نامىس جوق پا، الدە ەتىمىز ءولىپ كەتكەن بە، بىلمەيمىن. ءۇي ساتىپ العىڭ كەلسە «كرىشا»، كولىك العىڭ كەلسە «كولەسو»، وزگە ۇساق- تۇيەك كەرەك بولسا «OLX.kz» ورىس ءتىلدى سايتىن ىزدەيمىز. قازاقشاسى قايدا دەپ سۇرامايتىن دا بولدىق. نەگە؟ ويتكەنى قازاقشا تانىمال سايت جوق. نەگە جوق؟ ويتكەنى ءوزىمىز حابارلاندىرۋدى ورىسشا سايتقا بەرەمىز. ورىسشا سايتتان ىزدەيمىز. تىپتەن OLX-ءىڭ قازاشا موبيلدىك قوسىمشاسىنا ەمەس، ورىسشاسىنا كوبىرەك سەنىم ارتامىز.

ءار قازاق ومىرىندە تالاي نارسەنى حابارلاندىرۋ ارقىلى ساتىپ العانى انىق. بولماسا اتالعان سايتتارعا حابارلاندىرۋ بەرىپ تالاي نارسە ساتقان بولار. تۇزەتۋگە تالپىندىق پا؟ تالپىنىستار بولعان دا شىعار. ءار كەزدە، ءار جەردە قازاقشا جارناما بەرەتىن سايتتار، گازەتتەر شىعىپ جاتادى. بىراق جالپى جۇرت پايدالاتىن اتالعان سايتتار ءتارىزدى تانىمالى جوق. ياعني 30 جىلدان بەرى بۇل ماسەلەدە ءبىز ءبىر قادام العا باسقامىز جوق. ال جارناما تىلىنە كەلسەك، ول ودان دا سوراقى. جارنامادا قولدانىلاتىن تەرميندەر قازاقشالانباعاندىقتان نەگىزىنەن ورىس نەمەسە شەتەل تىلىندە قولدانىلا بەرەدى. ءسويتىپ جارنامانى ۇسىنۋشى مەن ونى پايدالانۋشىنىڭ ۇعىمىندا وزگە تىلدەگى تەرميندەر جۇزدەپ ءسىڭىسىپ بارادى. ءتىپتى ونىڭ قازاقشاسىن ايتساڭ كۇلە قارايتىن جاعدايعا جەتتىك. بۇل كەلەڭسىزدىكتى قولعا الماساق، ءبىرشاما ۋاقىتتان سوڭ «حالىق جاپپاي قولدانىپ، ساناسىنا ءسىڭپ كەتكەن سوزدەردى نەگە وزگەرتىپ، بالاما ىزدەپ جاتسىڭدار» دەپ وزىمىزگە رەنجۋى ابدەن مۇمكىن.

ءتىل كوميتەتى وسى ورايدا سەممينار وتكىزىپ جارناما ءتىلى جانە ونداعى قولدانىلاتىن تەرميندەردى قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرىن عالىمدار مەن قۇزىرلى ورگاندار تالقىلاۋىنا سالدى.

كەز كەلگەن جارناما حابارلامالىق بولماسا نازار اۋدارتۋشىلىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى، ياعني، جارناما – قوعام جۇرتشىلىعىنىڭ باستى نازارىندا. ماقساتىنا، ورنالاسۋ تۇرلەرىنە قاراي جارنامانىڭ ءتۇرى دە كوپ، مىسالى، ساۋدا جانە كولىك جۇيەسىندەگى جارناما، كوشە جارناماسى (پلاكات، افيشا), اۋىزشا جارناما، باسپالىق جارناما جانە ت.ب.

مۇنىڭ بارلىعىن سانامالاپ وتىرعان سەبەبىمىز – بۇگىنگى تاڭدا جارنامانىڭ قوعام ومىرىندەگى ورنى ايرىقشا. قازىرگى مەرزىمدى باسپاسوزدە دە جارناما ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ بەلگىلەرىن، وزگە حالىقتاردىڭ مادەنيەتىنە ىقپالىن تيگىزىپ، جەكە ادامنىڭ اقپارات الۋ كوزدەرىن قالىپتاستىراتىن قۇرال. دەگەنمەن قازىرگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى جارنامانىڭ جاريالانۋىندا، جالپى باق جارناماسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىندا ءالى دە باسى اشىلماعان ماسەلەلەر كوپتەپ كەزدەسەدى. سونىڭ ءبىرى – جارناما تىلىندەگى تەرمين ماسەلەسى.

ارينە، ءار ادامنىڭ ساناسىندا: «سوندا بىزدە جارنامانى رەتتەيتىن زاڭ بولماعانى ما؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، «جارناما تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى 2003 جىلعى 19 جەلتوقساندا قابىلدانعان. بۇل زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا جارناما جاساۋ، تاراتۋ، ورنالاستىرۋ جانە پايدالانۋ پروتسەسىندە تۋىندايتىن قاتىناستاردى رەتتەيدى.

سونىمەن قاتار، وسى زاڭدا «جارناماعا قويىلاتىن جالپى جانە ارنايى تالاپتار» دەگەن زاڭدىق كۇشى بار نورما قاراستىرىلعان. بۇل نورماعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىنداعى جارناما قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە، سونداي-اق جارناما بەرۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا باسقا دا تىلدەردە تاراتىلادى، جارناما مازمۇنىنىڭ اۋدارماسى ونىڭ نەگiزگi ماعىناسىن بۇرمالاماۋعا تيiس.

مىنە، وسى نورمالار جەرگىلىكتى جەرلەردە قانشالىقتى ورىندالىپ جاتىر؟ اسىرەسە جارنامانىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىنا قانشالىقتى ءمان بەرىلۋدە؟ وسى سۇراقتار جۇرتتى الاڭداتاتىنى انىق.

كوشەدەگى ماڭدايشالارداعى اقپاراتتىق قۇرالداردا، بيزنەس، ماركەتينگكە قاتىستى جارنامالاردا شەتتىلدىك تەرميندەردەن كوز سۇرىنەدى. ارينە، قازىرگى اشىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان، ءبىز شەتتىلدىك تەرميندەردەن قاشىپ قۇتىلا المايتىنىمىز راس. بىراق وعان توسقاۋىل قويىپ، شىنايى ءتىل جاناشىرى رەتىندە قازاقشا اۋدارماسىن بەرۋگە، بالاماسىن ۇسىنۋعا نە كەدەرگى؟

ەڭ باستى كەدەرگى ول ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ نەگىزىمىزدەن، تامىرىمىزدان اجىراپ بارا جاتقانىمىزدا. بۇگىندە اشىلىپ جاتقان كومپانيالار مەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس اتاۋلارىنىڭ كوبى شەت تىلدە. قازاقشا قويسا بيزنەسى جۇرمەي قالاتىن سياقتى. ول تۇگىلى بۇگىنگىنىڭ بالا-شاعاسىنىڭ ەسىمدەرىنىڭ ءبارى وزگە تىلدە. ءوز تىلىمىزدەن، ءوز ۇلتتىق بولمىسىمىزدان نەگە سونشا بەزىندىك؟

جارناما ءتىلى دەگەننىڭ ءوزى ءبىر ءتىل ۇيرەتكىش كورنەكى قۇرال سياقتى. جۇرتتىڭ ءبارى كورەدى، قالاي جازىلسا سولاي قابىلدايدى. وسىلاي دۇرىس دەپ ويلايدى.

ونلاين رەجىمىندەگى سەميناردا وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە وي قوزعالىپ قانا قويماي، وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى.

ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى كورسەتىلىپ، تىڭ ويلار ورتاعا سالىندى.

جينالعانداردىڭ ۇسىنىس پىكىرلەرى نەگىزىندە حاتتاما قابىلداندى.

الداعى ۋاقىتتا «كرىشا»، «كولەسو»، «OLX.kz»، تاعى باسقا وسىلار ءتارىزدى جارنامالار بەرىلەتىن قۇرالداردىڭ ءتىلى قازاقشالانۋى ءتيىس.

ءتىل كوميتەتى اتالعان سايتتارعا ارنايى مونيتورينگ جاساپ، حات تا جولداعان. ن.ۆ.بابەشكين دەگەن باسشىسى «بولاشاقتا سايتتىڭ قازاق ءتىلدى نۇسقاسىن قولدانىسقا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. بولاشاق دەگەن اۋقىمى كەڭ ۇعىم. كەلەر عاسىر نەمەسە بىرنەشە عاسىر دا بولاشاق. كوميتەت ناقتى ۋاقىتىن بەلگىلەۋدى سۇراپ تاعى حات جولدايدى. ولاي بولماعاندا قازاق ءتىلدى ازاماتتاردىڭ قۇقى، زاڭ تالاپتارى بۇزىلادى. ول قانداي زاڭ ەدى دەسە، ونى دا ەسەك سەلە كەتەيىن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 18-بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى باسپا باسىلىمدارى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا مەملەكەتتiك تiلدiڭ، باسقا دا تiلدەردiڭ قولدانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ ايقىندالعان.

ءتىل تۋرالى زاڭ تالاپتارىن ورىنداۋدا كونستيتۋتسيانىڭ 14-بابىنا سايكەس «تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى» جانە ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ 7-بابىنا سايكەس «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تiلدiك بەلگiسi بويىنشا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن كەمسiتۋگە جول بەرiلمەيدi.

قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiلدiڭ جانە باسقا دا تiلدەردiڭ قولدانىلۋىنا جانە ولاردى ۇيرەنۋگە كەدەرگi كەلتiرەتiن لاۋازىمدى ادامداردىڭ iس-ارەكەتتەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس جاۋاپتىلىققا اكەپ سوقتىرادى».

«اقپاراتقا قول جەتكىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 16-بابى 14-تارماعىنا سايكەس «ينتەرنەت-رەسۋرستاعى اقپارات قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە بەرىلۋگە ءتيىس. اقپارات يەلەنۋشىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسىنىڭ باسقا تىلدەردەگى نۇسقالارى دا بولۋى مۇمكىن».

بىلمەدىك دەمەسىن. ەندىگى جەردە ەستەرىندە بولسىن.

قاجەتتىلىك تۋعىزاتىن ءسىز بەن ءبىز. سۇرانىس ۇسىنىس تۋعىزادى. ولاي بولسا، وسى اتالعان سايتتارعا قازاقشا حابارلاندىرۋ بەرىپ «تەك قازاق تىلىندە شىعۋىن قالايمىن» دەپ تالاپ ەتىپ كوردىڭىز بە؟ نە كەدەرگى؟ ەگەر حالىق سۇراسا حان تۇيەسىن سوياتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءوزىمىز دە تالپىنىس جاساپ، جاۋاپتىلار دا بەتىن بەرى بۇرۋى ۋاقىت تالابى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ قۇزىرلى مينيسترلىكتەرى مەن «اتامەكەن» باستاعان بيزنەس سالاسى بىرلەسە وتىرىپ جارنامالاردىڭ قازاقشا بولۋىنا جول اشسا، قازاقشا جارنامانىڭ باعى اشىلار كۇن الىس ەمەس. ءبارى حالىق ءۇشىن ەمەس پە؟ قازاق ءتىلدى تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇرانىسى قاناعاتتىرىلۋعا ءتيىس. تاعى دا ايتام، حابارلامانى، جارنامانى قازاقشا بەرۋ جانە قازاقشا ىزدەۋ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق نامىسىمىزعا بايلانىستى. وزىڭىزدەن باستاڭىز.

ادىلبەك قابا،

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى،

ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ توراعاسى

Abai.kz