گازەتىمىزدىڭ وتكەن نومىرىندەگى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ دىنمۇحامەد قوناەۆ تۋرالى تولعانىستارىن پاراقتاپ وتىرىپ، تۇلعا مەن قوعام، اسقاق ادامگەرشىلىك قاسيەت پەن ەكىجۇزدىلىك تەكەتىرەسىندەگى وتە نازىك قۇبىلىستار بەي-جاي قالدىرمادى. ازاپتى كوڭىل-كۇي مەن اياۋلى سەزىمگە ءبىر ۋاقىتتا بولەنۋدىڭ دە ءساتى تۇسكەندەي. ىشىڭدەگى اق پەن قارانىڭ تايتالاسى سىنالار ءساتتىڭ مەزەتتىك شاققا بايلانعان قاسيەتىن سەزىنىپ، «ساق بولايىنشى» دەپ ءبىر قامشىلانىپ قالادى ەكەنسىڭ. كۇردەلى قوعامدىق قۇرىلىستىڭ جىقپىل-جىقپىلىنا تەرەڭ ءسۇزىپ، كەسىپ-پىشە الماساق تا، ويىڭا بىردەڭەلەر كەلەدى...

ەرتەرەكتە سالتىكوۆ-ششەدريننىڭ «ءبىر شارۋانىڭ ەكى گەنەرالدى قالاي اسىراعانى تۋرالى» حيكاياسىن وقىپ، كۇيىندىك پە، سۇيىندىك پە ەسىمىزدە جوق، ايتەۋىر، بىزدە بولمايتىن جاعىمسىز قۇبىلىستاي قابىلداعانىمىز راس. كەيىنگى كەزدە سول شىعارما ءجيى-ءجيى ەسكە ءتۇسىپ، سانانى سانعا بولەتىنىن قايدان بىلەيىك. ءوز باسىمىز يمپەريانىڭ وتارىندا بولعان سوڭ مەملەكەت، قوعام تۋرالى ونشا باس

قاتىرمايدى ەكەنبىز. قازاقشا ايتقاندا، ءوزىڭ جەمەگەن كوتەنىشەك، بوعىمەن ءپىسىپ جاتسا دا، ءبارىبىر. ەلگە ورالىپ، قازاقتىڭ قازاقستاننان باسقا وتانى جوق ەكەندىگىن كوكىرەگىڭ سەزىپ، كوزىڭ اشىلعان سوڭ، انا ءبىر اڭگىمە ەسكە تۇسە بەرەدى-اۋ كەلىپ...

گازەتىمىزدىڭ وتكەن نومىرىندەگى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ دىنمۇحامەد قوناەۆ تۋرالى تولعانىستارىن پاراقتاپ وتىرىپ، تۇلعا مەن قوعام، اسقاق ادامگەرشىلىك قاسيەت پەن ەكىجۇزدىلىك تەكەتىرەسىندەگى وتە نازىك قۇبىلىستار بەي-جاي قالدىرمادى. ازاپتى كوڭىل-كۇي مەن اياۋلى سەزىمگە ءبىر ۋاقىتتا بولەنۋدىڭ دە ءساتى تۇسكەندەي. ىشىڭدەگى اق پەن قارانىڭ تايتالاسى سىنالار ءساتتىڭ مەزەتتىك شاققا بايلانعان قاسيەتىن سەزىنىپ، «ساق بولايىنشى» دەپ ءبىر قامشىلانىپ قالادى ەكەنسىڭ. كۇردەلى قوعامدىق قۇرىلىستىڭ جىقپىل-جىقپىلىنا تەرەڭ ءسۇزىپ، كەسىپ-پىشە الماساق تا، ويىڭا بىردەڭەلەر كەلەدى...

ەرتەرەكتە سالتىكوۆ-ششەدريننىڭ «ءبىر شارۋانىڭ ەكى گەنەرالدى قالاي اسىراعانى تۋرالى» حيكاياسىن وقىپ، كۇيىندىك پە، سۇيىندىك پە ەسىمىزدە جوق، ايتەۋىر، بىزدە بولمايتىن جاعىمسىز قۇبىلىستاي قابىلداعانىمىز راس. كەيىنگى كەزدە سول شىعارما ءجيى-ءجيى ەسكە ءتۇسىپ، سانانى سانعا بولەتىنىن قايدان بىلەيىك. ءوز باسىمىز يمپەريانىڭ وتارىندا بولعان سوڭ مەملەكەت، قوعام تۋرالى ونشا باس

قاتىرمايدى ەكەنبىز. قازاقشا ايتقاندا، ءوزىڭ جەمەگەن كوتەنىشەك، بوعىمەن ءپىسىپ جاتسا دا، ءبارىبىر. ەلگە ورالىپ، قازاقتىڭ قازاقستاننان باسقا وتانى جوق ەكەندىگىن كوكىرەگىڭ سەزىپ، كوزىڭ اشىلعان سوڭ، انا ءبىر اڭگىمە ەسكە تۇسە بەرەدى-اۋ كەلىپ...

توسەگىندە ۇيىقتاپ، تاعدىر تالكەگىمەن يەن ارالدان بىراق شىققان ەكى گەنەرال العاشىندا دىمدى تۇسىنبەي، اقىرى قارعىسقا ۇشىراعاندارىن سەزەدى. ونشا مويىنداعىلارى كەلمەسە دە، لاج جوق. قۋ دۇنيە قۇم باسقانداي قۇلازىپ، جان-جاقتارىنا كوز سالادى. تىم-تىرىس ارال، سايراعان قۇس، مەڭىرەۋ ورمان. ءومىرى قولىنان «ءلاپباي تاقسىر! سىزگە دەگەن قۇرمەت پەن ءىلتيپات دەپ بىلىڭىزدەن» باسقا تۇك تە كەلمەيتىن جاعىمپاز ەكى سورلى. بەيباقتار نە ىستەرىن بىلمەي، جاندارىندا جاتقان گازەتتى اۋدارىپ-توڭكەرە باستايدى. ەلدەرىندە بولىپ جاتقان ساياسي، الەۋمەتتىك احۋالدان گورى، گازەتتىڭ ءبىر شەتىندەگى ءدامدى اس دايىنداۋعا قاتىستى ماعلۇماتقا كوزدەرى ءتۇسىپ، ىشەكتەرى شۇرىلداپ قويا بەرەدى. سامساپ ءپىسىپ تۇرعان جەمىستەردى قورەك ەتپەكشى بولىپ، اعاشقا دا ورمەلەيدى. كيىمدەرى دار-دار ايىرىلىپ، ساباسىنا تۇسەدى جازعاندار. ابدەن سىلەسى قاتىپ، اقىلىن اشتىق جەڭگەن سوڭ ءبىر-بىرىنە تەسىلە قاراپ، ارپاق-قۇرپاق الىسا كەتەدى. قىپ-قىزىل قانعا بويالعان گەنەرالدار ءبىرىن-ءبىرى الا الماي، «ەت جەگىسى» كەلگەن ويلارىنىڭ دا ويرانى شىعادى. قۇر سۇلدەرلەرى قالعان ەكەۋى: «استاپىر اللا! قانداي ازعىندىققا باردىق. بۇنىمىز بولماس. ءبىر ەڭبەكقور شارۋانى تاۋىپ، قارىننىڭ قامىن جاسايىق»، - دەپ يەن ارالدى سۇزە ارالاۋعا كىرىسەدى. قۇداي قولداپ، اعاشتىڭ تۇبىندە ۇيىقتاپ جاتقان شارۋانى جولىقتىرادى. ءالسىزدى كورسە ايدارىنان جەل ەسىپ، ۇستەمدىگىن جۇرگىزگىسى كەلىپ تۇراتىن پاقىرلار كوكتەن ىزدەگەندەرىن، جەردەن تابادى. بەيعام جاتقان شارۋانى بۇيىردەن ءبىر تەۋىپ، اكىرەڭدەي باستايدى. «كۇن توبەگە كەلدى. سەنىڭ پىر-پىر ۇيىقتاپ جاتىسىڭ مىناۋ! ۇيالساڭ قايتەدى، ارامتاماق! ۇكىمەتتى كىنالايسىڭدار ونىمەن قويماي. وي، مەسقارىن!..». توسىن تيگەن سوققىدان شوشىپ ويانعان بايعۇس شارۋا، شىج-بىج بوپ، اقتالا باستايدى. «كەشىرىڭىزدەر، مارتەبەلى تاقسىرلار! ءسال دەمالايىن دەپ اعاشتىڭ كولەڭكەسىنە كەلگەن بەتىم وسى ەدى، مىزعىپ كەتىپپىن». قارسى الدىندا شەكشيىپ تۇرعان گەنەرالدار ونان بەتەر ايقۇلاقتانىپ: «تەز تۇر دا، بىزگە تاماق دايىندا!»، - دەپ اقىرادى. شارۋا الدىمەن اعاش باسىنا تيىنشا ورمەلەپ، گەنەرالداردى جەمىسپەن قارىق قىلادى دا، ىلە شالا ىستىق اس دايىنداۋعا كىرىسەدى. ءىشىپ-جەپ، ارعى جاقتارىنا ەل قونعان ەكەۋ گازەت كورىپ، ەل تاعدىرىنا «باس قاتىرا» باستايدى. ساۋىق-سايرانمەن ومىرلەرى وتكەن توعىشارلار گازەتتەن باسقا ەرمەكتەرى بولماعان سوڭ (بار جوعى ءبىر دانا گازەت قوي سول), ارى-بەرى اۋدارىپ، ساياسي ساۋاتتارى «ءوسىپ»، پىكىر-تالاستىڭ دا كورىگىن قىزدىرادى. سونىمەن نە كەرەك، شارۋا بەيشارا ەكى ابىلەتتى وبەكتەپ ۇيىقتاتىپ، سىلاپ-سيپاپ وياتىپ، ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ اعاشتان قايىق جاساپ، وعان قۇستىڭ مامىعىن توسەپ، مىڭ ءبىر ماشاقاتپەن گەنەرالداردى ەلىنە دە جەتكىزەدى. ۇيلەرىنە جۇدەپ-جاداماي، امان-ساۋ جەتكەن پاقىرلار، شارۋاعا دەگەن «شەكسىز ريزاشىلىقتارى رەتىندە» جينالىپ قالعان زەينەتاقىلارىنان «اسقان مىرزالىقپەن» بەس سوم اقشا جانە ءبىر ستاكان اراق بەرەدى. «وسىعان ريزا بول» دەپ جولعا سالادى سورلىنى...

بۇل شىعارمانى جوقتان تاپقانداي سوزباقتاپ، ۋاقىتتارىڭىزعا جاساعان قياناتىمىز ءۇشىن كەشىرىم وتىنەمىز، ارينە. سالىستىرۋلار ارقىلى عانا ءوزىمىز ايتىپ، ءوزىمىز سەنىپ جۇرگەن وركەنيەتتى قوعامنىڭ وتكەن شاقتان وزعانى مەن توزعانىن انىق بارلاۋعا مۇمكىندىگىمىز تۋادى. تابان ەت، ماڭداي تەردىڭ قاقىسىن ساۋىپ، وبال مەن ساۋاپتى تارازىلاۋ ۇمىت قالعان مەزگىلدى - اسپانداعى قۇستى ازدىراتىن سوزىمىزبەن جۋىپ-شايۋعا بولار. وكىنىشتىسى، ول كەزدە ۋاقىت وتپەي، ۋاقىتتىڭ قاسىنان يىعىمىز ءتۇسىپ، ءوزىمىز ءوتىپ بارا جاتقانىمىزدى سەزبەي دە قالامىز. جارامسىز، توعىشار ادامداردان قۇرالعان قورعانسىز قوعامنىڭ «ساعىم قامالىن» كىرپىك قاقپاي كۇزەتكەن «ادالدىقتىڭ» ازابىن شەگەر ءبىز ەمەس، جاۋتاڭ كوز جەتكىنشەكتەر. ءومىردىڭ بۇرالاڭ جولىندا قايتالانىپ تۇراتىن ۇقساستىق پەن ۇياتقا سىن بولار نارسەنى ءوزىڭنىڭ دە ەت قۇلاعىڭ ەستي-ەستي، ەتىڭ ۇيرەنە باستايدى ەكەن. ءتىپتى، قىزىعى شەنى دە، شەكپەنى دە ۇقسايتىن اۋىزدىڭ ءبىر-بىرىنە تۇكىرىپ قويعانداي ساندىراعىن ۇزاق كۇبىرلەيتىنىن قايتەسىڭ؟ الدە ادام توپاستىعىنىڭ «توپتى جارىپ»، ءزاۋ بيىكتەن كورىنەتىنى - قياعا ۇشىپ قىران، باۋىرىمەن جورعالاپ جىلان دا شىعاتىن ءابسوليۋتتى اقيقاتتى كورسەتىپ تۇراتىن ءتاڭىرىنىڭ ءىسى مە؟ نە دەسەك تە، قاي قوعامدا دا وسى اقيقاتتىڭ وزگەرمەيتىنىنە كوزىڭ جەتەدى. ميىعىڭا ۇيالاعان ماناعى كۇلكىنىڭ جۇرناعى دا قالماي، تەرەڭ كۇرسىنىپ، تەرىس اينالاسىڭ. جازۋشىسى كەلىسسە سالتىكوۆ-ششەدريننىڭ ەكى گەنەرالىن جولدا قالدىرار «ماڭگىلىك كەيىپكەرگە» باي ەلدە ءومىر ءسۇرۋ دە ءبىر «عانيبەت». تەلەديدار مەن عالامتور بەتتە­رىندە سولاردىڭ «ازىلىنە» قارىق بوپ، ىشەگىڭ ءتۇيىلىپ، «ءبىر جاساپ قالاسىڭ». ءسىزدىڭ دە نازارعا سالا كەتەيىك.

وتكەندە ءبىر رەسمي جينالىستا ەكس دەپۋتات مينيسترگە ءوزىنىڭ نازىن جاسىرماي، بۇرتيىپ قالدى. «جاقىندا سالات ىستەدىم. بىراق اسكوك يزرايلدەن، قىزاناق يسپانيادان، قيار قىتايدان اكەلىنىپتى. تەك كۇنباعىس مايى عانا بىزدىكى بولىپ شىقتى». الا جازداي ارىپ-تالاسىپ، تىرنەكتەپ جيعان ءونىمىن قارا بازارعا سالىپ، نانى مەن ءسۇتىن تاۋىپ وتىرعان حالىقتىڭ جاعدايىن بىلەتىن مينيستر دە ەر ەكەن، اعىنان جارىلدى. «قىمبات جەرگە بارعانسىز عوي شاماسى. ارزانداۋ جەرلەردە ەلدە وسەتىن كوكونىستەر تولىپ تۇر»... 4-5 جىل بۇرىن بۇدان دا سوراقىسىن ەستىگەن قۇلاق «ە،ە،ە...» دەپ، ەلەمەگەن سىڭاي تانىتا سالامىز. ول جولى تاعى ءبىر ءمينيسترىمىز اۋىلدا تۇرىپ جاتقان جۇرتتىڭ بىرەر سيىر، ءۇش-ءتورت تاۋىعىن ساناپ، جۇمىرتقا مەن سۇتتەن تۇسەر تابىستان «دوڭگەلەك داۋلەتتى» ورەگە جەتكەن ەلدىڭ «ەرتەڭى نۇرلى» دەپ، جارقىن بولاشاققا سەندىرگىسى دە كەلگەن. كۇلسەڭىز دە، جىلاساڭىز دا زامانالار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان دەرتتىڭ داۋاسى جوق-اۋ. «اينالدىرعان اۋىرۋ الماي قويماسىن» «جاڭاوزەن ساباقتارى» ەسكە تاعى ءبىر سالدى. قيلى كەزەڭنىڭ ۇستىندە تۇرىپ تا «ءازىل-سىقاققا» ۋاقىت تاپتىق. جاسىراتىنى جوق، ادام باسىن جالماعان قارالى وقيعانى باق-ى قازاققا ءتان ەستىرتۋ تاسىلمەن (سونداي كەزدە ۇلتىمىزعا ءتان قاسيەتتى جاقسى پايدالانامىز عوي) جەتكىزدى. قۇزىرلى ورگاننىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ءسوز الىپ: «جاڭاوزەندەگى جاپپاي ءتارتىپسىز­دىك كەزىندە وق تا اتىلدى. بىراق وقتىڭ اياققا قاراي اتىلعانىن باسا ايتامىز»، - دەپ ءمۇلايىمسىدى. وق - باسقا اتىلسا دا، اياققا اتىلسا دا سۇراپىل اجال بۇرىككەن، سۋىق قورعاسىن. «اياقتان دا ادام ولەدى ەكەن» دەپ، كەشەگى «سۋعا سالسا باتپايتىن، وتقا سالسا كۇيمەيتىن قازاقتىڭ ۇرپاعى ازعان ەكەن عوي»،- دەگەن ويعا قامالدىق. ايتپەسە، اياق نە ءتايىرى! قارا سانىن جەبە ۇزگەندە دە، اياعىن قانجىعاعا بايلاي ساپ، سۇراپىل سوعىستىڭ وتىندە جۇرەتىن قازاق ەمەس پە ەدىك! باسقا ايتار ءسوزدىڭ رەتى دە جوق بۇندايدا...

ر.S.

«جەرگە قۋىلعان ادام پەندەسىنىڭ تاۋبەسىنە كەلىپ، ىستەگەن كۇنالارىن جۋىپ-شايۋعا مۇمكىندىك العاننان بەرى، ازعىرۋشى شايتاننىڭ جۇمىسى دا اناعۇرلىم ارتا ءتۇستى»، - دەيتىن ۇلكەندەر. اركىمنىڭ امال داپتەرىندەگى قاتتالىپ-شوتتالىپ جاتقان دۇنيەلەرگە ۇڭىلۋگە قۇقىمىز جوق بولسا دا، ادامزاتتىق مۇراتتىڭ ءبىر جۇيەگە تۇسكەندىگىنە كوپ ۋاقىت بولعاندىعىن ەسكە الماسقا شاراسىزبىز...

«اباي-اقپارات»