قوعامنىڭ دامۋى ونىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋحتىڭ ساقتالۋىمەن تىعىز بايلانىستى. قوعامدى دامىتاتىن ءبىلىم، ونەر مەن عىلىمداعى ساپا، ونەر مەن عىلىمنىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن مەڭگەرىپ، ونى قوعام يگىلىگىنە جاراتىپ وتىراتىن ىسكەر ادامدار، قابىلەت يەلەر اسىرەسە وسى ادامداردىڭ مەملەكەت ازاماتى رەتىندە قالىپتاسۋىنا، ەل يگىلىگى جولىندا بىرىگىپ قىزمەت اتقارۋىنا ىقپال ەتىپ وتىراتىن ۇلتتىق رۋح. رۋح دەگەنىمىز وزىندىك سانا، وزىندىك سانانىڭ تاربيە، مىنەز، ءبىلىم، تاريح تاعىلىمى (تاريحي جاد), جەكە ادامنىڭ بويىنداعى رۋحاني قاسيەتتەر ارقىلى ۇلتتىق ساناعا، قوعامدىق دامۋدىڭ نەگىزىنە اينالىپ وتىرۋى. دالىرەك ايتساق قوعام مۇشەلەرىنىڭ وزىندىك ساناسىنان (تاريحي سانامەن ۇشتاسىپ وتىرعان) باستاۋ الىپ، ونىڭ مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىندا، بويىنداعى بارلىق رۋحاني مۇمكىندىكتەر (قاسيەتتەر) نەگىزىندە  قوعامىنا ىزگىلىك، پايدا اكەلەتىن تۇلعاعا اينالۋىن ۇلتتىق رۋح قۇبىلىسى دەيمىز. سوندىقتاندا ۇلتتىق رۋح دەگەنىمىز ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ جەكە ادامنىڭ وزىندىك ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋى جانە ونىڭ وي-ءورىسى، ءىس-ارەكەتى نەگىزىندە كىسىلىك قاسيەتتەر مەن قوعامدىق سانا تۇرلەرىنىڭ ۇلتتىق سيپات الۋى، ەل يگىلىگىنە جارايتىن دەڭگەيدە قىزمەت اتقارۋى بولىپ سانالادى. بويىندا رۋح بولماسا جەكە ادام، ونىڭ قوعامى دا ءوز دەڭگەيىندە دامىمايدى. قوعامنىڭ مادەنيەتى ونىڭ ادامىنىڭ بولمىسىنا كەلىپ تىرەلەر بولسا، ادامنىڭ نەگىزگى بايلىعى، باستى مۇمكىندىگى قاشاندا رۋحپەن بايلانىستى. قوعامنىڭ ءوز جولىمەن دامۋىن  ۇنەمى تەجەپ وتىراتىن ادەتتەر (جەمقورلىق، الاۋىزدىق، جالقاۋلىق، كۇنشىلدىكت جانە ت.ب.) كوپ جاعدايدا رۋحسىزدىقتان، ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق رۋحتان قول ءۇزىپ وتىرۋىنان شىعىپ وتىرعان. 

تاريحي كەڭىستىكتەگى دانالىقتىڭ نەگىزىندە قارايتىن بولساق، قوعام مۇشەسى جەكە ادامنىڭ تۇسىنىگى، وي-ءورىسى، ۇستانىمى، مەملەكەتىنىڭ ۇستانىمىمەن ۇشتاسىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇنى بىرىكتىرەتىن ۇلتتىق يدەولوگيا. ۇلتتىق يدەيادان ۇلتتىق يدەولوگيا شىعادى. ۇلتتىق يدەيانى قوعامعا ءتۇسىندىرىپ (ونىڭ ساناسىنا جەتكىزىپ), قوعامدى ۇلتتىق مۇددە ىسىنە باعىتتاپ وتىراتىن ۇلتتىق يدەولوگيا. بىراق مەملەكەت ومىرىندەگى قوعامدىق سانا تۇرلەرىنىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق رۋح بەلگىلەرى بولماسا قوعام دا، ونىڭ ادامى دا ۇلتتىق يدەولوگياعا باعىنبايدى. ۇلتتىق يدەولوگياعا ادام ءوز ەركىمەن بەت بۇرماعان (باعىنباعان) كەزدە ۇلتتىق يدەيا قوعامدا تاعى ءومىر سۇرمەيدى. وسى تۇرعىدان زەردەلەيتىن بولساق، ۇلتتىق رۋح دەگەنىمىز  بۇل ادامنىڭ بويىنداعى تازا سانادان باستاپ، ۇلتتىق سانا بيىگىنە دەيىنگى رۋحاني قاسيەتتەر مەن تاجىريبەلەردىڭ ءونىمى، وسى دۇنيەلەردىڭ جەكە ادام مەن ۇلتتىڭ بولمىسىندا، اسىرەسە ونىڭ ءومىر سۇرۋىنە ىقپال ەتەتىن نەگىز، رۋحاني قازىق بولىپ سانالادى. ادام مەن قوعام بولمىسىنىڭ بويىندا رۋحاني نەگىز بولماسا ادامنىڭ وزىندىك ساناسى تازا كۇيىندە، تۇسىنىگىن، ويلاۋ مانەرىن ۇلتتىق سانا دەڭگەيىنە كوتەرىپ وتىراتىن قاسيەتتەردى، ءبىلىم تۇرلەرىن يەلەن الماۋى ممكىن. سوندىقتاندا ۇلتتىق رۋح بۇل اقىل-پاراساتتىلىقتىڭ جالپىعا ورتاق كورىنىسى، سونىڭ مادەني قۇندىلىققا اينالۋى بولىپ تابىلادى.

قازاق ويشىلى شاكارىم  رۋحتى تازا اقىل، سونىڭ ءونىمى دەگەن. ويشىلدىڭ سوزىمەن ايتساق، اقىل دەگەنىمىز ادامنىڭ دەنەسىنە ەگىلگەن ءدان سياقتى. ەگىلگەن جەرى قۇنارسىز بولسا، سۋارىلماسا ءداننىڭ دۇرىس وسپەيتىنى سياقتى، ادامدا تاربيە، مىنەز، ءبىلىم، تۇسىنىك، وي-ءورىسى دۇرىس بولماسا بويىندا رۋحتىلىق قالىپتاسپايدى. بۇنى مىسال ەتىپ وتىرعانىمىز، قازىرگى ۋاقىتتا الەمدىك وركەنيەتتىڭ تىزگىنىنە يە بولىپ وتىرعان ەلدەردىڭ مادەنيەتىندە (وسىدان ەكى-ءۇش عاسىرداي ۋاقىت بۇرىن، قوعامدىق دامۋدىڭ بولاشاعىن زەرتتەۋدە)  الدىمەنەن رۋح، وزىندىك سانا مەن تاريحي سانا ماسەلەسىنە، قوعامدىق سانا تۇرلەرىنىڭ دامۋىنا تەگىستەي كوڭىل بولىنگەن. وسىدان بارىپ قوعام ماسەلەسىن، بولاشاقتا ونىڭ دامۋىن تەجەپ وتىراتىن ماسەلەلەر زەرتتەلە باستاعان. ەرتەڭ عىلىم جوعارى دەڭگەيدە دامىعان ۋاقىتتا، قوعام بولمىسىنىڭ فەنومەنىنە اينالاتىن دۇنيەلەر ادامي قۇندىلىقتاردان الشاق كەتپەۋى ءتيىس دەگەن كوزقاراس قالىپتاسقان. بۇنداي ماسەلەلەر بۇگىنگى ءبىزدىڭ دە ۋاقىتىمىزدا وزەكتى بولىپ وتىر. 

اباي دانالىعىندا نەگىزگى ماسەلە ادام مەن قوعامنىڭ بولمىسىنا كەلىپ تىرەلەدى. كەز كەلگەن ادام رۋحاني ومىردە ءوزىنىڭ كىسىلىك تالعامىنا بەرىك بولۋى ءتيىس. كىسىلىك تالعامنان دۇرىس مىنەز كورىنەدى. ادامدا كىسىلىك تالعام بولماسا الەۋمەتتىك ورتاسىنا پايدالى نارسەلەردى بەرە المايدى. ويشىلدىڭ ايتۋى بويىنشا، كۇشتىلىك اقىل مەن مىنەزدەن، بويداعى قابىلەتتەن، تەرەڭ تانىمنان شىعۋى ءتيىس. قۇر ماقتان، جالعان نامىس وزىنە دەيىنگى اتا-باباسىنىڭ جەتىستىگىن السىرەتىپ نەمەسە ودان قول ءۇزىپ الۋى مۇمكىن. 

ابايدىڭ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ الدىنا مىناداي ەكى مىندەتتى قويعاندىعىن كورەمىز. ءبرىنشىسى، قوعامىنىڭ بولاشاعىنا ارا ءتۇسۋ، ادىلەتسىزدىككە توسقاۋىل بولۋ، ەكىنشى، ۇلتتىڭ دەربەستىگىن نىعايتىپ وتىراتىن سانانى ساقتاپ قالۋ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ. ويشىل ءوزىنىڭ ءۇشىنشى قارا سوزىندە بىلاي دەپ ايتقان: «ءاربىر جالقاۋ كىسى قورقاق، قايراتسىز تارتادى. ءاربىر قايراتسىز قورقاق، ماقتانشاق كەلەدى، ءاربىر ماقتانشاق قورقاق، اقىلسىز، نادان كەلەدى، ءاربىر اقىلسىز نادان، ارسىز كەلەدى; ءاربىر ارسىز جالقاۋدان سۇرامساق، ءوزى تويىمسىز، تىيىمسىز، ونەرسىز، ەشكىمگە دوستىعى جوق جاندار شىعادى»[1.9-ب.]. اباي قوعام مەن ادام بولمىسىنىڭ جاعدايىن قاتار زەردەلەۋدە، وعان قاتىستى بۇكىل ماسەلەنىڭ بىرعانا نارسەگە تىرەلىپ، سودان شىعاتىندىعىن ايتىپ كەتكەن. ادامنىڭ وزىندىك ساناسى دۇرىس بولماي، ونىڭ تۇسىنىگى، ويلاۋ مانەرى، ءسوزى مەن ءىسى دۇرىس بولمايدى. قوعامدى تەجەيتىن نارسە ادامنىڭ رۋحاني ومىرىندەگى داعدارىس. ادام بويىنداعى ۇلتتىق رۋحتىڭ نەگىزگى بەلگىسى بۇل ونىڭ وزىندىك ساناسىنىڭ ۇلتتىق مۇددەمەن بايلانىسىپ وتىرۋى. ادامنىڭ وزىندىك ساناسى ۇلتتىق مۇددەگە باعىتتالعاندا، ونىڭ بويىندا الەۋمەتتىك ورتاسىنا ىزگىلىك، پايدا اكەلەتىن جاقسى قاسيەتتەر قالىپتاسادى. جاقسى قاسيەتتەر ادامنىڭ تاريحي ساناسىنىڭ نەگىزىندە قالىپتاسىپ، ونىڭ ءىس-ارەكەتى ارقىلى قوعامنىڭ بويىندا ورنىعىپ وتىرماق. سوندىقتاندا ابايدىڭ پايىمداۋىنشا، جاقسى قاسيەت بىرىنشىدەن،  قوعام الدىندا جۇرەتىن ادامداردا بولۋى ءتيىس. ۇلتتىق رۋحتىڭ كۇش الۋىنا نەگىز بولاتىن جەكەلەگەن ادامداردىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردىڭ بيىك شوعىرىن، اسىرەسە ونىڭ الەۋمەتتىك مادەني قۇبىلىسقا، قوعامدىق سانانىڭ نەگىزىنە اينالاتىن ءتۇرىن ينتەلليگەنتتىك سانا دەيمىز. ابايدىڭ ايتۋىنشا قوعامدىق ساناعا دۇرىس اسەر ەتىپ، ونىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن رۋحاني دەڭگەي، زيالىلىق. ينتەلليگەنتتىك سانا ادامنىڭ رۋحاني دەڭگەيىنەن شىعىپ وتىراتىن قاسيەت. 

زيالىلار شىندىعىنىڭ  نەگىزىندە حالىق ۇلتتىق مۇددەنىڭ قۇندىلىعىن تۇسىنەدى، قوعامدا ۇلتتىق ويلاۋ قالىپتاسىپ وتىرعان. ەگەر ءبىلىمى، ونەرى، بايلىعى، تۇرمىسى ارقىلى قاراپايىم حالىقتان وقشاۋ تۇراتىن ادامداردىڭ وي-ءورىسى، ويلاۋ دەڭگەيى، قۇندىلىقتارى ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ پايداسىنان ءارى اسا الماسا، قاراپايىم حالىققا كىنا ارتۋدىڭ، ءۇمىت ارتۋدىڭ دا پايداسى جوق. وزىندىك سانانىڭ تاريحي سانا نەگىزىندە ينتەلليگەنتتىك ساناعا اينالۋ مۇمكىندىگى  كەز كەلگەن قوعامنىڭ بويىندا بار. قوعامدىق ورتادا ءار ادام ءوز ىسىنە ادال، ءدىلى مەن ءدىنىنىڭ تازالىعىنا (ساقتالۋىنا) جاۋاپتى كەلسە، وندا ەل ومىرىندە جالپىعا ورتاق پايدالى ءىس كوبەيەدى. ويشىلدىڭ ايتۋى بويىنشا رۋحتىڭ السىزدىگى تاريحي سانانىڭ جوقتىعىندا. ۇلتتىق رۋح تاريحي سانانىڭ نەگىزىندە قالىپتاسادى. ال، ەل بولمىسىن تەجەيتىن ادەت تۇرلەرىنىڭ ورىن الۋى (جالقاۋلىق، جىگەرسىزدىك، قايراتسىزدىق، قورقاقتىق، داڭعويلىق، ارسىزدىق، تويىمسىزدىق، جارامساقتىق، جاعىمپازدىق، زۇلىمدىق), قوعامداعى ۇلتتىق رۋحتىڭ السىزدىگىنىڭ بەلگىسى. «مۇنىڭ ءبارى – دەگەن اباي، - ءتورت اياقتى مالدى كوبەيتەمىننەن باسقا ويىنىڭ جوقتىعىنان; وزگە ەگىن، ساۋدا، ونەر، عىلىم – سولار سەكىلدى نارسەلەرگە سالىنسا، بۇلاي بولماس ەدى. ءاربىر مال ىزدەگەن مالىم كوپ بولسا، وزىمدىكى دە، بالالارىم دا مالدى بولسا ەكەن دەيدى. 

ول مال كوبەيسە، مالشىلارعا باقتىرماق، وزدەرى ەتكە، قىمىزعا تويىپ، سۇلۋدى جايلاپ، جۇيرىكتى بايلاپ وتىرماق. 

قىستاۋى تارلىق قىلسا، ارىزى جەتكەندىك، سىيى وتكەندىك، بايلىق قىزمەتىنەن بىرەۋدىڭ قىستاۋىن ساتىپ الماق، ەپتەپ الماق، تارتىپ الماق. ول قىستاۋىنان ايىرىلعان جانە بىرەۋگە تيىسپەك، يا بولماسا ورىنسىزدىعىنان ەلدەن كەتپەك، - ءار قازاقتىڭ ويى وسى» [1.9-ب.]. ابايدىڭ دانالىعىنان تۇيەتىنىمىز، ۇلتتىق رۋح ۇلتتىڭ جاسامپازدىق قاسيەتىنىڭ ۇلكەن ءبىر ءونىمى. وزگەلەرگە ۇلتتىڭ تۇلعاسىن، ونىڭ بويىنداعى قاسيەتتەردى ۇلگى ەتىپ كورسەتىپ وتىراتىن دۇنيە. ۇلت پەن ونىڭ زيالىلارىنىڭ رۋحاني بولمىسىنىڭ نەگىزىندەگى جاقسى قاسيەتتەردىڭ بارلىعى، ۇلتتىق رۋحتىڭ ءونىمى بولىپ تابىلادى. 

ينتەلليگەنتتىك سانانىڭ ەكىنشى ءبىر قىرى ادامنىڭ تۇلعالىق مىنەزى، ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ ەل مۇددەسىمەن ۇشتاسىپ وتىرۋىندا. ءوزىنىڭ بار مۇمكىندىگىن ەل يگىلىگىنە باعىتتاي العان ادام شىن مانىندە ينتەلليگەنت. سوندىقتان دا ادامنىڭ ينتەلليگەنتتىك تۇلعاسىنا ءتان باستى قاسيەت، نەگىزگى بەلگىسى ويلاۋ، قوعامعا دۇرىس باعىت بەرەتىن تانىم. قوعامنىڭ ورتاق قاسيەتى مەن الەۋمەتتىك ورتانىڭ رۋحاني تەرەڭدىگىن نەگىزدەپ وتىراتىن ينتەلليگەنتتىك زەردە مەملەكەتتى  ءومىر سۇرەتىن ورتاق ءۇي دەپ قابىلداعان  تۇتاس ۇعىمنان شىعادى.  وسى سەبەپتەن اباي ءوزىنىڭ تۇسىندا قوعامدا كەڭىنەن ەتەك الىپ بارا جاتقان رۋحسىزدىقتىڭ سالدارىن مىناداي مىسالمەن تۇيىندەگەن: «وسىلار بىرىنە ءبىرى دوستىق ويلاي الا ما؟ كەدەي كوپ بولسا، اقىسى كەم بولار ەدى، مالدان ايىرىلعاندار كوبەيسە، قىستاۋى بوسار ەدى دەپ، مەن انانى كەدەي بولسا ەكەن دەپ، ول مەنى كەدەي بولسا ەكەن دەپ، اۋەلدە ىشىمىزبەن قاس ساعىندىق. ءارى-بەردەن سوڭ سىرتىمىزعا شىقتى، جاۋلاستىق، داۋلاستىق، پارتيالاستىق. وسىنداي قاستارعا ءسوزىم ءوتىمدى بولسىن جانە دە ەپتەپ مال جيۋعا كۇشىم جەتىمدى بولسىن دەپ، قىزمەتكە، بولىستىق، بيلىككە تالاستىق»[1.9-ب.]. 

رۋحتىڭ ءبىر تىرەگى تۇرمىس، جاقسى تۇرمىس، سول جاقسى تۇرمىستىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن ساياسات، يدەولوگيا، قوعامدىق ءتارتىپ، ادىلدىك، ادال ەڭبەك، تازا ءبىلىم قاشاندا رۋحتىلىقتىڭ كەپىلى بولعان. ىسكە تاباندى ءارى جاۋاپتى بولۋ دا جاقسى تۇرمىستىڭ كەپىلى. قوعامدىق ورتادا ەڭبەڭ ءادىل باعالاناتىن بولسا، ادامدار كاسىپتى الەۋمەتتىك ورتاق ماقسات جولىندا تۇرلەندىرە بىلسە جاقسى تۇرمىستىڭ قالىپتاسارى انىق. حالىقتىڭ تۇرمىسى ۇلتتىق بولمىسىمەن ۇيلەسكەن جەردە عانا تۇراقتى تۇردە دامۋ جۇرگەن. مەملەكەتتىڭ، اسىرەسە ونىڭ مادەنيەتىنىڭ دامۋى قوعامنىڭ ساناسىمەن تىعىز بايلانىستى. قوعامدىق سانا نەعۇرلىم ۇلتتىق تاجىريبەلەر مەن ۇلت زيالىلارىنىڭ قىزمەتىنىڭ نەگىزىندە جەتىلىپ وتىرعان سايىن دامۋ ۇزدىكسىز جالعاسىپ وتىرادى. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ بارلىق جاعىنان ۇزدىكسىز دامۋعا يە بولىپ وتىرۋىندا، قوعامدىق سانا تۇرلەرىنىڭ ۇزدىكسىز جەتىلۋ ۇدەرىستەرى جاتىر. سوندىقتاندا ابايدىڭ ويىنشا ادام، اسىرەسە ونىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامى ءوزىن تىعىرىققا تىرەيتىن ۋاقىتشا نارسەلەرمەن شەكتەلىپ قالماۋى ءتيىس: «سونان سوڭ نە مومىننىڭ بالاسى بوتەن جاققا شىعىپ، ەڭبەك قىلىپ مال ىزدەمەيدى، ەگىن، ساۋدانىڭ كەرەگى جوق بولادى. ءوز باسىن ءوزى وسىنداي تالاسپەنەن كىسى كوبەيتەمىز دەپ پارتيا جيعانداردىڭ بۇگىن بىرەۋىنە، ەرتەڭ بىرەۋىنە كەزەكپەن ساتادى دا جۇرەدى. ۇرىلار تيىلمايدى. ەل تىنىش بولسا، ونىڭ ۇرلىعىن ەشكىم سۇيمەس ەدى. ەل ەكى جار بولعان سوڭ، كىم انت ءىشىپ اقتاپ، ارامدىعىن جاقتاپ، سۇيەيمىن دەسە، سوعان جاق بولىپ سۇيەنىپ، بۇرىنعىدان ۇرلىعىن الدەنەشە ەسە اسىرادى»[1.10-ب.]. ماسەلەن پارتيالاستىق، سىبايلاستىق، جىككە ءبولىنۋ اباي زامانىندا وتارشىلدىقپەن قازاق قوعامىنا ەنە باستاعان. بۇنىڭ ارعى جاعىندا، قوعامدى ءبولىپ ال دا بيلەي بەر ساياساتى بولدى. اباي بۇنداي ساياساتتىڭ سالدارىنان تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەلەردى قوعامعا، كەيىنگى ۇرپاققا ساباق بولسىن دەپ ايتىپ كەتكەن. 

قوعامدا ونى تىعىرىققا اكەلىپ تىرەيتىن جالعان نارسەلەر ورىن العاننان كەيىن الەۋمەتتىك پروبلەمالار كوبەيە تۇسەدى.  ادىلەتسىزدىك كۇش الادى. ادىلەتسىزدىك كۇش الىپ، بۇعان بيلىك، زيالىلار ءمان بەرمەگەن سوڭ قوعامدىق ورتادا تۇراقتى ىسكە ۇمتىلىس بولمايدى. ابايدىڭ قارا سوزدەرىندەگى ويلار بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۋاقىتتا دا ءوزىنىڭ ءمانىن جويماي وتىر. ويشىل زامانىندا تۋىنداعان ماسەلەلەر، ورىن العان قۇبىلىستار ءالى دە ساقتالۋدا. 

اباي جاھاندانۋ ۋاقىتىندا ەلىنىڭ ۇلتتىق رۋحىنان قول ءۇزىپ قالماۋى ءۇشىن مول مۇرا قالدىرعان. قوعامىنداعى ەل باسقارعان كەيبىر ادامداردىڭ جاعدايىنا قاراپ، ولاردىڭ بۇنداي سانامەن ۇلتتىڭ مۇددەسىن قورعاي المايتىندىعىن بىلگەن. ابايدىڭ قوعامعا ارناپ ايتقان ويلارى، ونى تىعىرىققا تىرەيتىن وتكىنشى، وزگەرمەلى نارسەلەردەن اجىراتىپ الۋ ماقساتىنان تۋسا كەرەك. وسى سەبەپتەن ءبىز اباي دانالىعىن ۇلتتىق رۋح تۇعىرى دەيمىز. 

ويشىلدىقتىڭ دا ءتۇرى بار. اباي تۇلعاسىنا ءتان ۇلكەن قاسيەت، ول ەل بولاشاعىن ارىدەن كورۋ ءۇشىن الەمدىك اقىل-ويدىڭ نەگىزدەرىن بىلگەن، ءىرى ويشىلداردىڭ ىلىمدەرىن بايىپپەن سارالاعان. الەمدىك فيلوسوفيانى زەرتتەۋمەن قاتار تەرەڭ ءتۇسىنۋ، ودان العان تاجىريبەنى قوعامنىڭ سول ساتتەگى، كەلەشەكتەگى جاعدايىنا قاجەت دەڭگەيدە ۇسىنىپ وتىرۋى، كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. وسى سەبەپتەن قاي زاماندا بولماسىن ۇرپاقتىڭ ابايعا ورالىپ وتىرۋى، ويشىل مۇرالارىنان  ءومىردى، ۋاقىت بولمىسىن ءتۇسىنۋى، ومىرىنە قاجەت دۇنيەلەردى يگەرۋى زاڭدى، ءارى تابيعي نارسە. الاش زيالىسى احمەت بايتۇرسىنوۆ جازىپ كەتكەندەي، «نە نارسە جايىنان جازسا دا اباي ءتۇبىرىن، تامىرىن، ىشكى سىرىن، قاسيەتىن قارماي جازادى. نارسەنىڭ سىرىن، قاسيەتىن ءبىلىپ جازعان سوڭ، ءسوزىنىڭ ءبارى دە حالىققا تىرەلىپ، وقۋشىلاردىڭ بىرىمەن سىن بولىپ، ەمتيحان بولىپ تابىلادى. وقۋشى ءسوزدى سىناسا، ءسوز وقۋشىلاردى دا سىنايدى»[2.72-ب.]. ابايدىڭ وقۋشىسى قاشاندا ۇرپاق، ەل قامىن ويلايتىن ادامدار. ەلدىڭ وتكەنىمەن بولاشاعىن اقىل بيىگىنەن زەردەلەگەن ۇرپاقتىڭ، اباي مۇرالارىنان اقىل-كەڭەس الىپ وتىراتىندىعىن الاش زيالىلارى ايتىپ كەتكەن. سوندىقتان اباي ءسوزى قاشاندا ەلدىڭ ۋاقىت تالابىنا ساي ىلگەرىلەۋىنىڭ نەگىزى بولىپ قالا بەرمەك.

 اباي تۇلعاسى ءوز زامانىندا، ادامزات مادەنيەتىندە تىڭ ءارى كۇردەلى ماسەلەلەردى كوتەرگەن ويشىلداردان كەم تۇسپەيدى. تاريحتاعى ءىرى عالىمداردىڭ ءومىر سۇرۋگە، ادام بولمىسىنا قاتىستى كوتەرگەن ماسەلەلەرى ابايدىڭ قارا سوزدەرىندە دە ورىن العان. ەگەر اباي مەن الاش زيالىلارى بولماسا قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەلەرى جويىلىپ كەتەرمە ەدى.

ادەبيەت:

1. اباي. قارا سوزدەرى. – الماتى: ونەر، 2010. – 124 بەت.

2. «قازاق» گازەتى / باس رەداكتور ءا. نىسانباەۆ. – الماتى: «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» باس رەداكتسياسى، 1998. – 560 بەت. 

 سارسەمبين ۇمبەتقان قۋاندىقۇلى

Abai.kz