تاعى دا ورىس (رەسەي) ساياساتكەرلەرىنىڭ پروۆوكاتسياسى تۋرالى ءسوز ەتەمىز. الگىندە رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ دەگەن ادام: «قازاقستان دەگەن بولعان ەمەس. سولتۇستىك قازاقستاندا ادام تۇرعان ەمەس. قازاقستان تەرريتورياسى – رەسەي مەن سوۆەت وداعىنىڭ بەرگەن سىيلىعى»، دەپ سويلەپتى. قايدا؟ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بارلىق اۋماعىنا تارالاتىن مەملەكەتتىك ارناسىندا! «پەرۆىي كانال» تەلەارناسىنداعى «بولشايا يگرا» دەگەن باعدارلامادا.

ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ دەگەن كىم؟

اۋەلى وسى سۇراققا جاۋاپ بەرەيىك: نيكونوۆ دەگەن نەمەڭىز 64 جاستا. تاريحشى، جازۋشى، ساياساتكەر، مەملەكەتتىك دۋمانىڭ بىرنەشە مارتە دەپۋتاتى (قازىر دە دەپۋتات), ودان قالسا رەسەي دۋماسىنىڭ دومينانت پارتياسى سانالاتىن، ۆلاديمير پۋتين باسقاراتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ مۇشەسى، دۋمانىڭ «ءبىلىم-عىلىم كوميتەتىنىڭ» توراعاسى، ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە دەكان ەكەن.

مولوتوۆتىڭ نەمەرەسىنىڭ كوزدەگەنى نە؟

بۇل نيكونوۆ دەگەنىڭىز اتاقتى سوۆەت ليدەرلەرىنىڭ ءبىرى، ءستاليننىڭ ءوزى «مولوتوشۆيلي» دەپ اتاعان كسرو سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ءھام كسرو حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى ۆياچەسلاۆ مولوتوۆتىڭ نەمەرەسى ەكەن.

مىنە وسى ادام رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ارناسىنان: «قازاقستان دەگەن مەملەكەت بولعان ەمەس. ال سولتۇستىك قازاقستاندا ادام تۇرعان ەمەس. ولار (قازاقتار) بولدى، ايتەۋىر. بىراق، وڭتۇستىك جاقتا ءومىر ءسۇردى. ياعني، اينالىپ كەلگەندە، قازاقستان تەرريتورياسى رەسەي مەن سوۆەت وداعىنىڭ بەرگەن ۇلكەن سىيلىعى. ورتا ازيا ەلدەرىندە دە وسى جاعداي»، - دەپ ءبوسىپتى.

وداقتاستىڭ ويى وسى

«ءبىز قۇداي قوسقان كورشىمىز. تەڭ قۇقىلى وداقتاسپىز. ارىپتەس ءارى مۇددەلەسپىز»، دەگەندى اقوردا ءھام اقوردانىڭ اۋلاسىنداعى اق جاعالى ساياساتكەرلەر ءجيى ايتادى. راس، گەوگرافيالىق ورنالاسۋىمىز سولاي عوي. سونى سىلتاۋ ەتىپ، رەسەيمەن ەكونوميكالىق وداق تا قۇردىق. ول وداقتىڭ كۇن وتكەن سايىن ساياسيلانىپ بارا جاتقانىن باسقا-باسقا وتكەندە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ءوزى ايتتى (ەاەو-نىڭ كەزەكتى ونلاين جيىنىندا). قازاقستان-رەسەي، ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق ءھام ساياسي قارىم-قاتىناستاردى قۇجاتتاپ حاتقا تۇسىردىك. سول وداق ءھام وداقتار اياسىندا ورتاق پارلامەنتاريزم جۇيەسى بار. ول دەگەنىڭىز قازاقستان پارلامەنتى مەن رەسەي دۋماسى ءوزارا قويان-قولتىق جۇمىس جۇرگىزىپ وتىر دەگەن ءسوز. ال اناۋ-مىناۋ ەمەس، مەملەكەتتىك دۋمانىڭ داۋدەي دەپۋتاتى، وندا دا كوميتەتى توراعاسىنىڭ مەملەكەتارالىق داۋ شاقىرىپ، ارازدىق تۋدىراتىن سوزدەر ايتۋىن ءسىز بەن ءبىز قالاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك، ەندى؟

نارازىلىق نوتاسى تاپسىرىلدى

رەسەي دەپۋتاتىنىڭ سوعىس شاقىرعان بۇل سوزدەرى قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقى بولدى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى قوعام بەلسەندىلەرى اقوردا تاراپىنان، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان رەاكتسيا بولۋى كەرەكتىگىن ايتىپ، تالاپ قىلدى.

سودان قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قازاقستانداعى ۋاقىتشا سەنىمدى وكىلى الەكساندر كوموروۆتى شاقىرتىپتى دەگەن اقپار تارادى.

سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مارات سىزدىقوۆ جاڭاعى ۋاقىتشا وكىل الەكساندر كوماروۆتى شاقىرىپ، دۋما دەپۋتاتىنىڭ ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەرى ءۇشىن رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرىپتى.

«كەيبىر رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ قازاقستانعا قاتىستى ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرىنىڭ جيىلەپ كەتۋى مەملەكەتتەرىمىز اراسىنداعى وداقتاستىق قاتىناستارعا ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرەتىنى ايتىلدى»، - دەلىنگەن قر ءسىم حابارلاماسىندا.

وسىدان سوڭ، «قازاقستان تەرريتورياسى – رەسەيدىڭ سىيلىعى» دەپ سويلەگەن ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ دەگەنىڭىز تاعى دا ءبىر مالىمدەمە جاساپتى. ءوزىنىڭ «Telegram» پاراقشاسىندا. مولوتوۆتىڭ نەمەرەسىنىڭ ارانداتۋشىلىق سوزدەرى ءۇشىن بىزدەن، قازاقستاننان كەشىرىم سۇراماق نيەتى دە جوق كورىنەدى. «Malim.kz» سايتى سولاي دەپ جازدى.

«پولاگايۋ، چتو ينتەرەسى كازاحستانا بىلي ۆ پولنوي مەرە سوبليۋدەنى پري وپرەدەلەني گرانيتس كازاحسكوي سسر، ستاۆشيح گرانيتسامي رەسپۋبليكي كازاحستان. يمەننو وب ەتوم يا ي سكازال ۆ پەرەداچە “بولشايا يگرا”»، دەپتى جازباسىندا.

«كورىپ وتىرسىزدار، ەكى ءسوزى ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرا تۇسپەسە، تەرىستەمەيدى. ونىڭ ۇستىنە كەشىرىم سۇرايمىن دەگەن نيەت تە جوق. «پولزۋيۋس سلۋچاەم، چتوبى ەششە راز ۆىرازيت سامىە تەپلىە چۋۆستۆا ۆ ادرەس براتسكوگو نارودا كازاحستانا»، دەپ قانا قايىرادى»، دەيدى «Malim.kz».

رەسەيدىڭ تاعى ءبىر پروۆوكاتسياسى: «سولتۇستىك قازاقستان -ورىس جەرى»...

ورىس بەلسەندىلەرى رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ شارباعىنا «سەۆەرنىي كازاحستان – رۋسسكايا زەمليا» دەگەن باننەر ىلگەن. بۇل وقيعا 11 جەلتوقساندا بولعان. ءدال جاڭاعى نيكونوۆ دەگەن نەمە مەملەكەتتىك تەلەارنادان: «قازاق جەرى – رەسەي مەن سوۆەتتىڭ سىيلىعى»، - دەگەن سوزدەردى ايتقاننان كەيىن بولعان.

اتالعان اقپاراتتارعا قاتىستى قوعام بەلسەندىلەرى مەن ساياساتشىلار نە دەيدى؟ ءبىز شولۋ جاسادىق...

ماسكەۋ جەر ماسەلەسىمەن ويناۋدى توقتاتسىن!

مۇحتار تايجان:

- رەسەيدە بىرەۋلەر ءبىزدىڭ سولتۇستىك قازاقستان جەرلەرىنە قاتىستى شاعىمعا رەاكتسيامىزدى تەكسەرىپ كورگىسى كەلگەنى سەزىلىپ تۇر. شاماسى بىرەۋ ءوز رەيتينگىن كوتەرگىسى كەلگەن بولار. بىراق قازاقستان ەسەبىنەن رەيتينگ كوتەرۋ كىمگە بولسا دا وڭاي سوقپايدى.

ماسكەۋلىك پوليتتەحنولوگسىماقتاردىڭ ەسىنە قازاق حالقىنىڭ 2016 جىلعى جەر ماسەلەسىنە تانىتقان رەاكتسياسىن سالعىم كەلەدى. ول كەزدە بىزدە بۇكىل حالىق كوتەرىلىپ كەتكەن ەدى. بيلىك سول كەزدە دۇرىس شەشىم قابىلداپ، كومپروميسكە باردى. داۋلى زاڭدى توقتاتتى.

1991 جىلى ورالدا كازاك ولكەسىن قۇرۋعا، (كەيىن ونى قازاقستاننان ءبولىپ الۋ ويىمەن) تالپىنىس بولدى. وندا دا «ۇلتشىلدار» ناقتى ايتساق پاتريوتتار پويىزبەن باتىس قازاقستانعا بارىپ، ول يدەيانى ۇياسىندا تۇنشىقتىردى.

1979 جىلى ماسكەۋلىك پوليتتەحنولوگتاردىڭ (يدەولوگتار) تاعى وسىنداي تسەلينوگرادتا نەمىس اۆتونومياسىن قۇرۋ تالپىنىسى بولدى. رەاكتسيا ءوزىن كوپ كۇتتىرمەدى، قازاق جاستارى الاڭعا شىعىپ، ماسكەۋ ول يدەياسىنان دەرەۋ باس تارتتى. استىن سىزىپ تۇرىپ ايتۋ كەرەك، بۇل 1979 جىل، كسرو، تسەلينوگراد.

1960 جىلى قازاقستان ماسكەۋدىڭ ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماعىندا تىڭ ولكەسىن قۇرۋ تالپىنىسىن توقتاتتى. حرۋششەۆقا اشىق قارسى شىققان سول كەزدەگى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى تاشەنوۆتى جۇرت ءالى ۇمىتقان جوق.

مۇنىڭ ءبارىن نەگە ەسكە الىپ وتىرمىن؟ قازاق حالقى ءۇشىن جەردەن قاسيەتتى ەشتەڭە جوق.

ەگەر بىرەۋ ماسكەۋدە وسى تاقىرىپتى تالقىلاۋعا تاستاپ، تەكسەرەم دەسە، ونىڭ ارتى ۇلكەن قاقتىعىسقا ۇلاساتىنىن ۇمىتپاسىن. جەر ءۇشىن ءبىز بارىنە دايىنبىز. بۇل ماسەلەدە حالىقتىڭ باسىم بولىگى ءبىر ويدا بولىپ، ءتىپتى، قازاق ەمەستەر دە قولدايدى دەپ ويلايمىن. «نۇر وتاندىقتار»، «انتي نۇر وتاندىقتار»، بيلىك-وپپوزيتسيا، بارلىعى بۇل ماسەلەدە بىرىگىپ كەتەدى.

ودان بولەك رەسەي-ۋكراينا قاقتىعىسى باۋىرلاس حالىقتار اراسىنداعى ىشكى قاقتىعىس ەدى. ال مىنا ءبىزدىڭ جاعدايدا بارلىق تۇركى الەمى، رەسەيدەگى تۇركى حالىقتاردى قوسا العاندا، سونىمەن بىرگە تۇركيا، ءازىربايجان سىرت قالماسىنا سەنىمدىمىن. ءبىزدىڭ ەلگە قىرۋار ينۆەستيتسيا قۇيعان باتىس تا ءۇنسىز قالمايدى.

سوندىقتان ماسكەۋ جەر ماسەلەسىمەن ويناۋدى توقتاتسىن. بۇل ۇلكەن جارىلىسقا اكەلەدى، ال ول جارىلىس ەشكىمگە كەرەك ەمەس.

ءتوزىمدى، شىدامدى ادامنىنىڭ اشۋىنان قورقۋ كەرەك دەيدى عوي. ال، مۇندا تۇتاس ءبىر حالىق تۇر. قازاق - وتە شىدامدى حالىق. سوندىقتان، تاتۋ ءومىر سۇرەيىك.

رەسەيگە قاتىستى بۇرالقى ساياساتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعۋ كەرەك!

ەرمۇرات باپي:

- ەي، جەمقور-پاراقور بيلىك! ەسۋاس نيكونوۆتار مەن پۋتيندەرگە جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن قازاقتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشىرۋدىڭ دەموگرافيالىق جوباسىن رەسەيدەن جاسىرماي، اشىق ساياساتقا كوشۋ كەرەك! ەڭ باستىسى - بۇل باعدارلاماعا بولىنەتىن قارجىنى ەسەلەپ ارتتىرىپ، ونى تالان-تاراجعا سالۋدى توقتاتۋ قاجەت! مەملەكەتكە قايتارىلعان، يگەرىلمەي جاتقان جەردى اگروفيرمالارعا ەمەس، جەكە كوشىپ كەلۋشى وتباسىلارعا ەشقانداي اۋكتسيونسىز ءبولىپ بەرۋ قاجەت. 1000 گەكتار جەردى يەلەنەتىن ءبىر اگروفيرمانىڭ ورنىنا، 100 وتباسىعا ءبولىپ بەرۋ - سولتۇستىككە قازاقتى جاپپاي قونىستاندىرۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى بولسا كەرەك (باسقا دا الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جەڭىلدىكتەردەن تىس).

ەكىنشىدەن، ۇلت پاتريوتتارى ءجيى كوتەرىپ جۇرگەن ەۋروازيالىق ەكونوميكالىق وداقتان شىعۋدىڭ قوعامدىق باستاماسىن استىرتىن قولداۋ جوباسىن جاساۋ قاجەت. رەسەيلىك يمپەريالىق-شوۆينيستىك وزبىرلىققا قارسى قازاق جىگىتتەرى وتكىزەتىن ميتينگىلەر مەن ساياسي اكتسيالاردى قۋدالاۋدى توقتاتۋ كەرەك. ەلدە جاپپاي نارازىلىق اكتسياسىن وتكىزۋگە ىمىراشىل وكىمەتتىك ىقپال جاساعان ابزال بولادى!

ۇشىنشىدەن، تۇركى ەلدەرى قاۋىمداستىعىن (وداعىن) قۇرۋ جونىندەگى قوعامدىق باستامانى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ دەڭگەيىنە كوتەرگەن ءجون. تانىمال تۇلعالاردى تارتۋ ارقىلى «بىرەگەي تۇركى الەمى» قاۋىمداستىعىن قۇرۋدىڭ، ونى قالتارىس قارجىلاندىرۋدىڭ قورىن قۇرۋ كەرەك (رەسەيدەگى «دەرجاۆا» قورىنا ۇقساس. ول ءۇشىن «دەرجاۆانىڭ» قۇرىلۋى مەن جۇمىسىنا مۇرىندىق بولعان كونستانتين زاتۋلين سياقتى ءبىلىمدار، ۇلتشىل، وتانشىل، مەملەكەتشىل قازاق جىگىتىن سول قاۋىمداستىققا جەتەكشى ەتۋ كەرەك).

تورتىنشىدەن، وتە قىسقا مەرزىمدىك جانە جۋىق اراداعى انتيرەسەيلىك جوسپاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، استانا مەن تۇركىستان قۇرىلىس جوبالارىنا بولىنگەن قىرۋار قارجى ەسەبىنەن تۇركيانىڭ ءبىر-ەكى «بايراقتار» دروندىق كومپلەكسىن ساتىپ الىپ، تۇرىك وفيتسەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن شۇعىل تۇردە «سەۆەرنىي ششيت» اسكەري-تاكتيكالىق جاتتىعۋىن وتكىزۋ كەرەك. ونى تۆ-لار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ (جارنامالاۋ) قاجەت. باسقا قانداي ۇسىنىستار ايتاسىز؟

بولدى! رەسەيدىڭ شامىنا ءتيىپ المايىق دەپ، «ك***ى قىسىپ» جۇرەتىن بۇرالقى ساياساتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعا باستاۋ كەرەك. «بۇعا بەرسەڭ، سۇعا بەرەدىنىڭ» كەبى كەلگەنىنە ابدەن كوز جەتتى. ەندى (ازىرگە) قوعامدىق باستامالار ارقىلى ازۋ كورسەتەتىن كەز كەلدى! رەسەيگە قاتىستى بۇدان ارعى سالداقى ساياسات قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىنە كاتاستروفالىق قاتەر توندىرەدى!

كرەمل رۇقسات ەتپەسە، مۇنداي مالىمدەمە ايتىلمايتىنى انىق!

اسحات قاسەنعالي:

- قاراپايىم ومىردە ءسىز بەن ءبىز سياقتى قولىندا بيلىگى جوق قاراپايىم ادامدار ءتۇرلى ءۋاج ايتا بەرەدى. شاي ۇستىندە، داستارحان باسىندا «انا جەر بىزدىكى»، «مىنا ايماق بىزگە تيەسىلى» دەگەن اڭگىمەنى وربىتەمىز. بۇل زاڭدى دۇنيە. كەز كەلگەن ۇلتتا كەزدەسەدى. كەشىرىمدى. شاي ۇستىندە نە ايتىلمايدى؟! ال بىراق ءدال وسىنداي اڭگىمەنى بيلىك باسىنداعى ازاماتتار ايتسا، وندا ول وتە قاۋىپتى. قازاق «حاننىڭ ايتقانىن قارا دا ايتادى، بىراق ونىڭ اۋزى دۋالى ەمەس» دەگەنى وسىدان شىقسا كەرەك.

مەملەكەتتىك مىنبەردەن بيلىكتە وتىرعان ازامات ەكىنشى ءبىر ەلدىڭ تاريحىنا قاتىستى كۇمان كەلتىرىپ، جەرىن وزىنىكىنە بالاپ تۇرسا، وندا ول ەكى ەل اراسىنداعى تاتۋلىق پەن كەلىسىم پرينتسيپتەرىنە سىنا قاقتى دەگەن ءسوز.

كەشەگى نيكونوۆتى كوردىڭىزدەر. «سولتۇستىك قازاقستاندا قازاقتار بولماعان، ال قازاقستان جەرى رەسەي مەن كسرو-نىڭ سىيلىعى» دەپ مەڭدۋانا جەگەننىڭ ءسوزىن سويلەپ تۇر. بارلىعىن جاقسى بىلەدى، ادەيى ايتىپ وتىر. بۇل قانداي ماقساتتا جاسالعانىن بىلمەدىم. مۇمكىن رەسەي حالقىن ىشكى داعدارىستان نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ ماقساتىندا بولدى ما، الدە رەيتينگى قۇلدىراعان پۋتين ءوز دەڭگەيىن كوتەرگىسى كەلدى مە، ول جاعى بەلگىسىز. دەي-تۇرا كرەمل رۇقسات ەتپەسە، مۇنداي مالىمدەمە دە، وي دا ايتىلمايتىنى انىق. بۇل ءبىرىنشى رەت بولىپ تۇرعان جاعداي ەمەس، تالاي مارتە ارنالاردان دا وسىعان ۇقساس رەپليكا كوردىك. ءپۋتيننىڭ ءوزى دە مەملەكەتتىگىمىزگە كۇمان كەلتىردى. سولوۆەۆ ءتىپتى «الماتىداعى لابوراتوريانى نەگە اتقىلاپ تاستاماسقا» دەگەن ءسوزدى دە ايتتى، ال دۋما-دا وتىرعانىنا 30 جىل بولعان جيرينوۆسكي وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتپاعاندى ايتىپ، جازباعاندى جازدى.

بۇعا بەرسەڭ، سۇعا بەرەدى. سوندىقتان كەشەگى ءسىم-ءنىڭ رەسەي تاراپىنا نوتا تابىستاعانى دۇرىس قادام. قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن، قاۋىپ توندىرەتىن كەز كەلگەن ءسوز، ارەكەتتى ناسيحاتتايتىن اقپارات جەتكىزۋشى قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىن ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا تولىق توقتاتۋعا ءتيىسپىز. ەلىمىزگە رەسەيدەن مىڭداعان گازەت پەن جۋرنال، ونداعان ارنا كىرىپ تۇر. بارلىعىنىڭ جۇمىسىن ءبىر تەكسەرىپ، سەپاراتيزمدى ناسيحاتتايتىن، دنر مەن لنر-ءدى جاقتايتىن، قاراباقتاعى باسقىنشىلاردى قولداعان، ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ توندىرگەن بارلىق گازەتتى، جۋرنالدى كىرگىزۋدى توقتاتىپ، ارنالاردى جابۋ كەرەك. ەگەر ولاي ىستەمەسەك، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز بەن مەملەكەتتىك تۇتاستىعىمىزعا كەلەتىن قاتەردى قالاي ازايتامىز.

ءوزىمىز دە، وزگە ۇلت وكىلدەرى دە قازاقستاندى ءبىلۋ، تانۋ ءۇشىن اقپارات كەڭىستىگىندە قازاقستاندىق اقپارات باسىم بولۋى ءتيىس قوي. گازەت دۇڭگىرشىگىنە بارسا 80% رەسەيلىك باسىلىم، تەلەديداردى قوسسا تاعى 60-70% رەسەيلىك ارنا، كولىكتە كەلە جاتىپ، راديونى قوسسا تاعى دا سول كورىنىس. اقپاراتتىق كەڭىستىكتى وزگە ەلگە بەرىپ قويىپ، قالايشا مەملەكەتشىلدىك جايلى ايتۋعا بولادى، ول مۇمكىن ەمەس. ادام كوزبەن كورىپ، قۇلاقپەن ەستۋ ارقىلى يدەولوگيانى سىڭىرەتىن جاراتىلىس. سوندىقتان ەستى جيىپ، ارنالار، گازەتتەر مەن جۋرنالدارعا ءبىر تەكسەرىس جۇرگىزەتىن ءسات كەلدى.

قازاقستان اۋماعى ءبىرتۇتاس، ەشقاشان بولىنبەيدى جانە ەشكىمگە بەرىلمەيدى. ءبىز ۋنيتارلىمىز، ىشىمىزدەن دە ەشقاشان بولىنۋشىلىككە جول بەرمەيمىز.

دايىنداعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz