عىلىممەن تۇبەگەيلى اينالىسىپ، الەمدى اۋزىنا قاراتاتىن عالىمدار قازاقتىڭ ىشىنەن شىقپايتىنىنا كىم كەپىل؟ ال عىلىمنىڭ اتاسى فيلوسوفيا ەمەس پە ەدى؟ جالپى الەمدى شارلايتىن، عالامدى بارلايتىن عۇلامالار  كوبىنەسە عىلىم سالاسىنان شىعادى عوي. 

وسى ورايدا ءبىر جارىم عاسىر بۇرىن ۇلى ويشىل رەتىندە تانىلعان اقىن اباي، مىڭ ءبىر ءجۇز جىلدان اسا الەم ەلدەرىن اۋزىنا قاراتقان عۇلاما ءال-فارابي ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. ەكەۋى دە عىلىمنىڭ اتاسى سانالعان فيلوسوفيانى تەرەڭىنەن تولعاعان تۇلعالار ەكەنى بارشاعا ايان. بيىل ەكەۋىنىڭ دە  مەرەيتويلارى. العاشقى كەمەڭگەردىڭ تۋعانىنا 175 تولسا، ال الەم تانىپ، عۇلامالىعىن باياعىدا مويىنداعان ءال-فارابي بابامىزدىڭ ومىرگە كەلگەنىنە 1150 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.

ەكەۋى دە ءبىزدىڭ بابالارىمىز ەكەنىن ارينە، ماقتان تۇتامىز. وسىعان وراي مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ بارشا جۇرت مويىنداعان الىپ تۇلعالاردىڭ  زور ەڭبەگىن بارىنشا ناسيحاتتاپ، ەل كولەمىندە كەڭىنەن اتاپ وتۋگە شەشىم قابىلداعانى بەلگىلى. جىل بويىنا جوسپارلانعان عىلىمي شارالار، ەل ىشىندە جۇزەگە اسۋى ءتيىس جانە كوپتەگەن ەلدەرگە بەلگىلەنگەن ءىس-ساپارلار وكىنىشكە وراي، بارشاعا بەلگىلى سەبەپتەرمەن جۇزەگە اسپاي تۇر. 

وسىلايشا ارتىندا قالعان مول مۇرالارىنا، ويى تەرەڭ ەڭبەكتەرىنە ەل سۇيسىنگەن ەكى تۇلعا دا عاجاپ فيلوسوف، كەمەڭگەر دانا بولعانىن بارىنشا ماقتان تۇتامىز. بۇل عىلىمنىڭ اتاسى فيلوسوفيا بولعانىن، سولاردىڭ بەل ورتاسىندا ءبىزدىڭ دانالارىمىز جۇرگەنىن تاعى ءبىر مارتە مويىنداۋ.  سونى وزگەلەرگە دارىپتەۋ.  

فيلوسوفيا دەگەننەن شىعادى، وسىدان وتىز، قىرىق جىل بۇرىن فيلوسوفيا سالاسىمەن اينالىسقان عالىمداردىڭ زامانى ءجۇرىپ، تەرەڭىنەن وي تولعاعان سالا ماماندارىنىڭ بەدەلى اسپانداپ تۇرۋشى ەدى. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن جاستاردىڭ دەنى شاماسى جەتسە قازمۋ-ءدىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنە ءتۇسۋدى ارماندايتىن. الەمگە اتى تانىلعان عالىمداردىڭ كىتاپتارىن وقىپ، ايتۋلى فيلوسوف بولسام دەگەن ماقساتتارى بولاتىن. ال قازىر شە؟ عىلىمنىڭ اتاسى اتانعان فيلوسوفيا سالاسى نەگە توقىراپ قالدى؟

كۇنى كەشە وتكەن ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا ەلدى تولعاندىرعان وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىر پاراسى عىلىم تۋرالى ويلار كەڭىنەن تالقىعا ءتۇستى. عىلىم مەن ءبىلىم – ەشقاشان تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ. ءبىلىمدى ۇرپاق قانا ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، كوسەگەسىن كوگەرتەدى، ەكونوميكانى ورگە سۇيرەيدى. قازاقستان ەكونوميكاسىن دامىتۋ ادام كاپيتالىنا بايلانىستى. دەمەك، عىلىمدى جۇيەلى تۇردە دامىتا بەرمەسە بولمايدى. توقىراۋعا جول جوق.

ال عىلىمنىڭ باستاۋى مەكتەپتەن باستالادى. ءبىلىمنىڭ نەگىزى ورتا مەكتەپتەن قالىپتاسسا عانا ارى قاراي دۇرىس جولعا تۇسەدى، ىلگەرى داميدى. ال اۋىلداعى ءبىلىم دەڭگەيى قالاي؟  "ديپلوممەن اۋىلعا" دەگەن باستاما شىن مانىندە جۇزەگە اسۋدا ما؟ كەيبىرەۋلەر ءتۇڭىلىپ، اۋىلدىڭ بولاشاعى جوق دەيدى. اينالدىرعان ەكى سيىر، بەس قويىن باعاتىن جەر قالمادى. انا ءبىر جىلعى جەر ساتىلادى دەگەن سولاقاي شەشىم شىققالى بەرى ءبارىن قولىندا بيلىگى بارلار يەلەنىپ، ساتىپ الدى. سونىڭ ءبارىن تۇزەتىپ، قالپىنا كەلتىرمەي، اۋىلدى وركەندەتۋ وڭاي ەمەس.

ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدە بىلىمگە التى ەسە، اسىرەسە عىلىمعا جەتى ەسە قارجى بولىنەتىندىگىن قاداپ ايتقانى قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. عىلىمعا، سونىڭ ىشىندە ءدال قازىرگى تاڭدا مەديتسينا سالاسىنا نازار اۋدارۋ اسا ماڭىزدى. عالىمدار جاپپاي ىزدەنىپ، الەمدە ورىن العان ىندەتتى اۋىزدىقتاۋعا ءتيىستى شارالاردى قولعا الىپ، ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ناقتى تاپسىرمالار بەردى. ەگەر قازاقستان عالىمدارى ايتۋلى جاڭالىق اشىپ، عالامدى جايلاعان ۆيرۋستى جويىپ، ۆاكتسيناسىن تابار بولسا، كەرمەت جاڭالىق بولعانداي. الەمدى الاڭداتقان اتى جامان ىندەتتىڭ وشاعىن ءبىزدىڭ عالىمدار  وشىرە السا، قازاق ەلىن بارشا جۇرت تانىپ، بىلەر ەدى، مويىندار ەدى. 

مەملەكەت باسشىسى قاداپ ايتقانىنداي، جالپى، ءبىلىم مەن عىلىم جۇيەسىن تۇبەگەيلى رەفورمالاۋعا بەتبۇرىس اسا ماڭىزدى. ەكونوميكا عىلىمسىز ورگە باسپايدى. بۇكىل مەملەكەتتىك ساياسات سوعان نەگىزدەلىپ، جۇزەگە اسۋى ءتيىس دەپ  اتاپ كورسەتتى قازاقستان پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ.

سوڭعى ەكى ايدا بارلىق وقۋشى، بۇكىل ستۋدەنت قاشىقتان، ونلاين وقۋعا دەن قويعانى بارشاعا بەلگىلى. مەكتەپتەگى بالاعا قوسىلىپ، اتا-انا دا كومپيۋتەرگە تەسىلىپ، ينتەرنەتكە ءۇڭىلدى، تەلەديداارعا تەلمىردى. مۇعالىمدەر وقىتۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ارەكەتتەندى، قاعازباستىلىقتان ارىلعانداي بولدى. ساپاسىز وقۋلىقتىڭ جاعدايى دا كەڭەس بارىسىندا ءسات سايىن تىلگە تيەك ەتىلدى. ونلاين وقىتۋ بارىسىندا اۋىل مەن قالا اراسىنداعى الشاقتىق تاعى بايقالدى. بۇعان ءبىر سەبەپ – ينتەرنەتتىڭ  اۋىلداعى الجۋازدىعى. تاجىريبەلى، ءبىلىمدى مۇعالىمدەردىڭ جەتكىلىكسىزدىگى. وسىنىڭ ءبارى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسى بارىسىندا نەگىزگى ماسەلە رەتىندە ايتىلدى. اۋىلعا جولداما الىپ، سوندا جۇمىس ىستەيتىن جاس مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردىڭ جاعدايىن جاساپ، ەڭبەكاقىسىن ەسەلەپ كوتەرۋ تۋرالى ءسوز بولدى. ەندى سول ماسەلە ناقتى ءىس جۇزىنە اسسا جاقسى. 

بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ نازار اۋدارىپ، توقتالعىمىز كەلگەنى، ەلدەگى عىلىمنىڭ ساپاسى. جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ساپاسىز ءبىلىم، كەي تۇستا ديپلومداردىڭ ساتىلۋى سەكىلدى ورەسكەل جاعدايلار ورىن الىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. ستۋدەنتتەردىڭ ونلاين وقۋداعى كەلەڭسىز كورىنىستەرى، مەملەكەتتىك تىلدەگى وقۋلىقتاردىڭ جەتىسپەۋى، مۇنىڭ ءبارى ساپالى ءبىلىم الۋعا ۇلكەن كەدەرگى. ال ساپاسىز وقۋدان بىلىكتى مامان قالاي شىقسىن. عىلىم قالاي دامىسىن. ەلدەگى قاپتاعان ۋنيۆەرسيتەتتەردەن قانداي پايدا؟ باسەكەگە توتەپ بەرەتىن، ساۋساقپەن سانارلىق ساپالى ءبىلىم بەرە الاتىن از عانا جوعارى وقۋ ورنى دا جەتكىلىكتى بولار ەدى. سول ءبىلىم وردالارى الەمگە تانىلعان ەۋروپاداعى، امەريكاداعى ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن تايتالاسا الاتىن بولسا عوي، شىركىن. سوندا بىزدەگى مۇحيت اسىپ، ەۋروپاعا ەلەڭدەپ وتىراتىن «اقىلدى ميلار» وزىمىزدە  قالار ما ەدى.

قازىر بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، وتىز مىڭنان اسا جاستارىمىز شەتەلدە وقىپ ءجۇر. سولاردىڭ قانشاسى ەلگە قايتپاي، ءوز قامدارىن كۇيتتەپ، العان ءبىلىمى مەن بىلىگىن وزگە جۇرتتىڭ يگىلىگىنە جۇمساپ جاتىر. وسىعان ءىشىڭ اشيدى، وبال-اق. ەگەر سولارعا ءوز ەلىمىزدە بارىنشا جاعداي جاساپ، ىنتالاندىرسا ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە، عىلىمنىڭ ايتارلىقتاي دامۋىنا ايتۋلى ۇلەس قوسار ما ەدى. ءبىلىم مەن عىلىم – ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى سالاسى. ول - اكسيوما، دالەلدەۋدى قاجەتسىنبەيدى. دەمەك، جان-جاقتى، ساپالى ءبىلىم العان ماماندار ءوز ەلىمىزگە اۋاداي قاجەت. سولاردىڭ بىلىگى مەن تاجىريبەسى قازاقستان ءۇشىن يگىلىككە جاراسا قانەكي.

وسى ارادا وزگەلەرگە دە كوز تىگىپ، قاسىمىزداعى كورشىلەرگە ءبىر ءسات نازار اۋدارساق، وزبەك اعايىنداردا مەكتەپ سالاسىن قامتيتىن ءبىلىم مينيسترلىگى بولەك ەكەنىن كورەمىز. وسىعان وراي بىزدە دە عىلىم مينيسترلىگى مەن ءبىلىم سالاسى ءوز الدىنا بولەك بولسا سوندا ناتيجەسى كوپ بولار ما ەدى. سول مينيسترلىكتەردى داليتپاي، شاعىن قۇراممەن ءتيىستى سالالارعا ءتيىمدى قىزمەت ەتە الاتىنداي ەتىپ، جاساقتاسا، قارجى دا ۇنەمدەلەر ەدى. تاعى ءبىر تىلگە تيەك ەتەر ءجايت، بىزدەگى اۋداندىق، وبلىستىق ءبىلىم سالاسىنىڭ باسقارمالارى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرگە ءبىر، مينيسترلىككە ءبىر باعىنىشتى بولىپ جالتاقتاماي، تىكەلەي ءبىلىم سالاسىنا قاراعانى دۇرىس دەگەن ۇسىنىستار ايتىلۋدا.

عىلىم دەگەندە، تاريح، فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ، ەكونوميكا، باسقا دا ناقتى عىلىممەن تىكەلەي اينالىساتىن سالالارعا بارىنشا نازار اۋدارىپ، قوماقتى قارجى ءبولىپ، وڭ ناتيجەسىن، قايتارىمىن تالاپ ەتىپ، جولعا قويسا ەل ەكونوميكاسىنا قوسار ۇلەسى مول بولار ەدى.

ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وسى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ پىكىر بىلدىرۋشىلەردىڭ ويلارى مۇقيات تىڭداپ، زەر سالىپ، ورىندى دەگەن ويلارى قاعازعا ءتۇرتىپ الىپ وتىردى. دەمەك، ايتىلعان ءسوز، وزەكتى ماسەلەلەر جەردە قالمايدى. سونىڭ وڭ ناتيجەسى، قايتارىمى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قاداعالاۋىندا بولادى. پارلامەنت تە، ۇكىمەت تە، جەرگىلىكتى ۇيىمدار، ايماقتىق اكىمشىلىكتەر دە تاپسىرىلعان مىندەت شارالاردى مۇلتىكسىز ورىنداۋعا ءتيىس. ال مىنانداي قامقورلىقتان كەيىن ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنىڭ ماماندارى، بارشا عالىمدار ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ، قۇلشىنا كىرىسەرىنە سەنىم مول. عىلىمعا دەن قويعان حالىقتىڭ ۇتارى كوپ.

ساياسات بەيىسباي

Abai.kz