قازىر ءبىر كەزدەرى كەڭەس وداعىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان قاي ەلگە كوز سالساڭىز دا بارلىعىندا ۇلتتىق ورلەۋ ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە ىرگەلەس رەسەيدىڭ ءجونى بولەك. بۇلار «باتىستىق دەموكراتيانى» باسى ءبۇتىن قابىلداماي، وزىندىك دەربەس جولعا ءتۇسىپ، ورىس ۇلتشىلدىعىن اسپەتتەۋگە كوشتى. وندا دا  پۋتين ايتقانداي «جاقسى ماعىناسىندا». سەبەبى  رەسەي وزىندەگى ەتنيكالىق ەرەكشەلىك پەن مەملەكەتتىڭ فەدەراتسيالىق قۇرىلىمىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇنداي باستامانىڭ اسىرەۇلتشىلدىققا (ۋلتراناتسيزم) ۇلاسىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋعا ءماجبۇر. قازىردىڭ وزىندە ۇلتشىلدارعا كورسەتىلگەن قولداۋدىڭ كۇشتىلىگىنەن رەسەيدە ۋلتراناتسيستىك باعىتتاعى كوپتەگەن قوزعالىس قالىپتاستى.

قازىر ءبىر كەزدەرى كەڭەس وداعىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان قاي ەلگە كوز سالساڭىز دا بارلىعىندا ۇلتتىق ورلەۋ ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە ىرگەلەس رەسەيدىڭ ءجونى بولەك. بۇلار «باتىستىق دەموكراتيانى» باسى ءبۇتىن قابىلداماي، وزىندىك دەربەس جولعا ءتۇسىپ، ورىس ۇلتشىلدىعىن اسپەتتەۋگە كوشتى. وندا دا  پۋتين ايتقانداي «جاقسى ماعىناسىندا». سەبەبى  رەسەي وزىندەگى ەتنيكالىق ەرەكشەلىك پەن مەملەكەتتىڭ فەدەراتسيالىق قۇرىلىمىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇنداي باستامانىڭ اسىرەۇلتشىلدىققا (ۋلتراناتسيزم) ۇلاسىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋعا ءماجبۇر. قازىردىڭ وزىندە ۇلتشىلدارعا كورسەتىلگەن قولداۋدىڭ كۇشتىلىگىنەن رەسەيدە ۋلتراناتسيستىك باعىتتاعى كوپتەگەن قوزعالىس قالىپتاستى.

سكينحەدتەر سولاردىڭ ءبىرى. الايدا كەيىنگى كەزدەرى ولاردىڭ ارەكەتىن باقىلاۋعا الىپ، باسبۇزارلارىن  بۇعاۋلاۋ ارقىلى ونداعى بيلىك ۇلتشىلدىقتىڭ مۇنداي ءتۇرىن قالامايتىنىن ءبىلدىردى. بۇل مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپتى. «رەسەي ورىستار ءۇشىن» دەپ ۇرانداتاتىن، امبيتسياسىنان ارىنى ويلاي المايتىن «تاقىرباستار» يمپەريادا وزدەرىنەن باسقا دا حالىقتاردىڭ تۇراتىنىن ۇعىنعىسى كەلمەيدى. ولاردىڭ مۇنداي ارەكەتى «ءبىرتۇتاس رەسەيدە» ۇلت ارازدىعىن قوزدىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ونىڭ ارتى ەندى ەس جيا باستاعان يمپەريا ىرگەسىنىڭ سوگىلۋىنە اكەلىپ سوعادى.  بۇل بيلىككە كەرەك ەمەس. وعان كەرەگى تەك ءاربىر ورىستىڭ ساناسىن دۇبارالىقتان تازالاپ، ونداعى يمپەريالىق مۇراتتى وياتۋ عانا. ۇلتتىق كەمباعالدىقتان (نەپولنوتسەننوست) ارىلىپ، ورىسقا ءجاي ورىس ەمەس، «ۇلى ورىس» ەكەنىن ۇقتىرۋ. باجايلاي قاراساق، قازىر رەسەي وسى تۇرعىداعى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ قالدى. قازاقستانداعى جاعداي بۇلارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى.   بىزدە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ءوز جەرىندە جاسىپ وتىر. ەڭ قۇرىعاندا، قالت-قۇلت ەتكەن ورىسقا قازاقشا ءتىل قاتىپ، قازاقشا جاۋاپ الا المايتىنىمىز جانىمىزعا باتادى. «نە پونيمايۋ» دەسە بولدى، ءتىلىمىز كەلمەسە دە ويىمىزداعىنى ورىسقا ورىسشا جەتكىزبەك بولىپ الەكتەنەمىز. وسىنداي كەمباعالدىق قازاق بالاسىن كۇندە جاسىتادى. ەڭ وكىنىشتىسى، ءوز ەلىمىزدە تۇرىپ وزگەدەن قازاقشا جاۋاپ بەرۋدى تالاپ ەتە المايتىن شاراسىزدىققا ەتىمىز ۇيرەنىپ بارادى. ياعني ۇلت، ءبىر كەزدەرى توزە المايتىن، كونە المايتىن نارسەلەرگە كونگىش بولىپ كەتتى. وسىنىڭ اسەرىنەن ۇلتىمىزدىڭ بويىندا «نەمقۇرايلىلىق» دەپ اتالاتىن ءوز تاعدىرىنا جاۋاپسىز قارايتىن جامان قاسيەتتەر قالىپتاسىپ بارادى. ءبىر كەزدەرى «باسىنان ءسوز اسىرمايتىن» قازاق بالاسى «باسىن اراشالاپ قالۋدى» ابىروي كورەتىن كۇيگە ءتۇستى. ۇلتتى مۇنداي توقىراۋدان الىپ شىعىپ، قازاقتىڭ ءورشىل رۋحىن وياتاتىن ءبىر عانا جول بار، ول- ۇلتشىل ازاماتتارعا رەسەيدەگىدەي جان-جاقتى قولداۋ ءبىلدىرىپ، مەملەكەتتە «قازاقىلاندىرۋ» پروتسەسىن باستاۋ. تەك وسىنداي قاداممەن عانا رەسپۋبليكاداعى كوپ دياسپورانىڭ ءبىرى بولۋعا «كونىپ» قالعان ۇلتتىق رۋحقا قايتا سەرپىن بەرە الامىز.  ۇلتتىق مۇددەنى تۇگەندەۋگە قازىردەن باستاپ كىرىسۋىمىز كەرەك. وسىلاي ەتسەك قانا الداعى ون جىلدىقتا بيلىك باسىنا كەلەتىن كەلەسى تولقىننىڭ بويىنا ازدا بولسا  ۇلتجاندىلىقتىڭ ۇرىعىن سەبەر ەدىك.

الايدا،  تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل تولسا دا مەملەكەتتىك تۇرعىدا ءالى ۇلتتى ۇيىستىرۋعا باعىتتالعان شارالار قولعا الىنباي وتىر. كەز-كەلگەن ەلدىگىن ساقتاۋدى كوزدەگەن مەملەكەت الدىمەن ۇلتتىق (يدەنتيچنوست) بىرتەكتىلىگىن قالىپتاستىرۋعا ۇمتىلادى. مۇنى الەمدىك تاجىريبەدەن بايقاۋعا بولادى. مەملەكەت ىشىندەگى ۇساق ەتنيكالىق توپتار مەن دياسپورالاردى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ اياسىنا بىرىكتىرىپ، ۇلىستان ىنتىماعى كۇشتى پاتشالىق جاساۋعا ۇمتىلۋ ادامزات تاريحىندا ەجەلدەن بار قۇبىلىس.  قازاقتىڭ «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەگەن ناقىلى دا باستاپقىدا ەلدىڭ تۇتاستىعىن ويلاعاننان تۋعان بولاتىن. قازاقستانداعى قازىرگى جاعداي بۇلارعا مۇلدە كەرەعار باعىتتا دامۋدا. ماسەلەن بىزدە ۇلتتى (قازاقستاندىقتاردى) بىرىكتىرۋگە ەمەس، ءوزارا جىكتەۋگە باعىتتالعان ساياسات جۇرگىزىلەدى. ۇلتتىق مۇددە مەن ۇلتتىق ساياساتتىڭ قىر-سىرىنان حابارى جوق شولاق بەلسەندى-شەنەۋنىكتەردىڭ ارەكەتى ەرىكسىز وسىنداي ويعا جەتەلەيدى.  مىنبەردەن ءسوز باستاپ، كوسەمسىپ جۇرگەن كوكەلەرىمىزدىڭ اۋىزىنان «قازاقستاندا جۇزدەن استام ۇلت» تۇرادى دەگەندى ەستىگەندە، ولاردىڭ كەيدە نە سويلەپ تۇرعانىنا ءمان بەرۋگە ۋاقىتى جەتپەي ما دەگەن ويدا قالاسىڭ. سەبەبى مەملەكەت حالقىن بۇلايشا ۇلتىنا قاراي ءبولۋ – بۇلىكشىلدىكتىڭ قازىرگى تىلمەن ايتساق. ەكسترەميزمنىڭ ناعىز ءوزى. جىكتەلۋ ەشقاشان جاقسىلىققا اپارمايدى. ال بۇلاي ءسوز ساپتاۋ ساياسي قاتەلىك. سەبەبى، قازاقستان جۇزدەگەن ۇلت تۇراتىن فەدەراتسيا، يا بولماسا قۇراما شتاتتار ەمەس، ۋنيتارلىق مەملەكەت. ءبىزدىڭ قۇرامىمىزدا رەسەيدەگىدەي اۆتونوميالار جوق. ءبىز مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت قازاق دەگەن  ءبىر عانا حالىق تۇراتىن ءبىرتۇتاس مەملەكەتپىز. سوندىقتان ەلىمىزدى مەكەندەگەن ورىس، تاتار، تۇرىكتەردى «ورىس حالقى»، «تاتار حالقى»، «تۇرىك حالقى» دەپ ەمەس، ەلىمىزدەگى ەتنيكالىق توپتار دەپ اتاعانىمىز ءجون. ماسەلەن ورىس حالقى رەسەيدە تۇرادى. قازاقستانداعىلارى دياسپورالار. ءبىر حالىق قاتارىنان ەكى مەملەكەتتە ءومىر سۇرە المايدى. كەيدە قازاقستاندىق ۇلت نەمەسە قازاقستانداعى حالىقتار دەپ سويلەۋگە قۇمارلاردىڭ ءسوز ساپتاسىنان امەريكا نەمەسە رەسەيگە ەلىكتەگىسى كەلەتىندىك اڭعارىلادى.  ەگەر وسى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە كوز سالساڭىز، بۇلار دا ەشقاشان وزدەرىن ۇلتىنا قاراي جىكتەمەيدى. كەرىسىنشە، امەريكالىق ۇلت دەگەن اتاۋعا ۇيىسۋعا تىرىسادى. ساياساتتارى دا بولىنۋگە ەمەس، بىرىگۋگە باعىتتالعان.  فەدەراتسيا بولعانىمەن، رەسەيدە ۇلتتىق بىرىڭعايلىققا ۇمتىلادى، قۇرامىنداعى مەملەكەتتەردى ورىستاندىرۋعا تالپىناتىنى دا وسى يمپەريا ىرگەسىنىڭ سوگىلمەۋىن ويلاۋدان تۋعان امال.

بىزدەگى اتالعان كەمشىلىكتەر ءاۋ باستا بيلىككە ۋىزىنا جارىماعان ءدۇبارا شەنەۋنىكتەردى وتىرعىزۋدان باستالدى. ايتپەسە قازاق مەملەكەتىنىڭ بابالار سالىپ كەتكەن ءوز جولى بار بولاتىن. ءبىز ورتالىق ازياداعى الاش جۇرتىنا ءجون سىلتەيتىن مەملەكەت بولۋعا ءتيىس ەدىك. قازاق تاريحىنىڭ ءون بويىنا كوز جىبەرسەڭىز، قاسىمنان باستاپ ابىلايعا دەيىنگە حاندار تەك قازاق ەلىنىڭ عانا ەمەس، الاش جۇرتىنىڭ قامىن ويلاعان. ءبىز الدىمەن ورىسشا ويلاپ، سوسىن قازاقشا سويلەۋگە تىرىساتىن، ءداستۇردىڭ وزىعى مەن توزىعىن سارالاي المايتىن ءدۇبارا شەنەۋنىكتەردىڭ ارقاسىندا وسى ۇلى مۇراتتان، ۇلى ميسسيادان كوز جازىپ قالدىق. ال جوعالعاندى جونگە كەلتىرۋ قاشاندا قيىن.

«اباي-اقپارات»