«تۋمەن»

ابيتۋريەنتتىك ابىر-سابىر كەزەڭدە ونى تەك الىستان عانا كورىپ ءجۇردىم. ەستۋىمشە، «تۋمەن» دەگەن لاقاپ اتىمەن الماتىداي الىپ شاھارعا اتاعى ايگىلى اتامانداردىڭ ءبىرى كورىنەدى.

ادەپكە باي، تالعامعا ساي، بويلارى سۇڭعاق، سىرلارى جۇمباق قالالىق بەس-التى قىز بەن جىگىت جۋرفاكقا تۇسۋشىلەردىڭ «اتا سالتىمەن» اساۋ ارماندارىن اۋىزدىقتاي الماي، الاسۇرىپ جۇرەتىن قيالي قاسقالار توبىرىنان بويلارىن وقشاۋ ۇستاپ، ۇنەمى مادەنيەتتى مانەرمەن ءوزارا كۇبىرلەسىپ قانا تۇراتىن.

وسىناۋ ماڭعاز توپتىڭ ىشىندە موينىنا ەركىن ىلە سالعان قىلداي قارا گالستۋگى ءساندى ۇلگىدەگى اق جىبەك جەيدەسى مەن قارا شالبارىنا ۇيلەسىپ تۇراتىن ورتا بويلى جۇقالتاڭ جىگىت جارقىراپ كوزگە تۇسەر ەدى. قاتارىنان ەرەكشەلەنە، ورتاسىنىڭ سەركەسى بولىپ، تەمەكىسىنىڭ ءتۇتىنىن بۋناقتاي بۋداقتاتىپ تۇرىسى دا بولەك. اققۇبا وڭىنە تولقىندى قارا شاشى مەن جىڭىشكە مۇرتى كەلىسكەن پوشىمىن العاش كورگەندە بىردەن سوۆەتتىك ەكراننىڭ سەرىسى لەونيد فيلاتوۆقا ۇقساتقانمىن. بويىندا البىرتتىقتان گورى اقىل باسىم ەكەنى بايقالادى. داۋىسى دا زور ءوزىنىڭ. كۇندەي كۇركىرەگەن باس-باريتونى تارامىستاي تۇرقىنىڭ قاي تۇسىنا تۇنىپ تۇرعانىن ءبىر قۇداي بىلەدى.

بۇل قاسقانىڭ كىم ەكەنىن اي بويعى الاشاپقىن ارتتا قالىپ، ستۋدەنت اتانعانىمىزدى ەستىپ، الاقايلاسقان كۇنى عانا ءبىلىپ، قايران قالعانمىن. بۇل 1988 جىلدىڭ 3 تامىزى بولاتىن.

ءدال سول كۇنى ات شاپتىرىم اۋديتورياعا شاتتانا اياق باسقان بارشامىزدى قۇتتىقتاعان دەكاننىڭ ورىنباسارى ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ اعامىز قازىر عانا قاتارى كىرپىشتەي قالانعان كۋرسىمىزدىڭ ەرەكشە كۋرس ەكەنىن ايرىقشا اتاپ ءوتىپ ەدى. ولاي بولاتىنى – وسى فاكۋلتەتتەن 15-20 جىل بۇرىن قانات قاعىپ ۇشىپ، بۇگىندە قازاق ادەبيەتىنە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن قارىمدى قالامگەرگە اينالعان بىرنەشە ازاماتتىڭ بالالارى بىزبەن بىرگە وقۋعا ءتۇسىپتى.

سولاردىڭ ءبىرى – جۋرفاكتىڭ 1968 جىلعى تۇلەگى، جازۋشى جاقسىلىق تۇمەنباەۆتىڭ ۇلى، ءوزىم سىرتتاي عانا «تۋمەن» دەپ تانىپ جۇرگەن مۇرتتى مىقتى تۇمەنباەۆ مۇحتار بولىپ شىقتى.

بالكىم، بىلەتىندەر بىلگەن دە شىعار، ال مەن ءۇشىن قازاقى اۋىلدىڭ قاراپايىم قالپىن كوسىلتە سيپاتتايتىن كوركەم شىعارمالارىمەن بالا كەزىمنەن تانىس قالامگەردىڭ بالاسىمەن ءبىر اي بويى ءبىر ەسىكتەن كىرىپ-شىعىپ جۇرگەنىمدى بىلگەنىم – سول كۇنگى ەڭ جويقىن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى بولعان.

وقۋعا تۇسكەن قۋانىشىممەن قوسا، ەلگە بارعاندا كۋرستا كىمدەرمەن بىرگە وقيتىنىمدى ايتىپ ماقتاناتىن تاعى ءبىر تاقىرىپ تابىلىپ، ماسايرادىم دا قالدىم. ءدال سول ساتتە وسى ءبىر كورىنىس ماعان قارا شاڭىراقتىڭ ىرگەسىنە قارلىعاشتاردىڭ ەرتە كەزدە سالىپ كەتكەن ەسكى ۇياسىنا كوپ جىلدار وتكەن سوڭ سول قۇستاردىڭ بالاپاندارى ورالىپ جاتقانداي جىلى اسەر قالدىرىپ ەدى.

وسىلايشا، تۋمەن-مۇحتارمەن اراعا ەكى اي سالىپ، العاشقى «سەلحوزكادان» ورالعان سوڭ عانا دەكاناتتىڭ الدىنداعى تار دالىزدە تانىسقانىم ەسىمدە. بىراق، بەس جىل بويى ءبىر اۋديتوريادا ءبىلىم جارىستىرساق تا، بوكس ۇيىرمەسىندە بىرگە قولعاپ قاعىستىرساق تا، سول كەزدەگى تالعامدىق تالابىمىزعا ءوزارا ساي كەلمەدىك پە، الدە ءبىر-ءبىرىمىزدى وتە جاقىن بىلمەدىك پە، ايتەۋىر ستۋدەنتتىك جىلداردا توننىڭ ىشكى باۋىنداي بولعانىمىز شامالى.

الايدا، ونىڭ اتاقتى 5-جاتاقحاناعا اندا-ساندا اتىنىڭ باسىن تىرەپ كەتەتىنى كۋرستاس قۇرداستار ءۇشىن دۋ-دۋمان مەرەكە بولىپ جاتاتىن. ءتىپتى، كۇندە كورىپ جۇرەتىن قۇربىلاردان قادىرى قاشا باستاعان كەيبىر قۋلار مۇحاڭدى قۇرمەتتى قوناق رەتىندە ەرتىپ بارىپ، قىزداردىڭ قولىنان ءشاي ءىشۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ قالاتىندارىن ايتىپ، ونىڭ جاتاققا ءجيى كەلىپ تۇرۋىن وتىنگەن ەكەن دەگەن دە اڭىز بار.

ۋنيۆەرسيتەتتەن كەيىنگى جىلدارداعى ءبىردى-ەكىلى كەزدەسۋلەردەن باستالعان بىلىستىگىمىزبەن ءبىر-بىرىمىزگە «بارلاۋعا بىرگە بارا الاتىندىعىمىزدى» بايقاتقان بولارمىز، بالكىم. الدە بىزگە دەيىن قۇربى بولعان كۋرستاس كەلىنشەكتەرىمىزدىڭ دە اسەرى بولدى ما، ايتەۋىر وسى ارالاس-قۇرالاستىعىمىز بىرتە-بىرتە جولداستىققا، ال جولداستىعىمىز جىلداردىڭ سىناعىنان وتكەن دوستىققا ۇلاسقانىن ءوزىمىز دە بايقاماي قالعانبىز.

ساتسىزدىك پەن سىناق

بۇل دۇنياداعى پەندە دەگەن مىقتىنىڭ باردى «بار» دەپ، جوقتى «جوق» دەپ بىلۋگە ءتيىس جۇپ-جۇمىر باسى كەيدە ءاپ-ادەمى اقىلىنان جاڭىلىپ، جوقتى دا «بار» ەكەن دەپ ويلاپ قوياتىن پەندەشىلىگى بار ەمەس پە. انىعىن ارتىنان ءبىلىپ، «استاپراللا» دەپ جاتاتىنى جانە بار.

ايتپەسە ابيتۋريەنت شاقتا ماڭعاز توپتاعى «تاكاپپارلار» دەپ، سىرتتاي تەرىس تون ءپىشىپ قويعان مىقتىلارىمىز ءبىز ويلاعانداي وركوكىرەك ەمەس، كەرىسىنشە، بىزدەي قيالي قاسقالارمەن قۇربىلاسىپ كەتۋدى جاندارى قالاسا دا، جاقىنداسۋدىڭ جولىن تاپپاي، دالباسالاپ تۇرعان تاپ وزىمىزدەي بەيكۇنا كوگەنكوزدەر ەكەنىن قايدان ءبىلىپپىز.

اۋەلى وسى مۇحتاردى دا العاشقىدا اتاعى التى الاشقا ايان قالامگەر، قازتاگ اتتى ۇكىمەتتىك اقپارات اگەنتتىگىندە جوعارى قىزمەتتە بولعان، رەسپۋبليكالىق بەلدى ءبىر باسىلىمعا باسشىلىق ەتەتىن اكەسىنىڭ ارقاسىندا وقۋعا ءتۇسىپ وتىرعان «ماجوريك» بولار دەپ توپشىلاعانىمىز دا سول پەنداۋي وپاسىز ويدىڭ جەكسۇرىن جەمىسى بولاتىن. الايدا، ول تاپ ءبىز ويلاعانداي وڭباعان بولسا، بۇدان ءبىر جىل بۇرىن-اق ستۋدەنت اتاناتىن مۇمكىندىگى بولعانىن قايدان بىلەيىك.

وتكەن جىلى مەكتەپتى بىتىرە سالا، بىلىمىنە سەنىپ، جالىنداتىپ جۋرفاكقا جەتكەن جاس ورەندى قاباعى قاتال كوميسسيا «شىعارما» دەيتىن سىناقتان «شالقاسىنان ءتۇسىرىپتى». سوندا مىنەزى مۇزداي باتىرىڭ اكەنىڭ كومەگىنە جۇگىنبەك تۇگىل، سونىڭ الدىندا عانا ءدال وسى تاقىرىپتا جازعان شىعارماسىمەن رەسپۋبليكالىق وليمپيادادا ءبىرىنشى ورىن العانىن ارگۋمەنت قىلىپ العا تارتۋدى دا قاجەت دەپ ساناماستان، ەشكىمگە جالىنىپ-جالپايماستان، قايقايىپ كەتىپ وتىرعانىن كەيىن بىلدىك قوي. تامىر-تانىستىق دەگەننىڭ قۇدىرەتىن بىردەن-اق ەسكە سالعان سىبىر-كۇبىردى دە كەرەك قىلماپتى قاسقاڭ..

ارينە، اكە بولسا ءوز مۇمكىندىگىنىڭ قۇدىرەتىن ەشقانداي سىبىر-كۇبىرسىز-اق جاقسى بىلەتىن. دەگەنمەن، ول وسى «مۇمكىندىكپەن» ءوز بيىگىنەن ءبىر-اق ساتتە تومەندەيتىنىن، ەڭ وكىنىشتىسى – جاس سانانىڭ قالىپتاسۋىنا قيسىنسىز قيانات جاسايتىنىن دا جاقسى ءبىلدى.

العاشقى تالپىنىسى ساتسىزدەۋ شىققان ۇلىنىڭ باسقان قادامىن سىرتتاي عانا باقىلاپ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋىنا كەدەرگى بولماعان اكەنىڭ ءدال سول ساتتە ارەكەتسىز قالۋى ەرلىككە پارا-پار ەدى. كەرىسىنشە، «قۇلاعانىنا» قاپا بولماي، سوققىنى لايىقتى كوتەرە بىلگەنىنە ريزا بولعان. قايسار ۇل دا ءوزىنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىن ۇشتاي تۇسكەن.

توق ەتەرى، قانشاما قايشىلىقتى بولسا دا، ءدال وسى سىناق ابىروي مەن ادالدىقتى جالعان نامىستان جوعارى قويا بىلگەن اكە مەن اكە كورگەن ۇلدىڭ شىن مانىندەگى عالامات جەڭىسى بولاتىن.

شومەكەي قالاي شىنىقتى

قيىندىقپەن قاسارىسا بىلەتىن شومەكەيدىڭ قايمىقپاس ۇرپاقتارى ءۇشىن جەڭىسكە جەتكىزەر تاباندىلىق تۋرالى تۇسىنىكتىڭ ءتۇبىرى تەرەڭدە جاتقان.

قازاقىلىقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان قىزىلوردادان كەزىندە الماتىداعى ۇلكەن ادەبي ورتانى اڭساپ جەتكەن اكەسى تۇرمىستىڭ تالاي تاۋقىمەتىن تارتىپ ۇلگەرسە دە، ەڭ الدىمەن بالالارىنىڭ قازاق تىلىندە وقىپ، قازاقى تاربيە الۋىنا باسا ءمان بەرىپ، قالاداعى سول كەزدەگى جالعىز عانا قازاق مەكتەبىنە ورنالاستىرۋعا بار كۇشىن سالعان.

سودان قالانىڭ قيىر شەتىندەگى «وجەت» اتتى مەكەندەگى جالدامالى جاداعاي باسپانادان تاڭ اتپاستان الىپ شىعاتىن باستاۋىشتاعى ۇيقىلى-وياۋ باتىرلارىن بىرنەشە اۆتوبۋسقا اۋىسىپ ءمىنىپ ءجۇرىپ، ورتالىقتاعى مەكتەپكە تاسيتىن. ودان ءارى جۇگىرە باسىپ، ساعات توعىزدا باستالاتىن جۇمىسقا ۇلگەرۋى كەرەك. ال تۇسكى ۇزىلىسكە شىعا سالا، تاماقتانۋدىڭ ورنىنا، تۇپ-تۋرا تاڭعى اۋرە-سارساڭمەن ولاردى ۇيگە جەتكىزىپ سالىپ، كەرى قاراي، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جالعاساتىن جۇمىسىنا جونەلەتىن.

بالكىم، تىنىمسىز تىرلىككە مويىماعان اكەنىڭ وزدەرى ءۇشىن شارق ۇرىپ جۇرگەنىن بالا جۇرەگىمەن تۇيسىنگەن بالاپانداردىڭ العان اتا تاربيەسىنىڭ باستاۋى دا وسى بولعان شىعار.

جاندى جەيتىن وسى جانتالاس تەك جازعى كانيكۋلدا عانا تىنىم تاۋىپ، قوس قۇلىنشاقتىڭ ىستىق قۇمعا تاباندارىن قاقتاپ قايتۋ ءۇشىن ارالعا اتتانۋىمەن اياقتالاتىن. تاس قالانىڭ قىزىل-جاسىل قىزىعىنان قاعىپ، جۇگەرمەكتەرىن جىل سايىن الىس ارالداعى اۋىلعا جىبەرەتىنى اكە ءۇشىن تامىرىنىڭ تۋعان توپىراقتان اجىراپ قالماۋىنىڭ قامى بولسا، ونىڭ جولىن جالعاۋشى ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ جۋرناليستىك تالانتى تاپ وسى اۋىل توپىراعىنىڭ ليريكاسىنان تامىرلانعان-تۇعىن.

ءيا، ءيا، بالاسىنىڭ قالام ۇستاۋعا دەگەن قابىلەتىن كىشكەنە كەزىنەن بايقاپ، جازۋ ونەرى جايلى جالپى تۇسىنىك بەرىپ جۇرەتىن اكە بىردە كانيكۋلدان كەلىپ، اۋىلدا ەستىگەن ءبىر ءاندى ىڭىلداپ جۇرگەن وعان وسى ءان جايلى ويىن ماقالا قىلىپ جازىپ كورۋگە ۇسىنىس جاساعان ەكەن. ول جازعان. ويىندا ويقاستاپ جۇرگەن ورامداردىڭ اق قاعازعا تۇسكەن ورنەگى وزىنە دە ەرەكشە اسەر ەتكەن بولار. جۋرناليستيكاعا جاقىندىق تا وسى جازبادان باستالىپتى.

ايتسە دە، بۇل بالانىڭ و باستاعى قيالى  كينورەجيسسەر بولۋ ەدى. بىراق، كينوونەردىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىنىن دراماتۋرگيانى جاعالاعان جۋرناليست كەز-كەلگەن ۋاقىتتا رەجيسسەر بولىپ كەتە الاتىنىن، ال مىقتى دەگەن رەجيسسەردىڭ ءوزى جازۋ ونەرىن مەڭگەرىپ، جۋرناليست بولىپ كەتۋى نەعايبىل ەكەنىن ۇقتىرعان اكە بولاتىن. بارا-بارا جۋرناليستيكا دەگەن ماماندىقتىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىقتىرىپ، جازبالاردىڭ جانر اتتى جەتى اتاسىن بىلۋگە دەيىن جەتەلەپتى.

قالاي بولعاندا دا، وسى ءبىر قاراپايىم عانا ەرەجەمەن بولار بالاسىنا اقىلشى اتا عانا ەمەس، ۇلاعاتتى ۇستاز دا بولا بىلگەن اكەنىڭ قاتەلەسپەگەنىن، قاتەلەسپەك تۇرماق، تالابىنىڭ تىنىسىن تارلان تامىرشىداي تاپ باسقانىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ ەدى.

ال العاشقى جىلى وقۋعا تۇسە الماي قالعان جاس جىگىتتىڭ جىگەرىن جاسىتپاعان دا – اتا تاربيەسىنەن قالىپتاسقان بەرىك ۇستانىم، ءوز كۇشىنە دەگەن نىق سەنىم بولاتىن.

كوپ ويلانىپ جاتپاستان، بىردەن جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەن. نەگىزى، جۇمىس ىستەپ، ءوز كۇشىمەن اقشا تابۋعا مەكتەپ جاسىنان-اق ماشىقتانعان ول كوكتەم مەرەكەسىنىڭ قارساڭىندا تەمىر جول قويماسىندا جۇك ءتۇسىرىپ، اۋىر دا بولسا ادال ەڭبەگىمەن تاپقان تيىنىنا ساتىپ العان سىيلىعىمەن اناسىن قۋانتىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان ەكەن.

بىزبەن بىرگە ابيتۋريەنت بولعانعا دەيىنگى ءبىر جىل ىشىندە «ماجوريك» دەپ ويلاعان مۇحتارىمىز ءبىر ەمەس، بىردەن ءۇش جۇمىسقا قاتار جەگىلىپ جۇرگەنىن بۇل كۇندە بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. ونداعى ماقساتى وسى جىلى اعاسى مۇحيت اسكەر قاتارىنا الىنىپ، قارىنداسى گۇلسايا ءالى مەكتەپ جاسىندا بولعاندىقتان، اتا-اناسىنا ءوزىنىڭ ەر جەتىپ، ەسەيگەندىگىن تانىتىپ، شاما-شارقىنشا قولقانات بولۋ ەدى.

شاما-شارقىنشا دەيمىن-اۋ، سول شاقتا قالانىڭ ءار قيىرىنا قۇستاي ۇشىپ بارىپ، تۇسكە دەيىن كازگۋ-ءدىڭ حيميا فاكۋلتەتىندە لابورانت، تۇستەن كەيىن بىرنەشە قويىلىم قاتار ءجۇرىپ جاتقان ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا ساحنا قۇراستىرۋشى، كەشكە قاراي قالالىق №4 مەكتەپ-ينتەرناتتا بىلدەي ءبىر تۇنگى تاربيەشى بولىپ، جان ۇشىرا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن تاستۇلەكتىڭ جالپى تابىسى اكەسىنىڭ جالاقىسىنا جەتىپ جىعىلاتىن.

تالاپتىڭ ءمىنىپ تۇلپارىن...

العاشقى كۋرستاردا ماماندىقتىڭ بازالىق نەگىزىن ەل قاتارلى قاربىتقان سوڭ، ودان ءارى قۇرعاق تەوريامەن عانا «تاماقتانا» بەرۋگە تابەتى بولماعان مۇحاڭ، قۇنارلى تاجىريبەگە ستۋدەنتتىك كەزدەن-اق اۋىز سالعان. ايتسە دە، اكە ايتقان ەرەجە بىردەن-اق ىسكە قوسىلىپ، ترانفورماتسيالىق قۇبىلىس ونىڭ ەڭبەك جولىنىڭ باستاۋىندا-اق ورىن الىپ ەدى.

باستاپقىدا بالالىق قيالى تىنىشتىق بەرمەگەن بۇل بالەكەت ءبارىبىر ءوز دەگەنىنەن وڭايلىقپەن قايتا قويمايتىن قىرسىق مىنەزىمەن ءۇشىنشى كۋرستا ءجۇرىپ-اق، «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسىنا رەجيسسەردىڭ اسسيستەنتى بولىپ جۇمىسقا ورنالاسىپ العان بولاتىن.

وسىلايشا، ءبىر جىل جۇرگەن سوڭ، رەجيسسەردىڭ «نانى» نەدەن جاسالاتىنىن بىلە باستادى ما، الدە، ايتىلعان اقىل ميىنا كىرە باستادى ما، ايتەۋىر، جۇمىسىن وسى ارناداعى «تاڭشولپان» باعدارلاماسىنىڭ جۋرناليست-جۇرگىزۋشىلىگىنە الماستىرىپ، وقىپ جاتقان ماماندىعىنا قاراي ويىسقان. وسىندا ەكى جىلداي ىستەپ، تاجىريبەسىن از-كەم تولىقتىرىپ الىپ، سول تۇستا جاڭادان اشىلعان «حابار» اگەنتتىگىنىڭ مادەني جاڭالىقتارىنا جاڭاشا جان بىتىرگەن جاپ-جاڭا رەداكتسياعا جاپ-جاس باس رەداكتور بولىپ بارا قالدى.

ەڭبەكقورلىعىمەن تانىلعان ەلگەزەك جاس مامانعا قاي ۇجىم كوزىن سالمايدى؟ دەگەنمەن، وزگەلەر كوز سالىپ بولعانشا، كابمين بىردەن ءسوز سالعان. كوپ ۇزاماي، ۇلكەن ۇيدەن تۇسكەن ۇسىنىسپەن مۇحاڭ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ كونسۋلتانتى بولىپ تاعايىندالىپ، وتپەلى دەيتىن كۇردەلى كەزەڭدە جۇمىس اتقارعان ۇكىمەتتىڭ قىرۋار شەشىمدەرىنىڭ كۋاسى بولدى.

«Gala TV» پروديۋسەرلىك ستۋدياسى. كەزىندە رەسپۋبليكالىق بەلدى تەلەارنالاردىڭ كوپشىلىگىن تۇششىمدى تەلەجوبالارمەن قامتاماسىز ەتىپ تۇرعان ايگىلى جۋرناليست گالينا كۇزەمباەۆا باسقارعان وسىناۋ شىعارماشىلىق ورتادا ەڭبەك ەتكەن جىلدارى مۇحتاردىڭ اساۋ ارناسىنىڭ اعىل-تەگىل اشىلىپ، شىڭ شالعىسى وندىرتە شاۋىپ، تاجىريبە قورجىنىن قومپيتقان كەزەڭى بولدى دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار. «نەپ»، «20-30»، «ىسكە ءسات»، «دەلۋ ۆرەميا» سياقتى باعدارلامالاردىڭ جانە بىرقاتار دەرەكتى فيلمدەر تسيكلىنىڭ اۆتورى جانە ەكى تىلدە ەركىن سويلەيتىن جۇرگىزۋشىسى رەتىندە قوعامداعى ەڭ وزەكتى ساياسي-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى تۇراقتى دا تىڭعىلىقتى كوتەرىپ، كاسىبي دەڭگەيىنىڭ تولىسا تۇسكەنى دە وسى كەز.

ۇنەمى ىزدەنىس پەن تىنىمسىز تىرلىك جاس ءجۋرناليستى العا جەتەلەي بەردى. توقتاپ قالماي، تالاپ-تۇلپارىن تاعالاپ، بۋىنىن بەكىتە تۇسكەن ول بۇدان ءارى كتك، نتك سىندى كوممەرتسيالىق تەلەارنالاردىڭ الامانىنا دا قوسىلىپ، بۋىرقانعان بۋراداي بابىن بايقاتقان بولاتىن.

دەگەنمەن، «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەمەي مە. بالكىم، ەڭبەكپەن ىسىلىپ، قيىندىقتان مويىمايتىن وعلان ءوزىن دە سىناپ كورمەكشى بولعان شىعار. ايتەۋىر ناعىز بابىنا كەلگەن، دەر شاعىندا جۋرناليستيكا اتتى ارقىراعان ارعىماعىنان قارعىپ ءتۇسىپ، ۋاقىت تالابىنا ساي وزگە سالانىڭ كاسىبىن دوڭگەلەتىپ اكەتۋگە بەلىن بەكەم بۋدى.

ءسويتىپ، ءدال جاڭا عاسىر باستاۋ الاتىن جىلى بەيتانىس سالاعا «باسپەن سەكىردى» دە كەتتى. سودان تابانى كۇرەكتەي جەتى جىل بويى الىپ شاھارداعى جەر قوزعالسا قوزعالمايتىن مۇلىكتىڭ قىم-قيعاش «قوزعالىسىنان» قايناپ جاتاتىن قارا قازان ىسپەتتى «الماتى جىلجىمايتىن مۇلىك» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ بەلدى دە بەدەلدى باسشىسى بولعان ول وسى سالادا قوردالانىپ قالعان تالاي ءتۇبىرلى ماسەلەنىڭ تۇبەگەيلى شەشىلۋىنە مۇرىندىق بولعانى انىق.

وسىلايشا باستاپقىدا كاسىپ اۋىستىرۋدىڭ كەلەشەگىنە كۇمان كەلتىرگەن قىرت سوزگە دە، سىناي قاراعان سىرت كوزگە دە دارىندى ادام بارلىق جاعىنان دارىندى بولاتىندىعىن دالەلدەپ بەرگەن بولاتىن. دەگەنمەن، جازۋدىڭ، جالپى ونەر اتاۋلىنىڭ اتادان بالاعا ميراس بولىپ بەرىلمەيتىنىنە ءوز باسى سەنىمدى بولسا دا، وسى جىلدار ىشىندە جانىن مازالاپ جۇرگەن الدەقانداي ىشكى بۇلقىنىسپەن، ءوز الەمىنە دەگەن ۇمتىلىسپەن اكە اماناتىنا عانا ەمەس، جۇرەگىمەن تاڭداعان ماماندىعىنا ادالدىعىن تانىتىپ، جۋرناليستيكانىڭ كەڭ جايلاۋىنا ءبارىبىر قايتىپ ورالدى.

شىعارماشىلىق الاڭىنا قايتادان شيرىعا شىعىپ، ءوزى باسقارعان «50 دە 50» دەگەن ەكى تىلدە شىققان باسىلىمعا دا، «ورتا» اتتى باسپاعا دا جاڭاشا لەپ بەرىپ، مۇنان كەيىن «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ دا بىرقاتار جوبالارىن جوعارى دەڭگەيگە شىعارعانىن كوكىرەگى وياۋ وقىرماندار مەن كوزى قاراقتى كورەرمەندەر بىردەن اڭعارىپ، ءتيىستى باعاسىن بەرىپ جاتتى.

جارىلۋعا جاقىن جانارتاۋ

بالاعا قويىلعان ەسىم ونىڭ بولاشاق تاعدىرىن ايقىندايدى دەگەن سەنىم راس بولار. قالاي بولعاندا دا، قازىنالى يت جىلىنىڭ تامىلجىعان تامىزىندا دۇنيەگە ارىستانداي ايبات شەگىپ كەلگەن پەرزەنتىنىڭ اتىن مۇحتار دەپ كەزدەيسوق قويماعانى انىق. ويلاپ قاراساڭىز، شىعارماشىلىقتى شيىرلاعان مۇحتار اتتىلاردىڭ وسالى بار ما ءوزى؟

ءبىزدىڭ مۇحتاردىڭ دا قالىپتاسقان وزىندىك قولتاڭباسى قوماقتى. بار دۇنيەسىن تىزبەكتەپ جاتپاعاننىڭ وزىندە، ونىڭ ارحيۆتەردىڭ شاڭ باسقان قورىن ايلاپ قوپارىپ، كوز مايىن تاۋىسا ءجۇرىپ جاساعان تۇشىمدى ءبىر دۇنيەسى پاتشا كوڭىلدى كورەرمەننىڭ جادىندا جاتتالىپ، بولاشاق جىلداردىڭ التىن قورىنا ازىق بولىپ قالعانى انىق. بۇل ونىڭ  «Timik & Co» پروديۋسەرلىك ورتالىعى ارقىلى ازىرلەپ، جارىققا شىعارعان، ەلىمىزدىڭ ومىرىندە ايشىقتى ىزدەرى قالعان قايراتكەر تۇلعالاردىڭ مۇراعاتتاردا ساقتالعان، وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن قۇنى مەن ماڭىزىن جويماعان جازبالارعا جان بىتىرگەن «تاعدىرلى حاتتار» تسيكلى بولاتىن.

تاعى ءبىر ەرەكشە اتاپ وتەر ەڭبەگى – سوناۋ زوبالاڭدى جىلداردا جازىقسىز جاپا شەككەن زاڭعار جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى بۇركەۋلى اقيقاتتىڭ بەتىن اشۋعا تىرىسقان «ءبىر پەسانىڭ ىزىمەن» دەرەكتى ءفيلمى. تاريحي يدەياسى مەن مازمۇندىق ساپاسى، سيۋجەتتىك فابۋلاسى مەن كوركەمدىك شەشىمى شەبەر قيۋلاسقان وسىناۋ فيلم ءبىر دەممەن جىلى قابىلدانىپ، قاراپايىم كورەرمەننەن باستاپ، مۇيىزدەرى قاراعايداي تەلەماماندار مەن كينوسىنشىلاردان دا جوعارى باعا الدى.

كۇتپەگەن سايكەستىك پە، الدە قۇبىلىستىڭ زاڭدىلىعى ما، ايتەۋىر كەمەڭگەر مۇحتار تۋرالى وسى ءبىر دۇنيە جۋرناليست مۇحتاردىڭ ستسەناريستىك سيپاتى مەن رەجيسسەرلىك قىرىن ايشىقتاي اشىپ، جاڭا بەلەسكە كوتەرىلگەندىگىن جارقىراتا كورسەتكەن سالماقتى ەڭبەك بولعانى انىق. بالكىم، مۇنى سۇڭعىلا ۇستاز-اكە كورەگەندىكپەن ايتىپ كەتكەن قاراپايىم ەرەجەنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەگەن قيسىندى قۇبىلىس دەگەن دە ورىندى بولار.

تەلەۆيزيالىق ونەردىڭ ءبىر كىسىدەي شەبەرىنە اينالعان مۇحاڭ قازىر قوعام ومىرىنەن تىس قالماي، الەۋمەتتىك جەلى مەن باق ارقىلى تارتىستى تاقىرىپتارعا تاتىمدى ءۇن قوسىپ، پۋبليتسيستيكاسىنىڭ قۋاتىن، تيگەن جەرىن ءتىلىپ تۇسەر وتكىرلىگىن بايقاتىپ ءجۇر. دەگەنمەن، نە ىستەسە دە جانىن سالىپ ىستەيتىن سابازدىڭ كوركەم شىعارماعا كەلگەندە «ناشار دۇنيە جازعانشا، مۇلدەم جازباعانىم ارتىق» دەپ قيالدانىپ، تارتىنشاقتاي بەرەتىنى بار.

بىراق ازىرگە نە جازسا دا، جامان جازعان دۇنيەسىن كورگەنىم جوق. شىعارمانىڭ دا «شاتاق مىنەزى» اۆتورىنىڭ اساۋ بولمىسىنان بەرىلەدى ەمەس پە. سوڭعى ۋاقىتتىڭ وزىندە عانا «جالا»، «حيمچيستكا»، «يت تىرلىك»، «دومالاپ كەلگەن دوپ» سياقتى ادامگەرشىلىك پەن ار تازالىعىن تارازىلايتىن اللەگوريالىق سارىنداعى پروزالىق شاعىن تۋىندىلارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى مەن «اباي»، «ادەبيەت» پورتالدارىندا جاريالانىپ، وقىرماندارىنا تەرەڭدىگى مەن «تەنتەكتىگىن» اڭعارتقان. وعان قالامگەر اعالارىنان باستاپ، قاتارلاس-قاناتتاس زامانداستارى دا پايىمدى پىكىر ءبىلدىرىپ جاتىر. وسى تۇرعىدان العاندا، جازۋشى كاجىعالي مۇحانبەتقاليۇلى اعامىزدىڭ «اناۋ اسىلدىڭ سىنىعى قاتىپ ۇيىقتاپ جاتقاندا جارتى باسىن تاقىرلاپ تاستاساڭ، ۇيدەن شىعا الماي، قاقساپ قالىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ كەتەر» دەپ، شىنارعا ازىلدەي ايتقان اقىلىنىڭ جانى بار شىعار.

سوندىقتان، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن دوسىمدى «اكەسىنەن اسا تۋعان» نەمەسە «اكەسىنىڭ وكشەسىن باسا تۋعان» دەگەن «بەس تيىندىق» باعامەن سالىستىرا قويۋعا تالپىنىپ، بالەگە قالار جايىم جوق. دەگەنمەن، ونىڭ شىعارماشىلىق قۋاتىن ازىرگە اندا-ساندا كوككە قاراي بۋىرقانا وت شاشىپ قويىپ، ءتۇپسىز تەرەڭدىكتە 1970 گرادۋسپەن سارق-سۇرق ەتىپ قايناپ جاتقان وت-جالىندى ماگماسى اعىل-تەگىل اتىلۋدىڭ از الدىندا تۇرعان قورى باي، كراتەرى كەڭ الىپ جانارتاۋعا ۇقساتار ەدىم.

مۋزەيگە قوياتىن مىنەز

ماداقتاۋ مەن ماقتاۋدى ماڭايلاتا قويمايتىن مۇحتار دوسىمنان ءسوز ەستىپ قالۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرسا دا، بۇل قاسقانىڭ قوس جيىرما بەسپەن قاتار شاپقان جاسىندا ءبىراز نارسەنىڭ باسىن ايقارا اشىپ، ايتىپ-ايتىپ تاستاۋعا قاقىم بار شىعار دەپ ويلايمىن.

بىردەن ەسكەرتەيىن، قايسىبىر كەزدەگى بولپيعان بەكزات بولمىسىنا قاراپ، ۇنەمى وسىلاي جايناعان جازداي، قالقىعان قازداي جايدارى دا جايما-شۋاق جۇرەدى ەكەن دەپ ويلايتىندار بولسا، وڭباي قاتەلەسەدى. ۇناتقان ادامىمەن اقجارقىن بولىپ جۇرەتىن، ۇناتپاي قالسا – قىرىپ-جويىپ كەتەتىن، ياعني اق پەيىلگە ادال، ال پرينتسيپكە قاتال، كۇرت قۇبىلاتىن شارت تا شۇرت مىنەزى جەتىسىپ تۇرعان جوق ءوزىنىڭ. ءوزى ارالاسقىسى كەلمەسە، ءجوپ-جوڭكى ادامدى جانىنا جەتى مەتردەن جاقىن جۋىتپايتىن جىنى جانە بار. بۇدان بولەك، بويىن قىسقان قۋاتتى ەنەرگياسىمەن ەشقانداي قالىپقا سىيمايتىن قيقارلىعى دا ءبىر باسىنا جەتىپ-ارتىلادى.

ەندەشە، ءتيىمدى تامىر-تانىستىق ورناتىپ، جوعارى لاۋازىمعا جاعىنباق تۇگىلى، تۋىسقاندىقتىڭ ءوزىن توبەسىنەن اسىرماي، دوس تاڭداۋعا دا زور تالاپ قوياتىن، بىراق دوسىم دەگەن ادامى ءۇشىن جانىن سالاتىن قاسقانىڭ «دوسىم از مەنىڭ» دەپ، قاقسايتىنداي ءجونى بار.

دەسەم دە، ادامنىڭ جۇرەكتەن شىققان ەرەكشە قاسيەتىن ءبىر-اق ساتتە ايقىنداپ، جۇرەكتەرگە بىردەن جەتكىزەتىن جانە ۇمىتىلماستاي بولىپ ەستە قالىپ كەتەتىن ءىس-ارەكەتى بولادى ەكەن.

وتكەن عاسىردىڭ سوڭىندا استانامىز اقمولاعا اۋىسىپ جاتقان قاربالاسقا تولى كەزەڭدە ءبىر كۋرستاسىمىز قايعىلى قازاعا ۇشىراپ، اۋىرتپاشىلىعى العاشقى لەكپەن كوشىپ كەلگەن دوستارعا ءتۇسىپ، ابدىراپ قالعانىمىز بار. سوندا الماتىداعى جولداستاردان جينالۋعا ءتيىس سومانى ۋاقىت سوزباستان، جالعىز ءوزى قالتاسىنان سۋىرىپ بەرە سالعان مارتتىگى ءاردايىم ەستە...

كەزىندە جىلجىمايتىن مۇلىك مەكەمەسىندە باسشى بولىپ ءجۇرىپ، باسپاناعا قولى جەتپەي قينالعان قايمانا قازاقتىڭ قۇجاتتارىن ارتىق تالاپسىز-اق تۋرالاپ بەرىپ، ءتىپتى، قولىنان كەلگەنىنشە قارجىلاي كومەكتەسىپ جىبەرىپ، العىس ارقالاعانى دا – اللاعا ايان. اتانىڭ ادال تاربيەسىن كورگەن جانە قيىندىقتى ءوز باسىنان وتكەرگەن ادام عانا قينالعان جانعا شىن كوڭىلىمەن بولىسىپ، بار مەن جوقتىڭ قادىرىن بىلەتىن جان عانا قولىنداعىسىمەن بولىسە الاتىنى اقيقات. بالكىم، ادام بويىنداعى تەكتىلىك دەيتىن قاسيەتتىڭ ءتۇپ تامىرى دا وسىنداي اقيقاتپەن استاسىپ جاتاتىن بولار.

ال، دوس كوڭىلى دەمەكشى، وسى عاسىردىڭ باسىندا ىنىشەگىم ۇيلەنەتىن بولىپ، استانادان الىپ ۇشىپ الماتىعا جەتكەنىمدە، توسىنسىي جاساپ، اۋەجايدان جاس جۇبايلارعا ارنالعان اپپاق كورتەجبەن كۇتىپ الىپ، مەرەيىمدى اسپانعا ۇشىرعان مۇحتار بولاتىن. اسقاقتاعان سول كوڭىلمەن سىرنايلاتىپ-كەرنەيلەتىپ قالا سىرتىنا ءبىر-اق اتتانعانبىز. سودان بىرنەشە كۇن بويى ارقا-جارقا بىرگە ءجۇرىپ، قۇدالىقتى اتقارىپ، كەلىندى دە ءتۇسىرىپ، تويىمىزدى وتكەرىپ، قالتافوننىڭ قۋاتىن دا ءبىتىرىپ قويساق كەرەك، كۋرستاس كەلىنشەكتەرىمىز ەكەۋمىزگە ىزدەۋ جاريالاپ ۇلگەرىپتى...

ەندى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەپ ماقتايتىن بولسام، بيلياردتى مىقتى وينايتىندىعىن، بوكستاعى جوعارى رازريادىمەن قارسىلاسىن قويمايتىندىعىن، «ءان سالشى» دەسەڭ، قاراپ قالمايتىندىعىن ايتار ەدىم.

وندايدا ارقالانىپ كەتىپ، اللانىڭ بەرگەن باس-باريتونىن قوسىپ كەپ جىبەرىپ: «قۇلپىرادى دالا، گۇلدەيدى ورمان، ەمىزەدى ەگىز ەدىل مەن جايىق. اق شاعالا ايدىن، اقتالعان ارمان، تەربەلەدى كەمە، وينايدى قايىق» دەپ، نەمەسە: «ءومىر دەگەن  وتە شىعار وتكىنشى، از عۇمىردا كوپ قۋانىپ، كوپ كۇلشى، ماعان ۇقساپ اسپانداعى اي مەن كۇن، كوزدەرىڭە عاشىق بولىپ ءوتسىنشى» دەپ، گۇرىلدەپ بەرسە، تىڭدارمان بىتكەن تامسانا دىرىلدەپ كەتەر ەدى.

«اتاۆيزم» مەن افوريزم. اقتالعان ارمان

نەگىزى، ءۇش جاسىنا دەيىن ءتىلى شىقپاي، «عىلى-عىلى، عىق-عىق» دەپ جۇرگەن بۇل سابازدىڭ الاۋلاعان سەزىمى تەرەزەسىن تىم ەرتە تىرناپ اشىپتى. بەس جاسار كەزىندە انگينامەن اۋرۋحاناعا تۇسكەندە ءوزىن ەمدەگەن ناتاشا اتتى ءناپ-نازىك مەدبيكەگە ولەردەي عاشىق بولىپ قالعان عوي بالەكەت. ءتىپتى، ۋكولىن سالىپ، ۋقالاپ بەرەتىن قوس ۋىس قۇيرىعىن دا ناتاشاجان – ناتاشا قىزدان وزگەگە قيماعانىمەن قويماي، «قالىڭدىعىمدى» قولما-قول الىپ بەرمەسەڭدەر، اۋرۋحانادان شىقپايمىن دەپ قيعىلىقتى دا سالعان كورىنەدى.

ەرتە ويانىپ العان ماحاببات ودان بەرتىندە دە بۇل مىقتىعا مازا بەرمەي، 7 كلاستا جۇرگەندە جاڭادان كەلگەن جاس حيميك مۇعالىم جاننا اپايعا عاشىق قىلىپ، جەك كورەتىن حيميا ءپانىن لەزدە-اق «بەسكە» وقۋعا ءماجبۇر ەتكەن عوي. قايتا، كوپ ۇزاماي، جاننا قىز كۇيەۋگە ءتيىپ كەتىپ، قۇداي ساقتاعان. ايتپەسە، سول كۇندەردە مەندەلەەۆتىڭ تابليتساسىن جاتقا سوعا باستاعان بۇل باتشاعار وسى كۇندە قالامنىڭ سياسى عانا جۇعاتىن سۇيرىك ساۋساعىن كۇكىرت قىشقىلىنا كۇيدىرىپ الىپ، سورى قايناپ وتىرار ما ەدى.

دەگەنمەن، ەس ءبىلىپ، ەتەك-جەڭىن جيعان تەكتى ۇل اكە-ۇستازدان امانتتاپ الىپ قالعان ومىرلىك ماماندىعىنا ادالدىق تانىتىپ قانا قويماي، «التىن شىققان جەردى بەلدەن قازۋعا» بەل بۋعان بولاتىن. وزىنشە «ەندى ارالدىڭ قىزىن العان اكەمدەي بولسام ارمانىم جوق» دەپ قيالدادى ما ەكەن، ايتەۋىر وزىنەن دامەلى بولعان كازگۋ-دەگى قىرعىن قىزدى ىسىرىپ قويىپ، ارنايى كوزدەپ ءجۇرىپ، ارامىزداعى ارالدىق شىنارداي سۇلۋعا ءسوز سالعان. وسىلايشا ەكەۋى كۋرس ىشىنەن وتاۋ قۇرعان قۇرداستاردان قالىسپاي، قاتارىمىزدان شىققان جاراسىمدى التى جۇپتىڭ ءبىرى بولىپ باس قوستى.

جاقىن دوستاردىڭ اراسىنداعى جاستىق شاقتان جارماسىپ جەتكەن «اتاۆيزم ءداستۇردىڭ» ءبىرى – ءتۇن ورتاسىندا ەسكەرتۋسىز كەلىپ، ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن «ويبايلاتا» باسۋ بولسا، مۇحتار مەن شىناردىڭ ماحاببات قىزىق مول جىلدارىنىڭ باسى دا ءدال وسى «داستۇردەن» باستالعان. كەش بويى قول ۇستاسىپ، قىدىرىپ، «رەنجىسىپ قالعاندارى» تەك تۇندە عانا ەستەرىنە تۇسەتىن ەكى عاشىق ءبىز تۇراتىن «تاتۋلاستىرۋ پۋنكتىنىڭ» قوڭىراۋىن تۇپ-تۋرا تۇنگى ساعات 3-تە باسىپ تۇرار ەدى.

ءبىز بولساق تاپ ءبىر قۇدا كۇتىپ جاتقانداي، توسەكتەن قۋانا قارعىپ تۇرىپ، بۇدان ءارى، مۇحتار شاحانوۆ جىرلايتىنداي، جاستىق شاقتاعى «جادىراپ جانىمىز، جاراسىپ ءانىمىز، بولاشاق بۇگىننەن باستالعانداي»، تاڭدى تاڭعا ۇراتىن، ساۋىق-سايران قۇراتىن تالاي-تالاي توي-تاماشالارىمىز جالعاساتىن. وسىنداي ءبىر وتىرىستا ءار تاقىرىپتى تۇزدىقتاي قويار ءافوريزمى ءاردايىم دايار تۇراتىن مۇحتاردان: «ءسۇيۋ دەگەن ەكى ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە ەمەس، ءبىر باعىتقا قاراۋى» دەگەن اقىلدى ءسوزدى العاش رەت ەستىپ، ءوزىنىڭ قازانداي باسىنان قازىپ العان قازىناسى ەكەن دەپ، قايران قالعانىم بار ەدى. انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەريدىڭ ارۋاعى كەشىرسىن، ءتىپتى مۇنى «مەنىڭ مۇحتار دوسىم ايتقانداي» دەپ، ءبىراز جەردە ءبوسىپ تە ءجۇردىم.

مىنە، سول انتۋان مىرزا ايتقانداي، قوس جۋرناليست – قوس عاشىقتىڭ دا ءبىر باعىتقا قاراپ، جارىسا جاراسىپ كەلە جاتقاندارىنا – شيرەك عاسىر. وسى ۋاقىت ىشىندە اسەم الماتىنىڭ تورىندە دۇركىرەپ وتكەن باقىت تويلارىنا دا، جەكە شاڭىراق كوتەرگەن شاتتىقتارىنا دا، شايحيسلامداي باتىرى مەن نەسىبەدەي ارۋىنىڭ دۇنيەگە كەلگەن قۋانىشتارىنا دا ورتاقتاسىپ، سىلدىرماق ىزدەپ سابىلىپ جۇرگەنىمىز كۇنى كەشە سياقتى ەدى.

ۋاقىت شىركىن ۇشقىر. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ماڭدايالدى جوعارى وقۋ ورىندارىندا بولاشاق ينجەنەر مەن زاڭگەر بولۋعا ءبىلىم الىپ جاتقان بالاپانداردىڭ بەت-بەينەلەرى اكە-شەشەسىنىڭ عانا ەمەس، ۇكىلى ۇمىتتەرى اقتالعان جاقسىلىق پەن نەسىبەلىدەي اتا-اجەسىنىڭ دە تۇپ-تۋرا جاس كەزدەرىن ەسكە سالىپ تۇر.

دەمەك، كوسەگەسى كوگەرىپ، كەرەگەسى كەڭەيىپ كەلە جاتقان وسىناۋ قۇتتى شاڭىراقتىڭ جاقسىلىقتارى جالعاسىپ، نەسىبەلەرى مولايا تۇسەتىن باقىتتى ساتتەرى بەرەكەلى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە.

سەرىكقالي مۇقاشەۆ

Abai.kz