كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنت توقاەۆ ۇلتتىق كەڭەس تالقىلاپ، ءماجىلىس ماقۇلداپ، سەنات قۇپتاعان ءتورت بىردەي زاڭعا قول قويدى. ولار: «سايلاۋ تۋرالى»، «ساياسي پارتيالار تۋرالى»،  «بەيبىت جيىندار تۋرالى» جانە «بەيبىت جيىن وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭ جوبالارى. بۇل اتالعان ءتورت جوبا دا قوعامنىڭ قىزۋ تالقىسىندا بولدى.

زاڭداردىڭ تولىق اتاۋى مىناداي:

1. «ساياسي پارتيالار تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا وزگەرىس پەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى;

2. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭى;

3. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى;

4. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى.

اتالعان زاڭدارعا قاتىستى ەل پىكىرى، ساراپشىلار پىكىرى ءارتۇرلى. ءبىر توبى: «اتالعان زاڭدار ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋداعى ماڭىزدى قادام»، دەسە، ەكىنشىلەرى: «بۇل زاڭدار ءالى دە جەتكىلىكسىز ءارى بەيبىت جيىن وتكىزۋ ءتارتىبىن ودان ءارى كۇردەلەندىرەدى»، دەيدى.

ال قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى ەرلان قارين الەۋمەتتىك جەلىدە پىكىر جازىپ، اتالعان زاڭدار ۇلتتىق كەڭەس جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى دەپ باعالاپتى.

ەرلان قارين. قر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى:

- مەملەكەت باسشىسى «بەيبىت جيىندار تۋرالى» تۋرالى جاڭا زاڭعا قول قويدى. بۇل ۇلتتىق كەڭەستىڭ اياسىندا ۇسىنىلىپ، دايىندالعان پرەزيدەنتتىك ساياسي رەفورمالار پاكەتىنىڭ العاشقى ۇلكەن ناتيجەلەرىنىڭ ءبىرى. تۇڭعىش رەت ۇلتتىق زاڭنامادا بەيبىت جيىندار مەن شەرۋلەردى وتكىزۋدە رۇقسات الۋ ءتارتىبىنىڭ ورنىنا حابارلاندىرۋ ءتارتىبى ەنگىزىلىپ وتىر.

جاڭا زاڭعا سايكەس ءاربىر قالانىڭ اۋداندارىنىڭ ورتالىعىندا مىندەتتى تۇردە ءۇش ورىن بەرىلەتىن بولادى جانە دە ەگەر جيىن يا شەرۋ بارىسىندا زاڭ بۇزۋشىلىق ورىن الىپ، ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ءتيىستى شارالار قابىلدانسا ول جيىن توقتاتىلمايدى، ياعني جاڭا زاڭ ازاماتتارعا بەيبىت جيىندى وتكىزۋدەگى قۇقىعىن باسىمدىق رەتىندە بەكىتۋدە.

بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋى ەلىمىزدىڭ ساياسي قوعامدىق ءومىرىنىڭ ودان ءارى دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىنداعى ماڭىزدى وقيعا بولىپ تابىلادى.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ناتيجەلى جۇمىسىنىڭ ايقىن كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى. ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى اتالعان زاڭنىڭ دايىندالۋىنان باستاپ، تالقىلاۋلاردىڭ بارلىق ساتىلارىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، زاڭ جوباسىنىڭ جەتىلدىرۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوستى.

سوندىقتان وسى زاڭنىڭ قابىلدانۋىمەن ۇلتتىق كەڭەستەگى ارىپتەستەرىمدى دە قۇتتىقتاپ، العىسىمدى بىلدىرەمىن.

اتالعان زاڭدارعا قاتىستى «قازاقپارات» سايتىنا سەنات وكىلدەرى مەن ساياساتتانۋشىلار دا پىكىر بىلدىرگەن ەكەن. سولاردىڭ ىشىندە نۇرتورە ءجۇسىپ، ايدوس سارىم مەن ماكسيم سپوتكايدىڭ پىكىرلەرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

نۇرتورە ءجۇسىپ، سەنات دەپۋتاتى:

- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قالىپتاستىرۋ تۋرالى قاعيداتى دەر كەزىندە قولعا الىنعان باستاما بولدى. قازاقستان وسىعان دەيىنگى دامۋ جولىندا ايتارلىقتاي رەفورمالار جاسادى: ەلدىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني سالاسىندا كوپتەگەن وزگەرىستەر بولدى، ايتسە دە ساياسي تۇرعىدا ءبىراز ماسەلە قوردالانىپ تا قالعان ەدى، پرەزيدەنتتىڭ حالىققا جولداۋىندا اتاپ وتكەندەي، ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ءومىرىن جاڭعىرتپاي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردى تابىستى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن بولمايتىن جاعداي تۋىندادى. مەملەكەت باسشىسى جينالىستاردى، ميتينگىلەر مەن دەمونستراتسيالاردى وتكىزۋ ءراسىمىن جاڭارتۋ تۋرالى ماسەلەنى وسىدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن ۇسىندى.

سەنات قابىرعاسىندا زاڭ جوباسى قىزۋ تالقىعا تۇسكەنى بەلگىلى. ءسويتىپ، ماجىلىسكە كەرى قايتارىلدى. تاياۋدا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ميتينگ تۋرالى زاڭ جوباسىن قايتا قاراپ، سەنات ۇسىنعان تۇزەتۋلەر مەن ەسكەرتپەلەردى قابىلدادى. بۇل نەنى كورسەتەدى؟ قوعامدا ۇلكەن سەرپىلىس ءجۇرىپ جاتىر. بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ تارتىبىنە قاتىستى زاڭ جوباسى تالاي تالقىلاۋدان ءوتتى. زاڭ جوباسىن دايىنداۋعا سول كەزدەگى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ كوپ جۇمىس جاسادى.

قوعام بولعان سوڭ قاراما-قايشى پىكىرلەردىڭ بولۋى دا زاڭدى. الايدا، ۇزدىكسىز تالقىلاۋدان سوڭ وڭتايلى نۇسقا جاسالدى.

بۇل زاڭ – قازاقستاندا بارلىق بەيبىت جينالىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ماسەلەلەرىن رەتتەيتىن جاڭا زاڭ. تۇجىرىمدامالىق تۇرعىدان العاندا تۇرپاتى مەن مازمۇنى مۇلدەم وزگەشە. شاكىرىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك» دەگەن ءسوزىنىڭ سورابىنا سالساق، بۇرىنعى زاڭنان شىن مانىندە وزگەرەك. بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ ىسىندە جاۋاپكەرشىلىككە باسا ءمان بەرىلىپ وتىر. اقش، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا، اۆستراليا، سينگاپۋر، جاپونيا، شۆەتسيا جانە رەسەي سياقتى ەلدەردىڭ وسىنداي زاڭنامالارى مۇقيات زەردەلەندى. حالىقارالىق تاجىريبەگە سايكەس، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلى بەيبىت ميتينگىنى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋدە قوعامدىق قاۋىپسىزدىككە ايرىقشا ءمان بەرەدى.

مۇنىڭ ءبارى ۇلكەن وزگەرىستەر. ءبىز كوبىنە «ميتينگ» دەگەندە تەك قانا وپپوزيتسيالىق تۇرعىداعى تۇسىنىكپەن قارايتىنىمىز راس. شىن مانىندە بەيبىت جينالىستار - ميتينگ، شەرۋ، پيكەت دەگەن ازاماتتىق قوعام مەن بيلىك اراسىنداعى ديالوگتىڭ ءتۇرى عوي. قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتىپ وتىرعان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» دەگەن قاعيداتتىڭ ءبىر كورىنىسى. سوسىن تاعى ءبىر ماسەلە – بەيبىت جينالىستاردى وتكىزۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ. بۇل دا وزەكتى ماسەلە. قوعام بولعاسىن تولعاندىراتىن جايتتەر بولادى. سولاردى مادەنيەتتى تۇردە بيلىك تارماقتارىنا جەتكىزۋ ءۇردىسى قالىپتاسادى. ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ حالىقپەن بايلانىسى جاقساراتىن بولادى. سونىمەن قاتار، ازاماتتاردىڭ كەز كەلگەن ماسەلەنى اشىق جانە ەركىن جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك تۋادى.

ماكسيم سپوتكاي، سەنات اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى:

- تاياۋدا ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى وتەدى. وسىناۋ ساتكە ۇلتتىق كەڭەس بايىپتى ناتيجەمەن كەلىپ وتىر. بۇل - مەملەكەت باسشىسى قول قويعان زاڭدار جانە تاعى بىرقاتار زاڭ وسى اپتادا سەناتتا قارالاتىن بولادى

ءىس جۇزىنە كەلگەندە، ۇلتتىق كەڭەس قىزمەتىنە ءتۇرلى كوزقاراسپەن قاراۋعا بولادى. دەگەنمەن، فاكتىلەر وزدىگىنەن-اق سويلەپ تۇر. قوعامنىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن، قوعام كوتەرگەن ساياسي رەفورمالار توپتاماسى بۇگىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بۇل وتاندىق زاڭناماداعى بارىنشا بايىپتى وزگەرىستەر دەۋگە دە بولادى. اتاپ ايتار بولساق، جاڭا پارتيا قۇرۋ ءۇشىن تىركەۋ شەگى 2 ەسە تومەندەتىلىپ، جاستار مەن ايەلدەرگە ارنالعان كۆوتا ەنگىزىلىپ وتىر. جالپى، الداعى پارلامەتتىك سايلاۋلاردان كەيىن جاڭا ساياسي شىنايىلىقتى كورەتىن بولامىز. پرەزيدەنت قول قويعان بارلىق زاڭدار، تولىقتاي العاندا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياسي رەفورمالار توپتاماسى ساياسي كەڭىستىكتە پليۋراليزم يدەسىن ومىردە شىنايى ىسكە اسىرۋعا جاعداي جاسايدى.

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

- قابىلدانعان جاڭا زاڭ - قر پرەزيدەنتى ايتقان ءبىرىنشى ساياسي رەفورمالار پاكەتىنىڭ بولىگى. بۇل جاعدايدا زاڭ جاس دەپۋتاتتاردىڭ سانىن ارتتىرىپ، گەندەرلىك قۇرامعا ىقپال ەتەدى. بىزدە ءماجىلىس پەن سەناتتان باستاپ، وبلىستىق، اۋداندىق ماسليحاتتارعا دەيىن ەرلەر سانى باسىم. جاڭا زاڭعا سايكەس، قر پارلامەنتى ماجىلىسىنە، قالالىق ماسليحاتتارعا جاڭا سايلاۋعا ۇمىتكەرلەر پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا قاتىسادى. قازىر ەلىمىزدە ايتارلىقتاي قىزىقتى پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇل - ساياسي ومىرگە قاتىسقىسى كەلەتىن بارلىق ادامعا مۇمكىندىك. ۇسىنىلىپ وتىرعان شەشىم دە جامان ەمەس.

جاستار بەلسەندى قاتىسپاعان نورمالاردىڭ بەرەرى از. بۇل - قولدانىپ قالۋعا تۇرارلىق ۇلكەن مۇمكىندىك. قازىر بەلسەندى بولۋ كەرەك. ەگەر قوعامدا بەدەلى بار، تانىمال تۇلعا بولساڭ، پارتيالاردىڭ ءوزى-اق بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋدى ۇسىنادى. قولدا بار مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ، وسى نارىقتى جاۋلاپ الۋ قاجەت.

Abai.kz