اباي لەرمونتوۆتان ولەڭ، پوەمادان ۇزىندىلەردى قوسا ەسەپتەگەندە جيىرما جەتى ولەڭ ۇزىندىلەر اۋدارعان. لەرمونتوۆ پوەمالارىنان اباي اۋدارعان ۇزىندىلەر "دەمون"-نىڭ باس جاعىنان "مۇڭلى شايتان" دەپ باستالاتىن ولەڭ، "بويارين ورشادان" "بوسقا اۋرە بوپ" دەيتىن ارسەنيدىڭ مونولوگى جانە "يزمايل بەيدىڭ كىرىسپە تولعاۋىمەن" قاتار، لەرمونتوۆتىڭ "ۆاديم" پوۆەسىنىڭ باس جاعىنان "باتار كۇنگە شومىلدىق" دەپ ءبىرتالاي جەرىن ولەڭمەن اۋدارادى.

لەرمونتوۆ ليريكالارىنان "تەرەكتىڭ سىيى", "قاراسام قايعىرار جۇرت", "قانجار", "تۇتقىنداعى باتىر", "جالعىز جالاۋ", "جارتاس", "دۇعا", "بورودينو", سياقتى ۇلكەندى-كىشىلى ولەڭدەرىمەن قوسا، لەرمونتوۆ اۋدارۋىنان بايروننان "ەۆرەيسكايا مەلوديا" دەگەن ولەڭىن "كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى بول، بول اقىن"- دەگەن اۋدارمامەن بەرەدى. گەتەدەن "گورنىە ۆەرشينى", اتاقتى "قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپتى" دا اباي لەرمونتوۆ اۋدارماسىنان الىپ، قازاقشا سويلەتەدى.

بۇل ايتقاندارىمىز اۋدارمالار. اباي لەرمونتوۆتىڭ كەيبىر قىسقا ولەڭدەرىن اۋدارما سياقتى باستاپ كەلەدى دە، ءوز شىعارمالارىنا ەركىن اۋىسىپ كەتەتىن ءبىر توپ مىسالدار بار. مىسالى: لەرمونتوۆتىڭ "نە ۆەر سەبە، مەچتاتەل مولودوي" دەپ باستالاتىن ولەڭىنىڭ العاشقى شۋماعى ابايدىڭ  "وزىڭە سەنبە جاس ويشى" نەمەسە ابايدىڭ "اۋرۋ جۇرەك اقىرىن سوعادى جاي" دەيتىن ولەڭى لەرمونتوۆتىڭ "بولنوە سەردتسە بەتسيا روۆنو" دەگەن ولەڭىمەن سارىنداس شىعادى. لەرمونتوۆتىڭ "ي سكۋچنو، ي گرۋستنو" دەيتىن ولەڭى ابايدىڭ ء"ام جالىقتىم، ءام جابىقتىم" دەگەن ولەڭىمەن ءبىر تەكتەس. وسى سەكىلدى ولەڭدەردى مىسالعا كەلتىرگەن م.اۋەزوۆ: «تەگىندە، جاڭاعىداي ولەڭدەردى ابايدا اۋدارما دەمەي، "لەرمونتوۆتىڭ ىزىمەن" نە "لەرمونتوۆشا"دەپ جىكتەگەن دۇرىس» - دەيدى. 

لەرمونتوۆ شىعارمالارىن ابايدىڭ شابىتتانىپ وتىرىپ، ۇلكەن اقىندىق شەبەرلىكپەن دالمە-ءدال اۋدارعاندارى دا بار. مىسالى، لەرمونتوۆتىڭ "پارۋس" ولەڭىن اباي "جالاۋ" دەپ اۋدارعان. جالاۋدىڭ ورىسشاسى – زناميا، نەمەسە فلاگ. اباي بۇل جەردە "پارۋستىڭ" "جالاۋ" ەمەس ەكەنىن بىلمەي وتىرعان جوق. لەرمونتوۆتىڭ اقىندىق ويى مەن شابىتىن تەرەڭ تۇسىنگەن قازاق اقىنى، تەڭىز ورىندەگى جالعىز جەلكەندى، اقىندىق شابىتتى ويدىڭ داۋىلىن تىلەگەن اقىننىڭ كوڭىل جالاۋىنا تەڭەگەن سەكىلدى. بۇل جەردە لەرمونتوۆتى قازاقشا سويلەتكەن اباي، ورىستىڭ ۇلى اقىنىمەن ونەر جارىسىنا تۇسكەندەي. 

بەلەەت پارۋس ودينوكوي،

ۆ تۋمانە موريا گولۋبوم،- دەگەن جولداردى اباي:

جالعىز جالاۋ جالتىلداپ،

تۇماندى تەڭىز ورىندە،- دەپ، ءدال ماعىناسىندا اۋدارسا:

پود نيم سترۋيا سۆەتلىي لازۋري

ناد نيم لۋچ سولنتسە زولوتوي.

ا ون مياتەجنىي، پروسيت بۋري

كاك بۋدتو ۆ بۋرياح ەست پوكوي،- دەگەن سوڭعى شۋماقتى اباي:

استىندا داريا كوك مايدان،

ۇستىندە ساۋلە، التىن كۇن.

قاراشى، ول، بۇلىك قۇدايدان 

سۇرايدى داۋىل كۇنى-ءتۇن، - دەپ،لەرمونتوۆ ءسوزىن جولما-جول، ۇلكەن دالدىكپەن شابىتتانا اۋدارادى.

ابايدىڭ لەرمونتوۆتان جولما-جول ءدال اۋدارعان ولەڭى تەك بۇل ەمەس. لەرمونتوۆتىڭ "ۋتەس"-ءىن اباي "جارتاس" دەپ العان. سول لەرمونتوۆتىڭ "ۋتەس"-ىنداعى:

نوچەۆالا تۋچكا زولوتايا،

نا گرۋدي ۋتەسا – ۆەليكانا.

ۋتروم ۆ پۋت ونا ۋمچالاس رانو،

 پو لازۋري ۆەسەلو يگرايا،- دەگەن شۋماقتى اباي:

قونادى ءبىر كۇن جاس بۇلت،

جارتاستىڭ ءتوسىن قۇشاقتاپ.

جونەلدى ەرتەڭ، قالدى ۇمىت،

كوك جۇزىندە ويناقتاپ،- دەپ اۋدارعان. لەرمونتوۆتىڭ بۇل جەردە "زولوتايا تۋچكا" ياعني "التىن بۇلت" دەگەن ءسوزىن دالا توسىندە وسكەن قازاق وقىرمانى ونشا قابىلداي قويمايدى. ولاردىڭ ۇعىمىنشا "اق بۇلت", "الا بۇلت", "قارا بۇلت", "قازباۋىر بۇلت" دەگەن سەكىلدى بۇلت بار. ال، لەرمونتوۆ بۇل جەردە بۇلتتىڭ ادەمىلىگىن ايتقىسى كەلىپ، ونى "التىن بۇلت" ياعني "تۋچكا زولوتايا" دەپ الىپ وتىر. لەرمونتوۆتىڭ وسى ويىن ءدال تۇسىنگەن اباي، ادەمى بۇلتتى سۋرەتتەۋ ءۇشىن، ونى "التىن بۇلت"- دەپ ەمەس، "جاس بۇلت"- دەپ الىپ، لەرمونتوۆ سۋرەتتەگەن الىپ جارتاستى:

ءاجىمدى ءجۇزى تەرشىگەن،

كارى جارتاس تاڭ قاپتى،- دەپ، "ۋتەس ۆەليكاندى" "كارى جارتاس" دەپ وزگەرتىپ، "كارى جارتاستىڭ" جانىندا "جاس بۇلتقا" جان بىتىرە، جاستىقتى كارىلىككە قاراما-قارسى قويىپ، جاستىقتى اسقاقتاتا جىرلايدى. ەرتەسىنە كەتىپ بارا جاتقان  بۇلتتى لەرمونتوۆ "ۆەسەلو يگرايا" دەپ سۋرەتتەسە، اباي، "ۆەسەلو يگرايانى" - "ويناقتاپ"-دەپ اۋدارعان. قىلىعى ءتاتتى، ەركىن دە، كوڭىلى توق، جەڭىل ءجۇرىستى جاستىڭ وبرازىن بەرۋ ءۇشىن، اقىن قازاق وقۋشىسىنا وتە تۇسىنىكتى "ويناقتاپ"- دەگەن ەتىستىكتى الىپ، ءتىرى سۋرەتكە اينالدىرعان. قارنى توق، كوڭىلىندە باسقا الاڭى جوق جاس ءتول عانا ويناقتايدى. ءدوپ باسىپ، ءدال ايتىلعان ءسوز. ءبىر عانا سوزبەن سالىنعان عاجاپ وبرازدى سۋرەت. 

سالىستىرىپ قاراعاندا لەرمونتوۆتىڭ "كوڭىلدى ويناعان، التىن بۇلتىنان", ابايدىڭ "ويناقتاعان، جاس بۇلتى" قازاق وقىرمانىنا الدەقايدا اسەرلى دە، تۇسىنىكتى.

اباي ورىس اقىنى لەرمونتوۆتى، لەرمونتوۆتىڭ وزىمەن اقىندىق باسەكەگە تۇسكەندەي شابىتتانا اۋدارادى. وسى جەردە اباي جۋكوۆسكيدىڭ، اۋدارما تۇپنۇسقامەن باسەكەلەس بولۋ كەرەك،- دەگەن ءسوزىن جانداندىرىپ تۇرعانداي.

اباي لەرمونتوۆتىڭ گەتەدەن اۋدارعان ("يز گەتە") "گورنىە ۆەرشينى" دەپ باستالاتىن ولەڭىن "قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ"-دەپ، جولما –جول ءدال اۋدارعان. بۇل ولەڭ لەرمونتوۆتا دا، ابايدا دا سەگىز جول. ولەڭدەگى ىرعاق، وي، وبرازدار جاعىنان دا اباي لەرمونتوۆقا وتە جاقىن كەلگەن. 

لەرمونتوۆتىڭ:

گورنىە ۆەرشينى

سپيات ۆ تمە نوچنوي،- دەگەن جولدارىن اباي:

قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ،

ۇيقىعا كەتەر بالبىراپ،- دەپ اۋدارعان. لەرمونتوۆتا "تاۋ شىڭدارى ءتۇن قۇشاعىندا ۇيىقتاپ جاتسا", ابايدا "تاۋ قالعىپ، بالبىراپ", ەندى-ەندى ۇيقىعا كەتىپ بارا جاتىر. جول شاڭ شىعارماي، جاپىراق سىلكىنبەگەن تابيعات اياسىنداعى وسى تىنىشتىققا كۋا بولعان ادامنىڭ تىنشىعۋى ءۇشىن دە "تاۋدىڭ قالعىپ، بالبىراپ", ەندى-ەندى ۇيقىعا كەتۋى كەرەك بولىپ تۇرعانداي.

لەرمونتوۆ "تاۋ شىڭدارى ۇيىقتادى" – دەسە، اباي لەرمونتوۆتان "تاۋ" دەگەن جالپى ەسىمدى عانا الىپ، ونى جاي ۇيىقتاتىپ قويماي "قالعىپ", "بالبىراپ" ۇيقىعا كەتەدى دەپ لەرمونتوۆتىڭ سوزبەن سالعان سۋرەتىنىڭ بوياۋىن اباي قالىڭداتا، ايشىقتاندىرا تۇسەدى. لەرمونتوۆتىڭ:

تيحيە دولينى

پولنى سۆەجەي مگلوي،- دەگەن 

ەكى جولىن اباي:

دالانى جىم-جىرت، دەل-سال عىپ،

ءتۇن باسادى سالبىراپ، - دەپ اۋدارىپ ، "جىم-جىرت" دالانى "دەل-سال" ەتەتىن قازاق ساحاراسىنىڭ ەرەكشە تىنىش تۇندەرىن اباي قازاق وقۋشىسىنىڭ كوز الدىنا الىپ كەلەدى. 

بايروننان لەرمونتوۆ اۋدارعان ون التى جولدىق "ەۆرەيسكايا مەلوديا"-نىڭ اباي سەگىز جولىن عانا جولما-جول ءدال اۋدارعان. لەرمونتوۆ:

دۋشا مويا مراچنا. سكورەي، پەۆەتس، سكورەي    

ۆوت ارفا زولوتايا: 

پۋسكاي پەرستى تۆوي، پرومچاۆشيسيا پو نەي،

پروبۋديات ۆ سترۋناح زۆۋكي رايا، - دەگەن 

جولداردى اباي:

كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى. بول، بول اقىن!

التىندى دومبىراڭمەن كەلشى جاقىن.

ىشەك بويلاپ ون ساۋساق جورعالاسا،

بەيىستىڭ ءۇنى شىعار قوڭىر سالقىن، -دەپ سوزبە-ءسوز، ءدال ماعىناسىندا اۋدارىپ، تەك قانا قازاق وقۋشىسىنا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، قازاق وقۋشىسىنىڭ ۇعىمىنا ساي ەتىپ، مۋزىكالىق اسپاپ بولعاندىقتان دا "ارفا زولوتايانى" التىن دومبىرا" دەپ، "پەۆەتستى" ءانشى" دەمەي "اقىن" – دەپ اۋدارعان. جىرداعى ليريكالىق كەيىپكەردىڭ ىشكى تولعانىس، جاي-كۇيىنە ءانشى ەمەس، اقىن كەرەك بولىپ تۇر. سوندىقتان دا، "پەۆەتستى" اباي "اقىن" دەپ الىپ وتىر. ونىسى ولەڭنىڭ ىشكى تابيعي قۇرىلىسىنا قۇيىپ قويعانداي ءدال كەلىپ، "پەۆەتس" ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ودان سايىن كوركەمدەپ اشىپ وتىر.

ءبىز ءسوزىمىزدىڭ باسىندا ابايدىڭ ورىس ءتىلىن سونشالىقتى تەرەڭ بىلەتىنىن ءسوز ەتكەنبىز. راسىندا دا اباي ورىس ءتىلىن ادام تاڭعالارلىق دارەجەدە تاماشا مەڭگەرگەن. سونىڭ انىق دالەلى ابايدىڭ لەرمونتوۆتان اۋدارعان «تۇتقىنداعى باتىر» ولەڭى. 

لەرمونتوۆتىڭ «پلەننىي رىتسار» ولەڭىن اباي «تۇتقىنداعى باتىر» دەگەن اتپەن جولما-جول وتە ءدال اۋدارعان. ولەڭ لەرمونتوۆتا دا ابايدا دا جيىرما جول، بارلىعى بەس شۋماق. 

اۋدارماعا قويىلار نەگىزگى تالاپ، تۇپنۇسقاداعى ويدىڭ مازمۇن-ءمانىن، كوركەمدىك قاسيەتىن تولىق ساقتاپ، باسقا ءتىلدى وقىرمانعا توكپەي-شاشپاي سول كۇيىندە جەتكىزۋ بولسا، اباي اۋدارعان لەرمونتوۆتىڭ «تۇتقىنداعى باتىر» ولەڭى- اۋدارماعا قويىلار وسى تالاپتاردىڭ بارىنە جاۋاپ بەرەتىن اۋدارمانىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى. 

اباي اۋدارماسىنداعى لەرمونتوۆتىڭ «تۇتقىنداعى باتىر» ولەڭىنىڭ كەي جەرى تۇپنۇسقامەن جولما-جول بىردەي كەلسە، ال كەيبىر جەرى تۇپنۇسقاداعى ايتىلار ويعا مەيلىنشە جاقىن كەلىپ، ۇندەس شىعىپ جاتادى. 

اباي لەرمونتوۆ ويىنىڭ نازىك يىرىمدەرىن مەيلىنشە قاپىسىز تەرەڭ تۇسىنگەن. بۇل – ابايدىڭ ورىس ءتىلىن قانشالىقتى تەرەڭ بىلەتىندىگىنە دالەل بولسا كەرەك. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن لەرمونتوۆتىڭ «پلەننىي رىتسار» ولەڭىنىڭ ءار شۋماعىن اباي اۋدارماسىمەن قاتار بەرۋدى ءجون كوردىك. 

مولچا سيجۋ پود وكوشكوم تەمنيتسى;

سينەە نەبو وتسيۋدا منە ۆيدنو:

ۆ نەبە يگرايۋت ۆسيو ۆولنىە پتيتسى;

گلياديا نا نيح، منە ي بولنو ي ستىدنو،-دەگەن جولداردى 

اباي: 

قاراڭعى ءۇي تەرەزەسى-تۇتقىن ورنى،

كوگەرگەن كوكتىڭ ءجۇزى ەسكى فورمى.

ازات قۇستار اسپاندا ويناپ ۇشسا،

ۇيالىپ قاراي الماس مەندەي سورلى، -دەپ اۋدارادى. 

اۋدارماشى اقىن تۇپنۇسقاعا مەيلىنشە جاقىن كەلىپ، ولەڭدەگى ايتىلار ويدى اباي دا لەرمونتوۆ سەكىلدى ءبىرىنشى جاقتا باياندايدى. «اۋدارماشى تۇپنۇسقاعا مەيلىنشە جاقىن كەلدى،» - دەيتىن سەبەبىمىز، لەرمونتوۆتاعى «سينەە نەبو وتسيۋدا منە ۆيدنو،» - دەگەن ەكىنشى جولدى «كوگەرگەن كوكتىڭ ءجۇزى ەسكى فورمى،» - دەپ، سوزبە-ءسوز ەمەس، تۇپنۇسقاعا وتە جاقىن كەلىپ، ەركىن اۋدارعان اباي، لەرمونتوۆتىڭ ايتايىن دەگەن نەگىزگى ويىنان الشاقتاماعان. 

ال،  ءتورتىنشى جولداعى «گلياديا نا نيح، منە ي بولنو ي ستىدنو،» - دەگەن جولداردى اباي قىسقا تۇردە، «ۇيالىپ قاراي الماس مەندەي سورلى،» - دەپ اۋدارعان. «بولنو ي ستىدنو،» - دەگەن سوزدەردى اباي، «ۇيالىپ» -دەپ، ولەڭنىڭ بۋىن سانىنا قاراي ادەمى ىقشامداعان. 

ەكىنشى شۋماقتاعى لەرمونتوۆتىڭ:

نەت نا ۋستاح مويح گرەشنوي موليتۆى،

نەتۋ ني پەسني ۆو سلاۆۋ ليۋبەزنوي:

پومنيۋ يا تولكو ستاريننىە بيتۆى،

مەچ موي  تياجولىي دا پانتسير جەلەزنىي، - دەگەن جولداردى اباي:

ءتاۋبا جوق، دۇعا دا جوق، تەنتەك بويدا،

ولەڭ جوق ايتىپ جۇرگەن تالاي تويدا.

قان اعىپ، قايرات قىلعان مايدان مەنەن

اۋىر قىلىش، دۋلىعا بىراق ويدا، - دەپ اۋدارادى. 

اۋدارماداعى سوڭعى ەكى جول سوزبە-ءسوز، تۋرا ءوز ماعىناسىندا تاماشا اۋدارىلعان. لەرمونتوۆتىڭ ەكىنشى شۋماعىنىڭ ءبىرىنشى جولىنداعى «گرەشنوي» ءسوزىنىڭ ءدال، تۋرا  ماعىناسىنداعى قازاقشا بالاماسى «كۇنالى»، «كۇناھار» دەگەن سوزدەر. اباي «گرەشنوي» ءسوزىنىڭ قازاق تىلىندەگى ءدال اۋدارماسىن بىلمەي وتىرعان جوق، تۇتقىنداعى باتىردىڭ بار بولمىسىن كورسەتكىسى كەلگەن لەرمونتوۆ ويىن انىق تۇسىنگەن اباي، تۇتقىنداعى باتىردىڭ وبرازىن تەرەڭ اشۋ ءۇشىن «نەت نا ۋستاح مويح گرەشنوي موليتۆى»،- دەگەن جولداردى كۇشەيتە ءتۇسىپ، «ءتاۋبا جوق، دۇعا دا جوق، تەنتەك بويدا،» - دەپ اۋدارۋ ارقىلى تۇتقىنعا تۇلا بويى سەلت ەتپەيتىن حاس باتىرعا لايىق قاسيەت دارىتادى. 

لەرمونتوۆتىڭ «پلەننىي رىتسار» ولەڭىندەگى: 

 

كامەننىي پانتسير يا نىنە زاكوۆان،

كامەننىي شلەم مويۋ گولوۆۋ داۆيت

ششيت موي وت سترەل ي مەچا زاكولدوۆان،

كون موي بەجيت، ي نيكتو يم نە پراۆيت.

 

بىستروە ۆرەميا-موي كون نەيزمەننىي،

شلەما زابرالو-رەشەتكا بوينيتسى،

كامەننىي پانتسير-ۆىسوكيە ستەنى،

ششيت موي-چۋگۋننىە دۆەري تەمنيتسى، - دەگەن ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى شۋماقتاردى:

تاس دۋلىعا، تاس ساۋىت كيىنگەنىم،

دەنەمدى قىسىپ جاتىر بۇگىن مەنىڭ.

وق پەن قىلىش بۇزباستاي كيىنسەم دە،

قايران اتىم، يەڭ جوق جالعىز سەنىڭ.

 

ۋاقىتتاي ءوزى جۇيرىك ات مىنەمىز،

ساۋىتتاي شىنجىرلاۋلى تەرەزەمىز،

تاس دۋلىعا بولماي ما جاتقان ءۇيىم،

شاراينام1 شويىن ەسىك بۇ دا ءبىر كەز، - دەپ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى شۋماقتاردا سوزبە-ءسوز، جولما-جول، ۇلكەن دالدىكپەن ءاربىر ءسوزدى ءوز ورنىندا تاماشا اۋدارعان اباي، اۋدارماعا پوەزياعا ءتان سەزىمگە تولى كۇش بەرۋ ءۇشىن، «كامەننىي پانتسير-ۆىسوكيە ستەنى» دەگەن جولدى «تاس دۋلىعا بولماي ما جاتقان ءۇيىم،»- دەپ اۋدارىپ، «كامەننىي پانتسير» ياعني، «تاس ساۋىت» دەگەن ءسوزدى «تاس دۋلىعا» سوزىمەن اۋىستىرىپ قولدانادى. 

دەسەك تە، ءوزىنىڭ تابيعي ورنىنا ءدوپ كەلىپ، شۋماقپەن بىرگە جولما-جول جىمداسىپ كەتكەن «تاس دۋلىعا» ءسوزى اۋدارماعا عاجايىپ پوەتيكالىق كۇش بەرىپ تۇر.

«پلەننىي رىتسار» ولەڭىندەگى:

مچيس جە بىسترەە، لەتۋچەە ۆرەميا!

دۋشنو پود نوۆىي برونەيۋ منە ستالو!

سمەرت، كاك پريەدەم، پودەرجيت منە ستەرميا;

سلەزۋ ي سدەرنۋ س ليتسا يا زابرالو، - دەگەن بەسىنشى شۋماقتا اباي:

جۇيرىك ۋاقىت شارشاتپاي قويماس اقىر.

دەنەمدى ساۋىت-سايمانقىسىپ جاتىر.

بۇرىن سەنى بىرەۋگە كوپ جۇمساپ ەم،

ەندى وزىمە شاقىردىم، اجال باتىر، - دەپ اۋدارادى. 

          بىزدىڭ ويىمىزشا، اباي ءوزىنىڭ بار اقىندىق قۇدىرەتىن، اۋدارماشىلىق شەبەرلىگىن، لەرمونتوۆ پوەزياسىن بار يىرىمدەرمەن تەرەڭ تۇسىنەتىندىگىن وسى بەسىنشى شۋماقتا كورسەتىپ وتىر.  

مچيس جە بىسترەە، لەتۋچەە ۆرەميا!، - دەگەنجولدى 

اباي:

جۇيرىك ۋاقىت شارشاتپاي قويماس اقىر، - دەپ، لەرمونتوۆتان بيىكتەي ءتۇسىپ، ءومىردىڭ ۋاقىتى تۋرالى «ۋاقىت شارشاتاي قويماس،» - دەپ، فيلوسوفيالىق وي تۇجىرىمداي، ايتپاق ويىن وتكىرلەي ءتۇسىپ ەركىن اۋدارادى.  

ەكىنشى جول سوزبە-ءسوز بارلىق يىرىمدەرمەن ادەمى اۋدارىلعان. سوڭعى شۋماقتىڭ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جولدارىنداعى لەرمونتوۆتىڭ: 

سمەرت، كاك پريەدەم، پودەرجيت منە ستەرميا;

سلەزۋ ي سدەرنۋ س ليتسا يا زابرالو، - دەگەن جولداردى 

اباي: 

بۇرىن سەنى بىرەۋگە كوپ جۇمساپ ەم،

ەندى وزىمە شاقىردىم، اجال باتىر،- دەپ، ءوز اجالىن ساعىنعان تۇتقىنداعى باتىردىڭ ىشكى جان-جۇيەسىن جارقىراتى كورسەتىپ، تۇپنۇسقاداعى لەرمونتوۆ ويىمەن ۇندەس اۋدارعان. 

كوتەرىپ، تۇسىرۋگە بولاتىن، دۋلىعانىڭ بەتىنە ورنالاسقان، كورۋگە ارنالعان تەسىگى بار قوزعالمالى قالقاندى، ورىس تىلىندە  «زابرالو» دەيدى. 

بەتىندە وسىنداي قالقانى بار مۇنداي دۋلىعانى ەۆروپالىقتار بولماسا، دالا توسىندە وسكەن قىر قازاعى قولدانباعان، سوندىقتان تۇسىنبەيدى دە. وقۋشىسىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن جەتىك بىلەتىن اباي، ولارعا تۇسىنىكسىز سوزدەردى  تۋرا ماعناسىندا اۋدارۋدى قولايسىز كورگەن سەكىلدى. ونىڭ ورنىنا لەرمونتوۆ پوەزياسىنداعى اساۋ سەزىمدى اقىننىڭ تەرەڭ ويلارىنىڭ بارلىق قىرلارىن جارقىراتا كورسەتىپ، تۇپنۇسقاعا مەيلىنشە جاقىنداي ءتۇسىپ، سوڭعى شۋماقتىڭ ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى جولدارىن سوزبە-ءسوز ەمەس، ەركىن اۋدارۋدى ءجون ساناسا كەرەك.

«تۇتقىنداعى باتىر» ولەڭىنىڭ تۇپنۇسقاسىنداعى بەرىلەتىن وي، سەزىم، كۇش، ەموتسيا ديناميكاسىن وقۋشىسىنا جەتكىزۋ جاعىنان اباي، تۇپنۇسقاداعى لەرمونتوۆتان بيىك بولسا بيىك شىعار، بىراق ودان ءبىر ەلى دە تومەن ەمەس. 

بۇل - لەرمونتوۆتان اباي جاساعان اۋدارمانىڭ ءار جولىندا مەن مۇندالاپ كورىنىپ تۇرعان اقيقات دۇنيە!

اباي لەرمونتوۆتان جاساعان «تۇتقىنداعى باتىر» ولەڭىن قازاق ءتىلىنىڭ ورالىمىنا ساي، قاي جەردە ەركىن، قاي جەردە جولما-جول ءدال اۋدارۋدى تامىرشىداي  ءدوپ باسىپ، ءدال تاۋىپ، عاجايىپ تۇردە كەرەمەت اۋدارىپ شىققان. سوندىقتان دا اۋدارما قازاق تىلىندە تۋرا تۇپنۇسقاداي وقىلادى. بۇل دا ابايدىڭ اقىندىق ۇلىلىعىنىڭ تاعى دا ءبىر جارقىن كورىنىسى ەكەنى اقيقات. 

ەندى ءبىراز اۋدارما ولەڭدە اباي تۇپنۇسقانى اسا كوركەم، شەشەن تىلمەن اۋدارا وتىرىپ، كەيدە بىرەر سوزگە باسقا ماعىنا بەرەتىنى بار. مىسالى، لەرمونتوۆتىڭ "قانجار" دەگەن ولەڭىندە "زادۋمچيۆىي گرۋزين", "چەركەس سۆوبودنىي" دەگەن تىركەستەردى "گرۋزين اشۋلى ۇستا", "ەر شەركەس" – دەپ اۋدارعان. بىراق، اباي اۋدارماسىنداعى بۇل سوزدەر لەرمونتوۆ پوەزياسىنىڭ ىشكى قۋاتىنا، اسەم سەزىمنىڭ تولقىنىنا ساي كەلەدى.

اباي قولدانعان اسقان اقىندىق، كوركەم كەلىسىمدى سوزدەر تۇپنۇسقانىڭ كوركەمدىك قاسيەتىن ودان سايىن اشا تۇسەدى. مىسالى لەرمونتوۆتا: 

ي چەرنىە گلازا، ستانوۆياس نا منە

يسپولنەنى تاينستۆەننو پەچالي،- دەلىنسە، ابايدا:

...قارا كوز قاراپ ماعان كوپ قادالعان،

قۇپيا قايعى ورتەنىپ بويىن العان، - دەپ اۋدارىلعاندا، قازاق وقۋشىسىنا بارىنشا ىنتىق سەزىمدەر تۋعىزىپ، عاجايىپ كوركەم ۇيلەسىمدەر سىيلايدى.

لەرمونتوۆتىڭ "جولعا شىقتىم ءبىر جىم-جىرت تۇندە جالعىز" دەگەن ولەڭىندە:

"نوچ تيحا، پۋستىنيا ۆنەملەت بوگۋ", دەگەن جول ابايدا:

"ەلسىز جەر تۇرعانداي بوپ حاققا مۇلگىپ", - دەپ اۋدارىلادى. "نوچ تيحا" دەگەن ءسوز ابايدىڭ بۇل جولىندا جوق. بىراق اقىن «نوچ تيحا» ياعني «تىنىش جىم-جىرت ءتۇن» دەگەن ءسوزدى «ەلسىز جەر» دەپ اۋدارعان.

ەلسىز جەردىڭ تىنىش جىم-جىرت بولاتىنى ءاربىر وقۋشىعا تۇسىنىكتى.

اۋدارماداعى ولەڭ جولدارى ارقىلى وقۋشى قيالىن العا جەتەلەپ، بيىككە سامعاتقان اقىن، "ۆنەملەت بوگۋ" – دەگەن سۋرەتتى "حاققا مۇلگىپ"-دەپ اۋدارادى. اۋدارمادا عاجايىپ سىپايى اسەر بار. لەرمونتوۆتى اۋدارىپ وتىرعان اباي، وعان كەيدە ءوز جانىنان تاماشا اسەرلى كوركەم تەڭەۋ قوسادى. مىسالى: "تەرەكتىڭ سىيىندا"

...ارىستاننىڭ جالىنداي بۇيرا تولقىن،

ايداھارداي بۇكتەلىپ، ءجۇز تولعانىپ، - دەگەن تەڭەۋ، نەمەسە:

ەكى ەزۋىم كوپىرىپ ايعايلاسام

شىن قۇتىرسام، شىڭ تاستى تەربەتكەنمىن،- دەگەن وبرازدار ابايدىڭ اقىندىق قۋاتىنداعى ءىرى تاپقىرلىقتى تانىتادى. "تەرەكتىڭ سىيىن" ەركىن اۋدارعان اباي، تۇپنۇسقاداعى ۇلكەن ءبىر ءۇزىندىنى تۇگەل تاستاپ كەتەدى. وندا تەرەك قارت كاسپيگە ءبىر كاباردين جىگىتىن اكەلە جاتىرمىن، ونىڭ ساۋىت قاتتاۋىندا، التىننان جازىلعان "قۇراننىڭ اياتى" بار دەيدى. وقۋشىسىنىڭ مۇسىلماندىق سەزىمىن سىيلاعان اباي، ءوز وقۋشىسىنا وسى جەردى سول قالپىندا وزگەرىسسىز بەرۋدى قولايسىز كورگەن سەكىلدى.

اباي سول ءبولىمدى تۇتاس الىپ تاستاۋمەن بىرگە، لەرمونتوۆتىڭ كەيبىر جولدارى مەن كەي شۋماقتار ىشىندەگى مازمۇنىن وزگەرتىپ الادى. الىپ كەلگەن سىيعا ونشا ءمان بەرمەي، ازىرقانعان قارت كاسپيگە تەرەك:

كازاك-ورىس قاتىنى ءبىر سۇلۋدى،

اكەلىپ ەم، قايتەيىن، ونى-داعى ال، - دەپ، الىپ كەلگەن ايەلىن "قايتەيىن" دەپ امالسىزدان بەرەتىن جەرى تۇپنۇسقادا جوق. وقۋشىسىن شيرىقتىرىپ، قىزىقتىرا ءتۇسۋ نيەتىمەن "قايتەيىن" دەگەن امالسىزدىقتى اباي ءوز جانىنان قوسقان. سودان كەيىنگى لەرمونتوۆتاعى:

ي ستاريك ۆو بلەسكە ۆلاستي

ۆستال موگۋچي كاك گروزا

ي ودەليس ۆلاگوي ستراستي

تەمنو-سينيە گلازا

ون ۆزىگرال ۆەسەليا پولنىي

ي ۆ وبياتيا سۆوي

نابەگايۋششيە ۆولنى

پرينيال س روپوتوم ليۋبۆي،- دەپ، سۋرەتتەگەن جولداردى اباي:

كارى كاسپي قارا كوك كوزىن اشتى،

جىلى جۇزبەن تەرەككە امانداستى.

جىبىر قاعىپ، قوزعالىپ سىلق-سىلق كۇلىپ،

قاتىندى الدى، قيتىقسىز ارالاستى،- دەپ، وبرازدى سۋرەت ارقىلى عاجاپ اۋدارما جاساي وتىرىپ، ەكى شۋماقتاعى ويدى ءبىر-اق شۋماققا سىيعىزعان.

ابايدىڭ "مۇڭلى شايتان" دەپ باستالاتىن "دەمون" پوەماسىنىڭ باس جاعىنان ەركىن اۋدارىلعان ءۇزىندىسىن الايىق. مۇندا اباي "دەموندى" «شايتان» دەپ اۋدارعان. مۇسىلماننىڭ تۇسىنىگىندە شايتان كوپ.

ال، قۇدايمەن تالاساتىن شايتان بىرەۋ عانا. ول - ءازازىل. مۇسىلمان تۇسىنىگىن جاقسى بىلەتىن اباي "دەموندى" اۋدارعاندا ون شاقتى جولدى ءوز جانىنان قوسقان. سول جولداردىڭ ىشىندە:

بوساعاسى كەڭ ەدى، توردە ورىن تار،

توردە جالعىز وتىرماق ويىندا بار.

جالعىزدىق ءبىر ءتاڭىردىڭ سىباعاسى

ورشىلدىكپەن لاعىنەتكە بولعان دۋشار،-دەيدى. بۇل تۇستا اباي قۇدايمەن تالاساتىن ءازازىلدى ايتىپ وتىر. توردە جالعىز ءامىرشى عانا وتىرماق. ال، قالعان باعىنىشتىلار بوساعادان وزباۋ كەرەك. 

قازاق وقۋشىسىنىڭ تۇسىنىگىنە وراي ءازازىلدىڭ جاماناتتىلىعىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ونى اباي شايتان دەپ اتايدى. مىنە، ءوز تۇسىنداعى وقۋشىلاردىڭ شاما-شارقى، تۇسىنىگى، ءدىني-نانىم سەنىمدەرىن ەسكە الا وتىرىپ، ادەيى كىرگىزگەن وسىنداي وزگەرىستەرى بولماسا، ابايدىڭ لەرمونتوۆتان جاساعان اۋدارمالارى بۇكىل قازاق پوەزياسىنىڭ جەكە، وقشاۋ تۇرعان بيىگىندەي.                                                                                     

نۇرعالي ماحان

Abai.kz