كونفەرەنتسيا قوناعى «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى دوس كوشىم مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جالعاستى جاۋاپ بەرە وتىرىپ: «جاڭاوزەندىكتەر دە، قازاق قاۋىمى دا بۇل قاندى قىرعىننىڭ بارلىق شىندىعىن تولىق اشۋعا جانە ارانداتۋشىلاردى، كىنالى جانداردى تولىق جازالامايىنشا تىنىشتىق تاپپاۋى كەرەك» ەكەنىن ايتادى.

«اباي-اقپارات»

- دوسەكە، اكەجان قاجىگەلدينگە قالاي قارايسىز؟ جاۋابىڭىزدان ءسىزدىڭ ەلدەگى ساياسي جاعدايعا دەگەن سۋبەكتيۆتى كوزقاراسىڭىزدى اڭداسام دەيمىن.

- اكەجاندى وتە جاقسى بىلەمىن دەپ ايتا المايمىن. بىراق التى-جەتى اي بىرگە جۇمىس ىستەۋگە، بىرگە سوتتالۋعا (اكىمشىلىك جولىمەن) تۋرا كەلدى. پىسىقتىعى، بىلشىلداپ كوپ سويلەمەي ناقتى جۇمىسقا كوڭىل بولەتىنى- قۇپتارلىق قاسيەت. ول شەت ەلگە كەتكەننەن سوڭ، تالاي جاندايشاپتار ارامىزدان شي جۇگىرتىپ، مەنى جامانداعاندا، ول كىسى تاعى ءبىر قاسيەتىن تانىتتى: سۇحباتىنىڭ ءبىر دە بىرىندە مەن تۋرالى جامان پىكىر ايتقان جوق. بۇل كەز كەلگەن ساياساتكەرلەردىڭ قولىنان كەلەتىن مىنەز ەمەس. ...ونىڭ باسى قاتەسى - ۇلتتىق ماسەلەگە، قازاق ماسەلەسىنە سالقىن، بەيجاي نەمەسە قاتە كوزقاراسى دەپ ويلايمىن

- 1. جەرگىلىكتى وكىلدى ورگانداردى تۇراقتى جۇمىس جاسايتىن ورگانعا اينالدىرۋعا قالاي قارايسىز?

2. دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەرىدى سايلاۋعا تارتقاندى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟

كونفەرەنتسيا قوناعى «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى دوس كوشىم مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جالعاستى جاۋاپ بەرە وتىرىپ: «جاڭاوزەندىكتەر دە، قازاق قاۋىمى دا بۇل قاندى قىرعىننىڭ بارلىق شىندىعىن تولىق اشۋعا جانە ارانداتۋشىلاردى، كىنالى جانداردى تولىق جازالامايىنشا تىنىشتىق تاپپاۋى كەرەك» ەكەنىن ايتادى.

«اباي-اقپارات»

- دوسەكە، اكەجان قاجىگەلدينگە قالاي قارايسىز؟ جاۋابىڭىزدان ءسىزدىڭ ەلدەگى ساياسي جاعدايعا دەگەن سۋبەكتيۆتى كوزقاراسىڭىزدى اڭداسام دەيمىن.

- اكەجاندى وتە جاقسى بىلەمىن دەپ ايتا المايمىن. بىراق التى-جەتى اي بىرگە جۇمىس ىستەۋگە، بىرگە سوتتالۋعا (اكىمشىلىك جولىمەن) تۋرا كەلدى. پىسىقتىعى، بىلشىلداپ كوپ سويلەمەي ناقتى جۇمىسقا كوڭىل بولەتىنى- قۇپتارلىق قاسيەت. ول شەت ەلگە كەتكەننەن سوڭ، تالاي جاندايشاپتار ارامىزدان شي جۇگىرتىپ، مەنى جامانداعاندا، ول كىسى تاعى ءبىر قاسيەتىن تانىتتى: سۇحباتىنىڭ ءبىر دە بىرىندە مەن تۋرالى جامان پىكىر ايتقان جوق. بۇل كەز كەلگەن ساياساتكەرلەردىڭ قولىنان كەلەتىن مىنەز ەمەس. ...ونىڭ باسى قاتەسى - ۇلتتىق ماسەلەگە، قازاق ماسەلەسىنە سالقىن، بەيجاي نەمەسە قاتە كوزقاراسى دەپ ويلايمىن

- 1. جەرگىلىكتى وكىلدى ورگانداردى تۇراقتى جۇمىس جاسايتىن ورگانعا اينالدىرۋعا قالاي قارايسىز?

2. دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەرىدى سايلاۋعا تارتقاندى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟

3. پالەنباي اقشاعا ساتىپ الىنعان ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ قۇرالدارىنىڭ تاعدىرى نە بولدى؟

4.ءوزىن ءوزى باسقارۋ ورگانىنا قالاي قارايسىز؟

5. اكىمدەردى سايلاۋعا دۇرىس دەپ ەسەپتەيسىز بە؟

6. مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى قولداعان مەملەكەت بيلىگىندەگى ازاماتتاردى ايتا الاسىز با؟

7.شىرماۋىق بولىپ بىتكەن سايقال ساياساتتى كورىپ، قولدى ءبىر سىلتەپ قويا سالعىڭىز كەلمەي مە؟ (مۇنىڭ استارىندا ءبارى بار)

8. پەرۋاشەۆ قالاي عانا «اقجولدىڭ» توراعاسى بولا قالدى؟ ەرتەڭگى كۇنى بىرەۋ كەلىپ «ازاتتىڭ» توراعاسى بولا سالۋ دا سونشالىقتى وڭاي ما؟

- 1. قارسىمىن. «جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسى» تۋرالى زاڭ قابىلدانبايىنشا - جەرگىلىكتى جەرلەردە ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى. ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز-جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ تۋرالى زاڭدى قابىلداماۋدىڭ سىلتاۋى رەتىندە  نازارباەۆتىڭ ايتقان ۇسىنىسى.

2. مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر زاڭسىز جۇمىس جاساعىسى كەلمەسە پروكۋراتۋراعا شاعىم جاساۋلارى كەرەك. «جاعالاسپاي جان قالمايدى» دەيدى قازاق. ال وزدەرى قۇل بولعىسى كەلەتىندەردى ەشكىم ازات ەتە المايدى!

3. ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسى (ايس سايلاۋ) توقتاتىلدى. ول ءۇشىن تۇرعانقۇلوۆ مىرزاعا ءوزىمنىڭ العىسىمدى ايتامىن ء(ازىلىم دەپ تۇسىنبەڭىزدەر، شىنىم)

4. بۇل جۇيە تۋرالى زاڭ (كونستيتۋتسيانىڭ 89-بابى) 1997 جىلى قابىلدانۋ كەرەك بولاتىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن، ۇمىتپاسام، التى جوبا جاسالدى. ءبارىنىڭ تالداۋىنا قاتىستىم. 2000 جىلعى جوبانىڭ (ناقتى جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جوق زاڭ جوباسى!) وتپەۋىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن جۇمىستاردى ۇيىمداستىردىم. جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن - قازاق ەلىنە ەڭ كەرەكتى دەموكراتيالىق قۇۇرىلىم دەپ بىلەمىن. بيلىكتىڭ ءالى كۇنگە دەيىن قاشقالاقتاپ جۇرگەنى دە سونىڭ ناقتى دالەلى. 2000 جىلى مەنىڭ «جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسى - ازاماتتىق قوعامنىڭ العاشقى باسپالداعى» دەگەن كىتاپشام جارىق كوردى...

5. تاعى دا جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋعا كەلەمىز. 2002-2003 جىلدارى وپپوزيتسيا  «اكىمدەردى سايلاۋ كەرەك!»، دەگەن ۇران كوتەرگەندە، مەن قارسى بولعانمىن. ەگەر جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ ەنگىزىلسە، اكىمدەدى سايلاۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن وزىنەن ءوزى تۇسەدى.

6. ەگەر ايتسام، ولار قىزمەتتەن كەتۋى مۇمكىن

7. «سايقال ساياسات» دەگەن ءسوز سايقال ساياساتكەرلەر مەن سايقال ءىس-ارەكەتتەرگە بەرىلگەن باعا. مەنىڭشە، ساياسات - ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى جاساعان ءىس-ارەكەتتەردىڭ جيىنتىعى. اڭگىمە سول، ماقساتتىڭ قانداي ەكەندىگىندە... قولدى ءبىر سىلتەپ شىعىپ كەتۋ - ەڭ وڭاي جول. ال مەن جالقاۋ جانمىن. قولىمدى سىلتەۋگە دە ەرىنەمىن

8.  بۇل -سول  پارتيانىڭ جارعىسىن جاساعان ادامدارعا قويىلاتىن سۇراق.

- ماجىلىسكە پارتيالىق ءتىزىمدى جاساقتاۋ ءۇشىن پارتيا سەزدەرىندە ءبىر رەت داۋىس بەرەدى. بۇنى ءبىر داۋىس دەڭىز. سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە پارتيالارعا داۋىس بەرەدى. بۇنى ەكى داۋىس دەڭىز. قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىندا 9 دەپۋتاتتى سايلاۋ ءۇشىن تاعى داۋىس بەرەدى. بۇنى ءۇش دەڭىز. سوندا قازاقستانداعى كەيبىر ازاماتتار ءۇشىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن سايلاۋ ءۇشىن باقانداي ءۇش داۋىس بەرۋىنە بولادى دەگەن ءسوز بە؟

جارتىلاي كەلىسەمىن. پارتيالىق جيىنداردا كىمدەردىڭ پارتيا اتىنان تىزىمگە كىرەتىنى تۋرالى داۋىس بەرۋ - ولاردىڭ پارلامەنتكە ءوتۋىن قامتاماسىز ەتە المايدى. ال قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنداعى 350-دەي ادامنىڭ ەكى رەت داۋىس بەرەتىنىنىڭ زاڭسىز ەكەندىگىنە كەلىسەمىن.

- ەرتىسباەۆ جولداس: «ۇكىمەت جاڭا وزەننىڭ ماسەلەسىن شەشۋ دە جارتى جىلعا كەشىكتى»، دەپتى. ونىڭ ءوزى سول جارتى جىل ۇيىقتاپ قالدى دەپ ەسەپتەمەيسىز بە؟ قانشا دەگەنمەن، كەڭەسشى ەمەس پە.

- بىزدەگى كەڭەسشىنىڭ ءرولى - وتە تاماشا. ول بارىنەن جوعارىدا تۇرىپ، اقىل ايتادى، پىكىر بىلدىرەدى. بىراق جاۋاپكەرشىلىكتى ەشقاشان بولىسپەيدى. ەكىنشىدەن، ەرمۇقان - پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى عوي. ول وزىنشە اتقارۋشى بيلىكتەن بولەك تۇرىپ، سىن ايتقىسى كەلەدى. بىراق كونستيتۋتسيانى قاراساڭىز، پرەزيدەنت تە اتقارۋشى بيلىكتىڭ باسشىسى...

- 48-ءشى قوناققا!

ءاي، مۇندار، سۇراق دەگەن تۇر عوي ءتىزىلىپ. قايسىسىن الىپ تاستاپتى؟ اۋزىڭا كەلگەندى كوكىمەي دۇرىستاپ جاز، كونفەرەنتسيا قوناعىنا قوياتىن سۇراعىڭ بولسا، قوي، ايتپەسە بوس بىلشىلىڭ كىمگە كەرەك سەنىڭ؟! اباي سايتى ساعان اۋىلدىڭ ار جاعىنداعى ادىر ەمەس، ارتىڭدى ءتۇرىپ قويىپ ساتالاي بەرەتىن. قايتا ابايدىڭ جىگىتتەرى ءتوزىمدى ەكەن، ولار وزدەرى تۋرالى قانداي لاس سوزدەر ايتىلىپ جاتسا دا كەشىرىممەن قاراپ وتىرادى. باسقالار بولسا، سەنىڭ مىنا ساندىراعىڭدى باياعىدا-اق ءسۇرتىپ تاستايتىن ەدى. دوسەكەڭە ساۋال: سايلاۋ كەزىندە بولسىن، باسقا كەزدە بولسىن وسى ءبىزدىڭ پىكىر الىسۋ دەڭگەيىمىزدى قالاي باعالايسىز؟

- مەنىڭشە، جىلدان جىلعا دۇرىستالىپ كەلەدى. ارينە، اۋزىنا كەلگەنىن ايتاتىندار دا جەتكىلىكتى. سويلەۋ مادەنيەتى بىردەن قالىپتاسپايدى عوي. مەنىڭ ءبىر ارمانىم بار: ينتەرنەتكە كىرىپ، پىكىر ايتاتىن ءاربىر قازاق بالاسى ءوزىنىڭ اتى-ءجونىن، مىندەتتى تۇردە، جازاتىن بولسا دەپ ارماندايمىن. سول ۋاقىتتا «قازاق دەگەن حالىق بار ەكەن»، ولار وزدەرىنىڭ ءاربىر سوزىنە جاۋاپ بەرۋگە دايىن، ناعىز ەر جىگىتتەر ەكەن دەپ، بارلىق الەم تاڭ قالار ەدى. مەن اتى-ءجونى جازىلماعان پىكىرلەردى وقىمايمىن. ولاردى بۇرىشتا تۇرىپ، باستارىنا شاپاندارىن بۇركەپ العان شۋىلداق، قورقاقتار دەپ قابىلدايمىن!

- دوس مىرزا، رەسەيدە كوكتەمدە بولاتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ءادىل ءوتۋىن قاداعالاۋ ءۇشىن ءاربىر سايلاۋ بولىمدەرىندە ۆەب-كامەرالار قويۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ جاتىر. ءسىز قالاي ويلايسىز، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى 15-قاڭتاردا بولاتىن سايلاۋدا وسىنداي باقىلاۋدى بىزدە نەگە ۇيىمداستىرمايدى؟

- ءبىزدىڭ زاڭىمىز بويىنشا دا سايلاۋ ۋچاسكەسىندە داۋىس بەرۋ بارىسىندا فوتوكامەرانى، بەينەكامەرانى قولدانۋعا بولادى. كەيبىر كانديداتتاردىڭ ۋچاسكەگە كامەرا قويىپ، تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن باقىلاۋ جاساعانىن دا بىلەمىن. مىسالى، مەنىڭ دوسىم اسىلبەك قوجاحمەتوۆ وسى ارقىلى ءبىر ادامنىڭ بىرنەشە ۋچاسكەدە داۋىس بەرگەنىن انىقتاپ تا بەردى. اڭگىمە ۆەب كامەرادا ەمەس. سونداعى دەرەكتەردى ەرتەڭ سوت ورگاندارى قابالدايدى ما، جوق پا، اڭگىمە سوندا جاتىر. بىزدەگى سوت ورگاندارى تەركومنىڭ جاساعان زاڭسىزدىقتارى تۋرالى تۇسكەن اكتىلەردى سول تەركومنىڭ وزىنە جىبەرىپ، قاراپ وتىرادى. بەس جىل بويى تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جۇيەسىن باسقارعان ۋاقىتتا وندايدىڭ تالاي كۋاسى بولدىق.  بۇل پىكىرىمدى ۆەب-كامەرا قويۋعا قارسىلىق دەپ ۇقپاڭىزدار. ۆەب-كامەرا، ەڭ بولماسا، قانشا ادامنىڭ داۋىس بەرگەنى تۋرالى دەرەك بەرە الادى. مەنىڭشە، ميلليونداعان دوللاردى «ايس سايلاۋ» دەگەن ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسىنە لاقتىرعان وسك ودان بىرنەشە ەسە ارزانعا تۇسەتىن ۆەب كامەرانى قويۋدان باس تارتپايدى دەپ ويلايمىن.

- ەل بىلەتىن ازاماتتاردىڭ بارلىعى دەرلىك جاڭاوزەن قىرعىنى جونىندە ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ال سەن نەگە ءۇنسىزسىڭ، دوس؟ الدە مەن وقىماعان ءبىر باسىلىم نە سايتتا ايتقان پىكىرىڭ بار ما؟ بولسا، قانداي؟

سەرىك

- الىپ تاستاسا وزدەرى ءبىلسىن، بىراق «دات» (تاسجارعان) پەن «التىن ورداعا» سۇحبات بەردىم. رەسەيدىڭ جانە شەتەلدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كوپشىلىگى وسى جاعداي جونىندە مەنەن پىكىر الدى.

- بۇگىن جاڭاوزەن تۋرالى جامان حابار ەستىپ جۇرەگىم اۋىرىپ وتىر. مۇنايشىلاردى «كەزىندە نەگە ەرەۋىلگە شىقتىڭ» دەپ تۇرمەگە اكەتىپ ۇرىپ- سوعىپ جاتىر دەيدى. بارىپ كەلگەندەر: «ەل وتە رەنجۋلى» دەيدى. بيلىك تاعى دا جاسىرىن تۇردە ءۇنسىز ەلدى قىرىپ جاتقان سياقتى. ەلباسى وتكەندە «مەن بىلمەدىم» دەدى. ەرتەڭ تاعى دا بىلمەدىم دەر مە ەكەن؟! بىزدە كەلەشەككە دەگەن سەنىم ءولىپ بارا جاتىر. بيلىك وسى كەزگە دەيىن تەك ورىس ءتىلدى قازاق پەن باسقا ۇلت ءۇشىن جاعداي جاساپ، ءوزىنىڭ قارا قازاعىن ۇمىتىپ كەتكەن جوق پا، دوسەكە؟ مۇمكىندىك بولسا، قازاقتىڭ ساۋاتتى جىگىتتەرى جاڭازەننەن حابار الدىرساڭدارشى؟ دوس،بيلىكتەن كوڭىل قالدى. نە اقىل قوساسىز؟

قاراپايىم قازاقتىڭ قارا قىزى

- مەنىڭ قوساتىن اقىلىم بىرەۋ عانا. جاڭاوزەندىكتەر دە، قازاق قاۋىمى دا بۇل قاندى قىرعىننىڭ بارلىق شىندىعىن تولىق اشۋعا جانە ارانداتۋشىلاردى، كىنالى جانداردى تولىق جازالامايىنشا تىنىشتىق تاپپاۋى كەرەك. جەلتوقساندا دا باستارى جارىلعاندار، سوتتالعاندار، جۇمىستان، وقۋدان شىققاندار انىقتالدى دا، سول سۇمدىقتى جاساعاندار كولەڭكەدە قالدى. «شاڭىراق» شايقاسىندا دا وسى قايتالاندى. سوندىقتان دا جاڭاوزەندە دە وسى وقيعا قايتالاندى. دەمەك، وسىنداي جاعدايلار قايتالانباس ءۇشىن بارلىق كىنالىلەر قاتاڭ جازاعا تارتىلۋى قاجەت. مەنىڭشە، ايىپتىلار ورىندىعىنىڭ جارتىسىنان كوبىندە اتقارۋشى بيلىكتىڭ وكىلدەرى وتىرۋى كەرەك.

- 1. دوس مىرزا، مەن بالالارىمنىڭ بولاشاعىنا قاتتى الاڭ كۇيدەمىن. ەرتەڭگى كۇننەن قانشا ءۇمىتتى بولساق تا، قاراپايىم قازاق بالالارىنىڭ بولاشاعى قانداي بولادى؟

2. قازاق حالقىنىڭ ساياسي ساۋاتتىلىعى قانشالىقتى دارەجەدە؟

- 1. ءبارىمىزدى دە وسى سۇراق ويلانتادى. جاۋابىن دا بىرلەسە شەشۋىمىز قاجەت

2. ءبىز اسا بەيساياساتشىل، بەيجاي حالىقپىز. اڭگىمە ساياسي ساۋاتتىلىقتا دا ەمەس. ساۋاتتى ادامدار وزدەرىنىڭ اڭگىمەسىن اس ۇيدە ءشاي ءىشىپ وتىرىپ ايتقاننان ەشتەڭە وزگەرمەيدى. ءبىز، ەڭ قورقىنىشتىسى، ۇلتتىق رۋحىمىزدان، نامىسىمىزدان ايرىلىپ بارا جاتقان سياقتىمىز.

- «جۋانداردىڭ ەل بيلەۋ ءىسىن جۇرگىزۋىنە ايتار سىنىم بار. ءوزىنشە ءادىلسىنىپ، اقپىن دەيدى. قاراساڭ, پارتيا باسشىسى دا - سول، باتىر دا - سول، مالىن جۇمساپ، باعىن اسىرۋ، باسقانى قۇل، ءوزىن زور كورۋ. باسقانى لاجى كەلسە ساتپاق، سويماق نيەتتە. «مەن - قۇداي» دەگەندى ايتپاسا دا نيەتى سولاي».

دوس مىرزا! شاھكارىمنىڭ وسى پىكىرى بۇل كۇندە قانشالىقتى وزگەردى دەپ ويلايسىز؟

قازاقتىڭ قارا بالاسى.

- وزگەرگەن جوق دەپ ويلايمىن

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"