(اڭگىمە)

(اڭگىمە)

«قىرىققا كەلدىم. قۋ تىزەمدى قۇشاقتاپ ءالى ءجۇرمىن. سىرىقتاي بولعان بويىما، العا ۇمسىنعان كەۋدەمە، ءدوپ-دوڭگەلەك بوكسەمە، قىسقاسى، وزىمە-ءوزىم ريزا بوپ ءومىر ءسۇرىپ، ءتورتىنشى وندىقتىڭ ەسىگىن قاعىپ، ءومىردىڭ كوبى كەتىپ، ازى قالعانىن بىلمەي دە قاپپىن عوي. ەندى تاعى قىرىق جاسايدى دەيسىڭ بە؟ مەن ءوزى قازىر قىزبىن با، ايەلمىن بە؟ مەن قىزبىن، تانىمە ەركەك قولى تيمەگەن ۇرعاشىمىن». ءالسىن-ءالسىن ەسىنەپ قويىپ، ەلەگىزىپ جاتقان ول - قىرىقتاعى قىرقىلجىڭ قىز ورىنكۇل وڭاشادا وزىنە-ءوزى ەسەپ بەرە باستادى. كوكشىبىق كەزىندە بىرەۋدى جاقسى كوردى، بىراق ول باس بۇرماي كەتتى. ءوزى دە نازدانا قاراپ، كۇلىمسىرەپ سويلەگەندە بەرى بۇرىلار ما ەدى، بىراق ءبارىن سەزىپ-ءبىلىپ تۇرىپ، ەركەك كورسە قارا تاستاي قاتادى دا قالادى. الماتىداعى دارىندى بالالار مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەندە ونىنشى سىنىپتا ءبىر وقۋشى بالا ەرنىنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى. ەرنىنىڭ سول جەرى شوق باسقانداي قىج-قىج قايناپ، كوپكە دەيىن وزىنە-ءوزى كەلە الماي ءجۇردى. سونان كەيىن سول بالانى جەك كورىپ كەتتى، ول قازىر اتاقتى ماتەماتيك، اتاعى جەر جارعان اكادەميك. قازىر سونىڭ سۋرەت-بەينەسىن باسپاسوزدەن كورىپ، ءتىرى بەينەسى تەلەديدار مەن ينتەرنەتتەن قىلاڭ ەتكەندە ەرنىن ءشۇيىرىپ، وشپەندىلىكپەن قارايدى، جانىنىڭ ءبىر بولشەگى سولقىلداپ، ءتانىن ارامداپ كەتكەندەي كورىنەدى. «مەنىڭ قاتارلارىم شەتىنەن ءۇيلى-باراندى، ۇل-قىزدارىن اياقتاندىرىپ، اتويلاپ توي جاساپ جاتىر، اتتەستات الا ساپ اتقا قونىپ، «ۇشكە» بىتىرە ساپ ءۇي بولعاندار نەمەرە ءسۇيىپ وتىر. مەن سول «الگەبرانىڭ» سوڭىنا ءتۇسىپ، جاي بولشەك پەن اح2-تى اينالسوقتاپ ءجۇرىپ، نە ەسەپتىڭ تۇبىنە جەتە المادىم، نە ومىردەن تەڭىمدى تابا المادىم». اۋرۋحانانىڭ جەكە بولمەسىندە جاتقان ورىنكۇل كۇيىنىپ كەتتى. مۇڭىن شەرتىپ اقتارىلايىن دەسە، اينالاسىندا ەشكىم جوق، ءبىر بولمەدە ءبىر ءوزى، جالعىز ادامدىق بولمەگە جات جۇرتتا قالعانداي جاتقىزىپ قويعانىن قاراشى. باس جاعىندا تومپيعان ءتورتبۇرىش تۋمبوچكا، ۇستىندە سورايعان «سارىاعاش» بوتەلكەسى، قاسىندا بوتەلكەنى كۇزەتكەن جالعىز جىلتىر ستاكان. «جالعىزدىقتىڭ ءبارىن ءبىر باسىما جازىپ قويعان ەكەن دە» دەپ، ومىردەن ءوتىپ كەتكەن اناسىن كىنالادى. - شەشەسى قانداي بولسا قىزى دا سونداي، «شەشەسىن كورىپ قىزىن ال» دەيدى». توپىراق جامىلعانىنا ون جىلدان اسقان اناسى ءومىرى وتباسى تۋرالى ءسوز قوزعاپ، «ءبىر باسىڭدى ەكەۋ قىل» دەپ ايتپاپتى. ءوزى ون بالا تۋعان باتىر - انا. «ون بالانى اسىراۋ دا وڭاي دەيمىسىڭ...». تەك سىرقات جەڭىپ، كوز جۇماردان ءبىر اپتا بۇرىن باسىندا كۇزەتىپ وتىرعاندا: «سەنىڭ دە ارىعىڭ تارتىلۋعا تاياۋ...» - دەدى كۇبىرلەپ. ول كەزدە سىباي-سالتاڭ ءجۇرىسى وزىنە ۇنايتىن، ءتىپتى بالاسىنىڭ بوعىنا تايىپ-جىعىلىپ جۇرگەن قۇربى-قۇرداستارىن كورسە جيرەنە قاراپ، ءوزىن سولاردان ەكى ەلى بولسا دا ارتىق سانايتىن. «سويتسەم مەن اقپاي قالعان ارىق سەكىلدى سۋعا سۋساعان سورلى ەكەنمىن عوي» دەپ، جانى اۋىرىپ، پىشاققا تۇسكەندە عانا ءوزىنىڭ وسى جۇرىسىنە ەسەپ بەرگەندەي بوپ ەلەگىزىپ جاتىر. «بالا-شاعام بولسا، كۇن قۇرعاتپاي ارتىمنان اعىلىپ كەلىپ جاتار ەدى. كەزەكپە-كەزەك باسىمدا وتىرار ەدى». پىشاققا تۇسكەنشە ون كۇن دايىندادى. ەڭ جاقىن دەگەن ەكى جەڭگەسى، ولاردىڭ بالا-شاعاسى كەلدى. پىشاققا ءتۇسىپ، وتا جاساعاسىن ۇلكەن جەڭگەسى ءبىر رەت بوي كورسەتتى، سونان كەيىن ءبىر پارتادا وتىرعان سىنىپتاسى كەلدى، ونىمەن دە شەر تارقاتىپ سىرلاسقىسى كەپ ەدى، «كىشكەنەمدى بالاباقشادان، ۇلكەنىمدى مەكتەپتەن الۋىم كەرەك» دەپ، ۇپەلەكتەي ۇشىپ-قونىپ تەز كەتتى. ول اينالاسىنداعىلاردىڭ ءبارىن كىنالاي باستادى. «اركىم ءوزى ءۇشىن ءومىر سۇرەدى ەكەن عوي. كەشەگى «حا-حا-حا-حا» كۇلكى، وڭاشاداعى قۇيقىلجىعان اڭگىمە، تىرتىڭداپ بيلەگەن كوڭىلدى كەشتەردىڭ ءبارى قول بوستاعى قيمىل-قۇبىلىس ەكەن. وتاۋ تىگىپ وت جاققاسىن اركىم وزىنشە، شىعاردا جانى بولەك دوستارىڭ دا بولەكتەنىپ كەتە بەرەدى ەكەن، سەنىڭ ەڭ جاقىنىڭ نەكە سۋىن ءبولىپ ۇرتتاعان سەرىگىڭ مەن تۇلابويىڭنان جارالعان پەرزەنتىڭ ەكەن» دەپ، ورىنكۇل شەكەسىنە سۇق ساۋساعىنىڭ ۇشىن قاداپ، قيال كەمەسى ورنىنان جىلجي بەرگەندە اناسىنىڭ ءمۇلايىم داۋسى قۇلاق تۇبىنەن سىزىلىپ ەستىلگەندەي بولدى. ول دا سوندا ءوزى سەكىلدى توسەك تارتىپ، ىڭىرسىپ جاتقان، سوندا اناسى ايتقان جالعىز اۋىز ءسوزدىڭ جاۋابىن ىزدەپ، ءوز جانىن ءوزى تەرگەۋگە سالدى. «ارىعىڭ دا تارتىلۋعا تاياۋ...». وتىزدان اسسا دا سوعان ءمان بەرمەپتى، ەندى ويلاسا بۇل ءسوز قىز قۇزىرىڭ ءبىتىپ، پەرزەنت اكەلەر جولىڭ جابىلىپ، ەندى قايتىپ ەتەگىڭدى كوتەرمەيتىن ساقا ايەل بولدىڭ دەگەنى سياقتى. ول كوشەدەگى سۋى تارتىلىپ، قاڭسىپ تۇرعان ارىقتى كوز الدىنا اكەلدى، ءشوپ-شالام ءوسىپ، كۇل-قوقىستان كورىنبەي قالعان لاس ارنا جۇرەگىن اينىتتى. ونىڭ قاسىنداعى سىلدىرلاپ سۋ اعىپ، جىبىر-جىبىر مايدا تولقىندار لەكىگەن ارىق قانداي كورىكتى. ونان اققان سۋ قاۋىندىقتاعى كوك پالەكتى كومكەرىپ، جەمىس-جيدەكتى قۇلپىرتىپ، اسىرەسە، ەسىك الدىنداعى قوس ءتۇپ ورىك گۇل اشىپ، جۇپار شاشقاندا دۇنيە وزگەشە تۇرگە ەنىپ كەتەتىن. «وسى كورىنىستىڭ ءبارىن كوز الدىمنان تاسا عىپ الماتىعا كەتىپ، دارىندى بالالار مەكتەبىندە وقىپ، ونى تاۋىسقاندا نەگە جەتتىم؟». ونىڭ كوز الدىنا تاعى دا تاقتاعا بورمەن جازىلعان اح2 ەلەستەدى. «يكس» ماتەماتيكاداعى بەلگىسىز مولشەر بولسا، مەن ومىردەگى شەشۋى جوق جۇمباقپىن; اح جۇمباعى كوپ ءومىر بولسا، شەكەسىندەگى 2 سانى سياقتى ەكەۋ بوپ، بىرەۋمەن قول ۇستاسقانىمدا عوي، سول 2 سانى مەن ءۇشىن تەك تاقتاداعى جۇمباق ح-ءتىڭ شەكەسىندە تۇرىپ قالدى» دەپ، وكىنىشكە تولى ويى ون ساققا بولىنگەندە ەسىك سەرپىلە اشىلىپ، ەمدەۋشى دارىگەر ورىنباي كىرىپ كەلدى. جاڭاعى جان اۋىرتقان قيال مەن ءارتۇرلى ەلەستەر سىتىلىپ كەتىپ، اينالاسى اپپاق الەمگە مالىنىپ، قارسى الدىندا ورتا بويلى، دەمبەلشە كەلگەن، اتجاقتى، قۇس مۇرىن جىگىت تۇردى.
- قالاي، ورىنكۇل قىز، - دەدى دە، ءاي-شايعا قاراماي ءۇستىن جاپقان اق جايمانى سىپىرىپ تاستاپ، قارىننىڭ وتا جاساعان جەرىن الاقانىمەن باستى.
«وسىلار، وتاشىلار، ۇياتسىز. ەڭ بولماسا «ءىشىڭدى اش» دەپ ايتپاي ما. ءاي-شايعا قاراماي جامىلعىنى جۇلىپ الادى. جۇرتتىڭ بارىنە سويتە مە ەكەن، الدە تەك مەنى عانا باسىنا ما ەكەن؟ باسى بوس، ەشكىمى جوق، سورايعان سوقا باسى دەپ باسىناتىن شىعار».
الاقانىن تىرتىق بوپ ءبىتىپ كەلە جاتقان جارانىڭ ورنىنا قويعاندا جانى جاي تاپتى. «الاقانى قانداي ىستىق. الدە كەلەردە بىردەڭە جاعىپ كەلە مە ەكەن؟ دارىگەرلەردىڭ ءوز زاڭى بار عوي». ورىنكۇل جالعىزباستى بولعاسىن با، كۇدىگى سوڭىنان ىلەسىپ جۇرەدى، الدە سەنەر ەشكىمى بولماي ارنارسەنىڭ ءارىسىن ويلاپ ۇيرەنگەندىكتەن بە، قاشان دا اقيقاتتىڭ قاسىنان كۇدىك ىزدەۋ وزىنە-ءوزى كەلىپ، كارى قىز اتانعالى بەرگى داعدىسى.
- ءۇش كۇننەن كەيىن شىعاسىڭ. شىعاردان ءبىر كۇن بۇرىن ايتامىن. ءبىر رەت كوك ءدارى جاعامىز، سوسىن كوك دونەندەي بۇلكىلدەيسىڭ، - دەپ تەز-تەز سويلەدى دە شىعىپ كەتتى.
«جاۋىرىنى قانداي جالپاق. قولى قانداي ىستىق». بىراق، وسى كىسىنىڭ ءسوز سارىنىنا تۇسىنە المايدى. اسىرەسە، العاش الدىنا بارعاندا ەشتەڭە ۇعا الماي دال بولعان. ءوزىنىڭ كۇن وتكەن سايىن اياعى اۋىر ايەلدەردەي ءىشى كوتەرىلىپ كەلەدى. ول بىردەن: «نەشە ايلىق؟» - دەدى. بۇل جاۋاپ بەرە الماي بۇيىعىپ، باسىن تومەن سالا بەردى.
- نەشە ايلىق؟ - دەيمىن.
- نەشە ايلىعى نەسى. مەن ەكىقابات ەمەسپىن عوي.
ءىشىن ۇستاپ كوردى دە: «ەشقانداي دەمالعان بەلگى بىلىنبەيدى، باسقا جاعىڭ دەمالىپ تۇر، ول دا شارشاعان» دەگەندە، ءوڭ-ءجۇزى الاۋلاپ، جەرگە كىرىپ كەتە جازدادى.
- اناليز تاپسىر، - دەپ تىلدەي قاعازعا بىرنەشە جولداما جازىپ بەردى. - سوڭىنان رەنتگەنگە ءتۇس، - دەپ تاعى ءبىر بەلىندە قىزىل جولاعى بار ايرىقشا قاعازعا شيمايلاپ قولىن قويدى. سويتسە بۇل جاتىردى تەكسەرەتىن ەرەكشە جولداما ەكەن. - ءبارىن بىتىرگەسىن قايتىپ كەل.
شۇپىرلەگەن قاعازدى ۇستاپ، بولمەدەن شىقتى. «قانداي ۇياتسىز، دورەكى ادام» دەپ جەك كورىپ شىققانمەن، قازىر عانا قاسىنان كەتكەندە «شامالى تۇرا تۇرعاندا عوي» دەگەن ءبىر اۋلەكى سەزىم اۋرەگە سالا باستادى. سول كەزدەرى بەتىنەن باسىپ، اعالارىنىڭ ۇيىنە بارا الماي قالدى، ءىشى كوتەرىلگەنىن كورگەن جۇرت «نەكەسىز بۋاز بولدى» دەپ بىرەۋى بولماعانمەن بىرەۋى سايقىمازاق كۇلكىگە ساپ سان قۇبىلتارى ءسوزسىز. ۇلكەن جەڭگەسى وڭاشادا «اياعىڭ اۋىر ەمەس پە؟» دەپ تاڭقالىپ ءارى قايسار قايىنسىڭلىسىنىڭ تابيعاتىنا جات قىلىقتى جاقپاي قالام با دەپ جالتاقتاي سۇراپ ەدى، «جۇرتتىڭ ءبارى سولاي ويلايدى، بىلمەيمىن، وزىنەن-ءوزى كوتەرىلىپ بارادى»، - دەدى تومەن قاراپ. سونان جەڭگەسى اياق استىنان بايەك بوپ، جان-جاققا تەلەفون شالىپ، بىرەۋ ارقىلى وسى دارىگەردى تاۋىپ بەردى. سول جولى تىلىنەن دە، قولىنان دا كەلەتىن جاناشىر جەڭگەسىنە ناز ايتتى: «وسى جاسقا كەلگەنشە «جىگىتىڭ بار ما؟» دەپ ءبىر سۇرامادىڭ» - دەدى جانارىن توڭكەرە قاراپ. ول بولسا: «قىز-اۋ، سەنى تۋعان سىڭلىمدەي كوردىم، كوبىنە الماتىدا ءجۇردىڭ، جىگىت دەگەن استى-ۇستىڭە ءتۇسىپ جۇرگەن جوق پا؟ ايتپادى دەيسىڭ، اپام عوي ءبىزدى وسىلاي ارتىق اۋىز ءسوز ايتپاۋعا ۇيرەتكەن» دەپ، قايىن ەنەسىن كىنالاپ سويلەگەندە كوز الدىنا اۋزى اۋىر، وزىمەن-ءوزى توماعا تۇيىق وتىراتىن اناسى كولەڭ ەتتى. سونان اتى-ءجونى جازىلعان قاعازدى قولىنا ۇستاپ الابۇرتىپ كەلگەندە كورگەن ادامى وسى - وتاشى ورىنباي ايتۋاروۆ ەدى.
جۇرتتىڭ ءبارى قولى جەڭىل دەپ كاسىبي شەبەرلىگىنە ءتانتى ەكەن. ءتىپتى، اۋرۋحانادا جاتىپ، ون كۇندە بايقاعانى - وسىنداعى تومەن ەتەكتىلەردىڭ ءبارى ونى كورسە باسىن ءيىپ، بايەك بوپ قالادى. اق جەلەڭ جامىلعان كاسىبي دارىگەرىڭ دە، ينەسىن دەنەڭە قاداپ، ءدارى ىتقىتعان مەيىربيكەلەرىڭ دە بۇل دەگەندە ەرەكشە ءبىر ىنتىق سەزىممەن ەلپەلەكتەپ قالادى. ءتىپتى، ەدەن جۋشى ەڭ تومەنگى قىزمەتكەرلەر دە قاراپ جۇرمەي قىزىل ەرنىن جىبىرلاتىپ، ىشتەي قىزىققان كوڭىلدەرىن ءبىلدىرىپ جۇرەدى. ونىڭ ادامي قاسيەتتەرىن، پىشاقتى باعىندىرعان كاسىبي شەبەرلىگىن ءبارى مويىنداپ، ءبىر-بىرىنە جارىسا ايتقاندا اۋىزدارىنان سۋ تامادى. ورىنكۇلگە جاساعان جاقسىلىعى دا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلادى. ەشقانداي ءدارى ساتىپ العان جوق، ايتپەسە كىسى جانىنان باسقانىڭ ءبارى ساتۋلى زاماندا ءدارى-دارمەكتىڭ ءبارى اۋرۋدىڭ موينىندا، بالا-شاعاسىنىڭ اۋزىنان جىرىپ، شىبىن جان ءۇشىن شىرىلداپ شيپا ىزدەگەندەر قانشاما. ءوزىن نەگە جەكە بولمەگە جاتقىزدى، سونى ءبىر سۇراعىسى كەپ ەدى، اۋزىن اشا المادى، الگىندە كوز الدىن ءارتۇرلى ەلەس تورلاپ، اناسىنىڭ ءسوزى قۇلاعىنا ەستىلىپ، كوڭىلى الابۇرتىپ جاتقاندا كىرىپ كەلگەندە دە قىزىل ءتىلدىڭ ۇشىنا ساۋال ۇيىرىلە بەردى. «جالعىزدىعىم ازداي-اق، نەگە جالعىز جاتقىزدىڭىز؟» دەپ قايسار كوڭىلمەن ناز ايتقىسى كەلگەندە، كورگەن تۇستەي سىتىلىپ ەسىكتەن شىعا بەردى. قىرىقتاعى قىز وسى ءبىر قولى جەڭىل بولعانمەن اۋزى لاستاۋ ەركەكتىڭ قۇر اشەيىن بولسا دا قاسىندا تۇرا بەرگەنىن قالايتىن سياقتى، ءتىپتى قازىر كوڭىلى ءارى-ءسارى بوپ جاتقاندا تاعى ءبىر كىرىپ كەلسە عوي، قالاي سويلەسە دە كوتەرەر ەدىم دەپ، جاقىنداعى ادامدى الىستاعى ساعىنىشىنداي ءبىر كورۋدى ارمانداپ جاتىر. «ماعان از جاقسىلىق جاساعان جوق، سونىڭ ءبارى جەڭگەم ارقىلى بولسا دا...». وتا جاساعاسىن ءبىر كۇننەن كەيىن «ساعان ۆيتامين جەۋ كەرەك» دەپ، ءۇش قىزىل الما مەن ءۇش ليمون سالىنعان جىلتىر دوربانى سالبىراتىپ ۇستاپ كەپ باس جاعىنا قويا سالدى. كەشەگە دەيىن باس جاعىنداعى جەمىسكە قاراعان دا جوق، جالپى ءتىل ۇيىرگەن ءتاتتىنى و باستان جەي المايدى، جۇرت قاۋىن مەن قاربىزدىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ، تامسانىپ جاتقاندا بۇل ءبىر تىلىك جەپ، «تويدىم!» دەپ اۋزى-باسىن سۇرتە باستايتىن. ومىردە سونشاما تويىمدى بوپ جارالعانىنا ءدال قازىر دە بىرەۋدى كىنالاعىسى كەلىپ، قولىن سوزىپ، تومپيعان تۋمبوچكانى اشىپ، ءبىر المانى ساۋساعىنا ىلىكتىرىپ، باس جاعىنداعى اق سۇلگىمەن سۇرتە ساپ، قىرت ەتكىزىپ اق تىستەرىمەن قىرشىپ الدى. «قانداي ءتاتتى. نەگە الما جەمەي جۇرگەنمىن؟». الماتىدا دارىندى بالالار مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەندە الما جيناۋعا اپاراتىن. سوندا جۇرتتىڭ الما جەۋدەن اۋزى تىنبايتىن، سومكە-سومكە عىپ جاتىن ورىنعا اكەلەتىن. بۇل ءبىر الما جەپ، ءبىر ارتىق الما العان ەمەس. «مىناۋ قانداي ءتاتتى، ءيىسى قانداي كەرەمەت!». ءدوپ-دوڭگەلەك اپورت لەزدە تاۋسىلىپ قاپ، تومپيعان تۋمبوچكاداعى جىلتىر قالتاعا تاعى دا قول سوزىپ ەدى، سىرتى ءبۇدىر-ءبۇدىر بوپ ليمون ىلىكتى. «ليمون قىشقىل، ونى شايمەن ىشەمىن. ورىنباي اعاي نە بەرسە دە جەيمىن» دەپ، تاعى ءبىر المانى الىپ، اسىعا قىرت ەتكىزگەندە مارجانداي ءتىسى مايدالاپ كەسىپ ءتۇستى. «بۇل دا ءتاتتى ەكەن. قازىر ورىنباي اعاي اكەلگەن ليمونمەن ءشاي ىشەمىن». ول جايمەن كەرەۋەتتەن كوتەرىلدى. ءىشى تومەن ءتۇسىپ، بۇرىنعى سىپتاي قالپىنا كەلىپتى. «بۇل - جاتىر تۇتىكشەلەرىن قاپتاعان سارىسۋ، سونان ىسىك پايدا بولعان، بۇنى سىلىپ تاستايمىز» دەگەن ورىنبايدىڭ داۋسى قۇلاعىنا كەلدى. سوزبۇيداعا سالماي سىلىپ تاستادى. «بۇل نەدەن پايدا بولعان كەسەل؟» دەپ وتا جاساردان ءبىر كۇن بۇرىن قاسىنا كەپ، كوڭىل-كۇيىن بىلگەندە سۇراپ قالدى. «بۇل - تابيعي قاجەتتىلىك بۇزىلعاننان بولادى، ءتۇسىندىڭ بە؟». «جوق!» دەپ ەسەپ شىعارعانداي ناقتى ايتتى. «ايەلدىك مىندەتىڭدى ۋاقتىلى ورىنداماعاننان بولادى». تاعى دا تومەن قارادى. «بۇل كىسى مەنىڭ قىز ەكەنىمدى بىلمەي مە؟ ارينە بىلمەيدى. مەن دە ءبىر...» دەپ ءوزىن-ءوزى كىنالادى دا، نە دە بولسا اعام مەن جەڭگەمنىڭ الدىنا ءىشىم كوتەرىلمەي تەزىرەك جەتسەم ەكەن دەپ اسىقتى.
ءتاي-ءتاي باسىپ، قىزىل ەدەنگە تابانىن تيگىزدى: «قازىر اجەتحاناعا بارىپ كەلگەسىن ليمون ساپ ءشاي ىشەم. ليموننىڭ ءدامى قىشقىل، سوندا دا ىشەم. ءىشىپ وتىرعانىمدى كورسە عوي، ءتىپتى بىرگە ىشسە عوي» دەگەن ماساڭ سەزىم دە مازالاپ، ماڭىندا شىر اينالىپ ءجۇرىپ الدى. «ءبىرى ءتاتتى، ءبىرى اششى ەكەنىن ءبىلىپ تۇرىپ بىرگە اكەلگەنىن قاراشى. مەنىڭ تىرلىكتەگى ۇلەسىم وسىنداي عوي» دەپ ادەتتەگىدەي كارى قىزدىڭ اۋەنىمەن باستاي بەردى دە، ءوز-وزىنەن ساپ تيىلدى. «اششى بولسا دا ىشەمىن. ءوزى اكەلىپ تۇر عوي». ەسىككە جاقىنداي بەرگەندە بوساعاداعى ۇيرەك تۇمسىق دارەت سىندىرعىشتى كورىپ، جيىركەنىپ كەتتى. «بۇنى دا كوردىك. ەندى بارار جەرگە ءوز اياعىممەن بارامىن. كەشە كەلگەندە «ەندى تۇرۋعا بولادى» دەگەنسىڭ». سىقىرلاپ ەسىك اشىلدى. وتادان كەيىن اۋرۋدىڭ ءوز اياعىمەن ءجۇرىپ، اجەتحاناعا بارۋى ۇلكەن ولجا، بۇل دارىگەردىڭ مەرەيىن وسىرەدى. دالىزدەگى مەيىربيكە بولمەسىنىڭ ەسىگى اشىق، ءوزى ىزدەگەن ورىنباي اعاسى ەكى اق جەلەڭدىنىڭ ورتاسىندا جايباراقات ءشاي ءىشىپ وتىر ەكەن، ءتاي-ءتاي باسقان سابيدەي قىزىل ەدەندى قۋانا باسقان ەمدەلۋشىنى كورىپ، ول دا قۋانا قارادى. «بۇگىن ءتاي-ءتاي باسساڭ، ەرتەڭ اياعىڭدى كوتەرەسىڭ» دەپ بۇعان قاراپ ايتقان دورەكى ءسوزى ىزىڭداپ قۇلاق تۇبىنەن وتكەن كەزدە، ونى قاسىنداعىلاردان قىزعانىپ كەتتى. كىبىرتىكتەپ باسىپ بارا جاتسا دا جان-دۇنيەسى اتويلاپ، اناۋ بىرگە ءشاي ىشكەن ەكى ايەلدەن اراشالاپ العىسى كەپ، بويىنا ەرەسەن ءبىر كۇش ءبىتىپ، ادىمىن شيراتا ءتۇستى.

***

ورىنكۇل مونشادان كەلدى. پىشاققا ءتۇسىپ، وتا ءساتتى بولىپ، وزىنە-ءوزى كەلگەلى اعىل-تەگىل بوپ تەرلەپ، العاش جۋىنۋى. جاتىر قۋىسىنان تۇيدەك-تۇيدەك ارام ەت پەن سارىسۋ شىعىپتى، كەسەل كەتكەسىن تۇلابويى جەڭىل تارتىپ، اۋىرلىقتىڭ ءبارى ارتتا قالىپ، جانى جاي تاپتى. باسقان ءىزىن اڭدىپ جۇرەتىن قازاقى جەردىڭ جەڭىل اۋىز ءسوزۋارلارىنا دا مىسال بولماي پالەدەن تەز قۇتىلدى، اعا-جەڭگەنىڭ دە ار-ۇياتىنا ماسىل بولماي ءبارىنىڭ ءساتىن سالدى. ول وسى ءۇشىن-اق وتاشى ورىنبايعا ىرزا، ءتىپتى ءوزىن ونىڭ الدىندا وتەلمەگەن پارىزى بار پەندەدەي سانايدى، ىرزالىعىن بىلدىرەيىن دەسە كوڭىلى ىرىق بەرمەي، ونىڭ الدىندا ءتىلىن تىستەپ قالادى. مونشاعا تەرلەپ ءتۇستى، ارام تەر قىسىپ بارىپ ەدى، اعىل-تەگىل بوپ بىتەلىپ قالعان نۇكتەنىڭ ءبارى اشىلدى. بۋعا كىرمەس بۇرىن تازالانىپ اپ، تۇلابويىنداعى كىر اتاۋلىنى كەتىردى. ءيىسسابىن جاعىپ جوكەنى كوپىرشىتىپ اپ، ءالسىن-ءالسىن سىمداي تارتىلعان دەنەسىن ىسقىلادى، قارىن تۇسىندا تارتىلعان قول باسىنداي سىزىق بىرتە-بىرتە كومەسكىلەنىپ بارادى، ءتىپتى پىشاققا تۇسكەنىن قادالىپ قاراعان كوز بولماسا ەكىنىڭ ءبىرى بىلمەي دە قالادى. سول دەنە تىرتىعىن بىلەتىن بىرەۋدى ەرتەڭ ۇيىنە قوناققا شاقىردى.
- تاقىرىبى نە؟ - دەپ ەدى، تاعى دا ساسىپ قاپ:
- ءۇيدى كورسەتىپ، ءدام تاتقىزۋ، - دەدى تاقتاعا شىققان بالاداي تاڭدايى تاقىلداپ.
- قاي شامادا؟
- وزىڭىزگە قاي شاما ىڭعايلى؟..
- جارايدى، سەنبىدە، كەشكى 18-دە...
سودان بەرى الابۇرتىپ، مازاسى كەتتى. داستارحان ءمازىرىن دايىنداپ، ءشوپ-شالامنان ءيىلتىپ ۇيشىك تۇرعىزدى. جالعىز بولسا دا اس-سۋ ازىرلەۋدە قولى جەڭىل، بارماعى بالدى ەدى. جەڭگەسى دە قادىرلى قوناعى كەلگەندە ءوزىن شاقىرىپ اپ، قازان-وشاقتىڭ باسىنا قويادى. «ورىنكۇل باسقان پالاۋ وزبەكتىكىنەن ءبىر دە كەم ەمەس» دەپ جەگەندەر باس بارماعىن شوشايتادى. شىنىندا، ءوزى باسقان پالاۋدىڭ ءدامى تاڭدايدان كەتپەيدى. «سىر كۇرىشى - ەل ىرىسى» دەپ، وسى جولى دا پالاۋ باسۋعا ازىرلەندى. «ەت بەرسەم، الدىنا باس تارتۋىم كەرەك، ماعان ول كىسىنىڭ ۇيىمە باس سۇققانى كەرەك». اۋەلى مونشاعا بارۋعا بەكىندى. دەنەدەگى كىردەن ارىلسا، ءومىردى جاڭاشا باستايتىن سەكىلدى، ءار بارعان سايىن تۇلابويى جەڭىلدەپ شىعىپ، كوشەنى سەرگەك ادىممەن اتتايدى. بۇل جولى جەكە بولمەگە الدى، دەنە تىرتىعىن ەشكىمگە كورسەتكىسى كەلمەدى، بۋدا وتىرىپ بۋسانىپ، وزىمەن-ءوزى بوپ سىرلاسقىسى كەلدى.
ىستىق بۋ بويىن بوساتىپ، ءبىرتۇرلى ماۋجىراپ بارادى. ەسىگىنەن كىرىپ كەلە جاتقان اق جەلەڭدى وتاشىنى ەلەستەتكەندە ءتىپتى تۇلابويى بوساپ، ءبىر جىلان جىبىرلاپ، كوكىرەك تۇسىنان تومەن جىلجىدى. دەنەسىن جيىرىپ، ءبىر ۋىس بوپ كىندىك تۇسىندا تۇرىپ اپ، كەرىلىپ-سوزىلىپ، تاعى دا جوعارى ورمەلەدى. قوس انارىنىڭ ورتاسىنا كەپ، باسىن كوتەرىپ، ەكى انارىنىڭ ۇشىنا شوشاق ءتىلىن كەزەك تيگىزگەندە تۇلابويى جىلان شاققانداي دىز ەتىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇردى. «قوي، شىعايىن. ول اق جەلەڭىمەن كەلمەيدى عوي» دەپ، ەندى اق كويلەك، قارا كوستيۋم، قىزىل گالستۋك تاققان بەينە ەسىكتەن كىرە بەردى. ونىڭ اق جەلەڭسىز جۇرگەن كەزىن كورمەپتى. «شىعايىن. ءبىرتۇرلى بويىم بوساپ بارا جاتىر. قوناعىمدى كۇتەيىن». اعىل-تەگىل بوپ اققان تەرىن ءسۇرتىپ، دەنەسى دە، جاندۇنيەسى دە جەڭىلدەپ مونشادان شىققاندا ەندى تۇپ-تۋرا ءبىر تاۋلىكتەن كەيىن ونىمەن كەزدەسەمىن دەپ كوڭىلىن دەمدەدى.
ۇيگە كەلگەسىن دە توسەكتە جايباراقات جاتا المادى. بۋدا وتىرعاننان بەتەر بۋسانىپ، كوكىرەك تۇسىندا جەلپ-جەلپ ەتكەن جىلى لەپ ەسىپ، ءبۇدىرى جوق ءبىر دوڭگەلەك تۇلابويىندا زىر قاعىپ ءجۇرىپ الدى. سول قوس اناردىڭ اراسىنان تومەن ءتۇسىپ، كىندىك تۇسقا جەتكەندە شىم بۇلاقتان شىم-شىمداپ شىققان مۇزداي سۋداي ءبىر نارسە شىمىر ەتە قالادى دا، ءوز-وزىنەن بۇرق-سارق قايناپ تۇرىپ الادى. سوسىن الگى دوڭگەلەك قايتا شىر اينالىپ، ءبارىن باسىپ-جانشىپ، اق تاماققا قاراي ورلەيدى. كوز شىرىمىن السام دەپ كىرپىك ايقاستىرىپ ەدى، ۇيقىنىڭ اۋلى ءتىپتى الىس كورىندى. كوزىن اشىپ قالعاندا كەرەۋەتىمەن قاتار جەر باۋىرلاپ جاتقان قارالا مىسىقتى كوردى. جەر باۋىرلاپ اپ تىرمىسىپ جايمەن جىلجيدى. «ۇرعاشى مىسىق، ماۋجىراپ ءجۇر، وبال-اق». ءبىر اپتا ۇستاي تۇرشى، دەپ كورشىسى تاستاپ كەتىپ ەدى، «وسى كورشىم دە قىزىق» دەپ ادەتتەگىدەي جالعىزىلىكتى كارى قىزدىڭ ماقامىنا ساپ بىرەۋدى كىنالاي باستادى. - ءوزى ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى. ءوزىنىڭ ءبىر اياعى اقساق. كومباين ايداپ جۇرگەندە بايقاۋسىزدا مەرتىكتىرىپ، كەسىپ تاستاپ، تەمىر اياق سالعان. ءوزىنىڭ سەگىز بالاسى بار. قىدىرۋدان قولى تيمەيدى. اقساق بولسا دا مەنەن باقىتتى» دەپ ءبىر قويدى دا، جەر باۋىرلاپ تىرمىسقان مىسىقتى اياپ كەتتى. - جانىن قويارعا جەر تاپپاي ءجۇر عوي، سورلى. ءبىر اپتادا كەلەمىن دەپ ەدى. ءبىر باسىندا بىرنەشە ءۇيى بار، وسى ءۇيدى دە ارداگەر رەتىندە اتىن اتاپ تۇرىپ اكىمشىلىك بەرگەن. قىزدارى كەزەك تۇرادى، كوبىنە بوس. مىنا مىسىققا وبال، بۇنى نەگە اۋىلعا اپارىپ تاستامايدى ەكەن، كەلگەسىن ايتام» دەدى دە، ءبىر وي توبە قۇيقاسىن تاعى دا شىم ەتكىزدى. «تىشقان اۋلاسىن دەپ تاستام كەتكەم» دەگەن اشىق كوڭىل ايەلدىڭ ناقتى جاۋابى قۇلاق تۇبىنەن ساڭق ەتىپ، ويىنىڭ بىت-شىتىن شىعاردى. - اقساق بولسا دا سول مەنەن باقىتتى». لەزدەمدە كەلگەن تاعى ءبىر توسىن وي كوڭىل قاياۋى مەن الپىس ەكى تامىردى تىرنالاعان تىكەندى سۋىرىپ الىپ كەتتى. «ەرتەڭ وتاشى ورىنباي ايتۋاروۆپەن كەزدەسەم. ول مەنىڭ ۇيىمە كەلەدى» دەپ، ءوزىن-ءوزى تومەن ەتەكتىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ىلكىمدىسى سانادى. بويىندا بار شالتتىقپەن ۇشىپ تۇردى دا، اسۇيگە كىرىپ، ءسابىز ارشۋعا كىرىستى. ءۇپ-ۇشكىر قوڭىرقاي ءسابىزدى پىشاقپەن قىرىپ، جۇمىرلاپ، جالاڭاشتاپ وتىرىپ، بۇل دۇنيەدە دەگەنى بولعان بىرەۋ بولسا، مەن شىعارمىن دەپ ءوزىن-ءوزى كوككە الىپ ۇشتى. «ونىڭ كەلۋىنە ءبىر تاۋلىكتەن دە از ۋاقىت قالىپتى. ەسىكتەن كىرىپ كەلە جاتقاندا قالاي قارسى الار ەكەنمىن» دەپ، ءبىر وي ساناسىنا تاق ەتكەندە سابى جۋان ۇشكىر پىشاق قولىنان ءتۇسىپ كەتىپ، رەزەڭكە ەدەنگە كىرش ەتىپ قادالدى. قىزىل ءسابىزدى الاقانىنا قىسىپ ۇستاپ قالعان ورىنكۇل «مەن وسى قايدا تۇرمىن؟!» دەپ قوبالجىعان كوڭىلىن باسۋ ءۇشىن ءبىر جۇتىم سۋدى ءسىمىرىپ ساپ، تەڭسەلىپ تۇرعان پىشاقتى جۇلىپ اپ، جالت ەتىپ سىرتقى ەسىك جاققا قارادى.

***

- قونا جاتۋعا بولا ما؟ - دەگەندە ورىنكۇل ساسىپ قالدى. قوناقپەن قوسىلىپ ىشكەن ءجۇز گرامم كونياك تۇلابويىندا ارلى-بەرلى جۇگىرىپ، جۇرەگى قاتتى دۇرسىلدەي باستادى. «الماس قىلىشتىڭ ۇستىندە وتىرعاندا ويىمدى قالاي ءدوپ باستىڭىز» دەپ كوزىن توڭكەرىپ ءبىر قاراعاندا، «ەندى ءبىر ءجۇز گرامنان الىپ قويايىق، سوسىن توسەك سال»، - دەدى قوناعى. ورىنكۇل قوناعى قۇيعان كونياكتى جارتىلاي ءىشتى دە، اسىپ-ساسىپ، ريۋمكەنى قويعاندا ونى سۋ تولى ماڭعاز فۋجەرمەن سوعىستىرىپ الدى. «بۇل كىسى مەنى قىز ەمەس دەپ وتىر عوي، مەن قىزبىن، قىرىققا كەلسەم دە قىزبىن» دەپ قىزۋ كوڭىلمەن ىشتەي قايتالاپ، ىدىس-اياقتى جيناۋعا كىرىستى. قوناعى بالكوندا تۇرىپ، تۇنگى قالانىڭ ىزعارلى جەلىن جۇتتى.
توسەكتى سالىپ بولىپ، ديۆاندا وتىرعان قوناعىنىڭ قاسىنا كەپ: «دايىن» دەدى بەرىلگەن تاپسىرمانى تاپ-تۇيناقتاي عىپ ورىنداپ، جاقسى ءسوز كۇتكەن وقۋشىداي ەمەكسىپ. بۇل ونىڭ بالا كۇننەن بەرگى داعدىسى.
- سەن وتە ۇقىپتى ايەلسىڭ. ۇقىپتى ەسەپشىسىڭ، - دەدى قولىن سوزىپ، وزىنە قاراي تارتىپ، يىقتاسىپ وتىرعاننان كەيىن. - نەگە وسى كەزگە دەيىن باس ەسەپشى بولماي ءجۇرسىڭ؟
«ايەلسىڭ» دەگەن ءسوز تاعى دا شانشۋداي قادالدى. «مەن قىزبىن، قىرىققا كەلسەم دە قىزبىن» دەپ ىشىنەن الدەنەشە قايتالادى دا، ساۋالىنا قىزۋ كوڭىلمەن جۇلقىنا جاۋاپ بەردى.
- باس ەسەپشىلىكتى قايتەم. ول قاي باسىما كەرەك. فيزمات مەكتەبىن بەسكە، ينستيتۋتتى قىزىلعا بىتىرگەندە جەتپەگىم باس ەسەپشىلىك پە؟! كىمدى اسىراي الماي ءجۇرمىن؟!.
- تاۋسىلما. پەسسيميست بولما، - دەپ ول قاراڭعى بولمەگە قاراي جەڭىنەن تارتتى. قىز ىلەسە بەردى.
- قورقىپ تۇرسىڭ با؟ نە بولدى سونشا ەركەك كورمەگەندەي. - ول ءدىر-ءدىر ەتكەن بادەندى قىزدىڭ شاشىنان سيپادى.
- ورىنباي اعا، مەن قىرىققا كەلسەم دە قىزبىن...
- ەرتەك ايتپاڭدارشى وسى. بىزدەگىلەر دە شەتىنەن ەرتەكشى، -دەگەندە، كوز الدىن اۋرۋحاناداعى اق جەلەڭدى ۇلكەن-كىشى ايەلدەر كەس-كەستەي بەرگەندە، جان-دۇنيەسى ءبىز سۇعىپ العانداي شىم ەتە قالدى.
ىلە-شالا قىزدىڭ جان داۋسى شىقتى. ءتانى اۋىرعانمەن جانى راحات تىلەپ جاتىر. پىشاققا دا ءتۇستى، اقىرى ءساتتى بولدى، ەندى سونىڭ ءبارىن ارتتا قالدىرىپ، جانى جاي تاۋىپ، دۇنيەگە تويات سەزىممەن قاراسام دەگەندەي ىڭكارلىك بار.
- ارىعىڭ ءالى تارتىلماعان ەكەن. قىرىققا كەلسەڭ دە...
وسى ءسوزدى ەكىنشى رەت ەستىپ وتىر. العاش اناسىنىڭ اۋزىنان شىققاندا تاڭ قالىپ ەدى، ەندى قايداعى ءبىر ەركەك ءتۇن جامىلىپ تۇرىپ تاعى دا ايتتى.
ول جۋىنۋعا كەتكەندە ورىنكۇل ءالى تولىق جينالماعان داستارحاننان ءجۇز گرامم كونياكتى ءسىمىرىپ ساپ، جىلدام باسىپ كەپ:
- مەنىڭ جانىم سىزبەن بولعاندى قالايدى، - دەپ ەبەلەك قاعىپ، قاراڭعى بولمەدە ەربەڭ ەتتى.
- ەتەگى لاس كەزدەرى ايەل ەركەككە ءوتىنىش ايتپايدى، كەل، سوندا دا، - دەپ جيىركەنە سويلەگەندەي بولدى.
قىز داۋرەنىمەن قوش ايتىسقانداي قۇلىنداعى داۋسى قۇراققا شىقتى. قىرىققا كەلگەندە ەستىلگەن جانداۋسىنا بىرەۋدىڭ پەردەسىن ءوز قولىمەن اشقان پەندە دە سەنە الماي تۇر. جانداۋسى شىعىپ، ىڭىرسىپ، ىڭىرانىپ جاتقان ايەل تۇسىنىكسىز ءبىر ءسوز ەستىدى.
- مەنىڭ مونشاعىم قالاي ەكەن؟! - ول بۇل ءسوزدى انا تىلىندە ايتپادى، ۇلتارالىق تىلدە كاسىبي ءسوزدى قولداندى. ايەل تۇككە تۇسىنبەدى. ەركەك شىرت ەتكىزىپ شامدى جاققاندا دەنە مۇشەسىنە دوڭگەلەنە جابىسىپ تۇرعان جىپ-جىلتىر تەمىر مونشاقتاردى كوردى. - وسى ءۇشىن-اق ءبارىڭ سوڭىمنان قالمايسىڭدار. سەن دە كىرىڭ جوق كەزدە شاقىرۋىڭ كەرەك ەدى، اسىعىستىق ىستەدىڭ.
- كەشە عانا مونشاعا تۇسكەم. ءسىز ماعان سەنبەيسىز بە؟ - دەپ كۇبىرلەدى دەنەسىن قوزعالتا الماي جاتىپ.
- ەرتەك ايتاتىن جاس ەمەسسىڭ. مەنىڭ مونشاعىم جاس، كارى دەپ تاڭدامايدى، - دەگەندە، دەنەسىندەگى دوڭگەلەنىپ تۇرعان تەمىر مونشاقتار ءوزىنىڭ مولتىلدەگەن كوز جاسىنداي كورىنىپ كەتتى.
ول سۋ سارىلداتىپ جۋىندى دا، قوشتاسپاستان سىرتقى ەسىكتى اشتى. «ءۇي-جايى بار عوي، تەزىرەك جەتسىن» دەدى توسەكتەن تۇرا الماي جاتىپ.
وتاشىنى سونان كەيىن كورگەن جوق. ەكى رەت ءتانىن جارالاسا دا، ءدال وسى ادامداي جانىن جانناتقا بولەگەن ءتىرى جاندى تابا المادى. تەك قىرىقتا كۋا بولعان قۇبىلىسىنا سەنبەي كەتكەنىنە ءىشى اشيدى، سارى مايداي ساقتاعان قازىنام شىنىمەن كوز الداۋ بولعانى ما دەپ وكىنەدى دە، ينەنىڭ ورنى جازىلعاسىن تاعى ءبىر ءيىلىپ، بولعان ءىستىڭ ءبارىن اڭىزداي عىپ ايتىپ بەرسەم دەپ، ءۇي ىرگەسىندەگى ادامدى الىستا جۇرگەن جولاۋشىداي اڭساپ، اھ ۇرادى. كابەلدى تەلەديداردان رەسەي جاقتا تانىنە مونشاق تاققان بىرەۋدىڭ قىز زورلاپ ۇستالعانىن كورىپ قالدى. ونى ەشقانداي ۇرعاشىعا دا، قياناتقا دا قيا المايدى. سىرتتاي يەمدەنىپ ءجۇرىپ كورىنگەننەن قىزعاناتىنىن قايتەرسىڭ.                                        
«اباي-اقپارات»