بۇل جولىعى ءسوز – داعدارىسقا بايلانىستى بىرنەشە ەكونوميكالىق اتاۋلاردى جانە بۇكىل الەمدە ورتاق قولدانىلاتىن داعدارىستان شىعۋ جولدارى تۋرالى بولماق. 

سونىمەن بىرگە، پرەزيدەنتتىڭ داعدارىسقا قارس قابىلداپ جاتقان شارالارىنا قوسىمشا، تىعىرىقتان ءساتتى شىعۋعا سەپتىگى تيەدى-اۋ دەگەن بىرنەشە ۇسىنىس ايتىلماق.

كوپكە بەلگىلى، ەكونوميكا – ميكرو جانە ماكرو ەكونوميكا بولىپ، ەكىگە بولىنەدى. 

ميكرو ەكونوميكا، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سۇرانىس پەن ۇسىنىستان تۇراتىن الىم-بەرىم قارەكەتى. ادەتتە ۇكىمەت ۇسىنىس پەن سۇرانىستىڭ تەپە-تەڭدىگى مەن نارىقتىڭ تابيعي قاتىناستارىن زاڭ تارماقتارىمەن شەكتەۋ نەمەسە ىنتالاندىرۋ شارالارى ارقىلى رەتتەپ وتىرادى. 

بۇل – ميكرولىق رەتتەۋ دەپ اتالادى. 

بۇكىلدەي نارىقتىق ەكونوميكا جۇيەسىندەگى باتىس ەلدەرىندە ميكرولىق رەتتەۋ بولمايدى. ۇسىنىس پەن سۇرانىستىڭ بالانىسىن نارىق ءوزى رەتتەپ وتىرادى. ۇكىمەت بۇل نارىق جۇيەسىنە تىكەلەي ارالاسپايدى. ميكرولىق رەتتەۋ – بۇرىنعى جوسپارلى شارۋاشىلىقتىڭ شەكپەنىنەن شىققان ءبىز سەكىلدى ەلدەردىڭ قولداناتىن ءادىسى. 

مەملەكەت ەكونوميكانىڭ جالپى كولەمىنىڭ وسۋىنە باعىت-باعدار بەرىپ، رەتتەپ وتىرادى. بۇل – ماكرولىق رەتتەۋ دەپ اتالادى.

ماكرولىق رەتتەۋ مەملەكەتتىڭ قارجى ساياساتى مەن اقشا-كرەديت ساياساتى ارقىلى جۇزەگە اسادى. قارجى ساياساتىنىڭ اتقارۋشى ورگانى – ۇكىمەتتىڭ قارجى مينيستىرلىگى. اقشا-كرەديت ساياساتىنىڭ اتقارۋشى ورگانى – ۇلتتىق بانك. 

قارجى مينيسترلىگىنىڭ رولىنا توقتالماي-اق قويايىن، ول بارىمىزگە تۇسىنىكتى. ودان گورى ادامدارعا شامالى تۇسىنىكسىز بولىپ كورىنەتىن ۇلتتىق بانكتىڭ رولىنا از-كەم ايالدايىىق. 

قاراپايىم تىلمەن قىسقاشا تۇسىندىرسەك،  ۇلتتىق بانك – تەڭگەنى ءوزى باسىپ شىعارۋعا بىردەن-ءبىر قۇزىرەتى بار ءارى ول تەڭگەنى كوتەرمە باعامەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە جانە باسقا قارجىلىق ۇيىمدارعا ساتاتىن وپتوۆيك. سونىمەن قاتار،  ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ باسقارۋشى ورگانى ءارى  اقشاسىن جيىپ ساقتايتىن قويماسى. ۇلتتىق بانكتىڭ بۇدان باسقا دا فۋنكتسيالارى كوپ. ونىڭ بارىنە توقتالۋ – ارتىق اڭگىمە. قاراپايىم تۇردە وسىلاي تۇسىنسەك جەتكىلىكتى. ال، كۇندەلىكتى اقشا الىپ، اقشا قويىپ جۇرگەن بانكىمىز – ەكىنشى دەڭگەيلى بانك دەپ اتالادى.

الەمدە ەكونوميكالىق داعدارىس تۋىلعاندا، ونىڭ سالدارىن جويۋ ءۇشىن سول ەلدىڭ ورتالىق ۇكىمەتى مەن ۇلتتىق بانكى اتقا قونادى. ەكەۋى ءبىرىنىڭ ساياساتىنا ءبىرى قايشى كەلمەيتىن شارتپەن تاۋەلسىز جۇمىس اتقارادى.

ال، مەملەكەتتە ەكونوميكالىق داعدارىس تۋىنداعاندا، ونى جەڭۋدىڭ  قالىپتاسقان 5 ءتۇرلى ءادىسى بار. 

ءبىرىنشى، ۇكىمەت تە، حالىق تا بارلىق شىعىستاردى ازايتىپ، ۇنەمدەۋگە بولاتىن اقشانىڭ ءبارىن ۇنەمدەۋ، شىعىندى بارىنشا قىسقارتۋ ارقىلى. بىراق،  شىعىستى شەكسىز قىسقارتا بەرسەك، سوڭى كىرىستىڭ ازايۋىنا اپارىپ سوعادى. ويتكەنى، بىرەۋدىڭ شىعىسى – ەندى بىرەۋدىڭ كىرىسى بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم ۇزدىكسىز قۇلدىراۋعا بەت الادى. جۇمىسسىزدىق كوبەيەدى. وسىنداي كەزدە مەملەكەت داعدارىسقا قارسى ەكىنشى ءتۇرلى شاراعا كوشەدى. مەملەكەت جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋ ءۇشىن، كاسىپكەرلەردىڭ بورىشىن جەڭىلدەتەدى. ياعني سالىعىن ازايتادى جانە جەڭىلدىكپەن نەسيەلەر بەرەدى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى ارتتىرادى. ەكونوميكانىڭ بەلسەندىلىگىن جوعارلاتىپ، جۇمىس ورنىنىڭ كوپتەپ اشىلۋىنا جول اشادى. ول ءۇشىن، ۇكىمەت كاسىپكەردىڭ بانك الدىنداعى بورىشتارىن ازايتىپ نەمەسە ءوزى ارقالاپ، كاسىپكەر مەن بانكتىڭ كرەديتتىك قاتىناسىن قايتا قالىپتاستىرۋعا تىرىسادى. ۇكىمەت بۇل اقشانى ۇلتتىق قوردان الادى نەمەسە مەملەكەتتىڭ مەرزىمدى قۇندى قاعازدارىن فينانىس تاراۋلارىنا تاراتۋ ارقىلى تابادى. وسىلايشا، بانك پەن كاسىپكەر اراسىنداعى كرەديتتىك قاتىناس قايتا قالپىنا كەلەدى. ەگەر، وسىنداي جاعدايدا دا  ىشكى سىرتقى سەبەپتەرگە بايلانىستى ءوندىرىس ونىمدىلىگى  وسپەسە، ەكونوميكا جاندانباسا، وندا كاسىپكەردىڭ بانك الدىنداعى بورىشى ءتىپتى ارتادى. كاسىپكەر بانكتىڭ قارىزىن قايتارۋعا شاراسىز قالادى. بارا-بارا بانكتىڭ دەپوزيتتىق كلەنتتەردىڭ اقشاسىن شەشىپ بەرۋگە مۇمكىندىگى تومەندەيدى. وسى كەزدە دەپازيتتىق كلەنتتەر بانككە سەنىمسىزدىك تانىتىپ، اقشاسىن بانكتەن تولىقتاي شىعارىپ بەرۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل – بانكتى كۇيرەۋگە اپارىپ سوقتىرادى. ەگەر، بانكتەر جالپى بەتتىك كۇيرەسە، بۇنىڭ زاردابى وتە اۋىر بولادى. ونىڭ سوڭى دۇربەلەڭگە ۇلاسۋى ابدەن مۇمكىن. 

سوندىقتان، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ دە داعدارىس كەزىندە ەڭ الدىمەن بانكتەردى قۇتقاراتىندىعىنىڭ سەبەبى وسىندا. 

ءۇشىنشى، مەملەكەت جۇمسالعان ۇلتتىق قوردىڭ ورنىن تولتىرىپ، ۇكىمەتتىڭ قارجىلىق دەفيتسيتىن ازايتۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىڭ اكتيۆتەرىن ساتۋعا ءماجبۇر بولادى. وسى ارقىلى بيۋدجيەتتىك شىعىستاردىڭ ورنىن تولتىرىپ، الەۋمەتتىك شىعىنداردى تولەپ، ەكونوميكانى ورنىقتىرۋعا تىرىسادى. مەملەكەتتىڭ اكتيۆتەرى مەملەكەت مەنشىگىندەگى جىلجىمايتىن جانە جىلجيتىن مۇلىكتەردى، ۇلتتىق كومپانيالاردى، قۇندى قاعازداردى ت.ب قامتيدى. 

مەملەكەت دەگەنىڭىزدى، بىلايشا ايتقاندا، «سۋپەر وتباسى» رەتىندە تۇسىنۋگە بولادى. ەگەر، وتباسىنىزدا ەكونوميكالىق داعدارىس بولسا، الدىمەن ءونىم بەرمەيتىن جىلجىمايتىن مۇلكىڭىزدى ساتاسىز. سول سياقتى مەملەكەتتە ءبىرىنشى قادامدا وزىنە سول مەزەتتە بيۋدجيەتتىڭ قورجىنىن تولدىرۋعا جاردەمى تيمەيتىن، ءتيىمسىز اكتيۆتەرىن ساتا باستايدى. بۇندا ەڭ وڭاي ساتىلاتىن، اقشا تەز تۇسەتىن اكتيۆ – جەر. 

جەر – اۋىل شارۋاشىلىق ماقساتىندا پايدالاناتىن جەرلەر، بيزنەستىك ماقساتقا پايدالاناتىن جەرلەردى قامتيدى. بايقاپ قاراساڭىز، مەملەكەتىمىزدە جەر ساتۋ ناۋقانى، ءار جولى داعدارىس بەلەڭ بەرگەندە باستالادى. مىسالى، 2016 جىلعى جەردى اۋكتسيون ارقىلى ساتۋعا تىرىسقان ارەكەت. 2016 جىلى ەلىمىز ەكونوميكاسىندا قانداي قۇلدىراۋ بولعانىن ايتپاساق تا كوز قاراقتى ادامداردىڭ بارلىعى بىلەدى. 

قورىتىپ ايتقاندا، مەملەكەتتىڭ جەر ساتۋعا ءماجبۇر بولۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – بيۋدجەتتىڭ  ءتۇبى كورىنە باستاۋى. ەگەر، جەر ساتۋ جۇزەگە اسپاعان جاعدايدا، مەملەكەتتىك نىساندار، ۇلتتىق كومپانيالار ساتىلىمعا شىعادى. داعدارىس كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءبىر جاعىنان قيىنىنشىلىق اكەلەسە، ەندى ءبىر جاعى وراي تۋدىرادى. وسىنداي كەزدە مەملەكەتتىڭ اكتيۆتەرىن ارزان ساتىپ الۋعا بولادى. 

ەگەر بۇل شارالار ءونىم بەرمەسە، مەملەكەت ءتورتىنشى ادىسكە كوشەدى.

ول – بايلاردىڭ قالتاسىنا «قول سالۋ» ءتاسىلى. 

بۇندا، الدىمەن تابىسى جوعارى بايلاردىڭ سالىعىن كوتەرەدى. ەكىنشى ءبىر جاعىنان، كەزىندە مەملەكەت ءوزى كولەڭكەلى بيزنەس اشۋىنا جول بەرگەن، سونىڭ ارقاسىندا بايىعان اۋقاتتىلاردىڭ بايلىعىن ورتاعا سالۋعا ماجبۇرلەيدى. ءتىپتى جامانىنا باقسا، «بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان» دەپ، تارتىپ الۋعا دەيىن بارادى.  

ەستەرىڭىزدە بولسا، 2017 جىلعى ءبىر جينالىستا ەلباسىنىڭ «ەلگە قايتارىڭدار اقشانى، تاعى قانداي كەپىل كەرەك؟ قانداي زاڭ، جارلىق كەرەك؟ ايتىڭدار، مەن ىستەيمىن. مۇنى ىستەمەسەڭدەر، ءبىز ءوزىمىز ىستەيمىز، سوسىن رەنجىمەڭدەر» دەپ شۇيلىككەنى بار. 

دەمەك، ەكونوميكا ابدەن تۇرالاعاندا،  مەملەكەت ەرىكسىز وسى قادامعا بارادى. 

بەسىنشى, مەملەكەتتىك وبليگاتسيالار شىعارادى. ۇلتتىق بانك ۇكىمەتتىڭ تالابى بويىنشا تەڭگەنى ارتىعىمەن كوبەيتىپ باسادى. تەڭگەنىڭ دەپوزيتتىك رەزەرۆىن تومەندەتەدى. 

ءسويتىپ، ارتىق باسىلعان اقشانى ءبىر جاعىنان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە بەرىپ، كرەديتتى قالپىنا كەلتىرەدى. ەكىنشى جاعىنان، مەملەكەت ءوزى ينفراقۇرىلىمعا، تاعى باسقا مەملەكەتتىك نىساندارعا تىكەلەي ينۆەستەتسيا  سالىپ، حالىقتى جاپپاي جۇمىسپەن قامتۋعا كوشەدى. سول ارقىلى ەكونوميكانى جانداندىرادى. 

بىراق، بۇلاي ىستەۋدىڭ دە وزىندىك سالدارى بولادى. زات باعاسى كۇرت وسەدى،  تەڭگە السىرەيدى. بۇل – حالىقتى ۋاقىتشا كۇيزەلتكەنىمەن، ەلدىڭ تىنىشتىعىن ساقتاۋعا جاردەمدەسەدى. الەمدىك ەكونوميكانىڭ قايتا جاندانۋىنا جەتكەنگە دەيىن مەملەكەتتىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاي ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. 

كەز-كەلگەن الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ پەريوتى بولادى. مەملەكەت ەكونوميكالىق قۇلدىراۋدان ورلەۋگە دەيىنگى ۋاقىتتان امان-ەسەن ءوتىپ كەتسە، كەلەسى داعدارىسقا دەيىن حالىق مامىراجاي تۇرمىس كەشەدى.

نارىقتىق ەكونوميكا – ول – كرەديت ەكونوميكاسى. 

ياعني، بولاشاقتىڭ قاراجاتىن الدىن-الا تۇتىناتىن ەكونوميكالىق قۇبىلىس. كرەديت ءومىر سۇرەدى ەكەن، پەريوتتى ەكونوميكالىق داعدارىس مىندەتتى تۇردە ءومىر سۇرەدى. 

سوندىقتان، حالىققا داعدارىسپەن بىرگە ءومىر سۇرۋگە دايىن بولىڭىزدار دەگىم كەلەدى. 

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى جاقىندا داعدارىسقا قارسى كوپتەگەن شارالار قابىلدادى. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى دا جوعارىدا باياندالعان داعدارىستان شىعۋدىڭ الەمدە قالىپتاسقان بەس ءتۇرلى تاسىلىمەن   ۇندەسىپ جاتقانىن بايقاپ وتىرمىز. اتاپ ايتقاندا، داعدارىسقا قارسى عىلمي تۇردە، الەمدىك تاجريبەلەردىڭ نەگىزىندە باتىل قادامدار جاساپ جاتىر. وعان ايتار داۋىمىز جوق. الايدا، وسى قابىلدانىپ جاتقان شارالارعا قوسىمشا، ءوزىمنىڭ جۇمىس بارىسىنداعى تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ، ءبىر پايداسى ءتيىپ قالار دەگەن نيەتپەن ءبىر-ەكى ۇسىنىس ايتقاندى ءجون كوردىم.  

ءبىرىنشى، ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنە قايتا رەفورما جاساۋ كەرەك. 

قولدانىستاعى زاڭدارعا ساي، باسەكەلەستىرىپ ساتىپ الۋدا، ۇكىمەت ەڭ تومەنگى باعا ۇسىنعان كاسىپكەرگە تەندەر بەرەدى. بىراق، تاۋاردىڭ اقشاسىن تاۋاردى جەتكىزىپ بەرگەن سوڭ  تولەيدى. ناقتىلاپ ايتساق، تەندەرگە قاتىسۋشى كاسىپكەر  الدىمەن ءوزىنىڭ اقشاسىن جۇمساپ، جۇمىس بىتكەننەن كەيىن بارىپ اقشاسىن الادى.

بۇل داعدارىس كەزىندە ورتا-شاعىن كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا كومەكتەسپەيدى. ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋدىڭ بۇل ءادىسى تەك قولىندا دايىن قارجىسى بار مونوپولدارعا عانا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇنىڭ سوڭى مونوپولياعا، ساپازىزدىققا، جەمقورلىققا اپارىپ سوقتىرادى.

قازىرگىدەي داعدارىستىق جاعدايدا الىپ-ساتۋ مەن جانە قىزمەت وتەۋشىلىكپەن اينالىساتىن ورتا-شاعىن كاسىپ ورىنداردا كۇندەلىكتى اينالىمداعى اقشادان سىرت، زاپاس قاراجات بولماۋى مۇمكىن. ۇساق ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ جاعدايى ءتىپتى قيىن. ولار شىنتۋايتىندا  ءبىردى بىرگە جالعاپ «شىقپا، جانىم، شىقپا!» - دەپ، ارەڭ كۇنەلتىپ وتىر. بۇنداي جاعدايدا ۇساق كاسىپورىندار ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋدىڭ قىزىعىن كورۋ بىلاي تۇرسىن، ماڭايىنا دا بارا المايدى. ءسويتىپ، شاعىن كاسىپورىندار ەسەيمەيدى. بۇل جاڭا كاسىپكەرلىكتىڭ پايدا بولۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. شاعىن كاسىپكەرلەر  جورگەگىندە تۇنشىپ قالا بەرەدى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسى، تەك، ءبىر ءبولىم ادامدار عانا يگىلىكتەنەتىن مايلى جىلىككە اينالادى. 

سوندىقتان كاسىپكەرلىكتى دەمەپ، حالىقتى كوپتەپ جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا بارلىق كاسىپكەرلەرگە  تەڭ مۇمكىندىك بەرىلۋى كەرەك. ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋ – كەز-كەلگەن كاسىپكەرگە تەڭ  مۇمكىندىك جاسايتىن پلاتفورماعا اينالۋى ءتيىس. ول ءۇشىن، «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭعا مىناداي وزگەرىستەر ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.  

1) الدىن-الا تولەمسىز ساتىپ الۋدى، الدىن الا 50% تولەپ ساتىپ الۋعا وزگەرتۋ كەرەك. 

2) ءاربىر وبلىس، اۋدان، قالا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا الدىمەن ءوز وڭىرىندەگى كاسىپكەرلەردىڭ تەندەرگە قاتىسۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، باسىمدىلىق بەرە الاتىن بولۋ كەرەك. سول ارقىلى وڭىرلىك كاسىپكەرلىكتىڭ جاندانۋىنا دەم بەرىپ، وڭىردەگى جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋعا مۇمكىندىك تۋادى.

3) ەلەكتروندى پورتال ارقىلى تەندەردى ۇتىپ العان كاسىپ ورىندى تاپسىرىس بەرۋشى جاق الدىمەن ناقتىلاپ تەكسەرىپ بارىپ سوسىن اقشا اۋدارۋ كەرەك. ەگەر "اتى بار زاتى جوق" كاسىپورىن بولسا، الدىن-الا تولەم جاساۋدان باس تارتۋعا ءتيىس.. 

ەكىنشءى، قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىنان ۇستالاتىن سالىقتى  رەفورمالاۋ قاجەت.  

داعدارىس جاعدايىندا، جالاقىدان ۇستالاتىن سالىقتىڭ ءوزى كاسىپكەرلىكتىڭ تۇراقتى دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن نەگىزگى فاكتوردىڭ ءبىرى دەپ قاراۋعا بولادى. 

نەگە دەيسىز عوي؟ 

ادەتتە، زاڭ بويىنشا، جالاقىنىڭ 10% - سالىققا، 10%-ءتى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا ۇستالادى. 

ەندى قاراڭىز، قالىپتى جاعدايدا ورتا-شاعىن بيزنەستەگى ورتاشا ايلىق 120 000 تگ دەيىك. ەگەر، جوعارىداعى 20% -ءتى قىزمەتكەر ءوزى تولەسە، وندا ونىڭ قولىنا 96 000 تەڭگە ءتيىپ، ەڭبەكاقى مولشەرى ءتىپتى ازايىپ، ماردىمسىز بولىپ قالادى. 

ەگەر، ول سوما كومپانيانىڭ ەسەبىنەن تولەنسە، ءاربىر قىزمەتكەر ءۇشىن 24 000 تەڭگە تولەۋ – كاسىپكەرگە دە ەداۋىر سالماق تۇسىرەدى. 

قىسقاسى، بۇل اقشانى كىم تولەسە دە، ءبارى ءبىر «ارىق اتقا قامشى اۋىر» بولايىن دەپ تۇر. سوسىن بۇل ماسەلە جۇمىسقا تۇرۋ مەن جۇمىسقا الۋدى دا قيىنداتىپ جىبەرۋى مۇمكىن.

«تومەن جالاقى الاتىن ازاماتتار سالىقتى از تولەيدى، ال جوعارى جالاقى الاتىن جۇمىسشىلار ءۇشىن سالىقتىڭ كولەمى ارتادى»، - دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ توتەنشە جاعدايدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ وتىرىسىندا.

وسى ورايدا مەن تەك 150 000 تەڭگەدەن تومەن ەڭبەكاقى الاتىنداردان سالىقتى الىپ تاستاۋدى ۇسىنام. ودەن جوعارى 300 مىڭ تەگەگە دەيىن  ەڭبەكاقى الاتىندارعا 3%، 500مىڭ تەڭگەگە دەيىن جالاقى الاتىندارعا 5% ، 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىن ايلىق الاتىندارعا 7% سالىق سالعان دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. ودان كوپ الاتىنداردان 10 % ۇستاسا بولادى. 

ءسويتىپ، پرەزيدەنت ايتقانداي كوپ ايلىق الاتىنداردان كوپ، از جالاقى الاتىنداردان از سالىق ۇستاپ، ۇكىمەت كاسىپكەردىڭ جۇمىسكەردى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتۋىنا شارت-جاعداي ازىرلەيتىن مۇمكىندىك تۋدىرۋى ءتيىس. 

ءۇشىنشى، «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» باعدارلاماسىن ودان ارى جانداندىرىپ، ۇلكەن بايلاردى ءوز تۋعان اۋىلىن كوركەيتۋگە ۇندەۋ كەرەك.

اۋقاتتى ازاماتتار ءوزى تۋعان اۋىلدان كاسىپورىن اشسا، اۋىلداستارىن جۇمىسپەن قامتىسا، اۋىلدىڭ ينفراقۇرلىمىن جونگە كەلتىرسە، ۇكىمەت سول اۋىلدىڭ اتىن سول كاسىپكەرگە بەرۋ نەمەسە مەكتەبىنىڭ اتىن بەرۋ سىندى، شابىتتاندىرۋ شارالارىن ىسكە قوسسا، ارتىقتىق ەتپەيدى. اسىرەسە، حالىق از قونىستانعان وڭىرلەردەگى اۋىلداردىڭ. 

داعدارىستان شىعۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى ءبىر جولى اۋىلداردى باسقارۋ تارتىبىنە جانە اۋىل شارۋاشىلىقتى سۋبسيديالاۋعا تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋ. بۇل تۋرالى كەلەسى ماقالامىزدا ارنايى توقتالاتىن بولامىز. 

سونىمەن بىرگە، قالاداعى جاڭا سالىنعان كوپىرلەردىڭ اتىن اۋكتسيونعا شىعارىپ ساتىپ تا قارجى جاساۋعا ابدەن بولادى. ارينە، ونى دا اۋقاتتى ازاماتتار الادى. 

سايىپ كەلگەندە، جانە قايتالاپ ايتامىز، وسى «كەرەكتەر» مەن «تيىستەردىڭ» بارىنە باتىل-باتىل قادامدار جاسالۋى، كەمەلدى-كەمەلدى زاڭدار كەرەك، ءتيىس!!!

ەربوسىن نۇرمۇحانۇلى

Abai.kz