(ايانناما)

بيسميللياھير ءروحماانير روحيم!

(ايانناما)

بيسميللياھير ءروحماانير روحيم!

ءبىز ەرتەرەك وتكەن الەم عۇلامالارى مەن ءوز عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن ەرەكشە قۇرمەتتەيمىز. قۇرمەتتەيتىنىمىز سونشالىق - ولاردىڭ ءوز تۇسىنداعى ايتقان زاماناۋي پىكىرلەرى مەن وزدەرىنەن الدەنەشە عاسىر بۇرىن وتكەن عۇلامالار تۋرالى ايتقان بولجام-كوزقاراستارىن، وزىندىك پىكىرلەرىن، ءوز وي تارزىمىزدان وتكىزبەي قۇراننىڭ حاتىنداي سول قالپىندا قابىلداۋدان اسپاي كەلەمىز. مىسالى، اتى اڭىزعا اينالعان، تاريحي تۇلعا دانا قورقىت تۋرالى شوقان ءۋاليحانوۆ; «قورقىت - قازاقتاردى العاش قوبىز تارتۋعا،  سارىن ايتۋعا ۇيرەتكەن ەڭ ءبىرىنشى شامان» (ش.ءۋاليحانوۆ. «التى شاھارعا ساپار» «اتامۇرا» باسپاسى، 2006.ج) دەسە، اكادەميك الىكەي مارعۇلان «يسلام ءدىنى سىر بويىنا جاڭادان كىرە باستاعاندا وعان قورقىت اتا قارسىلىق كورسەتپەكشى بولادى، بىراق ونى اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزۋگە ىلاجى بولماي، تەك قانا قوبىزدىڭ ۇنىمەن، جان تەربەيتىن كۇيلەرىمەن، مۇڭدى سارىندارىمەن سەزدىرەدى» («قورقىت اتا»، «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى»، الماتى. 1999ج)-دەيدى، ال جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ «قورقىت - كۇي اتاسى، جەر ۇستىندەگى ءان-كۇي اتاۋلىنىڭ اتاسى. قورقىت ءوزى العاش تاپقان ونەرىمەن حالىققا قىزمەت ەتتى. ونىڭ ولمەس-وشپەستىگى دە وسىندا - دەي وتىرىپ - قورقىت جايىنداعى اڭىزدىڭ تاقىرىبى - قۇدايمەن الىسۋ» (بۇل دا سوندا) -دەپ تۇجىرىم ايتادى. بۇل پىكىرلەردىڭ ءبارى  كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ سانامىزعا باعالى دا قاجەتتى-قيسىندى تۇجىرىمدار ساناتىندا سىڭگەندىگى سونشالىق، ۇكىلەپ ۇلگى تۇتۋدان تانعان ەمەسپىز.

قورقىتتىڭ تۇڭعىش قوبىزدى جاساعانى، ونى العاش ءوزى تارتقانى دا راس. بىراق وسىنىسى ءۇشىن ءوز كەزىندە باس ۋازىرلىك قىزمەت اتقارعان دانا قورقىتتى تاڭىرگە تابىنۋشىلاردىڭ ساۋەگەيى، باقسىلاردىڭ ءپىرى، ولاردىڭ پايعامبارى ەدى دەۋگە نەگىز بار ما؟ «مەن اريستوتەل شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندەگى حالىققا ەڭ بەلگىلىسى ەدىم، مۋزىكا ونەرىنە ماھير (شەبەر) ەدىم» -دەپ جازاتىن ءال فارابي  بابامىز دا كەزىندە وسى قوبىزدى تارتقان. ول ارۋن-راشيد زامانىندا جانكەنتتەن باعداتقا بارىپ وسى اسپاپپەن ءوز ونەرىن دە كورسەتكەن. سول ءۇشىن الەمنىڭ ەكىنشى عۇلاماسى اتانعان دانامىزدى باقسىلار ساپىنا قوسۋىمىز كەرەك پە؟ وندا «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم تاپ شىنىم» دەپ كۇڭىرەنگەن اباي ولەڭىن قالاي تۇسىنەمىز؟ باقسىلارىمىزدىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن مولاسى ەكەش مولاسى دا ەلدىكىنە قوسىلماي جەكە قويىلعان عوي. بۇعان ءمان بەرەر جان بار ما ەكەن؟ وسى ورايدا ارعى تاريحتى ايتپاي-اق، كۇنى كەشە عانا «ءتاسپىسىن «نۇر وتان» پارتياسىنا بايلاپ...» بەلسەندى ساياساتكەر بولعان بەكبولاتتى بەكبولات ەتكەن الدىمەن وسى قوبىزى ەمەس پە؟ بەكبولاتتىڭ قازىرگى جەتكەن شىڭى وسى قوبىزعا قوسىلىپ سالعان انىندە. سوندا بەكبولات باقسى بولعانى ما؟..

سوندىقتان قورقىت جايلى عۇلامالارىمىز ايتقان باعالى دەگەن وسى تۇجىرىمداردى،  جۇرت قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزەر باسقاشا ايتىپ كورسەك قالاي بولار ەكەن. مىسالى،  قورقىتتى «شامان» دەگەن شوقان پىكىرىنە ول كىسى شامان بولماعان دەسەك، «يسلام ءدىنى سىر بويىنا جاڭادان كىرە باستاعاندا قارسىلىق كورسەتتى» دەگەن الىكەيدىڭ كوزقاراسىنا «قورقىت سىر بويىنا جاڭادان كىرە باستاعان يسلام دىنىنە سۇيىنشىلەۋشى تۇلعا بولدى» دەسەك، مۇحتاردىڭ «قورقىت جايىنداعى اڭىزدىڭ تاقىرىبى - قۇدايمەن الىسۋ» دەگەن پىكىرىن «قۇدايمەن الىسۋ ەمەس، جاراتۋشىنى ىزدەۋشى، سۇيىنشىلەۋشى بولدى»- دەپ كورسەك قالاي بولادى؟..

ارينە، وسى كەزگە دەيىن قۇلاققا ءسىڭىستى، كوزگە ۇيرەنشىكتى پىكىردى قۋاتتاپ، ونى ءوز ەڭبەكتەرىمەن شەگەلەپ بەكىتكەن بۇگىنگى  ءبىراز زيالى عالىمدارىمىزدىڭ ورە تۇراتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. دەگەنمەن، اركىمنىڭ جەكە پىكىر ايتۋ، ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋ قۇقىعىنان ەشكىم ءبىزدى ايىرا المايدى عوي.   وسى ورايدا;

«ومىردە ارمانىم جوق - قورقىتقا ەرسەم،

قورقىتتاي جاندى جاسپەن جۋا بىلسەم.

جاس توگىپ، سۇم ومىردە زارلاپ-سارناپ،

قۇشاقتاپ قوبىزىمدى كورگە كىرسەم!..»-دەگەن ماعجان اقىننىڭ ارناۋ ولەڭىن، مەن وسى تاقىرىپتا اڭگىمە وربىتۋدە،  جاڭاشا  سوقپاققا باستايتىن تەمىرقازىق ەتىپ العىم كەلىپ وتىر. بالكىم، قورقىت تانۋداعى ءتۇبى بىزگە قاجەت نۇرلى سوقپاق وسى بولار؟!...

اڭگىمەنى العا اپارۋ ءۇشىن بىردەن  تاريحي مىنا داتالارعا نازار اۋدارالىق. ءبىرىنشى، قازىر  يسلامنىڭ ءدىن رەتىندە ومىرگە كەلگەنىنە 1400 جىلدان استى. ەكىنشى، يسلامنىڭ ەلىمىزگە قادام باسۋىن قازىر ءار عالىم ارقالاي ايتىپ ءجۇر. دەگەنمەن، ءمۇسىلىم باستاعان اراب اسكەرلەرى كۇلتەگىن مەن سوعدالىقتاردىڭ بىرىككەن كۇشتەرىن تاس تالقان ەتىپ، تۇركىستان جەرىندە 712-713 جىلى بولعاندىعىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ولار از ۋاقىت بولسىن كەزىندە سايرام مەن تاراز قالالارىن ءوز قول استارىندا ۇستاعاندا وزدەرىمەن بىرگە يسلام ءدىنى دە ەرە كەلگەن بولاتىن...

تازا ءدىن - سۇلۋ ساياسات. ول قۇنارلى جەرگە تۇسكەن ءدان سياقتى  كەلگەن جەرىنە تەز ءسىڭىسىپ، ءوسىپ قانات جايۋىن ەش ۋاقىتتا توقتاتپايدى. 766 جىلى حوراساننان شەگىنگەن يسحاق ات تۇرىك باستاعان وپپوزيتسيالىق كۇشتەرمەن بىرگە بولعان، يسلامنىڭ  قاسانيا-ءمۇبايديانا باعىتىن قابىلداعان تۇرىك بيلەۋشىلەرى وزدەرى قۇرعان مەملەكەتتى تاريحقا تۇركىستان جەرىندەگى العاشقى يسلام مەملەكەتتەرى دەگەن اتاۋمەن ەنگىزدى. قازىر ءدىن تاريحىندا وسى ەكى داتاعا بايلانىستى يسلامنىڭ ەلىمىزگە كەلۋى ەكى ءتۇرلى ايتىلىپ كەلەدى. بىزدىڭشە العاشقى داتا كوڭىلگە قونىمدى. وسى داتا بويىنشا ەسەپتەسەك 2012 جىلى ەلىمىزدەگى يسلامعا 1300 جىل! بۇعان،  ومىردەن وتكەننەن سوڭ دا، ءتانى جەر بەتىندە شيرەك عاسىر بويى ەشبىر كۇتىمسىز-اق شىرىمەي، وسىناۋ تىلسىم قاسيەتىمەن ەل ەسىندە ساقتالعان، لادۋني ءىلىمىنىڭ بىلگىرى ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلىنىڭ;  «تۇركىلەر يسلامدى  پايعامبارىمىز (ع.س.) تىرشىلىكتە ءومىر سۇرگەن كەزىندە قابىلدادى»- دەگەن  ناقتىلى پىكىرىن قوسساتىن بولساق، ەلىمىزدەگى  يسلام تاريحى بۇدان دا ءارى ۇزاي تۇسپەي مە؟.   ءۇشىنشى، يۋنەسكو  2010 جىلى   قورقىتتىڭ  1300 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى.

كەلتىرىلگەن وسى ءۇش دەرەكتى بايىپتاپ تارازىعا سالساق ابىز قورقىت تۋرالى جوعارىدا  عۇلاما عالىم اعالارىمىز ايتقان پىكىرلەرگە بىزسىزدە سەلكەۋ تۇسپەي مە؟..  كورىپ وتىرسىزدار قورقىت ومىرگە كەلىپ، بەسىكتە جاتقاندا،  يسلام ءدىنى  100 جىل عۇمىر كەشىپ،  قازاق جەرىنە ءوز ومىرشەڭ قادامىن نىق باسىپ قويىپتى. قادام باسقانى سول، وتكەن جىلى 1350 جىلدىعى اتالىپ وتكەن يمام اعزام ءابۋ حانافيانىڭ  مازعابى دا ورنىققان. وسى تاريحتى كورە بىلە تۇرا قورقىت تۋرالى  جاڭساق پىكىرىمەن ءبىز نەگە كەلىسۋىمىز كەرەك؟..

قورقىت تاريحتا بولعان تىلسىم الەممەن بايلانىسى بار انومالدى ادام. ول جىراۋ، جىرشى، بولاشاقتى بولجايتىن ساۋەگەي، ەلدىڭ كوسەمى بولا بىلگەن سينكرەتتى تۇلعا، دانا ابىز.

تاريحتا بولعاندىعىنىڭ دالەلى - سىر بويىنداعى جانكەنتتە تۋىلعان. مۇنى ابۇلعازى-ءباھادۇر ءوز شەجىرەسىندە; «قورقىت - ابباس حاليفاسىنىڭ (ۋپ-ۋشع) كەزىندە بولعان ادام. قورقىتتىڭ تۋىپ وسكەن جەرى سىرداريانىڭ جاعاسى» -دەپ جازىپ كەتكەن.  اكەسى قاراقوجا. قاڭلى ۇلىسى، وعىز تايپاسىنىڭ بايات رۋىنان. اناسى قىپشاق قىزى. وعىز-قىپشاق زامانىنداعى ينال، دويلى، كول-ەركەن، تۇمان جانە قاڭلىقوجا حاندار تۇسىندا ءومىر ءسۇرىپ باس ۋازىرلىك قىزمەت اتقارعان. ەل بيلەۋشىلەرى ونىڭ اقىل كەڭەسىنە تۇرعان. قورقىت ءوز زامانىنىڭ ءانشى-جىراۋلىعىمەن قاتار، بولاشاقتى بولجاعىش اقىلگوي بولعان. ح عاسىرداعى رۋم پاتشاسى كانستانتين-قىرمىزى «مەملەكەت باسقارۋ» دەگەن كىتابىندا قورقىتتى «پەشەنە قىپشاقتارىنىڭ ەل اعاسى» دەپ كورسەتكەن. قورقىتتىڭ ءومىرى ورتا ازياعا يسلام ءدىنىن تاراتقان ابباس حاليفالىعىمەن تۇستاس بولعان. بۇل ورايدا قورقىت قازاق-تۇركىمەن، وعىز-قاڭلىنىڭ ورتاق تۇلعاسى.  قولىمىزدا «قورقىت اتا» كىتابىنداعى ونىڭ 12 جىرى  جانە ءبىزدىڭ ەلدە عانا ساقتالعان نىشان باقسى جەتكىزگەن 11 كۇيى  بار.         ابىزدىڭ ەرەكشە ۋاقيعالارى تۋرالى اڭىز ونى ميفكە دە اينالدىرىپ جىبەرگەن. ول وتقا سالسا كۇيمەگەن، سۋعا سالسا باتپاعان، كەسسە قىلىش وتپەگەن عاجاپ ادام بولعان. «قورقىت يسلام دىنىنە باس يمەگەن، تاڭىرگە پەيىل قويىپ، وتقا تابىنىپ، باقسى بولىپ وتكەن»- دەۋشىلەر جاڭىلىسادى. بۇل پىكىردى قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولعان وزبەك حاننىڭ; «قورقىتتىڭ جولىنا تۇسپەڭدەر، باقسىلاردىڭ بولجاۋ ايتۋىنا سەنبەڭدەر» دەگەن جارلىعى. ول ءوز پاتشالىعى تۇسىندا باقسىلارعا كوپ قيانات جاساعان حان. «تىرشىلىكتىڭ ءتۇبى - ءولىم»، «ولىمگە داۋا جوق» -دەگەن نەگىزسىز ناقىلدار دا ەل اۋزىندا وسى كەزدە قالىپتاسقان. بۇل يسلام ءدىنىن شولاق تۇسىنەتىندەردىڭ پىكىرى. ال قورقىت جاساعان قوبىز تۋرالى ايتارىمىز، ول ونەر اسپابى بولۋمەن قاتار ەكستازعا تۇسىرەتىن قۇرال. قوبىز باسقا دۇنيەمەن جالعاسۋ ءۇشىن كوپىر-جالعاستىرۋشى مەديتاتسيا قۇبىلىسىنىڭ قىزمەتىن اتقارعان. نەگىزى باقسىلار ءوز سارىندارىندا ارناۋلى كۇيمەن قوبىزعا قوسىلىپ جىن شاقىرادى. بۇل رەتتە  باسقا الەممەن جالعاسىتۋشى ەكستازدىق  قاسيەتىن پايدالانادى. قورقىتتىڭ قوبىز تارتۋىندا باسقا ماقسات بولعان. قورقىت - اقى ءۇشىن بەكتەردىڭ كوڭىلىن كوتەرەتىن وزان دا ەمەس. ول - ابىز. قيىن-قىستاۋ جاعدايلاردا اقىل سۇراپ كەلگەن حاننىڭ، بەكتەردىڭ جانە حالىقتىڭ دانا اقىلشىسى. ادەتتە ابىزدار جورىققا اتتاناتىن باتىرلارعا وسيەت ايتقان، سەمسەرىنە باتا بەرگەن. اتا بابا سالتىن ساقتاپ، رۋ قۇرىلىمىن ىدىراتپاي ۇستاۋشى بولعان.

قورقىت جالعان دۇنيە مەن ءپاني دۇنيە اراسىن بايلانىستىرۋشى انومالدى قاسيەت يەسى. وسى انومالدىق قاسيەتىنە بايلانىستى تالداڭقىراپ، تەرەڭىرەك ايتساق كوپ نارسەگە كوزىمىز جەتەدى. ويتكەن مۇنداي قاسيەت ەكى ادامنىڭ ءبىرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەس ەنشى. مۇنداي ادامدار تۋرالى پىكىردى ادەتتە عاقليا ءىلىمىنىڭ يەلەرىنەن گورى، بويىندا  ەرەكشە قاسيەتى بار لادۋني ءىلىمىن يگەرگەن عۇلامالار ايتسا ءبىر ءجون. سولار عانا وسى ورايدا ناقتىلى پىكىر ايتۋدا جاڭىلىسپايدى. ال لادۋني ءىلىمى دەگەنىمىز نە؟

وركەنيەت الەمىندە  ءىلىم نەگىزىنەن ەكىگە بولىنەدى.ءبىرى - عاقلي, ەكىنشىسى - لادۋني. العاشقىسى بارىمىزگە ەتەنە تانىس  كۇندەلىكتى كوزىمىز كورىپ، قۇلاعىمىز ەستىپ جۇرگەن ادامنىڭ ورە ساناسىنىڭ جەتكەن جەرىمەن پايىمداۋى ارقىلى يگەرىلەتىن  عىلىم.

ەكىنشىسى - لادۋني ءىلىمى. عىلىمداردىڭ باسى مەن سوڭى بولىپ سانالاتىن بۇل مۇعجيزا ءىلىم عىلىمنىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى. ارينە، ازىرشە اتاۋى  قازاقى قۇلاققا توسىنداۋ ەستىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل ءىلىمنىڭ ءبىزدىڭ ەلدە ءالى كۇنگە تولىققاندى جۇيەسى قالىپتاسپاق تۇگىلى، ناقتىلى جاناشىرى، ءىلىم ەسەبىندە جۇمىسىن جانداندىرار يەلەرى تابىلماي وتىر. وسىنداي پاتۋاسىزدىقتان اتاۋى كوپ مۇعجيزا لادۋني ءىلىمىن ءبىر توپ عالىمدارىمىز وسى ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالاعان بەلگىلى شىعىس عۇلامالارى جازىپ كەتكەندەي ءفالسافا ءىلىمى رەتىندە تانىسا، ەكىنشى ءبىر توپ اباي مەن شاكارىمنىڭ ايتۋىنشا تولىق ادام تانىمى نەمەسە ار ءىلىمى, ال ءۇشىنشى توپ قازاق تابيعاتىنا جاقىنداتىپ، اللانىڭ ايان ءىلىمى (قۇداي تانۋ). رەتىندە اتاپ ءجۇر. بۇل ءىلىم سانامىزعا سىڭەتىن بولسا، بۇگىنگى بەتىمەن كەتكەن بەرەكەسىز گۋمانيزم، ءدىني سانادان جوعارى اسقاقتاماي، الەمدەگى جەگى قۇرتتاي ءورىس الىپ بارا جاتقان جاستار تاربيەسىندەگى يمانسىزدىقتان ارىلار ەدىك. ۇل - ۇياتىنا، قىز - قىلىعىنا ورالار ەدى.  ويتكەنى، اللاھتان ايان بولىپ تۇسكەن لادۋني ەڭ الدىمەن  اردىڭ ءىلىمى. جالپى بۇل ءىلىم جۇرەك تازالىعىمەن جاراتۋشى تاراپىنان كەلەتىن ءىلىم. بۇل عىلىمنىڭ يەلەرى قۇدىرەتتى كامىل ادام گەرمەتيكالىق نەمەسە تىلسىمدىق (ميستيكالىق) ويلاۋ مەنتاليتەتى قاسيەتتەرىنە يەلىك ەتەدى. ولار ەزوتەريكتەر. مۇنداي جاراتىلىسىندا ەرەكشە قاسيەتى بار ادامدار ەش ۋاقىتتا وزىنە سونداي قاسيەت سىيلاعان جاراتۋشىعا، ونىڭ دىنىنە قارسى شىقپايدى. قايتا ونىڭ ءدىنىن سۇيىنشىلەپ، قولداۋ تانىتىپ قالىڭ بۇحارانى تۋرا جولعا سالۋعا شاقىرادى. بۇل سوزىمىزگە قورقىتتىڭ سوڭىندا قالعان  12 جىردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ايتىلاتىن «اللا تازا دىننەن ايىرماسىن»، «اللانىڭ دوسى، ءدىنىمىزدىڭ ەگەسى مۇحاممەدكە قۇرمەت» دەگەن سوزدەرى دە تولىق دالەل بولسا كەرەك. اللانى ارداقتاعان ابىز - قاشاندا يسلامدى سۇيىنشىلەيدى. بۇعان قوسىمشا ءوز تاراپىمىزدان  تاعى ءبىر ەكى دالەلدى العا تارتساق ارتىق بولماس.

مىسالى وسىنداي انومالدى قاسيەتكە يە قازاق جەرىندە پاتشالىق قۇرعان ءباھادۇر يسحاق باپتىڭ ءدىني كەڭەسشىسى، بابا تۇكتى شاشتى ءازىز جۇرتتىڭ كوزىنشە جانىپ جاتقان وتقا ءتۇسىپ، ءوزىنىڭ وتقا جانباۋ قاسيەتى ارقىلى قالىڭ  ەلدى قان توگىزسىز-اق دىنگە كىرۋگە كوندىرگەنى اڭىز عانا ەمەس  ناقتى تاريحي شىندىق. مۇنداي قاسيەتى بار تۇلعالار ءوزارا «اگيالوگيا» نەمەسە «تاڭعاجايىپ سايىسقا» ءتۇسىپ، ەل الدىندا ءتۇرلى مۇعجيزا كورسەتۋ ارقىلى حالىقتى ءوز سوڭىنا ەرتە بىلگەن. كەزىندە تيمۋچين شىڭعىسحاندىق دارەجەگە جەتكەنشە  ايان ارقىلى تاڭىرمەن قالىڭ بۇحارا كوزىنشە تىلدەسە وتىرىپ، تاريحي  ۇلى جەڭىستەرىنە جەتسە، تاعى ءبىر كەمەڭگەر پاتشا، 27 ەلدىڭ پاديشاسى بولعان ءامىر تەمىردىڭ - كورەگەن اتانۋىنىڭ ءوزى  ءبىزدىڭ انومالدىق جونىندەگى وسى پىكىرىمىزدى ناقتىلاي تۇسەر قۇدىرەت. بۇل تىلسىم قۇدىرەت ارينە وسى ۇلى ادامدارمەن  باستالىپ، وسىلارمەن اياقتالعان جوق. بۇرىن دا بولعان، قازىر دە جالعاسۋدا. كوكتەن تۇسكەن ءتورت كىتاپتىڭ  سوڭعىسى قۇران كارىم دە  پايعامبارىمىز مۇحاممەدكە (ع.س) اللادان ايان ارقىلى ءتۇستى... وسى جەردە  اڭگىمەگە ەڭبەك ەرى، جازۋشى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ قولجازباسىنداعى مىنا ءبىر ءۇزىندىنى قوسساق;

"....بۇل كەز كەلگەننىڭ ەمەس، ايىرىقشا قاسيەتكە يە بولىپ جارالعان ارۋاقتى ادامداردىڭ - ابىزداردىڭ عانا قولىنان كەلەدى دەپ ەسەپتەلدى. ونداي قاسيەتتەرىمەن كوزگە تۇسكەن ادامداردان حالىق بيلىك يەلەرىنەن بەتەر ايبىنىپ، اسا زور قۇرمەت تۇتتى. بيگە قۇلاق اسسا، ساردارعا باعىنسا، پىرگە تابىندى... حان اۋىسسا دا ءپىر اۋىسپادى. سوندىقتان كەيدە بيلىكتى اۋلەت - ساياسي ۇستەمدىك پەن قوسا رۋحاني ۇستەمدىكتى دە ءوز قولىنا الىپ الۋعا تىرىستى. بۇل اسىرەسە شىعىسقا ءتان ەدى. ماسەلەن، تاۋكە، ونىڭ بالالارى جاڭگىر، بولاتتاردىڭ لحاستاعى "كيەلى ۇيگە" جىبەرىلىپ، بىرنەشە جىل تاربيەلەنۋى تەك كورشى ەلدەردىڭ گەوساياسي ىقپالىنان عانا ەمەس، تاق ماڭىنداعىلاردىڭ الگىندەي ءىش ەسەبىنەن دە ءوربىپ جاتسا كەرەك. تاۋكە حان سايلانعاندا ءپىر دە سايلانىپ، ءۇش ۇلىستىڭ پىرلەرى جۇرت الدىندا ارۋاق سالىستىرىسىپ، كەرەيت سۇپى ءاجىنىڭ ء(مۇسىرالى) جەڭىپ شىعاتىنى دا سونى اڭعارتقانداي. تاۋكەدەن ابىلايعا دەيىنگى بارلىق حانعا ءپىر  بولعان سۇپى ءاجى ء(مۇسىرالى) دۇنيە سالعاننان كەيىن جالپىقازاقتىق ءپىر سايلانعان ەمەس."- دەي كەلىپ;   "ەسكى دالا ۇردىسىندە قاۋىمعا بيلىك جۇرگىزەتىن حاندار  مەن اسكەرگە بيلىك جۇرگىزەتىن ساردارلار عانا سايلانىپ قويىلعان، ال باتىرلار مەن پىرلەر اتتارىنا لايىق قاسيەتتەرىمەن قاپىسىز تانىلىپ، جۇرتتى تەگىس مويىنداتقان. جوعارىداعى تاۋكە زامانىندا ءۇش ۇلىستىڭ ءۇش ءپىرىنىڭ جۇرت الدىندا ارۋاق سالىستىرۋىنا كەلسەك، ول دا تۇپتەپ كەلگەندە، سايلاۋ ەمەس، ءوز قاسيەتىنىڭ باسىمدىعىن جاريا مويىنداتۋدىڭ جولى بولىپ تابىلدى. مۇنى كيە، ارۋاق تۋرالى عىلىم - اگيالوگيا "تاڭعاجايىپ سايىس"- دەپ اتايدى. بۇل  - تەك دىنگە دەيىنگى نانىمدار زامانىندا عانا ەمەس، الەمدىك دىندەر ۇستەمدىك قۇرعان تۇستاردا دا ورىن العان ءۇردىس". («ءۇش پايعامبار. ءا.كەكىلباەۆ. 1992 ج).- دەپ جازادى. قورقىت تۋرالى تاعى ءبىر كىتابىندا; «قازاقتاردى قايتا بىرىكتىرۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، قورقىت - تاپتىرمايتىن ورتالىق قاھارمان. ويتكەنى قورقىت - سەنىڭ اقىلمان باباڭ، قورقىت - قاجەت دەسەڭىز باتىرىڭ. مىنا دۇنيەنىڭ باقيلىعىن، فانيلىگىن زەرتتەپ كەتكەن كىسى. قازاقتىڭ قايتا قالىپتاسۋ، قايتا ۇيىمداسۋ ءىسىن باستايتىن ءىرى تۇلعا. قورقىتقا تەك اڭىز رەتىندە عانا قاراپ قويماي، تازا تاريحي دەرەك رەتىندە قاراۋعا بولادى» -دەگەن كەسەك پىكىر   ايتقان وسى جازۋشى ءابىش اعامىز مەملەكەتتىك حاتشى بولىپ تۇرعاندا  2001 جىلعى مامىر ايىندا ءوزى ۇيىمداستىرعان كورگەن قورقىت بابا رۋحىمەن بولعان ءبىر سۇحبات ەسىمە ورالىپ  وتىر. استانا قالاسىنداعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ 102- بولمەسىندە وتكەن بۇل سۇحباتقا سول كەزدەگى  سەنات توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءو.بايگەلدى، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى رەكتورى م.جولداسبەكوۆ جانە تالشىبىق ەسىمدى جاسى وتىزدارعا تولا قويماعان  ارۋاق قونعان جاس كەلىنشەك قاتىناستى. سونداعى قورقىت ايتقان ەكى ساعاتتىق اڭگىمەدەن مىنا ءبىر ءۇزىندىنى تاعى كەلتىرگىم كەلىپ وتىر;

«...كەزدەسەر بۇگىن مىنەكەي، كۇن تۋىپتى، اللادان. ارمىسىڭدار باتىرلارىم. ارقايسىسىڭا پايعامبار جاسى بۇيىرىپتى، ءتاۋبا دەڭدەر.

اۋ، شىراقتارىم; "اتى ءوشتى دەمەسىن، ولگەنمەن بىرگە جارىعى ءسوندى دەمەسىن" - دەگەن ەكەن. مەنىڭ دە اتىم ءوشىپ، جارىعىم سونبەپتى...

وتىرعان سارايلارىڭ كەڭ ەكەن، تابالدىرىقتارىڭنان اتتادىم، قۋنىشتىمىن. بىراقتا قايتالاپ ايتايىن، قادامىمدى ارەڭ سالدىم...

جۇرەكتەرىڭ تازا بولسا، ارقايسىسىڭ دا سەزىپ كورەسىڭدەر شىراقتارىم. جامان ايتپاي جاقسى جوق. جاقسىلىق كەلدى دەپ قۋانباعىن، جاقسىلىقتىڭ جانىندا جاماندىق بولار. جاماندىق كەلسە جىلاما، جاماندىقتىڭ جانىندا جاقسىلىق بار قاشاندا. ەستەرىڭدە بولسىن،   جاقسىلىق پەن جاماندىقتى ەگىز بالا ەتىپ جاراتقان اللانىڭ ءوزى. سول ەگىز بالا ەكى جاعىڭدا جۇرگەندە تىرلىگىڭ ءتۇزۋ بولسا، سوندا نيەتىڭ  قاراي كورەتىنىڭدى كورەسىڭ. اللاعا باس ىيىڭدەر، شىراقتارىم. اللادان كۇشتى ەشكىم جوق.  اللانىڭ قۇدىرەتى مەن كۇشىنە ەشقاشان  كۇماندارىڭ بولماسىن.

اللانىڭ  توككەن نۇرى بولار ءسىرا، ەسىمىم وسى كۇنگە دەيىن ەل ەسىنەن شىقپادى. تاۋبە قىلدىم، وسىعان. قورقىت دەگەن ەسىمىم كەزىپ كەتتى كەڭ دالانى، كەڭدىكتى ىزدەپ، اللانى ىزدەپ، اللاعا قۇلشىلىعىمەن، اللاعا جالبارىنۋمەن. "قايدا  جاتسىڭ  باباشىم،  مۇردەڭە زيارات جاساپ باس يەمىن - دەيسىڭدەر،  جۇرەكتەرىڭ ادال نيەتىمەن قورقىت بابام دەسە، مەن سەندەردىڭ جاندارىڭدامىن عوي شىراقتارىم..."

قاراقتارىم-اۋ، كەزىندە مۇنداي سارايدا مەن دە بولعام. سۇرا مىنا مەنەن، نە كورگەنىمدى...

ءتاۋبا دەدىم، كورەسىمدى كورىپ مەن. ءار نارسەگە قاناعات.  قاناعات قارىن تويدىرعان. قاناعات قىلعىن ءار نارسەگە، تاكاپپار بولما. تاكاپپارلىق دەگەن جاقسىلىق اكەلمەيدى. تاكاپپارلىق پەن جاماندىق نيەتتەرىڭ جەتى ۇرپاققا دەيىن داريتىنىن ۇمىتپاڭدار. بويلارىڭا سىڭىرمەڭدەر ونى،  كەرەگى جوق...

اللاعا جالبارىنىپ سۇراڭدار، كەشسىن... ءبارى ءبىر اللادان، بۇگىنگى وزدەرىڭمەن تىلدەستىرىپ وتىرعان دا ءبىر اللا. اللادان وتەر قۋاتتى كۇش جوق.  اللانىڭ دەگەنىنىڭ ءبارى حاق. اللا عانا ءبارىن بىلەدى. اللا نۇرىن توكسە - سەندەرگە  بەرگەنى. ارقايسىڭا بەرگەنى - بۇيىرعانى.

مەن دە ءوتتىم سەندەردەي جارىق دۇنيەنى كورىپ. جالعان دۇنيەنى جالپاعىنان باسقانمىن. سەندەر دە وتەرسىڭدەر،  بۇل جاققا كەلىپ  ءالى سالەم دە بەرەرسىڭدەر، اللا ەگەر بۇيىرسا...

ەي، باتىرلار... بىلگەن ۇستىنە بىلە تۇسسەم دەيسىڭدەر مە. بۇيىرعانى عانا بولادى. ءاربىر نارسەگە رۇقسات تەك اللادان.

سەندەر ءوز شىققان تەكتەرىڭ اتا بابالارىڭدى ۇمىتپاۋلارىڭ كەرەك...ەڭ بولماسا "بابامنىڭ ايتقان ءسوزى ەدى، بابامنىڭ بەرگەن اماناتى، بابامنىڭ بەرگەن باتاسى"- دەپ ءبىر ءسات ەسكە الىڭدار ولاردى. ماعان دا كەزىندە  اللا ءوز نۇرى توككەن. باسىما باق قوندى... پاتشاعا بىتپەگەن باق ماعان ءبىتتى. سول تىرشىلىكتە پاتشانىڭ سارايىن تاستاپ،ەن دالاعا قاشىپ بارىپ،  ءتاۋبا قىلىپ، قۇلشىلىعىمدى كورسەتىپ، اللاعا جالبارىنىپ جىلادىم.... «سارايىڭدا بۇلايشا قىسىلىپ  وتقانشا جاراتقانىم-اۋ،  ىزدەگەنىم وزىڭمەن تىلدەسەيىن. تىلدەسۋىم وزىڭمەن  باعىم بولسىن. ءوزىڭ بەرگەن ەندىگى قالعان عۇمىرىم وزىڭە قۇربان بولسىن.  وزىڭە قۇلشىلىق ەتۋگە، ەل جۇرتىما قىزمەت ەتۋگە، ادالىنان بولۋعا، سويلەگەن ءسوزىم ادال بوپ ابرويمەن كەزدەسۋگە اللام ءوزىڭنىڭ الدىڭا كەلدىم...»- دەدىم وكسىگىمدى باسا الماي...

اللاعا قارسىلىق قىلۋعا بولمايدى، ارتىق سويلەپ كەرەگى جوق. ەكى ەلى ەرىنگە - ءتورت ەلى قاقپاق. ءتورت ەلى قاقپاق... اۋزىڭنان شىققان ءسوزىڭ اتىلعان وقپەن تەڭ. اۋزىڭنان شىعار سوزگە يە بولعان ءجون. قالاي بولسا سولاي مەن سويلەپ قويسام،  وعان جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەر. ارقايسىسىمىز دا سولاي بولعانىمىز ءجون.

ەي، ۇرپاعىم، جاراتقان اللانىڭ بۇيىرۋىمەن اتا-بابالارىڭ ءاربىر جاقتا، بۇيىرعان جەردە جاتىر. بۇيىرعانى سول ەكەن، ارقايسىمىز ءبىر-ءبىر تومپەشىك بولدىق.  قاي باتىر قايدا قالمادى؟ دەگەنمەن، اللا نۇرىن توكسە  ولار جارق ەتىپ قايتا جۇلدىز بولىپ جانادى. انەكەي، استاناداعى قابانباي باتىر جاتقان جەرگە قاراعىن،  كوتەرىلدى تاعى مارتەبەسى، باتىر ەدى ءوزى دە...

تومپيعان قامالداعى سوناۋ باتىر،

ءالى داعى جۇلدىزى جانباي جاتىر....

جەتەتۇعىن كۇن بار ما سوعان اقىل؟..

شىراعىم اۋ، ول باتىر نەگە جاتىر؟..

ايتىڭدارشى ماعان، سولاردى ەسكە الاتىن ءپاندا بار ما؟ ءتىرى جان-اۋ بار ما ەكەن سول باتىردى ىزدەگەن؟...

تىلەگەندەرىڭ ادالدىق بولسا، قۇلشىلىعىڭ اللاعا ادال بولسا، قيبىلاعا  جىعىلىپ جان دۇنيەلەرىڭمەن جىلاساڭدارشى، جاراتقانعا. كەشىرىم سۇراڭدار، جاراتقاننان. ودان باسقا نە بىلمەكسىڭدەر مىنا مەنەن.

نەگە بۇگىن جۇزدەستىك، شىراقتارىم؟ مىنا مەنىمەن، نەگە  باسقا ەمەس، سەندەر كەزدەسىپ وتىرسىڭدار؟  سۇراققا جاۋاپ تابىلار، جاۋاپسىز نارسە بولمايدى.  نەگە بەسەۋ ەمەس-اۋ، نەگە ۇشەۋ، نەگە ەكەۋ، نەگە بىرەۋ ەمەس، نەگە وناۋ ەمەس، نەگە ۇشەۋىڭ كەزدەستىڭ، بىلەسىڭدەر مە؟

سۇراعىما جاۋاپتى ءوزىم بەرەيىن. ءتاۋبا قىلدىم، جاراتقانعا. ادام بالاسى ەشقاشان مۇنى جاساعان ەمەس، ويلاعان دا ەمەس. ويىڭ جەتپەيدى، ونى ويلاساڭ دا جاساي المايسىڭ. ول ءبىر جاراتقانعا بۇيىرعان. ونى ءبىر اللا عانا جاسايدى.  اللا وسىلاي كەز قىلدى. ءبىرىڭدى  تولە بي، ەكىنشىڭدى  قازبەك بي، ءۇشىنشىڭدى  ايتەكە بي ەتىپ مەنىڭ الدىمنان شىعارىپ وتىر. بىلەسىڭدەر مە سەندەر سونى؟ تاعى دا تاريحتى ىزدەدىم دەيسىڭ بىرەۋىڭ. تاريحتى ىزدەۋ - ادىلەت. ادىلەتتى ىزدەڭدەر ارقاشان. جاراتقان اللا ارقايسىسىڭا بۇيىرىپ وتىرعانى، اشىلماعاندى ىزدەسىن، تاپسىن، اششىن دەپ وتىر. كورمەگەندى ىزدەپ، تاعى دا كورسىن دەپ وتىر . شىراقتارىم، پەندە بولعاندارىڭ - بءىر اللاعا قۇل بولعاندارىڭ.... مويىندارىڭدا قۇلشىلىقتارىڭ بار... سەندەردى پايعامبار جاسقا جەتكىزگەن جاراتۋشى يەم  ارقايسىسىڭدى وسىندا اكەلدى... ءبىرىڭ  تولە بي، ءبىرىڭ  ايتەكە بي، ءبىرىڭ  قازبەك بي بولىپ كورىڭدەر...

مەن ءوز كەزىمدە بيلىكتى ونشا ۇناتپاعان جانمىن. بىلەسىڭدەر، ادىلدىك بولسا، اركىم بيلىگىن ادىلدىكپەن الادى... قارالىق ەشقاشان جەڭگەن ەمەس، جەڭبەيدى دە. ءبىر اللا ءوزىنىڭ قۇلىنىڭ قۇلشىلىعىن، ونىڭ ادىلەتتىلىگىن كورە وعان نۇرىن توككەن.  ولگەننەن كەيىن بارلىق جان تىرىلەدى دەگەنگە سەنەسىڭدەر مە؟ ءجا، ءجون ەكەن.تىرىلەت.... بۇيىرعانىن كورەرسىڭدەر. ماڭدايلارىڭنان كورەرسىڭدەر. تاعدىرعا سەنىڭدەر. قۇلشىلىقتان كورەرسىڭدەر جاقسىلىق.قۇلشىلىعىڭ ەگەر دە ادال بولسا، ابروي دا بولادى.  اللاھ نۇرىن توكسە و دۇنيلەرىڭ جارىق بولادى. سول كەزدە دە جۇزدەسەرمىز، كەزدەسەرمىز ءالى ءبىز.

ماڭگىلىك ءومىردى مەن سەكىلدى سەندەر دە ىزدەپ جۇرسىڭدەر، ارينە.

ماڭگىلىك ءومىر دەگەنىمىز -  وسى كەزدەسۋىمىز... اللا بۇيىرتتى... نۇرىن توكتى جاراتقان.  ولگەن ءتىرىلدى دەگەن وسى، شىراقتارىم.

مەن اللانىڭ  قۇلىمىن. قۇلى بولىپ وتۋگە ماڭگى دايىنمىن. ايتايىن دەگەنىم ارقاشان ءۇش ءبيدىڭ بيلىگىندەي بيلىك بولسىن سەندەردە. ادىلدىك قاستارىڭدا بولسىن. جاماندىقتارىڭ كەتىپ، جاقسىلىق ەنسىن... كوزدەرىڭ كورەگەن بولسىن. جەر مەنەن كوكتىڭ اراسىنداعى تىلسىم دۇنيەلەردىڭ ءبارى اللادان..ەندى بىرەۋىڭنىڭ جانىڭدا تولە بي، بىرەۋىڭنىڭ جانىڭدا قازبەك بي، بىرەۋىڭنىڭ جانىڭدا ايتەكە بي ەرەر. ادىلدىكتەن قاشىپ كورىڭدەر...

ءبارىن بىلەمىن دەمەگىن.  بارلىعىن ءبىلۋ پەندەگە جازباعان. ءبارىن بىلەر تەك ءبىر اللا عانا. ءبارىن شەشەر تەك ءبىر اللا.  تاۋ مەنەن تاستىڭ اراسىنا قاراشى... بابالارىڭ تاستاپ كەتكەن، تاستاماسا دا ساقتاپ كەتكەن، ارقايسىسىڭا، بۇيىرسىن دەپ ۇرپاعىما، قامالىنا قاماپ كەتكەن بابالارىڭنىڭ اسىل مۇرالارىن نەگە ىزدەپ تاپباسقا؟

ارالارىڭا بابا تۇكتى شاشتى ءازيز كەلدى.  بىلسەڭدەر، كانە ايتىڭدارشى، بۇل كىسىنى سەندەر بابا تۇكتى شاشتى ءازيز دەيسىڭدەر. ال قۇلاعىنا جار شاقىرىپ قويعان شىن اتى كىم؟  بىلمەسەڭدەر مەن ايتايىن. بۇل بالانىڭ اتى - توقسىلىق. وسىنى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىلگەندەرىڭ بار ما؟ەگەر مەن ءوزىم ءومىر سۇرگەن زامانداعى تىلىممەن سويلەسەم، باسقا ءتىل بولادى، تۇسىنبەيسىڭدەر. سوندىقتان مەن سەندەرگە اللانىڭ جارىلقاۋىمەن ءوز تىلدەرىڭدە جەتكىزىپ وتىرمىن عوي بارلىعىن.  بابا تۇكتى شاشتى ءازيز بابالارىڭ  وزدەرىڭمەن تانىسقالى كەلدى... توقسۇلىق تا ءوز كەزىندە يسلامدى ءوز   شاما شارقىنشا ناسيحاتتاعان. ەل قامىن ويلاپ،  بەتىن بەرى قاراتىپ، اللاعا باستارىن يدىرگەن، ءدىنىمىزدى ساقتايمىن دەپ  قۇلشىلىق جاساعان ءبىر ۇل ەمەس پە. ەگەر اللانىڭ ءار قۇلى وسى توقسۇلىقتاي بولسا ابزال بولار ەدى... قىزمەت - قۇلشىلىقتا، بىلە بىلسەڭدەر ارقايسىسىڭ.... بابا تۇكتى شاشتى ءازيز سەندەردى يمامعا ۇي ما ەكەن دەگەن ساۋال قويىپ وتىر... اماناتتى جەكىزۋ ماعان پارىز... پايعامبار جاسىنا جەتكەندە  يمانعا ۇيماعاننىڭ  تىرشىلىگى حارام بولادى...». («جاس قازاق ءۇنى» گازەتى، 2002 جىل).

ءۇزىندىسى عانا بەرىلىپ وتىرعان وسى ايان-سۇحبات كەزىندە، ءبىز ابىز بابادان وزىنە قورقىت ەسىمىنىڭ قالاي قويىلۋى تۋرالى سۇراعانىمىزدا، سول كۇنگى كەزدەسۋگە بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ بىتكەندىگى، الدا اللا بۇيىرتار كەزدەسۋ بولىپ جاتسا اڭگىمەنىڭ جالعاسى بولاتىندىعىن ايتىپ قوشتاسقان بولاتىن.

سودان اراعا بەس جىل سالىپ 2006 جىلى وسىنداي ءبىر ەل تانىعان ەرەكشە قاسيەتتى دە قادىرمەندى جانمەن   ماڭگىلىك ءومىردى ىزدەگەن قورقىت بابانىڭ قارماقشىداعى قوبىزدان قويىلعان ەسكەرتكىشى بەلگىسىنە زياراتتادىق.

«تىرشىلىگى توپىراققا اينالماعان» اينالايىن، قورقىت بابامنىڭ باسىنا قويىلعان بەلگى - قوڭىر قوبىز دا ەركىن ەسكەن ەركە قوڭىر ۇنىمەن مەنىڭ جان دۇنيەمە جاقىن كەلدى. نەسىن جاسىرايىن، شيرەك عاسىر بۇرىن تاريحىن ءوزىم تولىق بىلمەيتىن وسى قورقىت بابامىزدىڭ قوبىزدى ويلاپ تابۋى تۋرالى «ماڭگىلىك ءومىر» دەگەن تاقىرىپتا مەن دە ايانمەن كۇڭىرەنىپ تولعاۋ جازعان ەدىم. سول ءبىر شابىتتى ءسات ەسكە ورالىپ قالىڭ وي قۇشاعىندا وتىرعانمىن. كەزىندە سىرداريانىڭ جار قاباعىنا قويىلعان ابىز سۇيەگىن، داريانىڭ كەمەرلەپ جەگەن تولقىنى اقىرى ءوز قۇشاعىنا الىپ تىنىپتى. «تىم بولماسا بابا سۇيەگىن ساقتاپ قالۋعا دا مۇرشا بولماعان زامان-اي...» دەپ وتىرعانىمدا، قاسىمداعى مەديتاتسياعا تۇسكەن سەرىگىمنىڭ اۋزىنان مىناداي ايان ەستىدىم;

- ەي، ۇرپاعىم، سانالى ادام ومىرگە كەلگەن سوڭ، تىرشىلىگىنىڭ توپىراققا اينالماۋىن ويلايدى. ومىردەن وتە سالا اپاي-توپاي اتىڭ وشسە، سەنىڭ توپىراققا اينالعانىڭ سول. اللا، شىن سۇراساڭ، تىلەگىڭدى جاي قالدىرمايدى.  مەن باس ءۋازىر بولىپ وتىرعان جەرىمنەن جەرىپ، پاتشانىڭ اق ورداسىن تاستاپ، ەن دالادا جاراتۋشىدان، «جاراتۋشىم، ءوزىڭ جاراتقان پەندەڭنىڭ تىلەگىن شىن بەرەتىن بولساڭ، ماعان ماڭگىلىك ءومىرىڭدى قي...» دەپ كوز جاسىمدى كول ەتىپ، ماڭگىلىك ءومىر تىلەگەن باباڭمىن. مەندەگى ماقسات - ماڭگىلىك ءومىر  بولدى. «قايدا بارساڭ قورقىتتىڭ كورى» دەگەن ماقال سول كەزدە قالىپتاستى. اللانىڭ سىناعى ەمەس پە، ولىمنەن قاشىپ جەر الەمنىڭ قاي بۇرىشىنا بارسام دا، الدىمنان كورىمدى قازۋشىلار ۇشىراستى. مەن كوردى قازىپ جاتقان كور قازۋشىلارعا ەمەس، كوردىڭ وزىنە، «كور كەت، كور كەت، كور كوزىمە كورىنبە، مەن ساعان جاتپايمىن! مەن اللادان ماڭگىلىك ءومىر تىلەگەن جانمىن. قۇدىرەتى كۇشتى جاراتۋشىم مەنىڭ تىلەگىمدى قابىل ەتپەۋى مۇمكىن ەمەس. اللا جارىلقاۋشى...» دەپ تىرشىلىگىنىڭ سوڭىندا قارا جەردى باسىپ جۇرۋدەن دە قورقىپ، وزدەرىڭ كورىپ تۇرعان مىنا داريانىڭ بەتىنە سال ءتۇسىرىپ، جاپپا قۇرىپ تىرلىك كەشتىم.ىقىلىم زامانداردان كەلە جاتقان وسى قاسيەتتى داريامەن سىرلاس بولدىم. قوبىزىمدى كۇڭىرەنتىپ اللادان ءۇمىتىمدى ۇزبەدىم. كۇي  ۇنىنە ەرىكسىز قايىرىلعان پەرىشتەلەر، ماڭىما اققۋ بولىپ قونىپ، تىلەگىمدى كوككە الىپ ۇشاتىن. مىنا اعىنى دۇلەي داريا دا مەنىمەن سىرلاس بولعانى ءۇشىن سىرداريا اتانعانىن بۇگىنگى جۇرت قايدان ءبىلسىن...

تىلەگىم، اققۋ بولىپ جانىما قونعان پەرىشتەلەر  قۇلاعىنا شالىنعاندا، كوزىم ءىلىنىپ كەتىپ، مەنى جىلان شاقتى. سول ءسات وزىممەن سىرلاس بولعان داريا تولقىندارى مەنى ءوز قۇشاعىندا ماڭگى تەربەتكىلەرى كەلدى. بىراق مەنى بىلەتىن پەندەلەر، ءوز دەگەندەرىن جاساپ، اسىل سۇيەگىمدى جاردىڭ جاعاسىنا قويدى. مەن، تىرشىلىگىمدە باۋىر باسقان سىرلاس تولقىنداردى قيمادىم، تولقىندار مەنى قيمادى. جارعا ۇمتىلعان جاندى تولقىن  ساعىنىشى اقىرى دەگەنىنە جەتىپ، مەنىڭ سۇەگىمدى   ءوز قۇشاعىنا الىپ تىندى. مەنىڭ اللا سىيلاعان اسىل سۇيەگىم قازىر وزىممەن سىرلاس بولعان قاسيەتتى سىرداريا تولقىندارىنىڭ قۇشاعىندا تەربەتىلۋدە...

اللا مەنىڭ سۇراعان تىلەگىمدى بەردى. تىرشىلىگىم توپىراققا اينالعان جوق. «كور - كەت، كور- كەت!» دەپ ايبات شەگىپ ءجۇرىپ، وزىمە قورقىت اتىن تىلەپ الدىم. مىنا جۇرت وسىنى دا بىلمەيدى-اۋ. مەنىڭ سول قورقىت ەسىمىم ءالى كۇنگە ەل اۋزىندا. سول ءبىر ءوز اۋزىممەن تىلەپ العان  ەسىممەن بىرگە تىرشىلىگىم توپىراققا اينالعان جوق، ماڭگىلىك ءومىر يەسى اتاندىم. ەسىمى ۇمىتىلماعان پەندەنىڭ ءومىرى دە ماڭگىلىك. قالقام، مەنى ىزدەسەڭ مەندەي باقىتتى بول!..»- دەپ اڭگىمەسىنىڭ سوڭىندا كۇڭىرەنە باتاسىن بەردى.

مەن بۇل دەرەكتەر مەن بۇگىنگى قازاق زيالىلارى الدىندا بىرگە ەستىگەن  اياندى  نەگە كەلتىرىپ وتىرمىن؟ وسىنداعى ايان ارقىلى ەستىگەن قورقىت بابا تۋرالى بۇل تىڭ دەرەكتەر  مەن بابامىزدىڭ يسلام تۋرالى جاناشىرلىقپەن ايتقان اڭگىمەلەرى كىم-كىمگە دە بولسا وي سالار دەگەنىم عوي...

ەكستاز، مەديتاتسيا دەگەننەن شىعادى، تاياۋدا «اڭىز ادام» (№6, ناۋرىز 2011ج.) جۋرنالىندا قورقىت تۋرالى قوبىزشى-اكتريسا، تۇراحان سادىقوۆا ءوز سۇحباتىندا; «قورقىت ارىستانبابتى ۇستازى ساناعان. اجالدان قاشىپ جۇرگەن كەزىندە ارىستانباب تۇسىنە ەنىپ; «قايت ەلىڭە! ولمەسەم، مەن قايدامىن؟! اكەڭ، تۋىستارىڭ قايدا؟ كىمگە اجال كەلەتىنىن ءبىر اللا بىلەدى. سەن قىرىق جاس ەمەس، ودان كوپ جاسايسىڭ. اجالدىڭ كەلمەگى - اللانىڭ ءىسى.

قارا كۇشتەر سەنەن قورىقسىن. ويتكەنى سەنىڭ قولىڭدا قارۋىڭ قوبىزىڭ بار. ومىردە ولمەيتىن نە نارسە؟ سونى ءبىل...»-دەيدى. سول اياننان كەيىن قورقىت ەلىنە قايتادى. جولدا وزىنە ارناپ قازىلىپ جاتقان كوردى كورگەن سايىن قوبىزىن تارتقاندا، قارا كۇشتەردىڭ قاشا جونەلگەنىن، جوق بولىپ كەتكەنىن كورەدى. سوندا قورقىت; «تاپتىم! ومىردە ولمەيتىن نارسە - ونەر»- دەپ ايعاي سالعان ەكەن» -دەپتى. تۇراحاننىڭ مىنا اڭگىمەسى ونىڭ ەكستازعا تۇسە بىلەتىندىگىن، باسقا دۇنيەدەن مەديتاتسيا ارقىلى حابار الا-الاتىندىعىن بايقاتادى. دەگەنمەن، تازا اقپارات الۋ جاعىنا ماشىقتانۋ كەرەك سياقتى. ارىستانباپ قورقىتتىڭ دا، ءفارابيدىڭ دە، ءياساۋيدىڭ دە ۇستازى بولعان جان. مىنا اڭگىمەدە ارىستانباپ ومىردەن وتكەن ادام بولىپ اڭگىمە ايتىپتى. ارىستانباپ مۇحاممەد(ع.س.) پايعامباردان دا جاسى ۇلكەن، جاراتۋشىنىڭ جارىلقاۋىمەن ياسساۋيگە پايعامباردىڭ اماناتىن جەتكىزگەن، وعان ۇستاز بولعان اۋليە. مەديتاتسيا كەزىندە تازا اقپارات الىنباسا وسىنداي جاڭساق پىكىرلەر تاراپ كەتەدى. جالپى وسىنشاما عۇلامانىڭ ۇستازى سانالاتىن، ورتا ازياداعى يسلام ءدىنىن بىردەن-ءبىر سۇيىنشىلەۋشى تۇلعا ارىستانباب اۋليە تۋرالى بىزدە وسى كۇنگە دەيىن ناقتىلى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزلمەۋى ويلانارلىق جاعداي. بۇل ورايدا امىرتەمىر كورەگەننىڭ قوجا احمەت ياسساۋي موۆزالەيىن سالماستان بۇرىن، ارىستانباپقا كەسەنە سالۋى وسى سالاداعى جۇمىسىمىزعا ونەگە بولۋى ءتيىس. ۇستازى جايلى اۋىز اشپاي، شاكىرتتەرى تۋرالى پىكىرلەر ايتۋ ەش ولشەمگە كەلمەيدى. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە تازا ءدىن عۇلامالارىنىڭ كەمشىندىگىنەن وسى اعاتتىق ءوز ءجونىن ءالى كۇنگە تاپپاعان كۇيى كەلەدى.

مەن كەزىندە ارۋاقتاردىڭ قولداۋىمەن، ەلىمىزدەگى وسىنداي ەرەكشە قاسيەت يەلەرىمەن جۇمىس جاساپ، قوس اكادەميك اعامىز م.اليەۆ پەن س.بالمۇقانوۆتى العا سالىپ، سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى ۇ.قارامانوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، الماتىداعى حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعىن اشۋعا از-كەم ءوز ۇلەسىمدى قوسقان جانمىن.  سول تاجىريبيەمنەن بايقايتىنىم، جۇرت نازارىنا يەلىك ەتەر ءدال وسىنداي ەرەكشە قاسيەت، بۇگىندە ازدى-كوپتى ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدا دا بار. ونى قازاقتىڭ تۇڭعىش كوسماناۆتى ت.اۋباكروۆ تۋرالى «قازاق ەلى جايلى» كىتبىندا ءوزى دە جازىپتى. بۇل قاسيەتىن ەلگە قاجەتتى باتىل شەشىمدەر قابىلداۋدا دا ۇنەمى بايقاپ كەلەمىز. مۇنداي تاريحي شەشىمدەر - تىلسىم كۇشتەردىڭ قۋات بەرىپ دەمەۋىمەن عانا ومىردە جۇزەگە اسادى. وسى ورايدا الەمدى اۋزىنا قاراتقان ريم پاپاسىنىڭ استاناعا ات شالدىرتۋى، الەم ءدىن باسشىلارىنىڭ  استانادا ءۇش رەت ۇلكەن قۇرىلتايدا باس قوسۋى، ەۋرواتلانتيكا جانە ەۋرازيا اۋماعىنداعى جالپىعا ورتاق، بولىنبەيتىن جانە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىككە ارنالعان ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ ءۇشىن قازاقتىڭ استاناسىندا ەقىۇ-عا مۇشە 55 مەملەكەت پەن 12 سەرىكتەس ەلدىڭ باسشىلارى مەن ۇكىمەت جەتەكشىلەرى باس قوسۋى دا وسى سوزىمىزگە ناقتىلى دالەل بولسا كەرەك.

وسى پىكىرلەردى جيناقتاي وتىرىپ، ءسوز ءتۇيىنى رەتىندە ايتپاعىم - دانا قورقىت ءتاڭىر ءدىنىنىڭ قولداۋشىسى ەمەس، يسلامدى سۇيىنشىلەۋشى تۇلعا. ول ءداستۇرلى يسلامدى تۇركى الەمىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ  شۇيىنشىلەگەن، اللانىڭ اماناتى رەتىندە ەل ساناسىنا سىڭىرۋگە  ءوز ۇلەسىن قوسقان جان. كەلەشەك ءبىز نازار اۋدارار ماعجان اقىن ايتقان نۇرلى سوقپاق تا وسى بولۋى كەرەك. اللانىڭ اقىرعى ءدىنى يسلامنىڭ ادال جاناشىرى بولايىق!

باقتىباي اينابكوۆ

«قازاقستان قاجىلارى» ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، جازۋشى