇڭايىپ،
وتىردى كوپتە ءسوز جوق، ەردە لەبىز،
كۇتۋدە نە دەسە ەر ءبىز دايىنبىز.
دەگەندەي دەمى ىشىندە قالىڭ قاتۋ،*
بارامىز كانى باتىر باستاڭىز ءسىز.
اعىباي جاۋاپ كۇتكەن قاراپ كوپكە،
ويلى كوز توڭكەرىلىپ توڭىرەككە.
تۇنەرىپ ءبىر ءتۇيىلىپ الدى-داعى،
ءتۇستى ايتتى، ءۇنسىز تىڭداپ وتىر كوپ تە.
اقجولتاي ابىلايعا اۋەلدە ەرگەن،
جيدەباي ءارى باتىر، ءارى مەرگەن.
جورىقتى جورتپاي تۇرىپ، تۇسپەن بولجاپ،
ابىلايعا الداعى ىستەن حابار بەرگەن.
ساۋەگەي باسشى بولعان بيلەپ جولىن،
باستاعان سان جورىقتا قالىڭ قولىن،
بالقاشتان باستاپ وتكەن وتكەلى بار،
تۇسىندا ايان بەرىپ ايتقان سونىڭ.
جولىنا وسى كەشتە تۇسەم باستاپ،
ناعاشىم ەر بايعوزى جولىمدى اشپاق،
جالعىز-اق قازىر ءبارىڭ تال كەسىڭدەر،
ارتىڭدار ون ايعىرعا ەرشىك تاستاپ،
دەيدى دە ءوزى باستاپ ءمىندى اتىنا،
تال كەسىپ الدى قيىپ ون ايعىرعا.
ەلدە ءۇن جوق ەكى ەتەر مە ەر جارلىعىن،
سۋىلداپ تولقىن كوشىپ جاتىر سۋدا.
شۇبىرا قالىڭ جىلقى قامىس جارىپ،
اعىباي ءوزى باستاپ كەلدى سۋعا.
تۇڭعيىق ءتۇبى زىميان سۋعا كەلىپ،
اعىباي قارايدى دا ءبىر تۇنەرىپ،
دۇلەيى كول بالقاشتىڭ جاتتى تۋلاپ،
ايدىندا اقباس تولقىن اشۋ بەرىپ.
قيىرسىز كوزدەن ۇشىپ كول قاباعى،
ءتۇن باسىپ تۇر تۇنەرىپ ارعى جاعى.
كەر تۇلپار اۋىزدىعىن قارشىلداتىپ،
ارانداي اۋزىن اشىپ قارعىلدادى.
ويلانىپ كوپ تۇرماۋىن ات تىلەدى،
كەرر تۇلپار جەردى ءسۇزىپ ءجۇرشى دەدى.
ايقايلاپ سۋعا باستاپ كەتتى ءتۇسىپ،
ەل دە كەپ ءتۇستى، ەشبىر جان ىركىلمەدى.
جەتەكتەپ شىبىق ارتقان ون ايعىردى،
مەڭدىباي تۋدى قولعا اپ بىرگە ءجۇردى.
شۇرقىراپ قالىڭ جىلقى ءشۇۋ دەگەندە،
ايدىنعا اياق سالماي ءيىرىلدى.
قيقۋ ساپ ەلدىڭ ءۇنى قامالاعان،
ارقىراپ تامام ايعىر جەتەككە العان،
شاقىرىپ ۇيىرلەرىن كەزەك-كەزەك،
سول ۇنمەن جىلقى ءتۇسىپ كەتە بارعان.
ايدىنعا بارعان سايىن سۋ تومەندەپ،
جەل تىنىپ تولقىن كوشپەي، باسىلعان لەپ.
اياقتاپ* قالىڭ جىلقى كەتتى ءجۇرىپ،
جىلقى ارتتا، الدا اعىباي ءجۇرىپ كەلەد.
شۇبىرتا تالدى شانشىپ ءوز قولىمەن،
جۇرگىزىپ تامام جۇرتتى ءوز جولىمەن،
سوقپاعىن سۋ بەتىنەن تارتتى باتىر،
بەت قويىپ تاسارالعا توتەمەنەن.
باسقاعا كورىنبەپتى اعىبايدان،
بۇلاڭداپ قىزىل تۇلكى انادايدان،
اعىبايدىڭ الدىن باستاپ جورتقان ەكەن،
ىزىنە سونىڭ اعىباي شىبىق سالعان.
سول تۇلكى تاسارالعا تارتقان تۋرا،
ساۋلە ويناپ قۇيرىعىنان ايدىن سۋعا.
اعىباي سونىڭ ءىزىن بەلگى قىلىپ،
ءجۇرىپتى ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن وسى سۋدا.
شىعىپتى ءبىر تاۋلىكتە تاسارالعا،
كەزدەسپەي ەشبىر بوگەت مالعا، جانعا.
جىلقىنىڭ الدى كەلىپ شىققان ەكەن،
جارتاستان سوناۋ تۇرعان كەلەر تاڭدا.
اعىباي ءارى باتىر، ءارى جولدى،
ەستى ەكەن ەرتە بولجار وڭ مەن سولدى.
ايتاتىن ەلدىڭ ءتۇرلى اڭىزى بار،
باسپايتىن باتىر ەد دەپ قازعان وردى.
بىرەۋى كوپ اڭىزدىڭ وسى جورىق،
جان-جاقتان جاۋ قىسقاندا قاماپ تورىپ،
قاق جارىپ بالقاش كولىن ەلدى باستاپ،
الىپتى تاسارالعا كەلىپ قونىپ.
رۇستەم سىپاتايمەن سوعىپ سانىن،
اعىبايدىڭ بۇل قاماۋدان قۇتىلعانىن،
ارمانعىپ ءومىر بويى كەتىپتى دەپ،
ايتۋشى ەد تاۋكەم بىزگە ۇلكەن سىرىن.
ءتۇيىلىپ تاسارالعا بىرنەشە رەت،
سىپاتاي قولىن جيىپ كەلسە كەرەك.
ەلىنە جاۋ ايعايىن سالدىرماعان،
جازاسىن باتىر تالاي بەرسە كەرەك.
كەزەۋلى كەرىن ءمىنىپ، كوك سۇڭگىسىن،
كولدەنەڭ ۇستاپ تالاي جەلسە كەرەك.
ەڭىرەگەن ەلدىڭ ەرى ەر اعىباي،
ەرتەدە ەل قورعاعان تالاي-تالاي.
سىپاتاي سان ءتۇيىلىپ كەلسە-داعى
بەرمەپتى سول جىلقىدان تاعالى تاي.
اكەلگەن سىپاتايدان سوناۋ مالدى،
بىردەي قىپ مالى كەتكەن ەل ءبولىپ الدى.
قۇم قىزىل، بۇيرا شۇبار شاۋقارلاردىڭ،
تۇقىمى ءبىزدىڭ ەلدە سونان قالدى.
دەيتىن دە اياقتايتىن شال كەڭەسىن،
دەمەڭدەر ايتىپ وتىر ونى نەسىن.
كوكتى جول، سۋدى سوقپاق ەتسەك دەگەن،
ايتقانىم ەرتەدەگى ەل دامەسىن.
يتىنشەك ەرتەدەن-اق ەل قيالى،
سۋ جولىن، اسپان سىرىن سۇيگەن جانى.
ارداگەر اعىبايداي باتىرىنا،
بەرگەن ءبىر قاسيەتتى سىيى-داعى.
ەلىنىڭ ادال تۋعان بالاسىنا،
سىيىمدى سىر قالدىرعان ساناسىنا.
وق وتپەس، سۋعا باتپاس سيپات بەرىپ،
كەڭەس قىپ كەتكەنى عوي دالاسىنا.
كەڭەسىن اياقتادى كەنجەقارا،
تولقىتىپ تاڭ شۇعىلاسىن كيىپ قانا.
شىعىستا اقشا بۇلتتار الۋان تۇسپەن،
توتىنىڭ قۇيرىعىنداي تارامدالا،
توقسىرىپ تولىقسىعان سۇلۋ شولپان،
كىشىرەيىپ، ءوڭى قاشىپ اتقاندا تاڭ،
ورانعان كوك تورعىنعا اق ارۋداي،
الىستان كوزىن قىسىپ جىمىڭداعان.
كەتكەندە كوككە سۇڭگىپ وڭگە جۇلدىز،
جالعىز سول كۇندى كۇتىپ تۇرىپ قالعان.
ايدىنعا توگىلگەندە تاڭ شاپاعى،
الۋان ءتۇس كوز قىتىقتاپ قۇلپىرادى.
تولقىندار تاۋداي بولىپ ۇيىرىلسە،
ويىن ساپ الابۇعا ايدىنداعى.
جارىسىپ كاتەرمەنەن جارق-جۇرق ەتىپ،
بالىقتار ساۋىق قۇرىپ سايراندادى.
جارتاستىڭ ءدال تۇبىنەن شىقتى كاتەر،
ماناۋراپ مالى ورالىپ ارالداعى ەل.
جادىراپ كوتەرىلگەن كول بۋىنا،
بولەنىپ كۇمىس شىقپەن تەرشىگەن جەر،
بالبىراپ جاسىل شىقپەن جايقالادى.
ەسكەندە قوڭىر سامال ايدىننان جەل.
الۋان قۇس الۋان تۇرمەن ءان سىزىلتىپ،
كۇي توگىپ كومەيىنەن ءجۇز قۇبىلتىپ.
باستالار سان ناقىشپەن سيمفونيا،
كەلەدى قۇيقىلجىسا ۋىلدەتىپ.
ۇيرەك، قاز سۇڭقىلداسا، ايدىندا اققۋ،
جەر ساباپ سۋسىلدايدى سىلدىراپ سۋ.
كولحوزدىڭ ءتورت تۇلىگى تاڭمەن ءورىپ،
قۋانىپ التىن تاڭعا كوتەرگەن شۋ.
ارالدىڭ اسەم توعاي گۇلدەرىندە،
ءومىردىڭ شاتتىق لەبى ۇندەرىندە.
سىزىلتىپ ءتاتتى سازىن بۇلبۇل، تورعاي،
نۇرىنا تاڭنىڭ شىرلاپ جۇزگەنىنە.
ساپ تۇزەپ كوماندامەن ساۋىت كيگەن،
ساتىرلاپ قارۋ-جاراق بويىنا ىلگەن،
قايىقتى قاتار ءمىنىپ ءتۇستى سۋعا،
باتىرلار سۇزگىنى الىپ قايىققا ۇيگەن.
بارىنە جاس جانىبەك كوماندانى
بەرگەندە ساڭقىلدايدى ايبىندى ءۇنى.
ارالدىڭ وسى ءومىرىن قوشتاعانداي،
الىستان تاعى ەستىلەد زاۆود كۇيى.
بالقاشپەن مىس قايناتىپ قوڭىراتتان،
كۇنىنە شىعاراتىن سان مىڭ باتپان،
ەرلەرگە ازىق ءۇشىن اق سازاندى
كوماندا ۇيدەن شىققان كولدەن تارتقان.
تۋلاتىپ الابۇعا، اق قايرانىن،
تۋىرىلتىپ بۇيرا قازى اق سازانىن،
تارتقاندا تاسارالدان بالىقشىلار،
ارالاپ الار ەرلەر تاڭداعانىن.
بالقاشتىڭ اتى شۋلى الىپ كەنىن،
كەنەلتىپ كەرەك ازىق، اسپەن ەلىن،
تاسارال ازىق جيعان قويماسىنداي،
بالىقتىڭ بال تاتىعان ەتتەرىنىڭ.
تاسارال تاماشا، اسەم، كەڭ جازيرا،
بالقاشتا بۇل بروم، مىس سان قازىنا.
اشىلعان اسەم ءومىر سارايىنىڭ،
ۇقسايدى سۋدان سالعان سۋ باعىنا.
وسىرگەن ەل بايلىعىن، جەر بايلىعىن،
تاماشا تاپقان تالاي كەن بايلىعىن،
داۋىرىندە تولىقسىعان گۇلستان بوپ،
تاسارال قۇلپىرادى مىنە بۇگىن.
تۇسىنىكتەمەلەر:
«تىرناقالدى» - العاشقى ولجا دەگەن ءسوز.
«اق لاق» - جىلقى اتى.
«جاق» - ساداقتىڭ ءتۇرى.
. «شويىر» - شويناق، اقساق دەگەن ماعانادا كەلگەن.
«ۇپتەۋ» - توناۋ دەگەن ماعىنادا ايتىلادى.
«قاتۋ» - قاھارلى، ىزالى، اشۋلى دەگەن ءسوز.
«اياقتاۋ» - كەشۋ، كەشىپ ءوتۋ دەگەن
"اباي-اقپارات"
