جاسالماي قالعان بايانداما

قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى سەرىك اعا قاپشىقبايۇلىنىڭ دۇنيەدەن وزعانىنا دا ءبىراز جىل بولىپتى. 

ارعى بەتتە ولەڭىن وقىپ جۇرگەن اقىنمەن قازاقستان توپىراعىنا تابانىم تيگەن ساتتەن كەيىن بارىپ جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءجۇستى. تۇمانباي اعانى ىزدەپ بارىپ، سەرىك اعامەن كەزدەسكەنىم – ءوز الدىنا ءبىر بولەك اڭگىمە. سول كۇننەن باستاپ، ومىردەن وزعانعا دەيىن ول كىسىمەن ءجيى قارىم-قاتىناستا بولدىم. مارقۇم ءبىر كەزدەسكەندە 80 جاسىن قارا شاڭىراق جازۋشىلار وداعىندا اتاپ وتكىسى كەلەتىنىن وزىنە ءتان ءبىر ايتۋ تاسىلىمەن وتە ادەمى جەتكىزدى. ارينە، قازاق ولەىڭە وزگەشە سۇرلەۋ سالعان اقىننىڭ مەرەيتويىن قالا وتكىزسە دە جاراسادى. سول جەردە وتىرىپ، وداقتىڭ ورىنباسار توراعاسى، اقىن عالىم جايلىباي اعامىزعا تەلەفون شالىپ، سەكەڭنىڭ 80 جاسقا تولىپ جاتقانىن ايتىپ ەم، «اڭگىمە جوق، جوسپارعا كىرگىەمىز، ءبىر شاپانى دايىن، قالعان جاعىن ءوزىڭ ۇيىمداستىر. جاقسى بايانداماشى بولسىن!» دەدى عالەكەڭ.

ءسويتىپ، اقىن بەكقوجا جىلقىبەك ەكەۋىمىز بارىپ، سەكەڭنىڭ ەلوردادا تۇراتىن جەرلەس ءارى تۋىسقان ءىنىسى، كاسىپكەر ساكوش اعامىزعا ايتىپ ەدىك، ەكى سوزگە كەلگەن جوق، ماشينا بىزدەن دەدى ساكەڭ!

عالەكەڭنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، ەندى بايانداماشى كەرەك. سەرىك اعامەن اقىلداسا كەلە، «بالدىرعان» جۋرنالىندا قىزمەت اتقاراتىن، تالانتتى جازۋشى سەرىك نۇعىمانعا توقتادىق.

قوڭىراۋ شالىپ ەك، سەرىك نۇعىمان دا ءسوزىمىزدى قايتارعان جوق، جاقسى كورەتىن اعاسىنا ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتۋعا كەلىسىمىن بەردى. ءتىپتى، توي جاقىنداعاندا، «مىنە، وقىپ شىق!»-دەپ، سەرىك جەزدەم ماقالاسىن ەلەكتروندى پوچتاما سالىپ تا جىبەرگەن بولاتىن.

داۋ جوق، سەرىك اعاسى جايلى جەڭىل-جەلپى سويلەي سالاتىن جىگىت ەمەس. ايتارى بار ازامات! 

توي الماتىدا دۇرىلدەپ وتكەن، شاپان دا جابىلعان، ماشينا دا مىنگىزىلگەن. بىراق، بايانداما جاسالماي قالعان. اسابالىقپەن «اتاعى شىققان» انەۋ ءبىر جەلوكپە اعامىز كىشى سەرىكتىڭ جولىن كەسىپ، ءسوز كەزەگىن بەرىڭكىرەمەگەن كورىنەدى. 

قۇداي ءسويتىپ قويعاننان سوڭ، ول كىسىگە نە داۋا بار ەندى. باي مەن ماناپقا باس ۇرۋدان الدىنا جان سالمايدى، سەرىك نۇعىمان ەكەۋمىز سەكىلدى كەدەي-كەپشىككە مۇرنىنىڭ ۇشىمەن قارايدى، قىزىل شىققان جەرگە قۇزعىننان بۇرىن جەتەدى... 

سەرىك نۇعىمان ماعان وكپەلەدى.
مەن كەشىرىم سۇراپ، سول بەتى ءۇنسىز قالدىم...

بۇگىن كومپيۋتەرىمدى اقتارىپ وتىرىپ، سەرىك نۇعىماننىڭ سول ماقالاسىن تاۋىپ الدىم. ارداقتى اقىننىڭ رۋحى ريزا بولسا ەكەن دەپ، «Abai.kz» سايتىنا جولداپ وتىرمىن.

اۋىت مۇقيبەك

مەملەكەتى بار كىسى 

اسسالاۋماعالايكۇم، ارداقتى اعايىن!

بۇگىن توي! قادىرلى اقساقالىمىز، حالقىمىزدىڭ كورنەكتى اقىنى  سەرىك قاپشىقپايۇلى 80 جاسقا كەلىپ جاتىر. قىتايعا قاراستى قازاق جەرى شاعانتوعايدان باستالعان ۇزاق جول بۇگىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ العاشقى استاناسى الماتىدا سەكسەن دەيتىن سەڭگىرگە كوتەرىلىپ، مەرەيلى مەزەتتەردى باستان كەشۋدە. از، كوپ دەيتىن ەمەس، اللانىڭ بەرگەن جاسى، ارى قاراي دا ماعىنالى، عيباراتتى عۇمىر كەشىڭىز، اعا! 

توي بولعان سوڭ، ارت جاققا ءبىر بۇرىلىپ، بار-جوقتى تۇگەندەۋگە تۋرا كەلەدى. سول ءداستۇردى جالعاستىرىپ، ءبىز دە بۇگىن سەرىك اعا باسىپ وتكەن ۇزىن سۇرلەۋ – شۇبىرىندى ءىزدى ءجىتى ءبىر شولىپ وتسەك دەيمىز. مويىنعا العان مىندەتتى ويداعىداي ورىنداي الىپ جاتساق، اقىننىڭ قازاق جىر كوشىندەگى ناقتى بەينەسى سۇلبالانىپ قالار دەگەن ۇمىتتەمىز. ال سۇلبالانباي قالسا، ول جەردە سەرىك اعانىڭ كىناسى جوق، باردى كورسەتە الماعان، اسىلدى جارقىراتا الماعان ءبىزدىڭ كىنامىز. 

سەرىك اعا 1935 جىلى تارباعاتايدىڭ تولى دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلىپتى. نەگىزى، بۇل كىسى قىزىعىپ ومىرگە كەلەتىن ۋاقىت ەمەس بولاتىن. وزدەرىڭىزگە ءمالىم، بۇل تۇس، ياعني، 32 جىلدار... بەرگى بەتتى سۇمدىق اشارشىلىق جايلاپ، ەل ارعى بەتكە اۋسا، ال ارعى بەتتە «دۇڭگەن ۇرىككەن» دەگەن دۇربەلەڭ باستالىپ، ونسىز دا وڭىپ تۇرماعان ۇكىمەتتىڭ بيلىگى قولىنان كەتىپ، جاپپاي باسسىزدىق جايلاعان، اۋمالى-توكپەلى جاعداي ورناعان كەزەڭ-تۇعىن. بىراق، الاساپىران ءوتىپ كەتسىن دەپ قاراپ جاتاتىن حالىق بار ما، قيىندىققا قاراماي، ۇرپاعىن ورگىزىپ، اۋلەت-ءزاۋزاتىن وربىتە بەرىپتى. سول وربەگەندەر قاتارىندا، تاعدىر جازۋى، سەرىك اعامىز دا «ىڭگالاپ» دۇنيە ەسىگىن اشىپتى. اقىننىڭ:

 ىزدەسە تۇندە ءبىر پانا،
جولاۋشى جان كەشىككەن،
تەرەزەنى قاقسا دا،
كىرەدى ول ەسىكتەن.

مەن دە كىرگەم ءومىردىڭ،
ەسىگىنەن قارمانىپ!
ءجۇرۋشى ەدى كوڭىلىم،
قاپەلىمدە الدانىپ... – دەپ تولعايتىنى، ءسىرا، سول مەحماتى مول زامان. 

ومىرگە كەلگەن سوڭ، ارينە، قاراپ جاتپاق جوق، تىربىنىپ تىرلىك كەشۋ كەرەك. اعامىز دا ارى قاراي قىبىرلاپ تىرلىك باستايدى. قانشا قيىندىق كوردى، ءوزى بىلەدى... جاسىنا تولعان سوڭ مەكتەپكە ءتۇسىپتى. تالابى بار بالانى اكەسى دە بەتىنەن قاقپاعان. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر كۇنى بوزبالا سەرىك ۇرىمجىدەگى ءشيىن جياڭ شۇە ياننىڭ تورىنەن بىراق شىعادى. ءشيىن جياڭ شۇە يان، كوزى قاراقتى جۇرت جاقسى بىلەدى، ارعى بەتتەگى قازاقتىڭ ەڭ بىلىمدىلەرى وقىعان، نەمەسە، سوندا وقىپ ءبىلىمدى بولعان ءبىلىم جۇرتى. بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا، سول كەزدەگى قازاقتار ءۇشىن قول جەتىمدى ەڭ جوعارى وقۋ ورنى. بىراق، وكىنىشتىسى، جاس شاكىرتتىڭ «شوڭ زيالى بولاتىن بولدىم» دەگەن قۋانىشى ۇزاققا بارمايدى. كەشىكپەي ەلدە الاي-دۇلەي ساياسي داۋىل باستالادى.

وزدەرىڭىزگە ءمالىم، ءبىزدىڭ قازاقتا ەڭ كوپ ازاپ شەككەن كىسىلەر – قالامگەرلەر. وتە-موتە، وتكەن عاسىردا ولار ادام ايتقىسىز قيىنشىلىققا تاپ بولىپ، قىناداي قىرىلدى. مىسالعا الار بولساق، بەرگى بەتتە الاش زيالىلارى، ول كەزدە ءالى جاس م. اۋەزوۆ، ع. مۇسىرەپوۆتەردى قوسپاعاندا، تۇگەلگە جۋىق قىرىلىپ قالدى. نەگە جازىقتى بولعانىن وزدەرى بىلمەيدى. ال وسى قىرعىن، اراعا شيرەك عاسىر سالار-سالاي ارعى بەتتە دە اينىماي قايتالاندى. تۋرا سول قالپىندا. قالام ۇستاعان كارى-جاس تۇگەلگە دەرلىك قۋعىنعا ۇشىرادى. ارىسى تۇرمەگە توعىتىلدى، بەرىسى تاكلاماكاننىڭ شولىنە ايدالدى. قالعانى قالپاق كيىپ، قازاقشا ايتقاندا، «قۇيرىعىنا شالا بايلانىپ» اۋىلعا قايتتى. شىعارماشىلىق مەحناتى ءوز الدىنا، تاعدىرىنىڭ ءوزى تەپ-تەگىس جەردە قيامەتكە اينالىپ جۇرە بەرەتىن وسى ءبىر كاسىپكە قازاق بالاسىنىڭ سونشاما قۇمارلىعىنا كەيدە وتىرىپ قايران قالاسىڭ! قۇددى ءبىر وتقا ۇمتىلعان كوبەلەك سياقتى. نەسىنە قىزىققانىن ءوزى بىلەدى، ءوز زامانىنداعى سول «وتقا» ۇمتىلعان ەسسىز ءپارۋانالاردىڭ قاتارىندا ءبىزدىڭ سەرىك اعامىز دا بولىپتى. نە «ءبۇلدىرىپ» قويعانىن تاعى ءوزى بىلەدى، قاعىنىپ قارا داۋىل باستالعاندا جاڭاعى اتالعان ءۇش توپتىڭ ءۇشىنشىسىنىڭ قاتارىندا، «وڭشىل، ۇلتشىل» دەگەن قالپاق كيىپ، حالىقتىڭ قاتاڭ باقىلاۋىنا، اۋىلعا قاراي «اتتانىپ» كەتە بارادى. 

جازعان قۇلدا شارشاۋ بار ما، توبەدەن تونگەن قالعىماس قاداعالاۋ استىندا اقىن شيرەك عاسىرعا جاقىن ءومىرىن وتكىزىپتى. ونى ۇزىك-ۇزىك ءومىربايانىنان بىلدىك. 

سەيىل دە مەنىڭ سەيىلىم،
سەرگەلدەڭ دە سەيىلىم!
سەمىرىپ مىڭ، ارىدىم،
ىشىندە ءبىر تەرىنىڭ!

        . . .

باقىتتى بولام بىرەسە،
بىرەسە تارتام ازابىن.
ەسىگىمنەن ەنگەنشە،
قاڭعىرا بەر اجالىم! – دەپ تولعاعانى، بالكىم، اقىننىڭ وسى ءبىر قيىن جىلداردى ايتپاق بولعانى.  

الاي-دۇلەي داۋىل تۇرىپ جاتىر ەكەن دەپ توقتاپ قالاتىن ءومىر بار ما، تىرشىلىك ارى قاراي جالعاسا بەرەدى. اقىن سودان سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا عانا ساياسي قۇقى قالپىنا كەلىپ، باسى ءبۇتىن بوستاندىق الىپ، بوسىنىپ شىعادى. بۇنىڭ قىتايدىعى ءداۋىر بولگىش كەزەڭ «ءۇشىنشى جالپى ماسىلىسپەن» تۇسپا-تاس كەلەگەنىن اشالاپ ايتا كەتكەن ءجون. ياعني، دىڭ شياۋ ءپيىڭ قايتا اتقا قونعان كەز. جالپى، سودان كەيىن قىتاي جاق الاساپىراننان امان، ايتەۋىر. تىنىش بولعانى جاقسى، تىنىشتىققا ەشتەڭە جەتپەيدى.

باسى ازات، ەرىكتى ادامعا اينالعان سەرىك اعامىز 4-5 جىل ءوز اۋىلىندا مۇعالىم بولىپتى. وقىعان قاي قازاقتىڭ بالاسى اۋىلدا مۇعالىم بولمادى دەيسىز، بولا بەرسىن. ءبىزدى قىزىقتىراتىنى، اقىننىڭ سودان كوپ وتپەي ايماق ورتالىعى شاۋەشەك قالاسىنا اياقاستى توپ ەتىپ، «تارباعاتاي» اتتى ادەبي جۋرنالدىڭ تورىنە قونجيعانى. بۇگىنگى 40 پەن 80 ءنىڭ اراسىنداعى بارشا كىسى جاقسى بىلەدى، ءدال سول تۇستا «تارباعاتايىڭىز» ارمانسىز-اق دۇركىرەدى. ارعى بەتتەگى 5-6 ادەبي جۋرنالدىڭ سەكىرىپ الدىنا شىقتى – بىردەن ماڭدايالدى باسىلىمعا اينالدى. جاريالانعان شىعارمالاردىڭ ساپاسى جاعىنان عانا ەمەس، جاڭاشىلدىعىمەن دە ەرەكشەلەنىپ كوزگە ءتۇستى. ۇمىتپاسام، بەرگى بەتتەگى ۇزدىك اۆتورلاردىڭ وزىق شىعارمالارىنىڭ الدىڭعى لەگىن ءبىز سول جۋرنالدان وقىدىق. قاجەكەڭنىڭ «نايزاعاي» اتتى ولەڭ رومانى دا، جاڭىلماسام، سوندا باسىلىپ شىقتى. ول كەزدە جۋرنالعا قويىلاتىن جالعىز كىنا: ارىپتەرى تىم ۇساق ەدى. ءسىرا، كوبىرەك قامتۋدى ماقسات ەتەتىن بولار، ماتەريالدار اۋزى-مۇرنىنان اقتارىلىپ جاتاتىن. جاسى ەگدە ادامدار لۋفا اينەكپەن عانا وقيتىن. ال كوزى ءبۇتىن بىزدەر باسىنان تۇسەتىنبىز دە، سالىپ ۇرىپ اياعىنان بىراق شىعاتىنبىز. جاڭا باستاعان جاستارعا دا ورىن كوبىرەك تيەتىن. ءدال سول تۇستاعى جاس تالاپكەر رەتىندە اتىمىزدىڭ جۋرنالدىڭ ءبىر بۇرىشىنا جازىلعانىن ءبىز بۇگىنگى كۇندە دە ماقتانىشپەن ەسكە الامىز. الماس اعامىز ىلە جاقتاعى جاستاردان ءبىر توپتاما ۇيىمداستارعان ەكەن، اراسىنا بايقاماي ءبىز دە كىرىپ كەتىپپىز.  

جۋرنال جۇمىسىنىڭ ورگە باسۋى باس رەداكتوردىڭ ەڭبەكتەنۋى مەن ىزدەنىسىنىڭ تىكەلەي ناتيجەسى ەكەنىن ەسكەرسەك، سەرىك اعانىڭ باسىلىم ءۇشىن قانشا تەر توككەنىن ەشكىم ايتپاي بايقاپ الۋعا بولادى. ءارى بۇل، بىلگەن ادامعا، ءدال سولاي جۇمىس ىستەۋگە ءتيىستى دە كەزەڭ بولاتىن. نەگە دەسەڭىز، ساياسات قالپىنا كەلىپ، قاعىلعان-سوعىلعان قازاق قالامگەرلەرى جۇرەكسىنسە دە قولدارىنا قالامىن قايتا الىپ، قاۋىرت جازا باستاعان ءبىر قىزىق تۇس-تۇعىن. ولارعا جاقسى ورتا، اشىق الاڭ جاساپ بەرۋ سەرىك اعا سياقتى باسىلىم باسىندا وتىرعانداردىڭ باس تارتا الماس بورىشى ەدى. بۇل تۇرعىدا سەرىك اعا وزىنە ارتىلعان ءۇمىتتى ارتىعىمەن اقتادى. سونىڭ ارقاسىندا، سەرىك اعا سياقتى تاعى ءبىراز كوزى قاراقتى رەداكتورلاردىڭ ارقاسىندا قىتايداعى قازاق ادەبيەتى سول تۇستا جىلدام جەتىلدى. ارينە، سەرىك اعانىڭ ءوز شىعارماشىلىعى دا. اعامىز جايلى ورىنعا قونجيعان سوڭ تەك جۋرنال شىعارۋمەن عانا ەمەس، ولگەن ۋاقىتتىڭ ەسەسىن قايتارماق بولعان شىعار، شىعارماشىلىققا بىلەك سىبانا كىرىستى. شىنىن ايتۋ كەرەك، اعامىزدىڭ اتىنىڭ الىسقا كەتكەن كەزى دە سول تۇس بولدى. نە جازعانىن ءتۇسىنىپ جارىتپاساق تا، ايتەۋىر، اعامىزدىڭ ايدىك ەسىمى ۇزىن-سونار اقىندار ءتىزىمىنىڭ الدىنعى لەگىندە جۇرەتىن. «ءتۇسىنىپ جارىتپاساق تا» دەگەندە، اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك، سەرىك اعا بۇگىن عانا ەمەس، ارعى بەتتە دە «جاڭاشىل»، «تۇسىنىكسىز» اقىن رەتىندە ەرتە تانىلعان.

وسى ارادا توقتالا كەتەتىن ءبىر جاي، ارعى بەتتەگى قازاق ادەبيەتىندە ءبىر قىزىق ءۇردىس بار: جاڭالىق اتاۋلىنىڭ كوبى تارباعاتاي جاقتان كەلەدى. ءبارى دەسەم، باسقا ايماقتان كەلگەن باۋىرلار رەنجىپ قالار، كوبى دەيىن. ءيا، كوبى شاۋەشەك جاقتان كەلەتىن. 

تارباعاتاي جاقتان كەلەتىن جاڭالىقتى اۋەلى ومارعازى اعامىز باستاپتى. ول كەزدە ءبىز جوقپىز، 60 جىلداردىڭ باسى بولۋ كەرەك، «قىزىل اتپەن كەلەمىن»، «مەن ازياتپىن!» دەگەن سياقتى ءبىر توپ بيىك پوفوسقا تولى جالىندى ولەڭدەر جازىپ جاريالاعان ەكەن، سول ءسات قىپ-قىزىل داۋ باستالىپ جۇرە بەرىپتى. «بۇل – اق ولەڭ» دەپتى ءبىر بىلگىش. «جوق، بۇل – ولەڭ ەمەس!» دەپتى توڭكەرىستىك رۋحتاعى ءبىر بەلسەندى. «جوق، ۇلى قازان توڭكەرىسىنىڭ زەڭبىرەك ۇنىمەن بىزگە جەتكەن ماياكوۆسكيدىڭ تونيكالىق ولەڭى دەگەنىڭىز وسى بولادى» دەپتى كوپ وقىعان تاعى ءبىر بىلەرمەن. داۋ ارى قاراي سوزىلىپ كەتە بەرگەن. اياعىنىڭ نەمەن تىنعانىن ءبىز بىلمەيمىز. سونىڭ سوڭىنا الا تاعى ءبىر جاڭالىقتى تارباعاتاي جاقتان سەرىك اعا باستادى. بۇل جولعى تارتىس، شەت-جاعاسىن كورىپ قالدىق، اناۋ ايتقانداي كەسكىن، ءۇزىلدى-كەسىلدى بولعان جوق. ءسىرا، ادامداردىڭ توڭكەرىستىك رۋحى ءسال پاسەيىپ، بايسال تارتقان كەزى بولسا كەرەك، كۇڭكىل-سۇڭكىل دەڭگەيىندە عانا ءوربىدى. سوڭعى نۇكتەسىن سەرىك اعانىڭ زامانداسى قۇلمۇقان احمەت دەگەن اقىن قويدى. ءبىر جولعى ادەبيەت تالقى جينىنىنا ىلە جاقتان ول كىسى دە بارعان ەكەن، سوندا ايتىپتى دەيدى: «ءاي، جىگىتتەر، سەندەر اناۋ-مىناۋ دەيسىڭدەر، مەنشە، وسى  سەرىككە قاراعاندا ومارعازى مۇسىلمانداۋ» دەپ. تۇسىنىكتى دەگەنى عوي. سول ءسوز اڭىز بولىپ تاراپ كەتتى كەيىن. ەل اراسىندا ۇمىتىلماعان جاڭعىرىعى ءالى دە ايتىلادى. بىراق، سەرىك اعامىز سودان كەيىن دە اسا «مۇسىلمان» بولا قويعان جوق-اۋ دەيمىن. سول «مۇسىلمان» بولماعان كۇيىندە بەرگى بەتكە سەكىردى. 

تارباعاتايدىڭ جاڭاشىلدىعىن ارى جالعاعان كەلەسى كىسى – بۇگىنگى جيىننىڭ جۇرگىزۋشىسى بولىپ، بيشىك ءۇيىرىپ وتىرعان الماس اعامىز، اقمەتبەكۇلى. سەرىك اعامىز «تارباعاتايدى» ءبىراز جەرگە جەتكىزىپ تاستادى دا، تىزگىن-شىلبىردى جيىپ، ول كەزدە جاڭا تانىلا باستاعان جاس اقىن الماس اعامىزدىڭ قولىنا ۇستاتتى، ءوزى شىعارماشىلىققا ىعىسىپ، جۇمىستى الىستان باقىلاۋعا كوشتى. جارقىراي كورىنۋدىڭ كەزەگى ەندى الماس اعاما ءتيدى. «شاكىرت تاربيەلەسەڭ وسىلاي تاربيەلە» دەدى كىرپىك قاقپاي باعىپ وتىرعاندار. ايتسا ايتقانداي-اق، الماس اعامىز كەشىكپەي بۇرىنعىسىنان مۇلدە باسقا اۋەندە سىلتەي باستادى (جازا باستادى). «مىنانىڭ بەتىن تىرناساڭ، ارجاعىنان ولجاس شاعادى» دەدى بىرەۋلەر. ءبىر-ەكى جىلدى اراعا سالىپ تاعى ءبىر توپتاما جاريالاپ ەدى، «مىنانىڭ ءجۇز-شىرايىنان جۇمەكەندى شىرامىتىپ تۇرمىن» دەدى تاعى بىرەۋلەر. ەكى-ءۇش جىلدان سوڭ، ۇمىتپاسام اتى «ورمەكشىنىڭ سيراعى»، ءبىر داستان جازىپ ەدى، «ءاپ، بارەكەلدى، مىناۋ ەندى ۇستازىنىڭ ءدال ءوزى» دەدى بايقاعىشتار. ءبىز، اسا كوپ بىلمەيمىز عوي، كىمدى شىرامىتارمىزدى بىلمەي، دال بولدىق تا قالا بەردىك. الماس اعامىز سەرىك اعانىڭ ءىزىن الا بەرە بەرگى بەتكە قارعىدى. 

الماس اعامىزدان كەيىن تارباعاتايدان شىققان جاڭاشىل – زاقان، سەرىك اعانىڭ ءتول شاكىرتى – زاقان راقىش. مىڭگىرلەپ بىردەڭە ايتىپ جاتتاتىن. ەجىگىن ەرىنبەي وقىپ شىقساڭ، سوڭىندا عانا بىردەڭە ۇققانداي بولاتىنسىڭ. بىراق، وعان قايداعى ۋاقىت، كوبىندە ورتا جولدا ۇمىت قالاتىن. كەيىن نە بولعانىن بىلمەدىك، حابىرسىز قالدىق. 

تارباعاتايلىق جاڭاشىلداردىڭ تاعى بىرەۋى – ءبىزدىڭ ءلاززات. ءلاززات يگىسىن. ءلاززات ولەڭ جازا باستاعان تۇستا، ارى بەتتەگى قىز-كەلىنشەك اقىنداردىڭ جاپپاي ءلاززات بولىپ سىلتەگىنى ءالى ەستە. وتىرىك دەسەڭىزدەر، ايتىڭىزدار.

ءلاززاتتان كەيىن تارباعاتايدان شىققان جاڭاشىل – مۇرات شايماران بولدى. قازاق ولەڭىندە جوعالا باستاعان، اراسىندا باياعى شيراز بۇلبۇلى حوجا حافيز بار، باسقا دا شىعىستىق ۇلى شايىرلار بار، جۇعىستى بولعان اسقاق رومانتيكانى قايتا اكەلىپ سىيلادى. بۇگىندە، ۇلكەندەردى بىلمەيمىن، الماتىداعى جاستار ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن ۇزدىك اقىنداردىڭ ءبىرى. 

مۇراتتان كەيىن تارباعاتايدان شىققان جاڭاشىل جىگىت، ءداۋ دە بولسا، وسى ارداق، ارداق نۇرعازى. ارعى بەتتە بەلگىسىزدەۋ ەدى، الماتىعا كەلدى دە، مودەرنيزىمدى وزىنە ءبىرجولا جەكەشىلەندىرىپ الدى. مۇندا بار بۇرىنعى مودەرنيستەر شاڭ قاۋىپ دالادا قالدى.

شاۋەشەك جاقتان ودان كەيىن قانداي جاڭاشىلداردىڭ شىققانىن بىلمەدىك. شىقسا، سالەم ايتىڭىزدار، ماعان كەلىپ تىزىمدەلسىن. قۇداي بۇيىرسا، ەندى ون جىلدان كەيىن، سەرىك اعانىڭ توقسان جىلدىق تويىندا باياندامانى تاعى دا مەن جاساپ قالۋىم مۇمكىن. سوندا ءتىزىمنىڭ ءبىر جەرىنە ءىلىپ جىبەرەمىن... سالەم ايتىڭىزدار! 

مىنە، قادىرلى قاۋىم، وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، سەرىك اعا ارعى بەتتەگى قازاق ولەڭىندەگى جاڭاشىلداردىڭ باسىندا تۇردى. اعاسى از بولعانمەن، ىنىلەرى، ءىزباسارلارى كوپ. مەنشە، وسىنىڭ ءوزىن عانا ادەبيەتكە قوسقان ۇلكەن ۇلەس دەپ باعالاۋعا بولادى. سەبەبى، جاڭاشىلدىقتى، بەلگىلى ءبىر ماندە، كوشپەلى رۋح دەپ ەسەپتەسەك، ول، ارينە، ءوزىنىڭ ءومىر سۇرەتىن جەرىندە عانا وركەندەيدى. ۇلگى، ونەگە دەگەن كورىنگەن جەردە شاشىلىپ جاتقان كەرەكسىز تاس ەمەس.

الگىندە ايتتىق، سەرىك اعا «مۇسىلمان» بولماعان كۇيىندە بەرگى بەتكە قارعىدى دەپ. شاماسى، مۇندا كەلگەن سوڭ دا جارىتىپ «مۇسىلمان» بولعان جوق. ال، ەڭبەكتەنۋگە كەلسەك، بۇل جاعى، ەندى، قاپاسىز! ارعى بەتتە «ءومىر ويلارى»، «زارداپ»، «ەرىكتى ءسوز»، «جىلدار اراسىندا»، «بالا» قاتارلى ءار ءتۇرلى جانرداعى 5 كىتابى جارىق كورسە; مۇندا كەلگەن سوڭ، «تاس»، «جىلقى ىشىندە الا ءجۇر»، «كۇنشىعىس»، «سالماق تۇسكەندە» قاتارلى جىر جيناقتارىمەن قاتار، «جەر باسىپ جۇرگەندەر»  اتتى اڭگىمە، پيەسسالار جيناعىن جانە «جوق»، «جۇرەك تۇستان» اتتى روماندار جازىپ، جارىققا شىعاردى. ۇزىن سانى 12. از دۇنيە ەمەس. ءبىر اتتەگەن-ايى، وسى ەڭبەكتەردىڭ باعالانۋ جاعى ءسال كەمشىندەۋ ءتۇسىپ جاتىر. دەگەنمەن، اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە دە نەگىز جوق; اقىندار مەن سىنشىلار نازار اۋدارماعانىمەن، فيلوسوفتار مويىن بۇرىپتى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن، ناقتاپ ايتساق، 2010 جىلعى «قازاق ادەبيەتىنىڭ» №36 (3200) سانىندا اكادەميك عاريفوللا ەسىم ەكى-ءۇش اقىنمەن بىرگە سەرىك اعانىڭ ولەڭدەرىنە دە ىشكەرىلەي ەنىپ، جىڭىشكەلەي تالدادى. سوعان قاراعاندا، ساقا اقىنىمىز سىلدىراعان سۇلۋ ءسوز ەمەس، تەرەڭگە تارتقان باتپان وي قۋىپ ءجۇر-اۋ شاماسى. بايقاۋ كەرەك. 

بار-جوقتى تۇگەندەۋ بارىسىندا، سەرىك اعانىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت سىيلىعىنىڭ يەگەرى ەكەنىن جانە ەلگە كەلگەن سوڭ بىرنەشە رەتكى حالىقارالىق جىر ءمۇشايراسىندا توپ جارعانىن ايتپادىق. سەبەبى، مەن اقىن شىعارماشىلىعىن سولاردىڭ بارىنەن جوعارى قويام. بويىن بيىكتەتۋ ءۇشىن سول بولماشى نارسەلەردى كوپشىك ەتىپ قويعىم كەلمەدى. ال، «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 10 جىل» مەرەكەلىك مەدالى جايلى اڭگىمە باسقا. ويتكەنى، ول ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگى جانە ونىڭ ون جىلدىعى تۋرالى مەدال عوي. ايتپاي كەتۋ، ءسوز جوق، ابەس. 

اللانىڭ بەرگەن قۋاتىمەن سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كوتەرىلگەن سەرىك اعامىز بۇگىندە زەينەتكەر. شاۋەشەكتىڭ تۇسىنداعى باقتى بەكەتىنەن ارى قاراي كورىنبەيتىن شلانگ وتكىزىپ تاستاپ، قىتايدى تەسپەي سورىپ جاتىر. ەش ايىبى جوق، كەزىندە ەتكەن ەڭبەگىنىڭ، زايا كەتكەن ۋاقىتىنىڭ جانە كورگەن ازابىنىڭ وتەۋى. ال بەر جاقتان نە الاتىنىن بىلمەدىك. ايتايىق دەگەنىمىز، تۇرمىستا ەش قيىنشىلىق جوق. قۇدايدىڭ بەرگەن جاسىن جاساپ، ارى قاراي دا كەڭ كوسىلۋگە جاعداي بار. 

سەرىك اعا، جالپى، باقىتتى اقىن! ويتكەنى، ءبىر ولەڭىڭدە ءوزى:  

«كىم دە كىمنىڭ
تيە بەرمەس قارعىسى.
قاڭقۋ سوزگە
قارامايمىن.
مەن بۇگىن،
مەملەكەتىم، وكىمەتىم
بار كىسى!» دەپ جىرلاپتى!

راس ءسوز! ءسىز وتانى بار، باقىتتى ادام عانا ەمەس، «كىم كورىنگەننىڭ قارعىسى تيە بەرمەس» باقىتتى اقىنسىز، اعا. ەندەشە سول ازات وتانىڭىزدى جىرلاۋدان ەشۋاقىتتا جالىقپاڭىز... شارشاماڭىز!

سەرىك نۇعىمان

Abai.kz