وزگە اڭگىمە، پوۆەستەرىمەن سالىستىرعاندا ورالحان بوكەيدىڭ «اتاۋكەرەسىنىڭ» ورنى بولەك. سەبەبى، بۇل جازۋشىنىڭ تۇراقسىزدانعان دۇنيەگە العاش بەتتەۋى ەدى. جازۋشى بۇل جولى دا باياعى ادەتىنە باسىپ التاي تاقىرىبىن ورتاعا الىپ شىققانىمەن، ءوزى اياق باسىپ تۇرعان دۇنيەگە كەشەگىسىنەن باسقاشا قاراۋعا ءتيىس بولعان. قوعامتانۋشىلار بۇگىندە «ادامزات قوعامى بىرنەشە مىڭ جىل بويى وگىز اياڭمەن جىلجىپ كەلىپ، نەگە XVII عاسىردان باستاپ بىردەن ۇشقان قۇستاي دامىدى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدە. بۇل سۇراققا بۇگىندە ءتۇرلى جاۋاپ بار. سونىڭ ءبىرى  - XVII عاسىردان باستاپ ەۋروپا ەلدەرى كاپيتاليزمگە اياق باستى نەمەسە تاۋار ايىرباسىمەن شىنداپ اينالىسا باستادى. بۇكىل قوعام وسى ايىرباستى وزەك ەتىپ قايتادان جاساقتالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قوعام بۇگىنگىدەي كۇن سايىن وزگەرگەن دامۋ جولىنا ءتۇستى. قوعامتانۋ مەن ادەبيەتتانۋ سالاسىندا ءبىراز زەرتتەۋشىلەر «مودەرنيزم» (جاڭارۋ) دەگەن اتاۋدى  XIX عاسىردىڭ ورتا تۇسىنان باستاپ پايدا بولعان شىعارمالارعا تەلىگەنىمەن، ونىڭ تۇپكى قاينارىن  جوعارىداعى ءتۇبىرلى وزگەرىس كەزەڭىنە اپارىپ تىرەيدى. بۇل تانىم بويىنشا دۇنيەنى وزگەرتكەن - جۇيەلى جۇرگەن تاۋار ايىرباسى. ەندى ءبىر تۇرعىدان كەلسەك، كاپيتاليزم دەگەن كۇنبە-كۇن وزگەرۋ، جاڭارىپ وتىرۋ، ەسكىمەن كۇن سايىن قوشتاسۋ، ت.ب.  جيىپ كەلگەندە، تۇراقسىزدىق.  مىنە، وسى سەبەپتى، XVII عاسىردان باستاپ قوعام باردى ساقتاۋ مەن جاڭارۋدىڭ اينىماس ءارى اسا قاتال تارتىسىنا ءتۇستى دەۋىمىزگە بولادى. بۇل تارتىستا ءدال بۇگىنگە دەيىن كاپيتاليزم جەڭىپ كەلەدى.

وزگە اڭگىمە، پوۆەستەرىمەن سالىستىرعاندا ورالحان بوكەيدىڭ «اتاۋكەرەسىنىڭ» ورنى بولەك. سەبەبى، بۇل جازۋشىنىڭ تۇراقسىزدانعان دۇنيەگە العاش بەتتەۋى ەدى. جازۋشى بۇل جولى دا باياعى ادەتىنە باسىپ التاي تاقىرىبىن ورتاعا الىپ شىققانىمەن، ءوزى اياق باسىپ تۇرعان دۇنيەگە كەشەگىسىنەن باسقاشا قاراۋعا ءتيىس بولعان. قوعامتانۋشىلار بۇگىندە «ادامزات قوعامى بىرنەشە مىڭ جىل بويى وگىز اياڭمەن جىلجىپ كەلىپ، نەگە XVII عاسىردان باستاپ بىردەن ۇشقان قۇستاي دامىدى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدە. بۇل سۇراققا بۇگىندە ءتۇرلى جاۋاپ بار. سونىڭ ءبىرى  - XVII عاسىردان باستاپ ەۋروپا ەلدەرى كاپيتاليزمگە اياق باستى نەمەسە تاۋار ايىرباسىمەن شىنداپ اينالىسا باستادى. بۇكىل قوعام وسى ايىرباستى وزەك ەتىپ قايتادان جاساقتالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قوعام بۇگىنگىدەي كۇن سايىن وزگەرگەن دامۋ جولىنا ءتۇستى. قوعامتانۋ مەن ادەبيەتتانۋ سالاسىندا ءبىراز زەرتتەۋشىلەر «مودەرنيزم» (جاڭارۋ) دەگەن اتاۋدى  XIX عاسىردىڭ ورتا تۇسىنان باستاپ پايدا بولعان شىعارمالارعا تەلىگەنىمەن، ونىڭ تۇپكى قاينارىن  جوعارىداعى ءتۇبىرلى وزگەرىس كەزەڭىنە اپارىپ تىرەيدى. بۇل تانىم بويىنشا دۇنيەنى وزگەرتكەن - جۇيەلى جۇرگەن تاۋار ايىرباسى. ەندى ءبىر تۇرعىدان كەلسەك، كاپيتاليزم دەگەن كۇنبە-كۇن وزگەرۋ، جاڭارىپ وتىرۋ، ەسكىمەن كۇن سايىن قوشتاسۋ، ت.ب.  جيىپ كەلگەندە، تۇراقسىزدىق.  مىنە، وسى سەبەپتى، XVII عاسىردان باستاپ قوعام باردى ساقتاۋ مەن جاڭارۋدىڭ اينىماس ءارى اسا قاتال تارتىسىنا ءتۇستى دەۋىمىزگە بولادى. بۇل تارتىستا ءدال بۇگىنگە دەيىن كاپيتاليزم جەڭىپ كەلەدى. دۇنيە ۇزدىكسىز وزگەرۋ ۇستىندە. كاپيتاليستىك قاتىناس ادام بالاسىنىڭ تابيعاتىنداعى بۇرىن كوزگە تۇسە بەرمەگەن جاڭا حاراكتەردىڭ بەتىن اشتى. بۇل دەگەنىڭ ادام بالاسىنىڭ بولمىسى كەشەگىسىنەن كۇردەلەنە تۇسكەنىن اڭعارتادى. بۇنداي وزگەرىس ونەر ادامىن استە بەيجاي قالدىرمايدى. سونىڭ ىشىندە جازۋشى دا بار.

الايدا، ءار كەزەڭدە وسى وزگەرۋگە قارسى تۇرۋشى كۇشتەر بولدى.  سونىڭ سوڭعى بىزگە تانىس ءبىر فورماسى - كەشەگى كەڭەس قوعامى. ورالحان بوكەي بۇگىندە كەلمەسكە كەتكەن، كاپيتاليزمگە ءتۇبىرلى قارسى تۇرعان سول قوعامدا جانە ونىڭ شاڭىراعى شايقالا باستاعان تۇسىندا جاسادى. جازۋشىنىڭ  «اتاۋكەرە» پوۆەسىنە دەيىنگى شىعارمالارىنىڭ بارلىعىندا دەرلىك كەڭەس قوعامىنىڭ شالعاي ءبىر تۇكپىرىندەگى اۋىل، سونداعى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگى باياندالادى. ول ورتادا باستى جەتەكشى كۇش بار دەسەك، ول - تۇراقتىلىق. تۇراقتىلىقتىڭ تاساسىندا ءتارتىپ تۇر. ءتارتىپ دەگەنىمىز -ەركىڭنەن تىس الدەبىرەۋلەردىڭ ەركى بويىنشا قولدان جاسالعان جۇيەنىڭ كەسىپ-پىشۋىمەن ءومىر ءسۇرۋ. سودان دا وندا ۋاقىت دەگەنىڭ تۇرىپ قالعانداي سەزىلەدى. سول تۇرىپ قالعان دۇنيەدەگى شاعىن ساحنادا ادامدار تارتىسقا تۇسەدى، ماحاببات جىرىن شەرتەدى، كەكتەسەدى، كۇلەدى، جىلايدى، ويلانىپ-تولعانادى، جيىپ كەلگەندە، ءومىر سۇرەدى. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنىڭ ورتاسىنان باستاپ وسى قولدان جاسالعان شاعىن ساحناداعى ءومىردىڭ بەرەكەسى كەتە باستادى. بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرعان ادامدار ساحنانىڭ شىمىلدىعىن تۇسىرۋگە بەكىدى. وندا دا قاي ءبىر جەتىسكەندىكتەن دەيمىسىز، ۇزاققا سوزىلعان ءتۇستىڭ سوڭى ۇرەيلى ەلەستەرگە بوي الدىرعانداي، قوعام مورالدىق، ەكونوميكالىق كۇردەلى قايشىلىقتاردىڭ باتپاعىنا مىقتاپ باتقاننان كەيىن، سولاي ىستەمەي بولمايتىن ەدى. ال تەمىر تورمەن بەكىتىلگەن شەكارانىڭ ارعى جاعىندا ءومىر باسقاشالاۋ بولاتىن. انىقتاپ ايتۋعا ءتيىستى ءتۇيىن، وندا قوعامنىڭ ءوزى ۇلكەن ساحنا ەدى. ونداعى قويۋشى رەجيسسەردىڭ بولمىسى الدەقايدا كۇردەلى بولاتىن. سوعان قاراماستان ەكى دۇنيە ءبىر بىرىمەن كىرپىك ىلمەي اڭدىسقان جاۋ عانا ەمەس، كۇنى-ءتۇنى تىنباي الىسقان باسەكەلەس تە بولدى. بەينەلەپ ايتار بولساق، كاپيتاليزم ۇلى مۇحيتتاعى اعىسقا ۇقساسا، ءسوتسياليزمدى اندا-ساندا جولىعىپ قالاتىن ءيىرىم دەۋگە بولادى.

1992 جىلى ءبىر توپ قازاق جازۋشىلارى (ىشىندە ورالحان بوكەي دە بار) قورعاس شەكارا وتكەلى ارقىلى قىتايدىڭ قۇلجا قالاسىنا ساپارلاپ بارعان. سونداعى كەزدەسۋدە وقىرمانداردىڭ ءبىرى جازۋشىدان «ش.ايتماتوۆتىڭ شىعارمالارى تۋرالى  نە ايتاسىز؟» دەپ سۇرايدى. سوندا ورالحان بوكەي «ش.ايتماتوۆ - اسا بايقاعىش، تامىرشىل جازۋشى» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. جالپى كەڭەس قوعامىندا جولى بولعان جازۋشىلاردىڭ دەنى تامىردى ءداپ باساتىن ەرەكشەلىككە يە ەدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس. ولار قوعامنىڭ تامىر سوعىسىن ءجىتى باقىلاپ، ءار شىعارماسىندا سوعان لايىق جاۋاپ قايتارىپ وتىرعان. ايتالىق، ش.ايتماتوۆ «اق كەمەسىن» ءار كەزەڭدە ءۇش ءتۇرلى اياقتالاتىن ەتىپ ءۇش ءتۇرلى جازدى. «بوراندى بەكەتىن» اراعا جىلدار سالىپ «شىڭعىسحاننىڭ اق بۇلتى» دەپ جاڭا تاراۋلارمەن تولىقتىردى. بۇل ۋاقىتتىڭ تامىرىن ءدال باسىپ، ساياساتتىڭ اۋىلىن ءدال بەلگىلەي الاتىن ادامنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن شارۋا.

ورالحان بوكەي «اتاۋكەرەنى» جازۋدى قولعا العان تۇستا دۇنيە وزگەرە باستاعان ەدى. قولدان جاسالعان، كىشكەنە ساحنادان ۇلكەن ساحناعا سەكىرۋ باستالىپ كەتكەن بولاتىن. جازۋشىنىڭ الدىنان سوندا ءبىر سۇراقتىڭ شىققانى انىق. ول نەنى، قايسى ساحنانى جازۋ ماسەلەسى. ويتكەنى، جازۋشى ساناسىنداعى ۋاقىت اۋەلگى ساحنانى ۇلكەيتىپ جىبەرگەن ەدى. ارىدان كەلە جاتقان ورىس ادەبيەتى پروزاسىنىڭ مەكتەبىنەن شىققان ورالحان بوكەي تۇرعىسىنان ايتقاندا بۇل سۇراققا تۇشىمدى جاۋاپ بەرۋ وڭايعا سوقپايتىنى بەلگىلى. ورىس ادەبيەتىندە پروزا لەۆ تولستوي مەن ف.دوستوەۆسكي  شىعارماشىلىعى بولىپ ەكى ارناعا جىكتەلگەن. كەڭەس قوعامى كەزىندە لەۆ تولستوي ۇلىقتالدى دا، ف.دوستوەۆسكي ادەيى تاسادا قالدىرىلدى. ۋاقىت وتە كەلە كەڭەس ادەبيەتىنىڭ پروزاسى تولىقتاي دەرلىك  لەۆ تولستوي مەكتەبىنىڭ تۇلەكتەرىنىڭ قولىنا ءوتتى. قوعامدى مورالدىق تۇرعىدان باعالاۋدى، تەكسەرىپ-تەكتەۋدى باستى ۇستانىم ەتەتىن بۇل مەكتەپ باسىندا لەۆ تولستويدىڭ ءدىن تۋرالى تۇسىنىگىن ءوز ىشىنە العان دۇنيەتانىمدى وزەك ەتسە، كەڭەس قوعامى كەزىندە وعان «سوتسياليستىك مورال» دەلىنگەن ساياسي جاڭا ساپاداعى ادام تۋرالى تۇسىنىككە تابان تىرەۋ قوسىلدى. بۇنداي پروزادا جازۋشىنىڭ دۇنيەتانىمى نەگىزگى ورىندا تۇرادى. جازۋشى ءوزى وي قوزعاپ، كەسىپ-ءپىشىپ، باعالاپ، قورتىندىسىن دا ءوزى شىعارادى. ەندى ءبىر تۇرعىدان ايتقاندا، جازۋشى مەن قوعام ءبىر دۇنيە. كوپ جاعدايدا جازۋشىنىڭ شىنايى «مەنى» قوعامدىق «مەنىنىڭ» كولەڭكەسىندە قالادى. بۇعان  لەۆ تولستوي جاقسى مىسال. «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك»، «اننا كارەنينا»، «ارىلۋ» روماندارىندا جۇزدەگەن كەيىپكەر بار. سول جۇزدەگەن كەيىپكەردى جازۋشى سۋداي ساپىرىپ، تاۋداي قوپارا وتىرىپ ءوزى جازىپ وتىرعان ءداۋىردىڭ ۇلكەن كەسكىنىن جاساعان. بۇل جاعىنان جازۋشىنىڭ تالانتى مەن دارىنىنا ايتار ءسوز جوق. الايدا، جازۋشىنىڭ وسى كەڭ قۇشاعىنان تىس وزگە ءومىر جوق پا؟ البەتتە، بار. ونىڭ ءبىر ۇشىعى سول لەۆ تولستوي ءداۋىرىنىڭ وزىندە-اق بايقالعان بولاتىن. ايتالىق، ف.دوستوەۆسكي مۇلدە باسقا دۇنيەنى جازدى. اسىلىندە مورالدىق قۇندىلىق اسا كۇردەلى، قاتپارلى ادام بولمىسىندا شاعىن عانا اۋماقتى ۇستايدى. ودان تىس تەلەگەي-تەڭىز دۇنيە جاتىر. مورالدىق قۇندىلىقتى باستى نىسانا ەتىپ ۇستاعان جازۋشىلاردىڭ دەنى شىعارماشىلىعىنىڭ سوڭعى ىزدەنىس كەزەڭىندە بارلىعى دەرلىك دىنگە نەمەسە «تاۋبەگە كەلۋگە» بارىپ ساياتىن جولعا تۇسەدى. ودان ارى نەگىزىنەن جول جوق. لەۆ تولستويدىڭ سوڭىندا «ارىلۋدى»  جازۋىنىڭ سەبەبى دە وسىندا. بۇل ەرەكشەلىك كەڭەس ادەبيەتىندە دە اينا-قاتەسىز قايتالانادى. پارتيانىڭ ساياساتىن بەتكە ۇستاعان جازۋشىلاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ادەبيەتكە ءوز ۇستانىمىمەن كەلدى دەگەن جازۋشىلاردىڭ ءوزى دە شىرقاپ شىققاندا ادامگەرشىلىك پەن قاسكويلىكتى شابىستىرىپ كەلىپ، مورالدىق تازالىقتى العا تارتۋمەن تىنىپ جاتادى. بۇل جازۋشىنىڭ دۇنيەتانىمى مەن ەستەتيكالىق تالعامى اقىر سوڭىندا ونىڭ ماتىنگە بولعان تانىمىن بەلگىلەيتىنىن كورسەتەدى. سودان دا كەڭەس جازۋشىلارىنىڭ دەنى ءماتىننىڭ جالاڭدىعىنان كەدەيلىك كورگەنى بەلگىلى.

جوعارىداعى سۇراق قاتال بولعانىمەن، جازۋشى ءبارىبىر وعان جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس ەدى. ويتكەنى، ونسىز العا جىلجي المايسىڭ. ورالحان بوكەيدىڭ جوعارىداعى سۇراققا قايتارعان جاۋابىن ءبىز «اتاۋكەرەدەن» تابا الامىز. پوۆەست بىلاي باستالعان.

ول بەك - القاعا جىلىنا ءبىر رەت مىندەتتى تۇردە قاتىنايتىن. تۋعان اۋىل، ەل-جۇرتىن ەمەشەگى ءۇزىلىپ ساعىنعاندىقتان ەمەس (قاي ءبىر ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانى بار), جىل بويى تابان ەت، ماڭداي تەردىڭ قۇنىن شىعارىپ، ۇشى-قيىرى تاۋسىلماس شارۋانىڭ شالعايىن قايىرۋ ءۇشىن، ەتەكتەگى ەلگە - ۇلكەن جەرگە اسىعاتىن. ال شارۋا، باسقانى قايدام، ەرىك ءۇشىن قايتا اينالىپ ورنىنا كەلە بەرەر كۇن مەن ءتۇن سەكىلدى ماڭگىلىك قوزعالىستاعى، ماڭگىلىك اينالىمداعى ءدۇبىرلى دۇنيە، تاۋسىلماس قازىنا...

وسىلايشا ءبىز ورالحان بوكەيدىڭ بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن سۋ جاڭا كەيىپكەرىنە جولىعامىز. ونىڭ اتى ەرىك (ويلانارلىق ەسىم). جوعارىداعى ماتىننەن شىعارمانىڭ جالپى اۋانىن دا بايقاۋعا بولادى. جاڭا شىعارماسىندا جازۋشى اقشا تابۋ ءۇشىن جانتالاسىپ ءومىر سۇرەتىن (مۇندا اقشا قۇمارلىق دۇنيەقورلىق بولىپ كورىنىس بەرگەن), سول جولدا ەشتەڭەدەن ايانىپ قالماي، بارلىق قۇندىلىق بىتكەندى ايىرباستاۋعا بار، ايىرباستاپ تا جىبەرگەن جاڭا زامان ادامىنىڭ وبرازىن جاساعان. كەڭەس ادامى استە بۇلاي ءومىر سۇرمەسە كەرەك ەدى. ەرىكتىڭ بويىنان الاياق ساۋداگەردىڭ بارلىق بەلگىسىن تابۋىڭا بولادى: ول اقشانى جانىنان ارتىق سۇيەدى، ومىردەگى بىردەن-ءبىر قۇندىلىق سول دەپ تۇسىنەدى، جاقىن ادامدارىنىڭ وزىنە اقشانىڭ تۇرعىسىنان قارايدى. جازۋشى وسى كەيىپكەرى ارقىلى كەلە جاتقان جاڭا قوعام مەن ادام تۋرالى وي تولعاعىسى كەلگەن سياقتى. ەرىكتى شاعىن ساحنادان ۇلكەن ساحناعا سەكىرگەن كەڭەس ادامىنىڭ جيىنتىق كورىنىسى دەۋگە ابدەن نەگىز بار. جوعارىداعى ءماتىن جازۋشىنىڭ پروزادا داستۇرگە تابان تىرەيتىنىن دە اڭعارتادى. باياعى لەۆ تولستويدىڭ ءسوز الىسىن مۇندا دا كەزدەستىرەسىڭ. جۇرتتىڭ ەسىندە بولسا، «اننا كارەنينا» رومانى باستالعان جەردە ءبىر سويلەم بار. ول «بارلىق باقىتتى وتباسىنىڭ باقىتى بىردەي، ال باقىتسىز وتباسىلاردىڭ قاسىرەتى ءار ءتۇرلى بولادى» دەگەنگە جاقىندايتىن سويلەم. بەلگىلى تۇرعىدان ايتقاندا، ورىس جازۋشىسى ءدال وسى ءسوزدىڭ مازمۇنىن تولىق ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن كولەمى كەرەقارىس رومان جازعان. (لەۆ تولستويدىڭ  «مەن «ارىلۋدى» روماننىڭ سوڭعى تاراۋىنداعى دىنگە قاتىستى ويلارىمدى تولىق ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن جازدىم» دەگەن ءسوزىن ەسكە الايىقشى.) شىعارماداعى وسى سويلەمگە روماننىڭ كەيىنگى وقيعاسى تولىق سىيىپ تۇر. بۇل ەرەكشەلىك «اتاۋكەرەگە» دە جات ەمەس. جوعارىداعى پوۆەستىڭ باستالا سالعانداعى ءبىر ابزاتسىنان ءبىز شىعارمانىڭ كەيىنگى بەتالىسىن انىق اڭعارا قويامىز. ەرىكتىڭ كىم ەكەنى تۇسىنىكتى بولادى. ەندىگىسى تەك وقيعامەن تانىسۋ بارىسى عانا. جوعارىدا اتالعان ەكى جازۋشى دا ءوزى جازعالى وتىرعان دۇنيەنى تولىق تانىپ-ءبىلىپ، قورتىندىسىن دا شىعارىپ العان ۇستانىممەن شىعارماشىلىققا وتىرعان. ايتا كەتەرلىك ءبىر جاعداي، «اتاۋكەرەنى» ورالحان بوكەيدىڭ «ارىلۋى» دەپ قاراعان ءجون. الايدا، بۇل جولى ورالحان بوكەي ەرتەرەكتەگى كەڭەس جازۋشىلارى سياقتى (ايتالىق، استافەۆتىڭ «بالىق پاتشاسى» رومانىنداعى سياقتى) شيەلەنىسكەن وقيعانىڭ سوڭعى شارىقتاۋ تۇسىندا جاعىمسىز كەيىپكەرىن تىعىرىققا تىرەلگەندە تاۋبەسىنە كەلتىرىپ تىنبايدى، قايتا قوسىمشا ءبىر كەيىپكەر جاساپ، سونى تاۋبەگە كەلتىرەدى. شىعارمادا ەرىك پەن تاعان ءبىر ادامنىڭ (جازۋشىنىڭ دەسەك تە بولاتىنداي) ەكى كەلبەتى سياقتى ءرول وينايدى.  بۇل ۇستانىمدى دا تۇسىنۋىمىزگە بولادى. ەرىك سياقتى ادامداردىڭ تاۋبەگە كەلۋ ارقىلى وزگەرىپ كەتپەيتىنى، ءتىپتى، ولاردىڭ الداعى كۇندەردە كوبەيمەسە، ازايمايتىنىن اڭعارتقان ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن بولاتىن. شىعارمادا ەرەكشە ەستە قالاتىن ءبىر سويلەم بار، ول - تاعاننىڭ «نەگە ءبىز وسى؟...» دەيتىن مونولوگى. جازۋشى دا، وقىرمان دا وسى سويلەمگە وزگەشە ءۇمىت ارتادى. جازۋشى وسى سويلەم ارقىلى ءوزى اڭعارعان، الايدا ودان ارى ارشىپ جازۋعا  مۇمكىندىگى جوق ولكەگە قيال وربىتەدى، ال، وقىرمان، «اتاۋكەرەنى» وقىعان ءاربىر جان ءوزىنىڭ دۇنيەتانىمى، ەستەتيكالىق تالعامى، ءومىر كەشۋى، بولمىسى ارقىلى ونىمەن ۇندەسەدى.

وسىدان كەيىن تاعاننىڭ «نەگە ءبىز وسى؟...» دەگەن ءسوزىنىڭ ارجاعىندا نە تۇر دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. مەنىڭشە، وندا ورالحان بوكەيدىڭ جازۋ مانەرىنە - ماتىنگە سىيماعان باسقا الەم تۇر. ايتالىق، ورالحان بوكەي ءۇشىن (وقىرمان ءۇشىن دە) جاڭادان توبە كورسەتە باستاعان قوعام اسىلىندە تۇراقسىز، سىرىن ىشىنە بۇككەن، جۇمباعى كوپ، تىڭ دۇنيە. سول تىڭ، تۇراقسىز دۇنيە تۋرالى الدىمەن ۇڭىلە ويلانىپ، ودان سوڭ بارىپ قورتىندى شىعارۋعا ءتيىسسىڭ. ءتىپتى «قورتىندى شىعارۋ» دەگەننىڭ ءوزى ويلانارلىق، ارتىق نارسە. مىقتاعاندا ءوز تۇسىنىگىڭدى عانا ايتاسىڭ دەسەك، دۇرىس بولاتىن شىعار. ونىڭ ورنىنا استە وزىڭدە قالىپتاسىپ قالعان كوزقاراستى تاڭباۋىڭ ءتيىس. ال، لەۆ تولستويدىڭ ۇلگىسىنە سالىپ وزىڭە شەڭبەر سىزعان ەكەنسىڭ، وعان كىرمەي قالعان الەمگە ەندى سەنىڭ ءامىرىڭ جۇرمەيدى. سودان دا «نەگە ءبىز وسى؟...» دەگەننەن كەيىن، ورالحان بوكەي ەرىكسىز اتىنىڭ باسىن تارتۋعا تۋرا كەلگەن.

الەم ادەبيەتىندە لەۆ تولستويدىڭ ۇلگىسىنەن باسقاشا شىعارما جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى - اقش جازۋشىسى ح.مەلۆيللەنىڭ «موبي ديك» رومانى. بۇل رومان مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى ەلگە كاپيتاليزم مىقتاپ ورنىعا باستاعان  XIX عاسىردىڭ ورتا تۇسىندا جازىلعان. حالىق كەلە جاتقان زاماننىڭ ءسىرا نە ەكەنىن، قانداي كەساپاتى، قانداي ارتىقشىلىعى بارىن ءالى ءبىلىپ جەتپەگەن تۇس. سوعان قاراماستان، جازۋشى جاڭادان كەلە جاتقان قوعامدىق ءتۇزىممىن جان-جاقتى مۇمكىندىكتە قاراستىرادى. باستىسى، ادام بولمىسىنىڭ وزگەرىسى ارقىلى باعامدايدى. روماندا الىپ مۇحيتتىڭ ءامىرشىسى  سياقتى سىرلى دا قاتىگەز، دۇلەي اق كيت، سول كيتتىڭ كوزىن قۇرتۋدى ءومىرىنىڭ بار ماقسات-مۇراتى قىلعان، ودان باسقا تىرشىلىكتى مۇلدە تارك ەتكەن كەمە كاپيتانى جانە باسقا دا وبرازدار سومدالعان. سىنشىلار بۇل وبرازداردى سول داۋىردەگى ادام مەن قوعامنىڭ جالپى تىنىس-تىرشىلىگىن تۇسىنۋدەگى تابىلماس ءماتىن رەتىندە قاراستىرادى. اق كيت مۇحيتتاعى دۇلەي كۇش، تەڭىزشىلەر ءۇشىن ايتقاندا باس تارتا دا، جالتارا دا المايتىن بولمىس. ول «جاقسى» نە «جامان» دەپ مورالدىق باعالاۋعا دا كەلمەيدى. بەينە ەركىڭنەن تىس كەلگەن كاپيتاليزم سياقتى. بۇنداي باس ساۋعالاي المايتىن قاۋىپكە قارسى ادام بالاسى نە ىستەي الادى؟ ح.مەلۆيللەن، مىنە، وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى. ءتونىپ كەلە جاتقان دۇنيە وبەكتيۆى بولمىس بولسا دا، ونى قارسى تۇرار جاۋ ساناپ، قانداي بوداۋ بەرگەنىنە قاراماستان قارسى شىعاتىن كەمە كاپيتانى سياقتى ادامدار بولادى. ەندى بىرەۋلەر اق كيتتى قۇدايدىڭ قاھارى دەپ قاراپ دىنگە مويىنسۇنادى. ال، كيتت تاۋداي ەت بولادى، «ونى ۇستاپ بايتىن بولدىق» دەپ جۇرگەن ادام قانشاما. جازۋشى اق كيت وبرازى ارقىلى زامان ءتۇرتىپ وياتقان ادامنىڭ الۋان ءتۇرلى تابيعاتىن اشادى. ادام ارقىلى سول زاماننىڭ كەلبەتىن كورسەتەدى. بۇل جەردە جاڭادان كەلە جاتقان كاپيتاليزمدى اق كيت پەن كاپيتاننىڭ قاتىناسىنا تەلىپ وتىرعان ءبىز - وقىرمان، استە جازۋشى ەمەس. جازۋشى سول ءداۋىردىڭ ءوز جاندۇنيەسىنە ۇيىعان اسەرىن جازعان. زامان مەن ورتا اسەر ەتپەسە، جازۋشىدا ونداي وبرازدار تۋمايتىنى بەلگىلى. ال بىزدەر سول وبرازدان زامان تۋرالى اۋقىمدى تۇسىنىككە يە بولامىز، ادام تۋرالى تولعانىپ، تىرشىلىكتىڭ ارىداعى بولمىسىنا ۇڭىلەمىز. بۇعان سالىستىرعاندا «اتاۋكەرەدەگى» «قاۋىپتى بۋدان ارالار» قاراپايىم. ولار ەرىكتىڭ جان دۇنيەسىنىڭ كورىنىسى سياقتى ورتاعا شىعادى. شىعارماداعى كەيىپكەرلەردى مورالدىق جاقتان «جاقسى» نەمەسە «جامان» دەپ بولۋگە ورايلاستىرىلعان مورالدىق-ساياسي ولشەم سياقتى سەزىلەدى. ودان تەرەڭدەپ بارساق، جازۋشىنىڭ جاڭا توبە كورسەتە باستاعان قوعامدى ءبىر جاقتى تەرىستەۋ ويىن بايقايمىز. بۇل - «اتاۋكەرەنىڭ» تاريحي شەكتەمەلىگى. مۇمكىن، توردا ۇزاق قامالعان قۇس ۇزاپ ۇشا المايدى دەگەن وسى بولار.

«اتاۋكەرەنىڭ» سوڭى ەرىكتىڭ سوناعا اينالىپ وزەننىڭ ار جاعىنداعى ءوزى قۇمارتقان قىزىل جاۋلىقتى قىزعا ۇشىپ بارىپ، يىعىنا قونىپ، اقىرىندا سونىڭ قاعىپ قالعان قامشىسىنىڭ ۇشىندا ولۋمەن اياقتالادى. جازۋشى اقىرى كەيىپكەرىن ءولتىرىپ تىنادى. ال، ماعان سوناعا ەمەس، اراعا اينالعان ەرىكتەر اينالامدا ۇشىپ جۇرگەندەي ەلەستەيدى.

«اباي-اقپارات»