پارلامەنتتىك سايلاۋ ناۋقانى قازاقستاننىڭ پارتيالىق-ساياسي كەڭىستىگىن ايتارلىقتاي جانداندىرا ءتۇستى. جەتى بىردەي ساياسي پارتيا تاياۋداعى بەس جىلداعى قازاقستاننىڭ دامۋ بولاشاعىن ايقىنداۋعا قاتىستى ءوز ۇسىنىستارىن بىلدىرۋگە اسىعۋدا. وسى باعدارلامالاردىڭ بارلىعى 15 قاڭتارداعى پارلامەنت ءماجىلىسى سايلاۋىندا كونكۋرستىق ىرىكتەۋدەن وتكەلى جاتىر.

پارتيالاردىڭ سايلاۋالدى تۇعىرنامالارىندا ءبىرىنشى كەزەكتە كوزگە تۇسەتىن باسىمدىقتارى قانداي؟

اۋىل تۇرعىندارىنا عانا ارنالعان «اۋىل» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىن اتاماعاندا، ءىس جۇزىندە پارتيالىق تۇعىرنامالاردىڭ  بارلىعى نەگىزىنەن سايلاۋشىلاردىڭ قالىڭ جىگىنە باعدار العان.

سايلاۋالدى باعدارلامالاردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىنە قاتىستى مىنالاردى اتاپ كورسەتۋگە بولادى.

«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى جالدامالى جۇمىسشىلاردان باستاپ بيزنەس-ەليتاعا دەيىن سايلاۋشىلاردىڭ كەڭ اۋقىمىنىڭ الەۋمەتتىك مۇددەلەرىن قامتيدى.

«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىندا الەۋمەتتىك سالا ماسەلەلەرىن شەشۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. بۇل ارادا 2017 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ جوعارى دەڭگەيلى تابىسى بار ەلدەر توبىنا كىرۋىنە قول جەتكىزۋى جونىندەگى پارتيانىڭ ۋادەسى تۋرالى ايتىپ ءوتۋ ءجون.

پارلامەنتتىك سايلاۋ ناۋقانى قازاقستاننىڭ پارتيالىق-ساياسي كەڭىستىگىن ايتارلىقتاي جانداندىرا ءتۇستى. جەتى بىردەي ساياسي پارتيا تاياۋداعى بەس جىلداعى قازاقستاننىڭ دامۋ بولاشاعىن ايقىنداۋعا قاتىستى ءوز ۇسىنىستارىن بىلدىرۋگە اسىعۋدا. وسى باعدارلامالاردىڭ بارلىعى 15 قاڭتارداعى پارلامەنت ءماجىلىسى سايلاۋىندا كونكۋرستىق ىرىكتەۋدەن وتكەلى جاتىر.

پارتيالاردىڭ سايلاۋالدى تۇعىرنامالارىندا ءبىرىنشى كەزەكتە كوزگە تۇسەتىن باسىمدىقتارى قانداي؟

اۋىل تۇرعىندارىنا عانا ارنالعان «اۋىل» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىن اتاماعاندا، ءىس جۇزىندە پارتيالىق تۇعىرنامالاردىڭ  بارلىعى نەگىزىنەن سايلاۋشىلاردىڭ قالىڭ جىگىنە باعدار العان.

سايلاۋالدى باعدارلامالاردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىنە قاتىستى مىنالاردى اتاپ كورسەتۋگە بولادى.

«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى جالدامالى جۇمىسشىلاردان باستاپ بيزنەس-ەليتاعا دەيىن سايلاۋشىلاردىڭ كەڭ اۋقىمىنىڭ الەۋمەتتىك مۇددەلەرىن قامتيدى.

«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىندا الەۋمەتتىك سالا ماسەلەلەرىن شەشۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. بۇل ارادا 2017 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ جوعارى دەڭگەيلى تابىسى بار ەلدەر توبىنا كىرۋىنە قول جەتكىزۋى جونىندەگى پارتيانىڭ ۋادەسى تۋرالى ايتىپ ءوتۋ ءجون.

ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋدا ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋعا ۇلكەن سەنىم ارتىلىپ وتىر، ول ەكونوميكا سالاسىمەن قاتار الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى دا شەشەتىن ءتيىمدى قۇرالعا اينالۋى ءتيىس. سونداي-اق مىڭداعان جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا مۇمكىندىكتەر تۋاتىنى دا اسا ماڭىزدى.

تۇتاستاي العاندا باعدارلاما ناقتى قول جەتكىزۋگە مۇمكىن كورسەتكىشتەرگە قانىققان. ءدال وسى كورسەتكىشتەر بويىنشا باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ ءتىپتى اۋىرعا تۇسپەيتىنى ءسوزسىز.

قۇجاتتىڭ كەمشىل تۇستارى جايلى ايتاتىن بولساق، باعدارلامادا ساياسي رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ ناقتى جولدارى بەلگىلەنبەگەن، ياعني وسى باعىتتا جۇرگىزىلەتىن جۇمىس جوسپارى بارىنشا ناقتىلاۋدى تالاپ ەتەدى.

وزدەرىن ەلباسىنىڭ جاقتاستارى رەتىندە جاريالاعان پاتريوتتار پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىندا پرەزيدەنتتىك ستراتەگيالىق باعىتتىڭ باسىمدىقتارى انىق بايقالادى. پاتريوتتار تۇعىرناماسىنىڭ كوپتەگەن ەرەجەلەرى جالپىلاما مالىمدەمەلەر مەن پارتيانىڭ جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن ادالدىعى تۋرالى پايىمداۋلاردان قۇرالعان.

بۇل رەتتە اتالعان تۇعىرنامادا پارتيا الداعى ۋاقىتتا قول جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعان ناقتى ساندىق كورسەتكىشتەر جوق. ال پارتيا جەتەكشىسى عاني قاسىموۆتىڭ سوڭعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋداعى جەكە باعدارلاماسىندا ساياسي رەفورمالاۋ جونىندەگى  ۇسىنىستارى بۇدان الدەقايدا تارتىمدى بولعانى انىق. 

كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋشىسى، وڭ ليبەرالدى
«اق جول» پارتياسى جۇمىس بەرۋشىلەرگە ەمەس، جالدامالى جۇمىسشىلارعا باسا نازار اۋدارادى. بۇل تۇرعىدا پارتيا ءوزىنىڭ باستى ەلەكتوراتى - وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ مۇقتاجدىقتارىنا لايىقتى دەڭگەيدە جاۋاپ بەرمەيدى.

«اق جولدىڭ» باعدارلاماسىندا سونداي-اق الەۋمەتتىك تولەمدەردى كۇرت ۇلعايتۋ جانە بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن ءوسىرۋ تۋرالى ۇسىنىستارى وتە كوپ. الايدا، اقجولدىقتار جاڭا الەۋمەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيتىن بيۋدجەتتى تولىقتىرۋدىڭ پەرسپەكتيۆالىق جولدارى تۋرالى مۇلدەم ۇسىنىس بەرگەن جوق.

قۇجاتتىڭ تاعى ءبىر ولقىلىعى - اقجولدىقتاردىڭ تۇجىرىمداماسىندا ساياسي جاڭعىرتۋدىڭ وزەكتى پروبلەمالارى، ۇلتتىق ساياسات پەن مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى كورىنىس تاپپاعان.

جسدپ باعدارلاماسى ساياسي جۇيەنى دامىتۋدىڭ ىقتيمال جولدارى بارىنشا ناقتى كورسەتىلگەن باعدارلامالاردىڭ ءبىرى. وندا الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە دە كوبىرەك نازار اۋدارىلعان.

سونىمەن بىرگە، سوتسيال-دەموكراتتاردىڭ بىرقاتار ۇسىنىستارى ايتارلىقتاي كۇمان تۋعىزادى. بىرىنشىدەن، ولار جاڭعىرتۋ مەن الەۋمەتتىك ساياساتقا جۇمسالاتىن بارلىق شىعىنداردى جابۋعا ءتيىس ەلىمىزدىڭ ءوندىرۋشى كاسىپورىندارىن جاپپاي ۇلت مەنشىگىنە الۋدى ۇسىندى. بۇنداي قادامداردىڭ اسەرىنەن قازاقستانعا قۇيىلاتىن شەتەلدىك كاپيتال توقتاپ، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ الەمنىڭ جەتەكشى مەملەكەتتەرىمەن قارىم-قاتىناسىن كۇردەلەندىرە تۇسەتىنى انىق. بۇل رەتتە قولايسىز سىرتقى ساياسي جاعدايدا قازاقستاننىڭ بولۋى ىقتيمال الەمدىك داعدارىسقا توتەپ بەرۋى ەكىتالاي.

قاراپايىم مىسال. ەگەر ءبىز رەسەيلىك نەمەسە قىتايلىق كومپانيالارعا تيەسىلى اكتيۆتەردى كۇشتەپ تارتىپ الاتىن بولساق، وندا بۇل ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرى سوعان بارابار شارالار قولدانۋى ابدەن مۇمكىن. رەسەي قازاقستاندىق مۇنايدى رەسەي اۋماعى ارقىلى تاسىمالداۋعا كەدەرگى كەلتىرە باستايدى. قىتاي بولسا، اتاسۋ-الاشانكوۋ مۇناي قۇبىرى ارقىلى كەلەتىن قازاقستاندىق مۇنايدان باس تارتۋى جانە ونىڭ ورنىن سىبىردەگى رەسەي مۇنايى ەسەبىنەن تولىقتىرۋى مۇمكىن. بۇل قازاقستاننىڭ مۇناي-گاز سالاسىن داعدارىسقا اكەلەدى.

ونىڭ ۇستىنە، سوتسيال-دەموكراتتار اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەرلەرگە جەكە مەنشىكتى جويۋدى، مەنشىك يەلەرىنەن ولاردى قايتارىپ الۋدى، ال ودان كەيىن ونى اۋىل تۇرعىندارىنا قايتادان مەرزىمسىز پايدالانۋعا ءبولىپ بەرۋدى ۇسىنادى. مەملەكەت اتىنان جەكە مەنشىكتەگى دۇنيەنى كۇشپەن تارتىپ الۋدى ەشقانداي ىزگى نيەتپەن اقتاۋعا بولمايدى. مۇنداي شارالار اۋىلدىق وڭىرلەردە الەۋمەتتىك قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ساياسي كيكىلجىڭنىڭ تۋىنداۋىنا تىكەلەي سەبەپشى بولاتىنى ءسوزسىز.

حالىقتىق كوممۋنيستەر سوتسيال-دەموكراتتار سياقتى وزدەرىنىڭ باعدارلاماسىندا ءوندىرۋشى ونەركاسىپ پەن ەكونوميكانىڭ باسقا دا بازالىق سالالارىن ۇلت مەنشىگىنە الۋدى ۇسىنادى. مۇنداي ۇسىنىستىڭ ساياسي سالدارى تۋرالى جوعارىدا ايتىپ وتتىك.

قكحپ-نىڭ ەگىستىكتەردەن الىناتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن تۇتىنۋشىلارعا تىكەلەي جەتكىزۋ نورماتيۆتەرى تۋرالى ۇسىنىسى دا كۇدىك تۋعىزادى. بۇل باستاما ازىق-تۇلىك باعاسىن تومەندەتۋ نيەتىنەن تۋىنداپ وتىرعانى تۇسىنىكتى. الايدا ءىستىڭ بايىبىنا بارساق، مەملەكەت ءوزىنىڭ باقىلاۋىندا بولاتىن ساۋدا جۇيەسىن قۇرىپ، تاعامدىق ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىنىڭ كولەمىن قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋىنا تۋرا كەلەدى.

مەملەكەتتىك ساۋدا مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا جاپپاي اكىمشىلىك باقىلاۋ جۇيەسى كەڭەستىك تاجىريبەدە-اق ءوزىنىڭ تيىمسىزدىگىن كورسەتكەن بولاتىن. سوندىقتان وعان قايتا ورالۋدىڭ قاجەتى جوق.

سوتسيال-دەموكراتيالىق «اۋىل» پارتياسى باعدارلاماسىنىڭ ۇلكەن بولىگى اۋىلدى دامىتۋعا باعىتتالعان. بۇل ورايدا پارتيالىقتاردىڭ ۇسىنىستارىندا قانداي دا ۋادە بەرۋدەگى ساقتىلىق بايقالادى. ماسەلەن، جەر ماسەلەسىنىڭ وزىندە «اۋىل» تۋىنداعان پروبلەمالار تۋرالى مالىمدەيدى. الايدا ونى جەرگە دەگەن جەكە مەنشىكتى جويۋ ەسەبىنەن شەشۋدى ۇسىنباي، ءوز مويىنىنا شارۋالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، جەردى ادىلەتتىكپەن بولۋگە قول جەتكىزۋ مىندەتتەمەلەرىن الادى. اۋىلدىقتاردىڭ سەلونى دامىتۋ ءۇشىن جىل سايىن 1 ملرد. دوللارعا دەيىن قارجى جۇمساۋ تۋرالى ۇسىنىسىن اتاپ وتۋگە بولادى.

«ادىلەت» پارتياسىنىڭ تۇعىرناماسى ساياسي جاڭعىرتۋ، الەۋمەتتىك ساياسات جانە باسقا سالالارعا قاتىستى زاڭنامالىق سيپاتتاعى ۇسىنىستارعا تولى. جانە بۇل شارالاردىڭ كوپشىلىگى ەلەكتوراتتىڭ قولداۋىنا يە بولۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن ويدامىز. بۇل تۇرعىدا ادىلەتتىكتەر وزدەرىنىڭ بولاشاقتاعى پارلامەنتتىك وكىلدىكتەرى تۋرالى ماسەلەگە وتە بايىپتىلىقپەن كەلىپ، سايلاۋشىلارعا قۇقىقتىق رەفورما سالاسىنداعى ناقتى ۇسىنىستارىن جاريالاپ وتىر.

ادىلەتتىك باعدارلاما دا الەۋمەتتىك سالانى ايتارلىقتاي نىعايتۋدى كوزدەيدى، بىراق تا ول «اۋقىمدى الەۋمەتتىك ساياسات قانداي قاراجات ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە المايدى.

قورىتىندىلاي كەلە، مىناداي تۇجىرىم جاساۋعا بولادى. وپپوزياتسيالىق پارتيالاردىڭ اۋقىمدى جۇمىسىن ەسكەرە وتىرىپ، الايدا ولاردىڭ باستى كەمشىل تۇسى جايلى ايتا كەتكەنىمىز ءجون. پارتيالاردىڭ كوپشىلىگى وزدەرىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلامالارىندا ءوز موينىنا شامادان تىس مىندەتتەمەلەر الىپ، ولاردى ىسكە اسىرۋدىڭ قارجىلاي قامتاماسىز ەتىلۋىن تۇپكىلىكتى ويلاستىرماعانى ۇلكەن قاتەلىك. ال «نۇر وتان» پارتياسى سايلاۋشىلارىنا تەك قانا ءوزى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىگى جەتەتىن ۋادەلەر بەرىپ، ەلدىڭ الداعى 5 جىلدا ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋ باعىتىنا بارىنشا كۇش سالاتىنىن مالىمدەۋدە. جانە وسى تۇرعىدان العاندا، بيلىك پارتياسى - «نۇر وتاننىڭ» ناقتى ۇسىنىستارى مەن جوسپارلارى سايلاۋشىلاردىڭ الدىندا ۇتىمدىراق بولىپ كورىنەتىنى انىق.