(قايسارباي قارت تۋرالى حيكايا)

اكە دەگەن ءسوزدىڭ اياسى كەڭ. وسى ءبىر قۇدىرەتتى، ءار جاننىڭ جۇرەگىنە ماڭگىلىككە قوناقتاعان ۇعىمدى كەي ساتتە سوزگە سىيدىرا الماي جاتامىز. راسىندا دا، بالالار اكەلەرگە قاشاندا قارىزدار. قارىز بەن بورىش اكەلەر مەن بالالار اراسىنداعى كوزگە كورىنبەس، بىراق قىلداي بەرىك ۇزىلمەس، ماحابباتتىڭ التىن كوپىرى. ءوزى بولعان ادام جوق. بارلىعىمىز ءۇشىن اكەلەرگە بورىشتارمىز.

قارتتارىمىزدىڭ قادىرىنە قايتسەك جەتەمىز؟ سەبەبى، اكەلەردىڭ قادىرىنە جەتە الماساق، ءۇرىم-بۇتاق بىزگە ءوزىن بورىشتار ساناي الماس. توبەدەي بالالار تاۋداي اكەلەردىڭ قايعىسىن، ارمانىن، قۋانىشىسىن، الاڭ كوڭىلىن بالكي جەتە تۇسىنە الماس. اركىم ءوز بيىگىنەن قارايدى عوي. دەمەك، تاۋ اكەلەر الىستاعان سايىن زورايادى. باعاسى ارتادى. باۋىرىندا كۇندە كورىپ جۇرگەن سوڭ، ماڭگىلىك سياقتى كورىنەدى كەيدە. جوق. ۋاقىت سۋسىمالى. سىرعىمالى. كەزەكتەسكەن دۇنيە.

جامبىلدا مەركى دەيتىن جەر بار. قازاقتىڭ شۇرايلى ءبىر ولكەسى. سول مەيىرلى مەركىدە ءومىرى ات ۇستىندە وتكەن قايسارباي قارت بار. قايران، قازاقتىڭ قارا شالدارى. كۇي ساندىق كەۋدەلەرىنە تالاي سىر مەن قۇپيا، شەجىرەنى قايماعىن بۇزباي ساقتاپ، ۇلتتىڭ ىرگەتاسى بولىپ كەلەتىن اتالى اۋلەتتەردىڭ التىن باقانى - قازاقتىڭ قارتتارى.

توقسانعا كەلىپ، ءتاۋباسىن ايتىپ، تاسبيىعىن تارتىپ وتىرعان قايسارباي قاريانىڭ ءومىرى - قازاقتىڭ ءبىر عاسىرلىق تاريحىنىڭ كىشكەنتاي ايعاقتى كورىنىسىندەي.

(قايسارباي قارت تۋرالى حيكايا)

اكە دەگەن ءسوزدىڭ اياسى كەڭ. وسى ءبىر قۇدىرەتتى، ءار جاننىڭ جۇرەگىنە ماڭگىلىككە قوناقتاعان ۇعىمدى كەي ساتتە سوزگە سىيدىرا الماي جاتامىز. راسىندا دا، بالالار اكەلەرگە قاشاندا قارىزدار. قارىز بەن بورىش اكەلەر مەن بالالار اراسىنداعى كوزگە كورىنبەس، بىراق قىلداي بەرىك ۇزىلمەس، ماحابباتتىڭ التىن كوپىرى. ءوزى بولعان ادام جوق. بارلىعىمىز ءۇشىن اكەلەرگە بورىشتارمىز.

قارتتارىمىزدىڭ قادىرىنە قايتسەك جەتەمىز؟ سەبەبى، اكەلەردىڭ قادىرىنە جەتە الماساق، ءۇرىم-بۇتاق بىزگە ءوزىن بورىشتار ساناي الماس. توبەدەي بالالار تاۋداي اكەلەردىڭ قايعىسىن، ارمانىن، قۋانىشىسىن، الاڭ كوڭىلىن بالكي جەتە تۇسىنە الماس. اركىم ءوز بيىگىنەن قارايدى عوي. دەمەك، تاۋ اكەلەر الىستاعان سايىن زورايادى. باعاسى ارتادى. باۋىرىندا كۇندە كورىپ جۇرگەن سوڭ، ماڭگىلىك سياقتى كورىنەدى كەيدە. جوق. ۋاقىت سۋسىمالى. سىرعىمالى. كەزەكتەسكەن دۇنيە.

جامبىلدا مەركى دەيتىن جەر بار. قازاقتىڭ شۇرايلى ءبىر ولكەسى. سول مەيىرلى مەركىدە ءومىرى ات ۇستىندە وتكەن قايسارباي قارت بار. قايران، قازاقتىڭ قارا شالدارى. كۇي ساندىق كەۋدەلەرىنە تالاي سىر مەن قۇپيا، شەجىرەنى قايماعىن بۇزباي ساقتاپ، ۇلتتىڭ ىرگەتاسى بولىپ كەلەتىن اتالى اۋلەتتەردىڭ التىن باقانى - قازاقتىڭ قارتتارى.

توقسانعا كەلىپ، ءتاۋباسىن ايتىپ، تاسبيىعىن تارتىپ وتىرعان قايسارباي قاريانىڭ ءومىرى - قازاقتىڭ ءبىر عاسىرلىق تاريحىنىڭ كىشكەنتاي ايعاقتى كورىنىسىندەي.

حوش، 1921-1922-ءنشى جىلدارى بولشەۆيكتەر وكىمەتى قازاق دالاسىنا دەندەپ ەنە باستاعان شاقتى ۇلى دالانىڭ توسىندە اشتىقتىڭ قارا قۇيىنى ءجۇرىپ ءوتتى. ەل ەسەڭگىرەپ، سۇيەك مايىنا سۇيەنىپ ارەڭ تۇردى. ەل ءىشى ەندى عانا ەس جيا باستاعان شاقتى كوكتەمدە مەركىدە، قوراعاتىنىڭ بويىندا كارىباي دەگەن باي اكەسىنە اس بەرەدى. ۇزىننىڭ قىسقارىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر شاعىندا الىس-جاقىنداعى اعايىندى جيىپ، قىستان قالعان ءسۇرىنى قوسا بەرىلگەن اسقا اتتىلى-جاياۋلى جۇرت تۇگەل جينالادى. جارىقتىق سارسەكۇل شەشەيدە جاڭا تۋعان نارسەتەسىن الدىنا الىپ، اتپەن كارىبايدىڭ اسىنا بارادى. ول كەزدە دالانىڭ دۇربەلەڭگە تولى شاعى. سارسەكۇلدىڭ ءسابيى - قايسارباي ەدى.

«ايتەۋىر، شەشەم كوكتەمدە تۋىلعانسىڭ دەيتىن. سونداعى ىلىك ەتىپ ايتاتىن دالەلى - كارىبايدىڭ اسى. كەيىن مەكتەپكە بارعاندا تۋعان جىلىم - 1922, تۋعانى كۇنىم - 12 جەلتوقسان دەي سالدىم»، دەپ وتكەن شاقتى ەمىرەنە ەسكە الادى قايسارباي قارت.

قۇدايدىڭ قۇدىرەتى قايسارباي دەگەن ەسىمىندە قازاقتىڭ ىرىمى مەن ءبۇتىن ەلدىڭ بوداندىققا تۇسكەندەگى تاعدىرى جاتىر. اجەسى مەيىز  - مەركىدە تالاي جاقسىلاردىڭ ءبىرى، ءورىسى مالعا، ءۇيى جانعا تولىپ، اينالاسىنداعى جۇرتتى قۇدايدىڭ بەرگەن بايلىعىنىڭ ارقاسىندا قولىنان كەلگەنشە جومارتتىقپەن جارىلقاعان قايسارباي بايدىڭ ەسىمىن نەمەرەسىنە ىرىمداپ قويادى.

كونەنىڭ كوزى مەيىز اجەسىنىڭ ىرىمى - قايسارباي بايداي تەكتى، ەلگە سىيلى بولسىن دەگەنى. جۇرت بالاسىنا اتىن بەرگەن سول قايسارباي باي 1927-1930-نشى جىلدارى گولوششەكين جۇرگىزگەن «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن» دەگەن قىزىل ۇراننىڭ ۇردا جىق ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن كامپەسكەلەنىپ، ايدالىپ، قۋدالانىپ، اقىر سوڭىندا قويشىنىڭ تاياعىن ۇستاپ قىزىل وكىمەتتىڭ دەگەنىنە امالسىز كوندىگەدى. بۇل - ءبىر عانا قايسارباي بايدىڭ كورگەن قۇقايى، قۋعىنى ەمەس، بارشا قازاقتىڭ باسىنان وتكەن قارالى جىلدار ەدى. كامپەسكەنى، ونىڭ ءىزىن الىپ كەلگەن اشارشىلىقتى، رەپرەسسيانى جازىقسىز جۇرتتىڭ جاپا شەگىپ، زار جىلاعان كۇيىن بالا قايسارباي كورىپ ءوستى. ءوزى دە كوپپەن بىرگە كوردى. بار جاستىعى اۋمالى-توكپەلى، قۇيىن زاماننىڭ قۇيرىعىنا بايلانىپ كەتتى.

بوزبالالىقتىڭ بوزالا تاڭى قۇلانيەكتەنىپ ەندى اتىپ كەلە جاتقاندا سوعىس باستالدى. قازاقتىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. ءسويتىپ، قازاقتىڭ قايساربايلارى تەگىندە، قانىندا بار باتىرلىق رۋحىنا بەك سەنىپ مايدانعا اتتاندى. ماسكەۋدەن باستاپ، بەرلينگە دەيىن قان كەشتى. وتەۋى - جەڭىس!

كەۋدەسى تولى وردەن، مەدالداردىڭ تەڭ جارتىسى كەۋدەسىن وققا توسەگەن قاندى جىلداردا جانىن ساداعا ەتىپ كورسەتكەن ەرلىكتەردىڭ ەسەسى. ەرلىك ولمەيدى ەكەن. جارتى عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە ەسكەرۋسىز قالعان ەمەس. بەيبىت كۇننىڭ، ۇرپاقتىڭ جانە ەل-جەردىڭ اماندىعى ءۇشىن بەس جىل قان كەشتى. قايتىپ ورالدى.

سوعىستان سۇلدەرىن سۇيرەتىپ ارەڭ شىققان ەل ەرلەردىڭ ەڭبەگىنە ءزارۋ ەدى. سودان تۋعان ەلدىڭ تۇرمىسىن كوتەرۋدىڭ ءبىر جاعىنا شىعىسۋعا شارۋا باسىن ۇستادى. مال دارىگەرلىك، اگرونومدىق، ەڭ سوڭى - اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىن ءتامامدادى. وقىعانى مەن توقىعانىن تۋىپ-وسكەن ولكەنىڭ ەل قاتارىنا قوسىلىپ، قامسىز تىرشىلىگى جولىنا جۇمسادى. مەركىدەگى ول كەزدە قىزىل وكتيابر دەيتىن ۇجىمجار توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەتىن باستاعان قايسارباي قارت كەيىن «ءتاتيا» كەڭشارىن تابان اۋدارماي وتىز جىل باسقاردى. ەل ءوستى. ەتكەن ەڭبەك زايا كەتكەن جوق.

ەڭكەيگەن شاعىندا ەلدىڭ ەگەمەندىگىن دە كوردى. ەلىنىڭ ازاتتىق العانىنا اللاعا مىڭ ءتاۋبا ەتىپ، تاعدىرىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ وتىر. تاۋەلسىز ەل اكەلەردىڭ ەرلىگى مەن ەڭبەگىن ۇمىتقان جوق. ال، اكەلەردەن تاراعان ۇرپاق تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋ ۇستاۋشىسىنا اينالىپ كەلەدى. قايسارباي قاريانىڭ ءوز كىندىگىنەن تاراعان 13 بالاسى دا اياقتانىپ، اۋداندى جۇرتتىڭ جۇمىسىنىڭ ءار شەتىندە ەڭبەكتەنىپ ءجۇر.

ءبىز وتكەندى ءوز بيىگىمىزدەن باعالاۋعا قۇمارمىز. ال، وتكەنىمىز - اكەلەر، بۇگىنىمىز - ءوزىمىز، ەرتەڭىمىز - بالالار. ەندەشە، وسى ءۇش تاعان ۇلتتىڭ وشاعى. قايسارباي قاريادا قازاققا قولىنان كەلگەنىنشە قىزمەت ەتتى. اكەلەر ءوز قارىزىن وتەدى. ەندىگى كەزەك بالالاردىكى.

اكەلەر مەن بالالار - ۇزىلمەيتىن ۇلتتىڭ كۇرە تامىرى. تورقالى توقسانعا كەلگەن ىدىرىستىڭ قايساربايى دا ءبىر اۋلەتتىڭ كۇرە تامىرى. ۇلت ءاۋ باستان اۋلەتتەردەن تۇرادى.

«اباي-اقپارات»