سەمياعا، اتا-اناعا، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە، اسىرەسە، ايەلگە جاڭا كوزقاراس قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت سونشاما مورالدىق تەرەڭدىكپەن ايتىلادى،
شىعىس ايەلدەرىنىڭ حالىق پوەمالارى مەن تۇرمىس-سالت جىرلارىندا سۋرەتتەلەتىن قايعىلى، باقىتسىز ءحالى اباي تۆورچەستۆوسىندا جاڭا ماعىناعا يە بولادى. ءوز پوەزياسىندا اباي ايەلدىڭ جان-جۇيەسىن كورسەتەدى، ال بۇل جونىندە بۇرىنعى پوەمالار مەن جىرلاردا از ايتىلاتىن دا، ايەلدىڭ قاسىرەتتى تاعدىرىنا سىرتتاي عانا باسا كوڭىل بولىنەتىن. اباي سۇيگەن ادامىن ءوزى قالاعان ايەلدىڭ ماحابباتى قانشالىقتى جان تەبىرەن-تەرلىك، كىرشىكسىز تازا، تەرەڭ بولاتىنىن، ونىڭ قيىنشىلىقپەن قولى جەتكەن باكىتى ءۇشىن كۇرەستە قاجىرلى، بەرىك ەكەنىن كورسەتەدى. اباي قازاق ايەلىن، انانى سەميانىڭ تىرەگى رەتىندە جىرلايدى، ونىڭ جانقيارلىعىن، دانالىعىن، شىن كوڭىلمەن بەرىلگەن دوستىققا بەرىكتىگىن، ونىڭ ادال، تاماشا جانىنىڭ تۇتاستىعىن ماداقتايدى. قالىڭمالعا، كوپ قاتىن الۋشىلىققا، ايەلدى كۇندىكتە ۇستاۋشىلىققا جان-تانىمەن قارسى شىعا وتىرىپ، اقىن  ايەلدىڭ قوعامدا تەڭ پراۆولى بولۋى ءۇشىن كۇرەسەدى.
اباي بۇرىنعى اۋىلدىڭ عاسىرلار بويعى ەسكىلىكتەرىن، ەنجارلىق پەن جالقاۋلىقتى قاتتى تۇيرەۋمەن بىرگە، اقىلى بار، بويىندا كۇشى بار ادامعا قاجەتتى قاسيەت رەتىندە ەڭبەكتى سۇيۋشىلىكتى جىرلايدى.

سەمياعا، اتا-اناعا، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە، اسىرەسە، ايەلگە جاڭا كوزقاراس قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت سونشاما مورالدىق تەرەڭدىكپەن ايتىلادى،
شىعىس ايەلدەرىنىڭ حالىق پوەمالارى مەن تۇرمىس-سالت جىرلارىندا سۋرەتتەلەتىن قايعىلى، باقىتسىز ءحالى اباي تۆورچەستۆوسىندا جاڭا ماعىناعا يە بولادى. ءوز پوەزياسىندا اباي ايەلدىڭ جان-جۇيەسىن كورسەتەدى، ال بۇل جونىندە بۇرىنعى پوەمالار مەن جىرلاردا از ايتىلاتىن دا، ايەلدىڭ قاسىرەتتى تاعدىرىنا سىرتتاي عانا باسا كوڭىل بولىنەتىن. اباي سۇيگەن ادامىن ءوزى قالاعان ايەلدىڭ ماحابباتى قانشالىقتى جان تەبىرەن-تەرلىك، كىرشىكسىز تازا، تەرەڭ بولاتىنىن، ونىڭ قيىنشىلىقپەن قولى جەتكەن باكىتى ءۇشىن كۇرەستە قاجىرلى، بەرىك ەكەنىن كورسەتەدى. اباي قازاق ايەلىن، انانى سەميانىڭ تىرەگى رەتىندە جىرلايدى، ونىڭ جانقيارلىعىن، دانالىعىن، شىن كوڭىلمەن بەرىلگەن دوستىققا بەرىكتىگىن، ونىڭ ادال، تاماشا جانىنىڭ تۇتاستىعىن ماداقتايدى. قالىڭمالعا، كوپ قاتىن الۋشىلىققا، ايەلدى كۇندىكتە ۇستاۋشىلىققا جان-تانىمەن قارسى شىعا وتىرىپ، اقىن  ايەلدىڭ قوعامدا تەڭ پراۆولى بولۋى ءۇشىن كۇرەسەدى.
اباي بۇرىنعى اۋىلدىڭ عاسىرلار بويعى ەسكىلىكتەرىن، ەنجارلىق پەن جالقاۋلىقتى قاتتى تۇيرەۋمەن بىرگە، اقىلى بار، بويىندا كۇشى بار ادامعا قاجەتتى قاسيەت رەتىندە ەڭبەكتى سۇيۋشىلىكتى جىرلايدى.
ول وزىنە دەيىنگى ديداكتيكالىق، ۋاعىز پوەزياسىنىڭ كانوندارىن بۇزدى. «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»، «ولەڭ- ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، «بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى ول» اتتى ولەڭدەرىندەگى ءوزىنىڭ اكىندىق پروگرامماسىندا بۇقار جىراۋ، شورتانباي، دۋلاتتاردى قاتال سىناپ، ولاردىڭ پوەزياسىن «قۇراۋ-جاماۋ» دەپ اتايدى. اباي ولاردى جاس ۇرپاققا رۋحاني ازىق بەرمەي، حالىقتىڭ قوعامدى قايتا قۇرۋ كۇرەسىنە زيانىن تيگىزگەنى ءۇشىن ەتكەن، قۇلدىق زاماندى جىرلاپ، دارىپتە-گەنى ءۇشىن ايىپتايدى. اباي جانا پوەزيانىڭ بيىك ماقساتى، مىندەتى - حالىققا قىزمەت ەتۋ، ادامدى قايتا تاربيەلەيتىن جانە قوعامدى قايتا قۇرۋعا كومەگى تيەتىن جاڭالىقكا شاقىرۋ دەپ بىلەدى. حالىقتىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءوز پراۆوسى ءۇشىن كۇرەسۋى عانا دالا كەدەيىنە تاۋەلسىزدىك اپەرەدى، بىلىمگە، ايانباي وقۋعا ۇمتىلۋ عانا جاس ۇرپاقتىڭ قولىن جاقسى ومىرگە جەتكىزەدى.
وقۋعا شاقىرۋدى اباي جالاڭ ۋاعىزبەن ايتپادى. ابايدىڭ بۇكىل پوەزياسى، ونىڭ جاڭا لەبىزدى، ورامدى ولەڭىنىڭ، ومىرلىك قۋاتقا تولى وبرازدارىنىڭ كۇشى قا¬زاق قوعامىن ەسكىرگەن يدەيالار مەن سەزىمدەر شەڭبەرىنەن شىعاردى، اۋىل ەڭبەكشىلەرىنىڭ ورتاسىنان شىققان ادامداردىڭ باسىن كاتىرعان مۇسىلمان مەدرەسەلەرىنىڭ سحولاستيكاسى مەن بالدىر-باتپاقتارىن اياۋسىز شەنەدى.
اباي شىعىس پوەزياسىنا، تاياۋ شىعىستىڭ بۇرىنعى جانە سول تۇستاعى مادەنيەتىنە كەلگەندە دە وزىندىك بەتىڭ ساقتاي ءبىلدى. ول تۇپنۇسقا ارقىلى ء(ىشىنارا شاعاتاي تىلىندەگى اۋدارماسى ارقىلى) اراب-يراننىڭ بۇكىل باتىرلىق-ءدىني ەپوسىن، شىعىستىڭ فيردوۋسي، نيزامي، ساعدي، حافيز، ناۋاي، فزۋلي سياقتى كلاسسيكتەرىن ءبىلدى. جاس شاعىندا ول قازاق ولەڭىنە «عارۋز» ولشەمىن تۇڭعىش رەت ەنگىزىپ جانە سول كلاسسيكتەردىڭ اقىندىق لەكسيكاسىنان الىنعان كوپتەگەن اراب-پارسى سوزدەرىن ەنگىزىپ، الگى اقىندارعا ءوزى دە ەلىكتەگەن ەدى. كەيىن، حالىق تۆورچەستۆوسىنان يسكۋسستۆونىڭ اناعۇرلىم ومىرلىك بەرىك نەگىزدەرىن تاۋىپ، اباي شىعىس ادەبيەتىنەن حالىق شىعارمالارى - «مىڭ ءبىر ءتۇندى»، پارسى مەن تۇرىكتىڭ حالىق ەرتەگىلەرىن، حالىق ەپوسىن جوعارى باعالادى. ول اڭگىمەلەگەن «شاھناما»، «ءلايلى - ءماجنۇن»، «كوروعلى» پوەمالارى ەل اراسىنا كەڭ تارالدى.
تاياۋ شىعىس مادەنيەتىن، تاريحىن زەرتتەي ءجۇرىپ، اباي تاباري، رابگۋزي، راشيد ەددين، بابۋر، ابۋلعازى-باھادۋر حان جانە باسقالارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىستى، سونداي-اق شىعىستىڭ ءدىني عالىمدارىنىڭ پايىمداۋىنداعى لوگيكا مەن مۇسىلمان پراۆوسى نەگىزدەرىن دە ءبىلدى. اباي تاياۋ شىعىستىڭ ەجەلگى مادەنيەتى عانا ەمەس، سو¬نىمەن بىرگە ءوز زامانىنداعى مادەنيەتىمەن دە جاقسى تانىس بولاتىن. ول تاتاردىڭ تۇڭعىش اعارتۋشىلارىنىڭ دا ەڭبەكتەرىن بىلەتىن.
جاڭا تۋىپ كەلە جاتكان ەڭ ءبىر كەرتارتپا ءدىني-ساياسي اعىم پانيسلاميزم مەن پانتۋركيزمگە اباي سول جىلداردىڭ وزىندە-اق دۇرىس باعا بەرە بىلگەن ەدى، بۇل اعىمدى قازاق مولدالارى، قوجالارى، دالا فەودالدارى جانىن سالا قولدايتىن. بۇل باعىتقا قارسى. اباي ءوز حالكى مادەني پروگرەسكە ورىس حالكىنىڭ ۇلى مادەنيەتىنەن ۇيرەنۋ ارقىلى جەتەتىنىن ناسيحاتتاپ، ءوزى دە سونى جۇزەگە اسىردى - بۇل رەتتە ول ءومىرىنىن، اقىرىنا دەيىن دايەكتى، تاباندى بولدى. ول پانيسلاميزم پەن پانتۋركيزمدى شىعىس حالىقتارىنىڭ عاسىرلار بويعى وكشاۋلىعى مەن مەشەۋلىگىن تاپجىلتپاي، نىعايتا تۇسەتىن توپاس فاناتيزم دەپ ەسەپتەدى.
ۇلتىنىڭ جانە ءدىني نانىمدارىنىڭ وزگەشەلىگىنە قاراماستان بارلىق حالىقتاردىڭ بەيبىت، تاتۋ تۇرۋىنا نەگىزدەلگەن اعارتۋ ءۇشىن ناعىز جالىندى كۇرەسكەر ابايدىڭ كوزقاراستارى مەيلىنشە كەڭ، ءارى باتىل، ەركىن بولدى. الەۋمەتتىك جانە مادەني ءومىردىن بارلىق ماسەلەلەرىن ەزىلگەن بۇقارانىڭ تۇرعىسىنان قاراعان ويلى، دانا حۋدوجنيك اباي - قازىرگى كۇندە ءوزىنىڭ «عاجايىپ» جامىلعىسىنان ايرىلىپ، حالىقارالىق يميەرياليزمگە جالدانعان، بۋرجۋازياشىل-كەرتارتپالىق ۇلتشىلدىق ءمانىن اشكەرە ەتكەن پانيسلاميستىك جانە پانتۋركيستىك يدەيالاردىڭ زالالدى اسەرىن سول كەزدىڭ وزىندە-اق الدىن-الا كورە ءبىلدى.
ءوزىنىڭ تۆورچەستۆوسىندا اباي وسى جالعان «شىعىستىڭ ويانۋمەن» بىرگە ءبىر قادام دا باسقان جوق. ابايدىڭ اقىندىق مۇراسىنا، اسىرەسە ماحاببات جايىنداعى ولەڭدەرىندە، ليريكالىق تولعانۋلارىندا، «ماسعۇت» اتتى فيلوسوفيالىق-موراليستىك پوەماسىندا شىعىس كلاسسيكتەرىنىڭ اسەرى ءشۇباسىز ەكەنىن كورەمىز. بىراق ول شىعىس پوەزياسى كلاسسيكتەرىنىڭ كەزىندە بولاشاكقا بەت بۇرعان، دامىپ، جاڭا ءبىر نارسەگە اينالۋعا مۇمكىندىگى بار تابىستارىنا عانا مۇراگەرلىك ەتتى. اباي شىعارمالارىنداعى يدەيالىق-كوركەمدىك مازمۇننىڭ رەاليزمى، سەزىم شىنايىلىعى، ءومىردى تەرەڭ بويلاپ سەزىنۋ، ادام قاتىناستارى مەن دۇنيەنى ناقتىلى تۇردە قابىلداۋ - ءداستۇرلى شىعىس پوەزياسىنىڭ جاڭا ءومىر مەن جاڭا ۇمتىلۋلاردى بويىنا سىيعىزا الماي، الدەقاشان توزعان سيپاتتارىنا مۇلدەم قاراما-قارسى، وزگەشە.
ءتىپتى، ابايدىڭ ءوز ءدىني نانىمدارى مەن ىشكى سەنىمدەرىن بەينەلەيتىن ولەڭدەرى دە مۇسىلمان ءدىڭىنىڭ كىتابي دوگمالارىنان مۇلدەم باسقا. ايقىن سىنشىل ويدى جاقتاعان اباي، كوبىنە يسلامنىڭ رەسمي تۇردە ۋاعىزدالعان دوگمالارىن تىكەلەي جوكقا شىعارىپ وتىرادى. ول ءۇشىن ءدىن - تەك ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ مورالدىك جەتىلۋىنىڭ قۇرالى عانا. مولدالار مەن فاناتيكتەرگە، يس¬لام مەن سحولاستيكانى تاراتۋشىلارعا، قۇرانشىلارعا ارنالعاڭ ولەڭدەرىندە اقىن ولاردى «مال قۇمار كوڭىلى بەك سوقىر، بۇركىتتەن كەم بە جەم جەسى؟» دەپ اياۋسىز اجۋا ەتەدى.
الايدا ابايدىڭ ۇنەمى دايەكتى بولا بەرمەگەنىن اتاپ ەتكەن ءجون. مولدالار مەن يشانداردىڭ ءدىني ءفاناتيزمىن، ەكىجۇزدىلىگىن، پايداكۇنەمدىلىگىن سىناي وتىرىپ، اباي ءبىرسىپىرا ولەڭدەرىندە، اسىرەسە، «قارا سوزدەرىندە» ءدىندى جاقتادى. ديداكتيكالىق ولەڭدەرىندەگى ناسيحاتىنىڭ بىرقاتارىن اباي يسلام زاڭدارىمەن دالەلدەدى. ول ءدىننىڭ نەگىزدەرىنىڭ ءوزىن ماقۇلدامايتىن سانالى، دايەكتى فيلوسوفيالىق ماتەرياليزم دارەجەسىنە كوتەرىلە الما-دى.
ونىڭ كوزقاراسىنداعى وسىنداي السىزدىكتىڭ ءبىر سەبەبى سول - فەودالداردىڭ حالىق بۇقاراسىن ادام ايتقىسىز قاناپ وتىرعانىن اشكەرەلەي، جەك كورە تۇرا، اباي سول قاناۋدىڭ تاپتىك ەزگىسىن ابدەن ءتۇسىنىپ جەتپەدى. ونىڭ بۇكىل ءومىرى وتكەن كىشكەنە ونەردىڭ كوشپەلى تۇرمىس جاعدايى مادەني-ەكونوميكالىق فاكتورلاردىڭ تاريحي ماڭىزىن جەتە باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. بۇل ماسەلەلەرگە ورىستىڭ ۇلى رەۆوليۋتسياشىل-دەموكراتتارى سياقتى ىقىلاس قويۋشىلىقتى جانە ەكونوميكالىق ۋكلادتى وزگەرتۋ كۇرەسىن تۇسىنۋشىلىكتى ونىڭ تۆورچەستۆوسىنان تابا المايمىز. ونىڭ اعارتۋشىلىق سيپاتى باسىم ەدى دە، كەلەشەككە دەگەن ءۇمىتىن قازاق حالقىنىڭ سول زامانداعى وكۋ-بىلىمگە تەزىرەك جۋىقتاۋىنا، گۋمانيستىك يدەيالاردى كەڭ تاراتۋ يدەيالارىنا ارتتى، ول مۇنىڭ قاينار كوزى ورىس مادەنيەتىندە دەپ ءبىلدى.
اباي وزدىگىنەن ءبىلىم الۋدىڭ ۇزاق جولىن ءوتتى. پۋش¬كين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆتاردان باستاعان ول الپىسىنشى، جەتپىسىنشى جىلدار ادەبيەتىمەن دە تانىستى، تەك اقىنداردى عانا قۇرمەتتەمەي، لەۆ تولستوي، سالتىكوۆ-ششەدرين سياكتى ۇلى پروزايكتەردى دە ءتۇسىندى. ورىسشا اۋدارمالار ارقىلى اباي گەتە مەن بايروندى، باتىس ەۆروپانىڭ باسقا دا كلاسسيكتەرىن ءبىلدى. ورىسشا اۋدار¬مالار ارقىلى ول ەجەلگى زاماندارداعى ادەبيەتپەن دە تانىستى. اكىننىڭ دوستارىنىڭ ايتۋى بويىنشا اباي باتىس فيلوسوفياسىمەن دە قىزىقسىنعان كورىنەدى (مى¬سالى، سپينوزا مەن سپەنسەردى وكىعانى، دارۆين جايىن سۇراستىرعانى ءمالىم). الايدا ونىڭ فيلوسوفيادان العان ءبىلىمى بەلگىلى ءبىر جۇيەگە تۇسپەگەن ەدى. ماركس جانە ونىڭ عىلىمى تۋرالى ول بىلمەگەن بولسا كەرەك.
ابايدىڭ ورىس كلاسسيكتەرىنە تۆورچەستۆولىك جولمەن كەلۋى اقىن قىزمەتىنىڭ ءاربىر جاڭا كەزەڭىندە جاناشا بولىپ وتىرادى. كرىلوۆتى اۋدارعاندا، اباي ونىن، مىسال ءمورالىن قازاق ۇعىمى مەن تۇسىنىگىنە سايكەستەندىرە، كەيدە وزگەرتىپ، وزگەشە ءبىر ناقىل ءسوز تۇرىنە كەلتىردى. بىراق «قانجار»، «جولعا شىقتىم ءبىر جىم-جىرت تۇندە جالعىز»، «تەرەكتىڭ سىيى»، «جالاۋ»، «دەمون» ۇزىندىلەرىن الساق، لەرمونتوۆتان اۋدارىلعان ولەڭدەرىنىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ دالدىگى مەن شەبەرلىگى جاعىنان كۇن بۇگىنگە دەيىن بۇلاردان اسقان اۋدارما جوق.
ابايدىڭ پۋشكينگە كوزقاراسىندا بۇتىندەي ءبىر وزگەشەلىك بار. «ەۆگەني ونەگين» ۇزىندىلەرى اۋدارمادان گورى، پۋشكين رومانىن شابىتتانا اڭگىمەلەۋگە ۇكسايدى. بۇل رەتتە اباي شىعىس پوەزياسىندا ەرتەدەن كالىپتاسقان «ءنازيرا» ۇلگىسىن قولدانىپ، وزىنەن بۇرىنعى اقىنداردىڭ تاقىرىبى مەن سيۋجەتىن جاناشا باياندايدى. مىسالى، ءبىز «ءلايلى مەن ءماجنۇن»، «فارحاد پەن شىرىن» جانە «الەكساندر ماكەدونسكي» (ەسكەندىر) تۋرالى پوەمالاردىڭ سيۋجەتتەرىن ەرتەدەگى تاجىك، ازەربايجان، وزبەك كلاسسيگى ناۆويعا ۇقساپ، الەكساندر (ەسكەكدىر) مەن اريستوتەلدى وسى قايتالاۋ پلانىندا جىرلايدى. ۇلى مۇرانى ەركىن اكىندىك بايانداۋدىڭ وسى مانەرىن اباي «ەۆگەني ونەگينگە» دە قولدانعان. تاتيانا مەن ونەگين وبرازدارىنىڭ بيىك پوەتيكالىعىنا، شىيايىلىعىنا عاجاپ قالعان اباي ولاردىڭ تاريحىن باياندايدى، ولاردىڭ ۇلى قاستەرلى سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ باعالىلىعىن باسا كورسەتەدى جانە ونى قازاق جاستارىنىڭ ۇعىمىنا جاقىنداتادى. اباي ۆەرسياسىندا «ەۆگە¬ني ونەگين» ەپيستوليارلىق رومان تۇرىنە يە بولعان.
تاتيانا مەن ونەگيننىڭ سۇيىسپەنشىلىك حاتتارىنا مەلوديالار شىعارىپ، ولاردى اقىنداردىڭ رەپەرتۋارىنا ەنگىزگەن، ءسويتىپ بۇل ەسىمدەردىڭ ەل اراسىندا كەڭىنەن بەلگىلى بولعانى سونشالىق - دالا جاستارىنىن سۇيىسپەنشىلىك حاتتارى سولاردىڭ سوزدەرىنەن باستالىپ وتىرعان.
قازاق ادەبيەتىنىن وركەندەۋى ءۇشىن ابايدىڭ اۋدارماشىلىق جۇمىسىنىڭ زور ماڭىزى بولدى، بىراق ونىڭ ورىس ادەبيەتىمەي بايلانىسى مۇنىمەن عانا تامامدالمايدى. بۇل مادەنيەت پەن كوركەمدىك داستۇرلەردىڭ اسا كۇشتى ىقپالىن ابايدىڭ ءوز تۆورچەستۆوسىنان ىزدەۋ كەرەك. مىسالى، پۋشكيندى اباي باسقا ورىس كلاسسيكتەرىنەن گورى سيرەكتەۋ اۋدارعان. سولاي بولا تۇرسا دا، ونىڭ ورىس اكىنىمەن بايلانىسى ءوز تۆورچەستۆوسىندا ءارى تەرەن، ءارى ايقىن كورىندى. ونىن ليريكالىق ويعا شومۋلارىندا، تابيعات سۋرەتىن رەاليستىكپەن بەرۋىندە، ماحاببات يەسى ايەلدىن جۇرەگىن تەرەڭ تۇسىنۋىندە، الەۋمەتتىك سارىنداردىڭ ادامگەرشىلىك ۇنىندە پۋشكيننىڭ كوپتەگەن سيپات بەلگىلەرى بار.
پۋشكيننىڭ جانە دۇنيە ءجۇزىنىڭ اقىندىق مادەنيەتىمەن ىشتەي تەرەڭ بايلانىسۋ عانا ابايدىڭ جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تۋرالى ولەڭدەرىن، ليريكالىق ولەڭدەرى مەن اقىندىق تولعانىستارىن، اقىن قىزمەتى. جايىنداعى ولەڭدەرىن، الەكساندر ماكەدونسكي مەن اريستوتەل تۋرالى پوەمانى جازۋىنا مۇمكىندىك بەردى.
اقىنعا ارنالعان ولەڭىندە اباي اقىندى قورشاعان ۇياتسىز-ارسىز، ەنجار ورتاعا ونىڭ تاۋەلسىزدىگىن، شىنشىلدىعىن، ەر تۇلعاسىن، شابىتتى ويىنىڭ شيىرشىق اتىپ شاركۇرۋىن قاراما-قارسى قويادى. اباي ءوزىنىڭ پوەزيالىق كوزقاراستارىندا پۋشكينمەن وسىلايشا تۋىسىپ جاتادى. اباي كوركەم پروزا جازباعان، بىراك بولىستاردى،چينوۆنيكتەردى، بيلەردى، اتقامىنەرلەردى ولتىرە سىناپ، مىسقىلداعان ساتيرالىق ەلەڭدەرىندە ول سالتىكوۆ-ششەدرينگە كوركەمدىك جاعىنان دا، ساياسي جاعىنان دا جاقىن.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

شاكىرتتەرگە ارناعان ءبىر ولەڭىندە اباي سالتىكوۆ-ششەدريندى حالىققا زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋشىلەردىڭ دالمە-ءدال سۋرەتتەرىن بەرگەن جازۋشى رەتىندە اتايدى.
وكىنىشكە قاراي ابايدىڭ گەرتسەندى، بەلينسكيدى. چەرنىشەۆسكيدى جانە دوبروليۋبوۆتى قانشالىقتى بىلگەندىگى جانە قالاي كابىلداعانى تۋرالى ماسەلە وسى ۋاقىتقا دەيىن وتە از زەرتتەلگەن. تەك جوعارىدا اتالعان رەۆوليۋتسياشىل-دەموكراتتاردىڭ جولىن كۋشىلار ابايدىڭ جاقىن دوستارى بولعانى جانە ونىڭ ءوز حالقىنىڭ ازات، ونەر-ءبىلىمدى بولۋىن ماقسات ەتكەن ارمانىنا ورتاقتاسقانى عانا بەلگىلى. بۇل پروبلەمامەن تەك قازاقستاننىڭ عالىمدارى عانا شۇعىلدانىپ قويماۋى كەرەك، ويتكەنى، ورىستىڭ دەموكراتيالىك ينتەلليگەن-تسياسىنىڭ كۇرەسى ۇلت ايماقتارىندا، پاتشا كولونياسىنىن، ۇلتتىق اقىندارىنىڭ وي-پىكىرىنە قالاي اسەر ەتكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن مۇنىڭ ۇلكەن ءمانى بار. كرىلوۆتى، پۋشكين مەن لەرمونتوۆتى اۋدارعاندا اباي الدىنا تەك كوركەمدىك قانا ماقسات كويدى ما؟ بۇل الپىسىنشى جىلداعىلار پروگرامماسىنىڭ ءشىنارا جۇزەگە اسۋى، چەرنىشەۆسكيدىڭ حالىق بۇقاراسىن تاريحي جەمىستى، ناعىز ازات ەتۋشى بىلىمدەرمەن اعارتۋ تۋرالى ويلارىنىڭ جۇزەگە اسۋى ەمەس پە؟
ءبىز زامانىمىزدا ۇلى اقىن ءمۇراسى قالاي مەڭگەرىلۋدە، اباي ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسىن زەرتتەي وتىرىپ، سوۆەتتىك عىلىم ءوزىنىڭ الدىنا كانداي پروبلەمالار قويادى دەگەن ماسەلەگە توكتاپ ءوتۋ قاجەت.
قاي حالىكتىڭ بولسا دا دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەتكە بەرگەن وزات نارسەسىنىڭ بارىنە ۇلكەن ىقىلاسپەن قارايتىن ءبىزدىڭ سوۆەتتىك ادەبيەتتانۋ عىلىمىمىزدىڭ سوتسياليستىك ءمانى ابايدىڭ اقىندىق مۇراسىن جان-جاقتى زەرتتەۋ، ونىڭ تۆورچەستۆوسىن، ءوزىن قازاقستان مەن سوۆەت وداعىندا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە شەتەلدەرگە دە كەڭ ناسيحاتتاۋ فاكتىسىنەن ايكىن كورىنەدى.
1909 جىلى كاكىتاي ىسقاكوۆ ابايدىڭ تاڭدامالى شىعارمالارىن تۇڭعىش رەت باسىپ شىعارادى. بۇل كىتاپقا اقىن ولەڭدەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسى عانا ەندى جانە وندا عىلىمي تۇسىنىكتەر بەرىلمەدى. كاكىتاي جازعان شاعىن العىسوزدە ابايدىڭ ءومىربايانى ءجايلى قىسقا مالىمەت جانە ونىڭ تۆورچەستۆوسى مەن كوزقاراسى تۋرالى تىم جالپىلاما عانا پىكىر بولدى. بۇدان كەيىن اقىن شىعارمالارىنىڭ تاشكەنت پەن قازانداعى ەكى باسپاسى كاكىتاي باسپاسىن قايتالادى. وكتيابرگە دەيىن ابايدى زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى وسىنداي بولدى.
ال قازىر شە؟
اباي جايىندا جازىلعان ەنبەكتەردىڭ بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشىنىڭ وزىندە-اق قالىڭ كىتاپ بولارلىق جۇمىستاردىڭ اتتارى اتالادى; مۇندا ستيل مەن ءتىلدىڭ پروبلەمالارىن اباي تۆورچەستۆوسىنىڭ يدەيالىق مازمۇنى، ونىڭ ءومىربايانى تۋرالى پروبلەمالاردى، كوپتەگەن باسقا ماسەلەلەردى قوزعايتىن عىلىمي ەنبەكتەر دە، ماقالالار دا بار.
الايدا، بۇل كورسەتكىش "تە اباي جايىنداعى ەڭبەكتەردى، اسىرەسە سوڭعى جىلداردا قازاق، ورىس جازۋشىلارى مەن عالىمدارى، تاريحشىلار، پەداگوگتەر، جۋرناليستەر جازعان ماقالالاردى تولىك قامتي المايدى
اباي ەسىمى وكۋ پروگراممالارىنا ەنگىزىلگەن، وعان وقۋلىقتان ورىن بەرىلگەن، شىعارمالارىنىڭ بىرقاتار نۇسقالارى حرەستوماتيالارعا كىرگىزىلگەن.
ول تۋرالى پەسا، كينوفيلمدەر جاسالدى. وسىنداي ورتاق زور ەنبەكتىڭ ارقاسىندا اباي بۇكىل سوۆەت حالقىنا ءتىپتى جاقىن بولىپ الدى. ول تۋرالى موسكۆانىڭ، باسقا قالالاردىن كوپتەگەن وقۋشىلار كونفەرەنتسيالارىندا ايتىلادى، مەكتەپ وقۋشىلارى جازباشا شىعارما جازادى. قازاقستان عانا ەمەس، موسكۆادا، لە-نينگرادتا، باكۋدە جانە باسقا قالالاردا ستۋدەنتتەر ديپلوم جۇمىستارىن جازادى، ونىن تۆورچەستۆوسىنىڭ ءار سالاسىنان ديسسەرتاتسيالار جازىلۋدا.
بۇل سالادا كوپ ىستەر ىستەلدى. سوندىقتان دا اقىننىڭ مۇراسىن، ونىڭ ءومىرى مەن ءداۋىرىن ونان ءارى زەرتتەۋدىڭ پروبلەمالارىن ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل پروبلە-مالاردىڭ ىشىنەن ەڭ الدىمەن اقىننىڭ ءومىربايانىن تەرەڭ زەرتتەۋ پروبلەماسىن ايتۋعا بولادى.
اباي ءومىربايانىن «بيوگرافيزمنىڭ» تار شەڭبەرىنەن شىعارۋ كەرەك. ونىڭ تۆورچەستۆولىق جانە ومىرلىك جولىن رەفورمادان كەيىنگى ءداۋىر شىندىعىنىڭ ناكتىلى جاعدايلارى بەلگىلەدى. بۇل جاعداي جازۋشىنىڭ جاڭا ءتيپىن تۋعىزدى. التىنسارين دە، اباي دا وسىنداي جازۋشىلار بولدى، ولار وزدەرى تۋىپ وسكەن فەودالدىك ورتادان قول ءۇزىپ، فەوداليزمنىڭ كەرتارتپا نەگىزدەرىنە قارسى شارۋالار نارازىلىعىن بىلدىرۋشىلەرگە اينالدى.
اباي تۆورچەستۆوسىنىڭ حالىقتىعىن زەرتتەۋ - ايرىقشا ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. وتكەندەگى ەڭبەكتەردە بۇل پروبلەمانى دۇرىس شەشۋگە قازاق ادەبيەتى «بىرىڭعاي اعىنمەن» دامىدى دەگەن اسا قاتە تۇسىنىك كەدەرگى جاسادى. «بىرىنعاي اعىن تەورياسى» رۋحىندا جازىلعان زەرتتەۋلەردە اباي ءوزىنىڭ تاعدىرى مەن تۆورچەستۆوسىن بايلانىستىرعان ورتادان - قازاقتىڭ رەفور-مادان كەيىنگى داۋىردەگى شارۋالاردان وقشاۋ الىندى.
ماقالالاردىڭ كوپشىلىگىندە ابايدىڭ حالىقتىعى اقىننىن، قايداعى ءبىر مۇرات-ماقساتقا ۇمتىلۋى رەتىندە كورسەتىلدى، ول مۇرات-ماقساتتىڭ ءوزى ناكتى تاريحي سيپاتتارسىز، قايشىلىقتارسىز كورسەتىلدى، اسىلىنا كەلگەندە، ماركسيزمنىڭ «ەڭبەكشىلەر بۇقاراسىنىڭ تاريحىن، حالىقتار تاريحىن» ەسكەرۋ كەرەك دەگەن قاعيداسى ەلەنىلمەدى.
جازۋشى ءوز داۋىرىمەن بايلانىستى، ونىڭ حالىقتىعى - تاريحي ءارى دامىپ وتىراتىن كاتەگوريا. لەنيننىڭ چەرنىشەۆسكيگە، گەرتسەن مەي تولستويعا، گوركيگە بەرگەن باعاسىندا بۇل مەيلىنشە تەرەڭ ءارى تاماشا اشىلعان.
ابايدىڭ تىكەلەي حالىقتىعى - حالىقتى ەزۋشىلەردى قانالۋشى بۇقارانىڭ تۇرعىسىنان اشكەرەلەۋىندە بۇل رەتتە ول حالىكتىڭ اۋىز ادەبيەتىندەگى ناكىل سوزدەردى، ماتەلدەردى، تىلدەگى. مەتافورالاردى، حالىق يۋمورىنىڭ تاسىلدەرى مەن قۇرالدارىن پايدالانادى. ول اۋىل كەدەيىن، قازاق ايەلىن، قاراپايىم ادامداردىڭ بەيبىت ەڭبەگىن جاقتايدى، نادان اكەلەردىن سودىرلى مىنەز-كۇلىكتارىنىڭ كەسىرى تيەتىن جاس ۇرپاقتى جاك¬تايدى. بۇل - تىكەلەي حالىقتىك بەلگىلەر. شىعارمالارىن ءوز حالقىنىڭ تىلىندە جازا وتىرىپ، اكىن حالىق ويى مەن ارمانىن نەعۇرلىم وتكىر، تەرەڭ، نازىك تۇردە جەتكىزۋ ءۇشىن بۇل ءتىلدى بايىتىپ، دامىتادى. اباي حالىق جىرشىلارى ايتا الماعان، بىراق حالىق بۇقاراسىنىڭ ساناسىندا جۇرگەن ويلاردى ايتتى.
وسىدان كەلىپ اباي حالىقتىعىنىن. ەكىنشى ءبىر ساپاسى باستالادى. حالىقتىڭ سانالى تۇردە ءتۇسىنىپ بولماعان، ستيحيالى تىلەكتەرىن، سانالى تۇردە ايتىپ، بۇل ءۇشىن ءوز بويىنا جيناعان ءناردى پايدالانىپ، سول كەزدەگى ورىس مادەنيەتىنىڭ شىڭىنا قۇلاش ۇرا، اقىن جالپى مادەنيەتتىك، جالپى تاريحتىق ماڭىزى بار بۇكىل ۇلتتىق قازىنا جاسايدى. ونىڭ تۆورچەستۆوسىندا كورىنگەن بەلينسكيدىڭ، چەرنىشەۆسكيدىڭ ەستەتيكالىق پرينتسيپتەرى، ونىڭ ولمەس وشپەس ليريكالىق تۋىندىلارى، پۋشكيندى، لەرمونتوۆتى، كرىلوۆتى اۋدارۋشى جانە ناسيحاتتاۋشى رەتىندەگى اعارتۋشىلىق قىزمەتى، ادامگەرشىلىك قاسيەتى جوعارى ادامنىڭ ماڭىزى مەن ۇلىلىعى تۋرالى پوەمالارى ايرىقشا باعالى قازىنا. بۇل شىعارمالاردا اباي حالىق تاعدىرى، حالىقتى ەزۋشىلىكتەن قۇتقارۋ امالدارى تۋرالى تىكەلەي ايتپايدى، بىراق تا اباي مۇراسىنىڭ بۇل سالاسى دا تەرەن، حالىقتىق بولىپ تابىلادى.
بۇكىل دۇنيە ءجۇزىنىن الدىڭعى قاتارلى اقىندىق مادەنيەتىنىڭ مانىزدى ەلەمەنتتەرىن قامتىعان اباي شىعارمالارى قازاق ادەبيەتىن، ونىڭ بۇكىل مادەنيەتىن عاسىرلىق وقشاۋلانۋ، مەشەۋلىك قالپىنان شىعارىپ، جوعارى تاريحي ساتىعا كوتەردى. ابايدىڭ حالىقتىعى مىنادا: ول ءوز حالقىنشش رۋحاني كوزى بولىپ، الىستى كورە ءبىلدى، حالىق ءۇشىن ويلاپ، حالىق ءۇشىن سەزىنە ءجۇرىپ، ونىڭ تاريحي كەلەشەگىن كورسەتىپ بەردى.
اباي رەفورمادان كەيىنگى داۋىردەگى قازاق شارۋالارىنىڭ الەۋمەتتىك تاريحي تاجىريبەسىن دۇرىس بەينەلەپ، تۇيىندەپ كورسەتتى. بۇل ءجايت ونىڭ تۆورچەستۆوسىن «ەنبەكشى بۇقارا تاريحىنىڭ»، وزات قوعامدىق وي تاريحىنىڭ فاقتىسى ەتتى.
زەرتتەۋشىلەر اباي تۆورچەستۆوسى مەن ورىس ادەبيەتىنىڭ بايلانىسى تۋرالى اسا ماڭىزدى ءبىر پروبلەما جونىندە اسا كوپ جۇمىس جۇرگىزۋگە ءتيىس. بىزدەگى جۇمىستاردىڭ بارىنە ورتاق كەمشىلىك - بۇل ماسەلەنىڭ تار كولەمدە قويىلۋىندا. زەرتتەۋشىلەردىن نازارى ەڭ الدىمەن ابايدىن كرىلوۆتان، پۋشكين مەن لەرمونتوۆتان اۋدارعان اۋدارمالارىنا اۋدى: ابايدىڭ بەلينسكيگە، گەرتسەنگە، چەرنىشەۆسكيگە، نەكراسوۆكا، سالتىكوۆ-ششەدرينگە قاتىناس جايىنداعى ماسەلە كۇيى بۇگىنگە دەيىن قارالعان دا ەمەس.
بۇلاردىڭ ۇستىنە، ابايدىڭ ورىس ادەبيەتىنە كاتىناسى جايىنداعى ماسەلە ابايدىن بۇكىل ورىس مادەنيەتى مەن فيلوسوفياسىنا، ەستەتيكاسى مەن پۋبليتسيستيكاسىنا قاتىناسى جايىنداعى ماسەلەدەن بولەك قارالىپ ءجۇر.
ءبىرسىپىرا ەڭبەكتەردە ابايدىڭ ورىس مادەنيەتىنە كەلگەن جولى تۋرالى ماسەلە ونىڭ دوستارىمەن تىكەلەي بايلانىس جاساۋى شەڭبەرىندا عانا ايتىلادى، مۇنىڭ وزىندە، الگى دوس دەگەندەرى - 80-90-جىلداردىڭ حالىقشىلدارى دارىپتەلەدى دە، ولاردىڭ ابايعا ەتكەن اسەرى اسىرا باعالانادى.
اقىر اياعىندا، اباي تۆورچەستۆوسىنىڭ ورىس ادەبيەتىنە قاتىناسى، ادەتتە، يدەيالىق جاعىنان انىقتالادى دا، ابايدىڭ ورىس ادەبيەتىمەن بايلانىس جاساۋى ارقاسىندا تۋعان جاڭا كوركەمدىك فورما مەن جانر ماسەلەسى اۋىزعا دا الىنباي قالادى.
ءبىزدىڭ الدىمىزدا قانداي مىندەتتەر تۇر؟
مەتودولوگيالىق ماڭىزدى مىندەتتىك، ءبىرىنشىسى - ابايدىڭ ورىس ادەبيەتىنە قاتىناسى جايىنداعى ماسەلە دامۋ ۇستىندە زەرتتەلۋى كەرەك. اباي جيىرما جىل بويى ورىس ادەبيەتىنىڭ تاڭداۋلى داستۇرلەرىن تۆورچەستۆولىق جولمەن قابىلداپ وتىردى. بۇل ءداستۇردى يگەرۋدە ونىڭ ءوز جولى بار. تاتيانا مەن ونەگين تۋرالى نازيرا جاساۋدان، پۋشكين مەن لەرمونتوۆتان اۋدارۋدان اباي نەكرا¬سوۆ پەن سالتىكوۆ-ششەدريندى زەرتتەپ ۇيرەنۋگە كەلدى. ءبىز وسىناۋ جولدىڭ كەزەڭدەرىن، بىرىنەن-ءبىرىنىڭ ساپالىك ەرەك-شەلىگىن، ارالارىنداعى بايلانىس-جالعاستارىن انىقتاۋعا مىندەتتىمىز، ءبىز مۇنىڭ ءبارىن ءار ءداۋىردىڭ سيپاتىن بەلگىلەگەن ساياسي وقيعالارمەن، سونىڭ ىشىندە ورىس جانە قازاق حالىقتارىنىڭ قارىم-قاتىناسىمەن تىعىز بايلانىستىرىپ زەرتتەۋىمىز كەرەك.
ابايدىڭ ورىس ادەبيەتىنە قاتىناسى، ونىڭ تۆورچەستۆوسىنان ايقىن كورىنەدى، ادەبيەتتى قوعامدىق ساپانىڭ وزگە تۇرلەرىنەن ءبولىپ الماي، ورىستىڭ دەموكراتياشىل وزات مادەنيەتىنەن اباي العان بۇكىل بايلىقتى سىرداڭ تارتقىزباي، بۇل كاتىناستى بارلىق شىن، وبەكتيۆتى بايلانىستارمەن زەرتتەۋ قاجەت.
اباي تۆورچەستۆوسىنىڭ شىعىسكا قاتىناسى جايىنداعى پروبلەمامەن دە تەرەڭىرەك، سىن كوزىمەن قاراڭقىراي شۇعىلدانۋ كەرەك، ءمۇنىڭ ءوزى - وتە از زەرتتەلگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇرىنعى زەرتتەۋلەردە ابايدىڭ يران ادەبيەتىمەن بايلانىسى دەپ ايتىپ جۇرگەنىمىز، شىنىندا، تاجىك، وزبەك، ازەربايجان كلاسسيكتەرىمەن بايلانىسى، بىلايشا ايتقاندا، بۇكىل سوۆەت ەلى تانىعان جازۋشىلارمەن - سوۆەتتىك شتعىس ادەبيەتىنىڭ قارت كلاسسيكتەرىمەن بايلانىسى ەدى.
ابايدىڭ ناۋايعا، نيزاميعا، فزۋليگە كاتىناسىن جانە ونىڭ قوجا-احمەت ءياسساۋيدىڭ «حيكماتى»  سياقتى ميستيكالىق ادەبيەتكە قاتىناسىن قاداعالاي وتىرىپ ايىرۋ قاجەت. العاشقىلارى ابايدى وزدەرىنىڭ بيىك شەبەرلىگىمەن، گۋمانيستىك ويلارىمەن، ءشىنارا، ەستەتيكالىك كوزقاراستارىمەن تارتتى: شورتانباي، مۇرات، ءابۋ-باكىر سياقتى، وزىنەن بۇرىن بولعان نەمەسە وزىمەن تۇستاس كەرتارتپا، كونسەرۆاتيۆتىك اقىندارداي ەمەس، اباي بۇكىل جەردەگى ءومىردى، ونىڭ ىشىندە قوعامدىق ءومىردى قايتا قۇرۋ جولىنداعى كۇرەستى جوققا شىعارعان سۋفيزمگە مەيلىنشە قارسى.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

ابايدىڭ شىعىسقا قاتىناسى اقىن تۆورچەستۆوسىنىڭ ءار كەزەڭىندە ارقيلى بولعانىن ەستە ۇستاۋ قاجەت. ەگەر جاس كەزىندە (1860-1865) جاي ەلىكتەۋدەن باستاسا، ەسەيىپ ەرجەتكەن شاعىندا (1886-1904) ناۋاي مەن نيزاميعا سىرتتاي ەلىكتەمەي، ولاردىڭ داستۇرلەرىن تۆورچەستۆولىق جولمەن، سىن كوزىمەن قابىلدادى. بۇل رەتتە «ەسكەندىر» پوەماسىندا نيزاميداعى قىزىر پايعامباردىڭ ورنىنا اريستوتەل وبرازىن ەنگىزگەنى، ەسكەندىردى قاندىقول باس-قىنشى ەتىپ كورسەتكەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.
بۇرىن اراب اڭىزدارىنىڭ شارتتى تۇردە عانا بەلگىلەنگەن گەرويلارى بولعان تاريەل، نەستان، دارەدجان، ءاۆتانديلدىڭ وبرازدارىندا ءوزىنىڭ كوزقاراسىن جانە ءوز كەزىندەگى گرۋزين قوعامىنىڭ ەتيكالىق نورمالارىن بىلدىرگەن شوتا رۋستاۆەلي سياقتى، اباي دا شىعىس كلاسسيكاسىنىڭ سيۋجەتتەرى مەن وبرازدارىن پايدالانا وتىرىپ، بەلگىلى دارەجەدە، ماسعۇت وبرازى ارقىلى سول تۇستاعى ءارى ءوزى ورتاق بولعان ويلار مەن تولعاۋلاردى بەينەلەدى.
ونان سوڭ ابايدىن شىعىس كلاسسيكتەرىنە قاتىناسىن زەرتتەگەندە، بۇل بايلانىستىڭ ۇتىمدى جاقتارى مەن قاتار (فورمانى جەتىلدىرۋ مۇمكىنشىلىگى، ابايعا ءتان ادامگەرشىلىك قاسيەتتىڭ كەڭىرەك اشىلۋى) كلاسسيكالىق شىعىس ادەبيەتىنىڭ: ورتا عاسىرلىق جاعدايلاردىڭ ادەبي ءستيلدى تەجەۋى، ءدىني سارىندار، فانتاستيكالىق سەنۋدەن شىققان قۇر قيال، بىرقاتار كوركەمدىك فورمانىڭ ەنجارلىعى سياقتى تەرىس جاقتارىن دا ەستەن شىعارماۋ كەرەك.
ابايدىڭ يسلام دىنىنە قاتىناسىن زەرتتەگەندە، ءبىر جاعىنان، ونىڭ كوزقاراسى مەن تۆورچەستۆوسىندا فەودالدىق يدەولوگيالىق قالدىقتارى بار ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ەكىنشى جاعىنان، اباي جاقتاعان شارۋالاردىڭ يدەولوگياسىندا ءدىني ەسكى ۇعىمعا سەنۋشىلىك بار ەكەنىن دە ۇمىتپاۋ كەرەك. ابايدىڭ كوزقاراسىنداعى ءدىني ەلەمەنتتەر، ءسوز جوق، ونىڭ تۆورچەستۆوسىنىڭ ءالسىز جاعى بولدى، ويتكەنى  ابايدىڭ  90-جىلدارداعى، وسى عاسىردىڭ باس كەزىندەگى رەۆوليۋتسياشىل جۇمىسشى قوزعالىسىمەن باي¬لانىسى بولمادى، ول ءدىني ەلەمەنتتەر اقىن، ويشىل ابايدىڭ نەگىزگى باعىتىنا قايشى كەلدى.
ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزدە ابايدى توڭىرەكتەگەن اقىندار تۆورچەستۆوسىنىڭ الەۋمەتتىك سيپاتى ۇزاق ۋاقىت بويى دارالاپ اشىلماي كەلدى...
اباي مۇراسى زەرتتەۋشىلەردىڭ الدىندا تۇرعان ماڭىزدى تاقىرىپ - قازاقتىڭ دەموكراتيالىق ادەبيەتىنىڭ بۇدان بىلايعى دامۋىنداعى اباي ءداستۇرىن تەكسەرۋ. بۇل سالاداعى باستى مىندەت - XX عاسىردىڭ باس كەزىندەگى قازاقتىڭ دەموكراتياشىل اقىندارى دونەنتاەۆتىڭ، تورايعىروۆتىڭ اباي ءداستۇرىن قالاي جالعاستىرىپ اكەتكەنىن انىقتاۋ، اسىرەسە بۇل اقىنداردىڭ ورىس مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە كوزقاراستارىنداعى ساباقتاس جايلاردى انىقتاۋ بولىپ تابىلادى. جاڭا تاريحي جاعدايدا، ەڭ ءبىر ۇلى رەۆوليۋتسيانى دايىنداۋ داۋىرىندە ولاردىڭ اباي ءنار العان ورىستىڭ رەۆوليۋتسياشىل دەموكراتتارىنىڭ وزات يدەياسىن، ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ رەاليزمىن قانداي دارەجەدە قابىلداپ، ونان ءارى قالاي دامىتقانىن ايقىنداۋ قاجەت. ولار اباي ىزىمەن جۇرگەندە ءوز ءداۋىرىنىڭ وزات يدەيالارىمەن قانشالىقتى رۋحتانا بىلگەنىن، سول ءداۋىردى تولىق كورسەتۋ ءۇشىن قاندايلىق جاڭا ادەبي فورمالار تاپقانىن اشۋ كەرەك.
اقىرىندا، قازاق سوۆەت ادەبيەتىندەگى اباي داستۇرلەرىنىڭ پروبلەماسىن جان-جاقتى كوتەرۋدىڭ، قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ تاڭداۋلى شىعارمالارى نەگىزدەلىپ جازىلعان سوتسياليستىك رەاليزم ءادىسى مەن اباي رەاليزمى اراسىنداعى ىشكى بايلانىستى انىقتاۋدىڭ تەرەڭ ءمانى بار. ابايدان ءبىزدىڭ اقىندارىمىز بەن جازۋشىلارىمىز قابىلداعان دەموكراتيالىق ەلەمەنتتەردى ايقىنداۋمەن بىرگە ابايدىڭ كوركەمدىك فورمالارىنا، ونىڭ اقىندىق تىلىنە قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ قانداي قاتىناسى بار ەكەندىگىنە ايرىقشا نازار اۋدارۋ كەرەك.
ابايدىتس شىعارمالارىنداعى ساياسي-الەۋمەتتىك يدەيالار سولاردى تۋعىزعان ەكونوميكالىق بازيسپەن بىرگە قۇرىدى. بىراق ابايدىڭ سول شىعارمالارى مەن كوركەم وبرازدارى وندا سۋرەتتەلگەن داۋىرمەن بىرگە ءولىپ قالعان جوق. ولاردىڭ اسەر ەتۋشىلىك قۋاتى - ءوز تۇسىنداعى حالىق ءومىرىن ابايدىڭ مەيلىنشە كەمەلدەنگەن كوركەم فورمادا بەينەلەۋىندە. ابايدىڭ ناقتىلى ساياسي-الەۋمەتتىك، ەتيكالىق، ەستەتيكالىق يدەيالارىن سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ تۆورچەستۆوسىنان ىزدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق، بۇل جەمىسسىز جۇمىس. بىراق سوۆەت جازۋشىلارى سوتسياليستىك
قوعامنىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنە جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ابايعا ءتان ءداستۇردى - وتاندى، ونەر-ءبىلىمدى ءسۇيۋ، وكتەمدىلىكتى جەككورۋ ءداستۇرىن دامىتادى. سوتسياليستىك رۋحاني مادەنيەتتىڭ نەگىزىندە ابايدىن. تاڭداۋلى مۇراتتارى گۇلدەنە ءتۇستى، قازىرگى داۋىرگە ىلايىق وي-سەزىمگە اينالدى.
قورىتا كەلە ايتارىمىز، ابايدىڭ ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسىن زەرتتەۋ پروبلەماسى نەعۇرلىم كەڭ، پرينتسيپيالدى، جان-جاقتى تالقىلانسا، ونىڭ مۇراسىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرى سولعۇرلىم جەمىستى، ەلەۋلى بولا بەرمەك.
پوەزيادا، مۋزىكادا قوعامدىق-ازاتتىق وي-پىكىر سالاسىندا ولمەس-وشپەس شىعارمالار بەرگەن اباي قازاق حالقىنىڭ وتكەن زامانداعى ءومىرىن زەرتتەۋشى ءبىزدىن ۇرپاققا تاڭعاجايىپ تۇلعا بولىپ كورىنەدى. ول ءوز حالقىنىڭ تاريحىندا تاۋ شىنارىنداي بيىك تۇر. ول كازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويعى مادەنيەتىنىڭ تانداۋلى ءنارىن الدى جانە بۇل قازىنانى ورىستىڭ جانە باتىس ەۆروپا مادەنيەتىنىڭ يگى اسەرىمەن مولىقتىردى.
اباي ەز حالقىنىڭ جانە تاياۋ شىعىستىڭ قوعامدىق ويىنىڭ وكتيابرگە دەيىنگى تاريحىنداعى ەڭ پروگرەسشىل قوزعالىستى باسقاردى. قازاق حالقىنىڭ تۇڭعىش اعارتۋشى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى بولعان ول قازاق قوعامىنىڭ ورىستىڭ وزىق مادەنيەتىنە جاقىنداسۋىنا بوگەت جاساعان كەدەرگىلەردى دايەكتى تۇردە كۇيرەتىپ وتىردى، ءسويتىپ، كەرتارتپالىق قۇرىلىسقا قارسى ساۋلەلى بولاشاق ءۇشىن ورتاق كۇرەستە ورىس جانە قازاق حالىقتارىنىڭ قوسىلۋىنا جاردەمىن تيگىزدى. اباي ەسىمى بىزگە سوندىقتان دا قىمبات. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا ۇلى وداقتىڭ بارلىق حالىقتارىمەن تۋىسقاندىق ىنتىماعىن ءوزىنىڭ كۇرەسىمەن، جەدىسىمەن نىعايتا تۇسكەن. وتانىمىزدى قورعاعان قازاق، جاۋىنگەرلەرى مەن وفيتسەرلەرىنىڭ اراسىندا اقىن ەلەڭىنىڭ ءدال بۇگىنگىدەي، سونى ۇنمەن ەستىلگەنى دە وسىدان. بارلىق رۋحاني قازىنالاردى جاۋىنگەرلىك سىنعا سالعان جىلداردان ءوز وتانىنىڭ تاڭداۋلى ۇل-قىزدارىمەن بىرگە ءوتىپ، اباي ءبىزدىڭ سوتسياليستىك باقىتتى بۇگىنگىمىزگە بۇرىنعىدان دا جاقىن، بۇرىنعىدان دا قىمبات بولا ءتۇستى.
قازاقتىڭ جاڭا مادەنيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، قازاقتىن كلاسسيكالىق پوەزياسىنىڭ شۇعىلالى شىڭى - ابايدىڭ ماڭگى وشپەس دانقىنىڭ ەڭ اسكاق ايعاعى مىنە وسىندا.

سوڭى

قازۇۋ-ءنىڭ جانىنداعى اباي ينستيتۋتى