29 تامىز – حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىل كۇنى!

1949 جىلدىڭ 29 تامىزى قازاق حالقىنىڭ باسىنداعى ەڭ قايعىلى كۇن دەپ ساناۋعا بولاتىن تاريحي كەزەڭ. 1949 جىلدىڭ 29 تامىزىنان 1989 جىلدىڭ 19 قازانىنا دەيىنگى 40 جىل ارالىعىندا قازاق ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، حالقىنىڭ، جان-جانۋار، تابيعاتىنىڭ سول كەزدەگى بوداندىقتىڭ سالدارىنان يادرولىق-سىناق الانىنىڭ زاردابىن تارتىپ كەلگەنى اقيقات. بۇل تۋرالى مۇحتار اۋەزوۆ، قانىش ساتپاەۆ، باحيا اتشاباروۆ، مەڭدىعالي سۋجيكوۆ، كەشىرىم بوزتاەۆ، مەدەۋ سارسەكە ايتىپ جازعان. مەدەۋ سارسەكەنىڭ «سەمەيدىڭ قاسىرەتى» دەگەن ءۇش تىلدە جارىق كورگەن كىتابىندا تولىق ۇعىنىقتى جازىلدى.

«سەمەيدىڭ قاسىرەتى» بۇل – جاپونياعا تاستالعان اتوم بومباسىنىڭ زاردابى مەن چەرنوبىل اپپاتىنىڭ سالدارىمەن سالىستىرىلعاندا، 2500 ەسەدەن اسىپ تۇسەتىنى عىلىمي-تاريحي تۇردە دالەلدەن شىندىق.

1989 جىلدىڭ 19 قازانىندا ەڭ اقىرعى اتوم بومباسىنىڭ سىناعى سەمەي يادرولىق سىناق الاڭى (سياسا) تاريحىنداعى ەڭ سوڭعى سىناق بولىپ تاريحتا ماڭگى قالدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ زاردابى 24 مىڭ جىلدان 100 مىڭ جىلعا دەيىنگى ۇرپاقتارعا جالعاcاتىن سياقتى.

«نەۆادا-سەمەي» انتي-يادورلىق حالىقارالىق قوعامدىق قوزعالىسى 1989 جىلعى اقپاندا پايدا بولاعانىمەن، 2007 جىلعا دەيىن سياسا زاردابىن تارتقانداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە ارەكەت جاسامادى. مىنە، وسىنداي جاعداي سەبەپ بولىپ، 2007 جىلى «سەمەي-ياپ» (يادەرنىي پوليگون)  قوعامدىق قورىن اشۋعا تۋرا كەلدى. بۇگىنگى تاڭعا دەيىن ەل، جەر، وتان ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جاتىرمىز، جۇگىمىز اۋىر، جولىمىز ۇزاق.

سەمەي پوليگونىنىڭ ءالى دە جىرى كوپ، شەشىلۋگە ءتيىستى ماسەلەسى جەتەرلىك. پوليگون زاردابىن قازاقتىڭ تالاي قاراكوز بالالارى ءالى تارتىپ كەلەدى. وسىنداي جاعدايدىڭ بار ەكەنى بۇكىل الەمگە بەلگىلى، ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ دە بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا ولاردىڭ ەشقايسىسى پوليگوننان زارداپ شەككەندەرگە كومەك قولىن سوزعىسى كەلمەيدى. جان-جاعىمىزدا شەشىلمەي جاتقان پروبلەمالار كوپ بولىپ جاتقاندا بىزگە ۇلكەن كونتسەرتتەر، شەتەلدىك ارتىستەر، ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ قاجەتى قانشا؟.. پوليگوننان زارداپ شەككەن بالالار بالالىقتىڭ ءتاتتى كەزەڭىن سەزىنە الماي، توسەككە تاڭىلىپ، ىشتەي قور بولىپ جاتىر. مۇنايدان تۇسكەن اقشاعا جاسالعانى جاساندى دەكوراتسيا! ەلىمىزدىڭ قاي بۇرىشىنا بارساڭ دا جالت-جۇلت ەتكەن جىلتىراقتار مەن قۇر ۇرانداردى كورەسىڭ. ال، الىس سەمەيدە پوليگونعا جاقىن اۋىلداردا رادياتسيادان زارداپ شەككەن بالالارعا، حالىققا كومەك قولىن سوزۋعا نيەتتى ازاماتتاردى كورمەيسىڭ...

پوليگون ايماعىندا تۋىپ، جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن مۇگەدەك بولىپ اشقانىنا بالالارىمىز كىنالى مە؟ جوق! ولاردىڭ وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولۋىنا ەڭ الدىمەن ءبىز كىنالىمىز! ولاردى مۇگەدەك ەتكەن ءبىزدىڭ كەز كەلگەن نارسەگە ۇندەمەي كەلىسكەنىمىز، قورقاقتىعىمىز، جالتاقتىعىمىز! بۇل شىندىق!

سەمەيگە بارا قالساڭ، اسىرەسە، پوليگونعا جاقىن اۋىلدارعا جولىڭىز تۇسسە، سوقىر، اۋرۋ، مۇگەدەك بوپ قالعان تالاي ادامدى كورۋگە ءداتىڭىز شىدامايدى. ءبىز شۇرايلى جەرىمىزدەن عانا ەمەس، تۇتاس ءبىر ۇرپاقتان ايىرىلدىق. مىنە، وسىنداي سەبەپ-سالداردى ءسال دە بولسا جەڭىلدەتىپ، كومەك قولىن سوزۋ ماقساتىمەن 2007 جىلى ەلوردامىزدا سياسا زاردابىن تاتۋشىلار تاراپىنان «سەمەي-ياپ» قوعامدىق قورىن قۇرۋعا تۋرا كەلدى. ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىمىزدىڭ تولىق شەشىلمەۋىنىڭ سالدارىنان تۋىندادى.

قازىرگى حالىقارارلىق ناۋبەتكە بايلانىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر ۋشىعىپ كەتتى. قيىندىقتى بىرلەسىپ شەشۋ ءۇشىن قايىرىمدى ازاماتتاردى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا كومەك قولىن سوزىپ، قولداۋ كورسەتۋگە شاقىرامىز.                 

بولاتبەك ابدىكارىم،

«سەمەي-ياپ» قوعامدىق قورىنىڭ، «استانا قالاسى مۇگەدەكتەر قوعامى» قوعامدىق  بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.

Abai.kz