(جالعاسى. باسىن مىنا جەردەن وقي الاسىزدار: http://old.abai.kz/content/talasbek-esemkylov-kemengerdin-omirinen-bir-zik-syr )

مەن، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ ءار كەزدە ادەبيەت پەن ونەر جايىندا ايتقان پىكىرلەرىن قولدان كەلگەنشە جينادىم. كەيبىر ويلارىن تۋرا ءوز اۋزىنان ەستىپ جازىپ السام، كەيدە اڭگىمەنىڭ كولەمى تىم ۇلكەن بولىپ ءدال سول ساتتە جازىپ ۇلگەرمەگەن جاعدايدا شاما-شارقىمشا ەسكە ساقتاپ ارتىنان مۇقيات قاعازعا حاتتاپ ءتۇسىرىپ قويۋشى ەدىم. ال «اسقار سۇلەيمەنوۆ پالەن جەردە پالەن دەگەن ەكەن» دەگەندى ەستىسەم، ونى اسەكەڭنىڭ وزىنەن تاپتىشتەپ انىقتاپ جازىپ الاتىنمىن. ارينە، اسەكەڭ سول ايتقانداي قىلىپ جەتكىزە الماۋشى ەدى. ساناسىنا سىيماي اقتارىلىپ تۇرعان ويدىڭ قايسىبىرىن ەسكە ءتۇسىرسىن. وندايدا ول اۋەلى اڭگىمەنى كىمدەرگە ايتقانىن، سودان سوڭ سول جەردە تاعى كىمدەردىڭ بولعانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ بارىپ، قوزعالعان تاقىرىپتى جاڭعىرتاتىن. جانە جولشىباي تاعى دا قانشاما قۇندى ويلار قوسىلادى. اقىلدىنىڭ جاڭىلعانىنىڭ، اداسقانىنىڭ ءوزى كەرەمەت قوي.

(جالعاسى. باسىن مىنا جەردەن وقي الاسىزدار: http://old.abai.kz/content/talasbek-esemkylov-kemengerdin-omirinen-bir-zik-syr )

مەن، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ ءار كەزدە ادەبيەت پەن ونەر جايىندا ايتقان پىكىرلەرىن قولدان كەلگەنشە جينادىم. كەيبىر ويلارىن تۋرا ءوز اۋزىنان ەستىپ جازىپ السام، كەيدە اڭگىمەنىڭ كولەمى تىم ۇلكەن بولىپ ءدال سول ساتتە جازىپ ۇلگەرمەگەن جاعدايدا شاما-شارقىمشا ەسكە ساقتاپ ارتىنان مۇقيات قاعازعا حاتتاپ ءتۇسىرىپ قويۋشى ەدىم. ال «اسقار سۇلەيمەنوۆ پالەن جەردە پالەن دەگەن ەكەن» دەگەندى ەستىسەم، ونى اسەكەڭنىڭ وزىنەن تاپتىشتەپ انىقتاپ جازىپ الاتىنمىن. ارينە، اسەكەڭ سول ايتقانداي قىلىپ جەتكىزە الماۋشى ەدى. ساناسىنا سىيماي اقتارىلىپ تۇرعان ويدىڭ قايسىبىرىن ەسكە ءتۇسىرسىن. وندايدا ول اۋەلى اڭگىمەنى كىمدەرگە ايتقانىن، سودان سوڭ سول جەردە تاعى كىمدەردىڭ بولعانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ بارىپ، قوزعالعان تاقىرىپتى جاڭعىرتاتىن. جانە جولشىباي تاعى دا قانشاما قۇندى ويلار قوسىلادى. اقىلدىنىڭ جاڭىلعانىنىڭ، اداسقانىنىڭ ءوزى كەرەمەت قوي.
وسى، ءار كەزدە ءتۇرلى تاقىرىپتا ايتىلعان پىكىرلەردى بۇگىنگى سالقىن كوزبەن قاراپ وتىرعاندا مەنى ءبىر نارسە قايران قالدىردى، بۇل، ارينە، ناقتى عۇلامانىڭ ايتقان ويلارى. وعان داۋ جوق. بىراق، باقسام، بۇل سوعىستىڭ ارجاق-بەرجاعىندا دۇنيەگە كەلگەن، اۋىر تاعدىردان ەرتە ەسەيىپ ەرجەتكەن، ەرتە كەمەل تارتقان ءبىر ۇرپاقتىڭ تانىمى عانا ەمەس. بۇل مۇلدەم باسقا قۇبىلىس. شاماسى، اسقار سۇلەيمەنوۆ ءوز تاعدىرىندا، قازاقتىڭ قايتا ورلەۋىن جالعىز ءوزى كەشىپ وتكەن سياقتى. ويدىڭ ورەسى وسىعان مەڭزەيدى.
قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن بۇرىنعى رەسەي يمپەرياسىنىڭ تەرريتورياسىندا جاڭا ينكۆيزيتسيا باستالدى. ماعجان اقىن ايتقانداي، «قىزىل ءتىل كىسەندەلگەن» زامان كەلدى. ول كەزدە لەنين پاتشالىعىنىڭ ۇشىقيىرى جوق سياقتى بولىپ كورىنەتىن. سول سەبەپتى، تۇتاس سيستەمامەن بولسىن، سول سيستەمانىڭ ادال قۇلى - توبىرمەن بولسىن، جەكەلەگەن اداممەن بولسىن - اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ اقىماقپەن ءسوز تالاستىراتىن ادەتى جوق ەدى. سەبەبى، اسقار سۇلەيمەنوۆ ءوزىنىڭ قانداي زاماندا، قانداي ورتادا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىن، كىمنىڭ كىم ەكەنىن، نەنىڭ نە ەكەنىن وتە جاقسى بىلەتىن ادام ەدى. سىرتقى ءتۇرى مومىن بولعانىمەن قاتەرلى كۇرەسكەر ەدى.  «شايتانمەن، ونىڭ اتىن اتاماي-اق كۇرەسۋگە بولادى» دەگەن ماتەلى بار ەدى اسەكەڭنىڭ.
اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ جازبا مۇراسىنان، اۋىزشا ايتقاندارىنان ءسىز ەشقاشاندا راديكالدىق، ديسسيدەنتتىك وي-پىكىر ۇشىراستىرا المايسىز. ونىڭ جالعىز عانا ەلەۋسىز قارۋى - ونەر تۋرالى، جالپى مادەنيەت تۋرالى بەيتاراپ، بەيبىت پىكىرى ەدى. بىراق، بۇل ماسەلەنىڭ سىرت كورىنىسى عانا ەدى. ويلى، اقىلدى پىكىر ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىن جاڭعىرتادى، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ اۋىسقان جالعان يدەالداردان، جاساندى قۇندىلىقتاردان ارىلتادى. ال، ۇرپاق رۋحاني قۇلدىقتان قۇتىلعاندا ساياسي كۇرەستىڭ كەرەگى دە بولماي قالادى. ءسىز ماقساتىڭىزعا جەتتىڭىز. باياعى اتالارىمىزداي الماس قىلىشپەن ەمەس، سەرتكە بەرىك قارا قالام جانە الا قاعازبەن.

* * *
قۇرمەتتى وقىرمان، مەنىڭ بۇل جازىپ وتىرعانىم كوركەم شىعارما ەمەس - ەستەلىك. سوندىقتان كەيىپكەرىمنىڭ ءار كەزدە ءار سەبەپپەن ايتقان ەستەتيكالىق ويلارىن ءبىر تاقىرىپ اياسىنا توپتاستىرىپ، ومىردە بولماعان سيۋجەت ويلاپ شىعارۋدىڭ ەشقانداي رەتى جوق. سول سەبەپتى، مەن، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ پىكىرلەرىنىڭ جۇيەسىن تۇرعان تۇرىسىندا، قاجەتتى تۇسىنىكتەمەلەرمەن عانا بەرمەكپىن. ەكى پىكىردىڭ اراسى الشاق بولىپ جاتسا سوگە كورمەڭىز، بۇل - مەنىڭ جازبالارىمنىڭ قۇرىلىمىنان سولاي بولعان.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

* * *
«فوتوگرافيالىق ەستەتيكا» («فوتوگرافيچەسكايا، مگنوۆەننايا ەستەتيكا») «فوتوگرافيالىق، ىلەزدىك پايىمداۋ» («فوتوگرافيچەسكوە، مگنوۆەننوە وسمىسلەنيە») دەگەننىڭ نە ەكەنىن مەن العاش رەت اسقار سۇلەيمەنوۆتەن كوردىم. بىردە رامازاننىڭ بولمەسىندە سول كەزدەگى ايگىلى جاپون جازۋشىلارىنىڭ اڭگىمەلەرىن وقىپ، تالداپ، باس قاتىرىپ وتىرعانبىز. رامازانمەن ءبىر توپتا وقيتىن ەۆرەي بالا بار ەدى. اتى ەسىمدە جوق، فاميلياسى - برەنەر بولاتىن. سول ۆانناعا بارىپ قولىن شايىپ كەلە جاتىپ تولەگەن اعانىڭ بولمەسىنە باس سۇعىپ ءوتتى.
- كورشى بولمەدە اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ ءوزى وتىر. سول كىسىنى شاقىرايىق، - دەدى قايتادان ورنىنا وتىرىپ جاتىپ.
بارلىعىمىز قوسىلىپ، «اسقار اعا!» دەپ ايقايلادىق. ءبىرازدان سوڭ اسەكەڭ كەلدى. ءبىز پروبلەمانى ايتىپ، قانشا وقىساق تا تۇسىنە الماعان بىرنەشە اڭگىمەنى الدىنا قويدىق. اسەكەڭ قولىنا ىلىنگەن اڭگىمەنى الا سالدى. بۇل اكۋتاگاۆانىڭ ايگىلى «باتات ەزبەسى» («باتاتوۆايا كاشا») اتتى شىعارماسى ەدى. اسەكەڭ اڭگىمەنى وقىعان جوق. تەك ءبىرىنشى بەتتى قارادى، قالعانىن نەمقۇرايدى پاراقتاپ ءوتتى دە، سوڭعى بەتكە بىرنەشە سەكۋند قانا كوز توقتاتتى. بولدى.
-    بۇل جاپون ءمينياتيۋريزمىنىڭ ءولىمى جايلى اڭگىمە، - دەدى سودان سوڭ ءسال كۇرسىنىپ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايىپ.
-    - تۇسىنبەدىم، - دەدى برەنەر تاڭقالىپ، - ءسىز، اڭگىمەنى ءتىپتى وقىعان دا جوقسىز عوي. تاراتىپ ايتىڭىزشى.
- اڭگىمەنىڭ باسىندا ءبىر سامۋرايدىڭ باتات بوتقانى جاقسى كورەتىندىگى، ءسۇيىپ جەيتىندىگى ايتىلادى عوي، سولاي ما؟ - دەدى اسەكەڭ.
- ءيا، سولاي، - دەدىك بارلىعىمىز قوسىلىپ.
- ال اڭگىمەنىڭ اياعىندا باسقا سامۋراي، ونى قوناققا شاقىرىپ، الدىنا بىرنەشە ءجۇز ادام جەيتىندەي قىلىپ، باتات بوتقاسىن تاۋ قىلىپ ءۇيىپ قويادى. وسىدان كەيىن باس كەيىپكەر سول تاماقتى جەككورىپ كەتەدى. ياعني، بۇل جاپون مىنەزىندەگى نە نارسەنىڭ شاعىن، از بولعانىن قالايتىن مينياتيۋريزمگە ايتىلعان ماداق جىر.
ءبارى ورىن ورنىنا كەلدى. ەشتەڭە دەي المادىق. اسەكەڭ ەكىنشى اڭگىمەنى قولىنا الدى. بۇل جولى العاشقى ەكى بەتكە ءسال شۇقشيدى دا، سودان كەيىن سوڭعى بەتكە ءبىر قارادى. بولدى.
اڭگىمەنىڭ ۇزىن-ىرعاسى. ءبىر جاپوندىق ونەرتاپقىش سيقىرلى دەۋگە بولاتىن ەلەكتروندىق لامپا ويلاپ شىعارادى. لامپانىڭ وتىنە تۇرعان ادامنىڭ ەكرانداعى بەينەسى مۇلدەم باسقا بولىپ شىعادى. مىسالى، ءبىر ادام كاكتۋس، ءبىر ادام - قويان بولىپ، ال ەندى بىرەۋى - اكۋلا بولىپ كورىنەدى. ونەرتاپقىش، ءوزىنىڭ تاڭعاجايىپ تۋىندىسىن الىپ، تسيرككە بارادى. تسيركتىڭ باستىعى كورىپ، ەرتەڭ حابارلاسام دەيدى. ەرتەڭىنە ونەرتاپقىشقا «ناداندىقتى قورعاۋ جونىندەگى بۇكىلالەمدىك كوميتەتتىڭ» (وسىنداي دا كوميتەت بولادى ەكەن-اۋ) پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى حابارلاسادى.  كەڭسەسىنە شاقىرادى. سول پرەزيدەنت ونەرتاپقىشتىڭ لامپاسىن بۇكىل پاتەنتىمەن 200 ملن. دوللارعا ساتىپ الادى. بۇل اقشانى ايەلىڭىز بەن بالالارىڭىز الا الاتىنداي ەتىپ بانككە سالىڭىز دەيدى پرەزيدەنت. ويىندا ەشتەڭە جوق ونەرتاپقىش اقشانى ەكىگە ءبولىپ ايەلى مەن بالالارىنىڭ اتىنا سالادى. ال ەندى مىنا كونتراكتىڭ قۇرمەتىنە شامپان ىشەيىك دەيدى پرەزيدەنت. اڭگىمەنىڭ اياعىندا ونەرتاپقىش ۋ قوسىلعان شامپاننان ولەدى.
ءبارىمىز اڭتارىلىپ اسەكەڭە قاراپ وتىرمىز. اسەكەڭ جىميىپ كۇلدى.
- اندرەي تاركوۆسكيدىڭ «ستالكەر» دەگەن ءفيلمىن كوردىڭدەر مە؟ - دەدى سودان كەيىن، - اعايىندى سترۋگاتسكيلەردىڭ «جول شەتىندەگى پيكنيك» («پيكنيك نا وبوچينە») دەگەن شىعارماسى بويىنشا تۇسىرىلگەن.
ەلدىڭ بارلىعى كورگەن بولىپ شىقتى.
- مىنە، بۇل اڭگىمەنىڭ يدەياسى سول «ستالكەردەن» الىنعان، - دەدى اسەكەڭ. - حوتيا ،كەرىسىنشە دە بولۋى مۇمكىن. جاپون جازۋشىسى ءوز اڭگىمەسىن قاشان جازدى، تاركوۆسكي ءوز ءفيلمىن قاشان ءتۇسىردى، كىمنەن كىم الدى، كىمنەن كىم ۇيرەندى - بىلمەيمىن. ءتىپتى، ەكەۋى ءبىرىن-ءبىرى بىلمەۋى مۇمكىن. يدەيا ەكەۋىنە شامامەن ءبىر ۋاقىتتا كەلۋى مۇمكىن.
-    اعا، تەزىرەك اڭگىمەنى تالداڭىزشى، - دەدى رامازان.
-    جاقسى، - دەدى اسەكەڭ، - «ستالكەردە» ءبىر ادام، ءوزىنىڭ جازىلمايتىن دەرتكە ۇشىراعان قىزىنا شيپا ىزدەپ زوناعا بارادى عوي. سوندا زونا وعان، بالاسىنا ارناپ شيپا ەمەس، ونىڭ وزىنە زور بايلىق بەرەدى. سەبەبى، زونا، ادامنىڭ اۋىزبەن ايتقانىنا قاراپ ەمەس، ونىڭ ىشكى سۇرانىسىنا قاراپ بەرەدى. ياعني، قىزىنا ەم سۇراپ بارعانىمەن، كەيىپكەردىڭ شىن نيەتى اقشادا عانا ەدى. نەمەسە زونا ەشقانداي ءسوز بەن سەزىمگە سەنبەيتىن سترۋكتۋرا. ول ادامنىڭ ىشكى ماتريتساسىنا عانا جاۋاپ بەرەدى. جاپون اڭگىمەسىندەگى لامپا دا سونداي نارسە. ادامنىڭ سىرتقى ءتۇرى مەن ىشكى ءتۇرى بار. ناعىز شىندىق سول ىشكى تۇرىندە، ماتريتسادا. لامپا ەكرانعا سول ماتريتسانىڭ سۋرەتىن تۇسىرەدى. بۇل جەردەگى زونا ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزداعى اباقتى ەمەس، تۇسىنىكسىز ءتۇرلى وقيعالار بولاتىن تىلسىم ايماق.
بۇل جولى دا ەشكىم ۇندەي المادى. تەك جالت-جالت ەتىپ ءبىر-بىرىنە قاراسقان.
- ال، ەندى مىنا اڭگىمەنى قاراپ بەرىڭىز، - دەدى رامازان تاعى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن اشىپ ۇسىنىپ.
بۇل اكۋتاگاۆانىڭ «جىلقى اياق» («لوشادينىە نوگي») دەگەن اڭگىمەسى ەدى. اسەكەڭ ادەتىنشە اڭگىمەنى پاراقتاپ شىقتى دا، شىلىمىن تۇتاتىپ ورنىنان تۇردى.
-    مەن سەندەرگە بۇكىل جاپون ادەبيەتىن تالداپ بەرۋىم كەرەك پە؟ - دەدى جىميىپ، - وزدەرىڭ دە ميلارىڭدى قاجاپ، ءبىراز جۇمىس ىستەتپەيسىڭدەر مە؟
بۇرىلىپ جۇرە بەرگەن.
- تىم قۇرماسا كىلتىن ايتىڭىزشى، - دەدى برەنەر قالجىڭداي جالىنىپ.
اسەكەڭ ەسىككە ءبىر ءسات قانا بوگەلدى.
- گوگولدىڭ «نەۆا پروسپەكتىسى» جيناعىن قايىرا وقىپ شىعىڭدار، - دەدى، سودان سوڭ كەتىپ بارا جاتىپ.
كەيىن تاعى ءبىر كەزدەسكەنىمىزدە جىلدام وقۋ تەحنيكاسى جايىندا اڭگىمە بولدى.
- وسىلايشا وقۋعا قالاي جەتتىڭىز؟ - دەپ سۇراعان ەدىم.
- كوپ ادام سويلەم قۋالاپ وقيدى، - دەدى اسەكەڭ. - ەڭ ءونىمسىز ءتاسىل. ول بۇرىنعى ادەبيەتكە جاراساتىن. ال قازىرگى ادەم ادەبيەتىنىڭ سترۋكتۋراسى مۇلدەم باسقا، تيىسىنشە ونداي ادەبيەت باسقاشا وقۋدى تالاپ ەتەدى. قىسقاشا ايتقاندا، قازىرگى تەكستەر سويلەمنەن ەمەس - بلوكتاردان تۇرادى. ورىستار ونى «سمىسلوۆىە بلوكي»، «سمىسلوۆىە كۋسكي» دەيدى. بىزشە «ماعىنالىق بلوكتار».
بەتىمە كۇماندانا قاراپ از-ماز وتىردى.
- تەڭەۋىم ءساتسىز شىعار، بىراق ءساتسىز بولسا دا ايتايىن، - دەدى، سودان سوڭ، - مىسالى، كوپ قاباتتى ۇيلەردى دايىن بلوكتاردان قۇراپ شىعادى ەمەس پە، قازىر. قازىرگى ادەبيەت تە سولاي. قازىرگى روماندار جازىلمايدى - دايىندالادى. ياعني، قازىرگى ادەبيەتتى وقىعاندا، سول ماعىنالىق بلوكتاردا نەنىڭ اڭگىمە ەتىلەتىنىن قاراپ قانا شىعاسىڭ. بولدى. مىسالى، اكۋتاگاۆانىڭ اڭگىمەسىن الايىق. ونداعى بار كىلتيپان اڭگىمەنىڭ باسىن باستاپ، اياعىن تۇيىقتايتىن ەكى بلوكتا. ال قالعانى وسى ەكەۋىنىڭ اراسىن تولتىرعان اسسوتسياتسيالار عانا.
- ال ەكىەشى اڭگىمە... مۇلدەم باسقا. تاماشا، - دەدى ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن، - تاماشا اڭگىمە. گەنيالنىي اڭگىمە. ءبىزدىڭ تسەنزۋرا  ونى ءبىلىپ وتكىزدى مە، الدە بايقاماي جىبەرىپ الدى ما؟ كىم بىلەدى؟
بەتىمە قاراپ كۇلدى.
- ءبىز تۋرالى، ءبىزدىڭ سيستەما تۋرالى اڭگىمە عوي. دجوردج ورۋەللدىڭ «1984»، «سكوتنىي دۆور» روماندارى سياقتى «ناداندىقتى قورعاۋ جونىندەگى بۇكىلالەمدىك كوميتەت»، ول بۇگىنگى الەمنىڭ سيقى. ونەرتاپقىش ويلاپ شىعارعان لامپا، ادامنىڭ شىن باعاسىن بەرەتىن جانە ونىڭ الەۋمەتتەگى ورنىن كورسەتەتىن تەتىك. ياعني، ول ەشكىمگە كەرەگى جوق، پايداسىز نارسە. ناداندىق وتە قىمبات تۇرادى. ادامزاتتى ناداندىقتا ۇستاۋ ءۇشىن قانشا اقشا كەرەك بولسا، سونشا جۇمسالادى. قاراشى ءوزىڭ، ءبىردى ەكىلى ادام بولماسا، ءوز ورنىندا وتىرعان ادام بار ما، وسى ءبىزدىڭ قوعامدا؟..
... 70-شى جىلداردىڭ سوڭىندا، ءبىز، ادەبيەتپەن اۋەستەنەتىن جاستار تولەگەن اعانىڭ ۇيىنە كوپ جينالاتىنبىز. اسىرەسە فيلفاكتىڭ ورىس بولىمىندە وقيتىن ستۋدەنتتەر، ورىسى بار، ەۆرەيى بار، رامازاننىڭ بولمەسىندە وتىرىپ ولەڭ وقىپ، پىكىر الماسىپ، ادەبي سالون ۇيىمداستىرۋدى ادەت قىلىپ العان. جانە تولەگەن اعانى ىزدەپ كەلە قالسا، اسەكەڭدى ارامىزعا شاقىرعاندى ءتاۋىر كورەتىنبىز.
... قىستىڭ ءبىر ۇزاق كەشى ەدى. ماندەلشتامنىڭ، ءۆولوشيننىڭ، احماتوۆانىڭ بۇرىن ەستىلمەگەن ولەڭدەرى وقىلدى. ۇلكەندەرمەن وتىرعان جەرىنەن قيىلىپ شاقىرعاننان كەيىن، ءسوزىمىزدى جەرگە تاستاماي اسەكەڭنىڭ جانىمىزعا كەلىپ وتىرعانىنا ءبىراز بولعان. جۇرت ءبىر سايابىرسىعاندا اسەكەڭ تاماعىن كەنەپ الىپ، ءوزىنىڭ جۇعىمدى داۋسىمەن ءبىر ولەڭدى وقي باستاعان. مانەرى وسىنشا ادەمى بولار ما. ەڭ سوڭىندا داۋسى بولار-بولماس قىرىلداڭقىراپ،
- س ليۋبيمىمي نە راسcتاۆايتەس،
ۆسەي كروۆيۋ پروراستايتە ۆ نيح.
ي كاجدىي راز نا ۆەك پروششايتەس،
كوگدا ۋحوديتە نا ميگ،
- دەپ بارىپ، اياقتاعاندا وتىرعان جۇرت دۋ قول شاپالاقتاعان. اڭگىمەدەن اڭگىمە ورىستەپ وتىرعاندا، ءبىر ورىس قىز اننا احماتوۆانىڭ «شىركىن، ولەڭنىڭ قانداي قوقىستان ءوسىپ شىعاتىنىن وسى جۇرت بىلسە عوي» («اح، ەسلي بى زنالي يز كاكوگو سورا راستۋت ستيحي») دەگەن، افوريزمگە اينالىپ كەتكەن ءسوزىن كەلتىردى.
- ءسىز قالاي ويلايسىز؟ - دەگەن سودان سوڭ اسەكەڭە قاراپ.
اسەكەڭ ادەتىنشە ءسال ويلانىپ بارىپ، جاۋاپ بەردى.
- سۋرەتكەر ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنە قالاي بويلاسا دا، ءبارىبىر تاباتىنى - سول قوقىس. بۇل جەردە احماتوۆا دۇرىس ايتادى. ءتىپتى، ەڭ تۇڭعيىققا بارىپ قازىنا ىزدەسەڭىز دە ءبارىبىر قولىڭىزعا تەك قوقىس ىلىنەدى. بىراق، ءبىزدىڭ باقىتىمىزعا وراي شىعارماشىلىقتىڭ تابيعاتى تەكستى قۇرايتىن ەلەمەنتتەرگە تاۋەلدى ەمەس. ياعني، قوقىستى قاتار-قاتار قويا سالۋ - ءالى شىعارما ەمەس. قانداي دا بولماسىن شىعارما، ءوزىن قۇراپ تۇرعان بولشەكتەردىڭ جيىنتىعىنا تەڭ ەمەس، ودان بيىك تۇر. ازدان سوڭ قوقىستىڭ التىنعا اينالىپ كەتۋى - بۇل سيقىرعا، الحيمياعا ۇقساس نارسە. الەمدە قانشاما ونەردىڭ تەورەتيكتەرى بولعان، بىراق، بىردە-بىرەۋى بۇل پروتسەستى جارىتىپ ءتۇسىندىرىپ بەرە الماعان.
- سونىمەن، اننا احماتوۆا دۇرىس ايتقان عوي؟ - دەدى ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى.
- ءيا، - دەدى اسەكەڭ، - سالۆادور ءداليدىڭ «مىنسىزدىكتەن قورىقپاڭىز. ءسىز وعان جەتە المايسىز. ونىڭ ۇستىنە مىنسىزدىكتە ءسىز قىزىعاتىنداي ەشتەڭە جوق» («نە بويتەس سوۆەرشەنستۆا. ۆام ەگو نە دوستيچ. تەم بولەە، چتو ۆ سوۆەرشەنستۆە نەت نيچەگو حوروشەگو») دەگەن ءسوزى بار عوي. احماتوۆانىڭ ايتىپ وتىرعانى - وسى.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

سول جىلدارى تولەگەن اعا، اسا قىمبات اقشاعا سالۆادور ءداليدىڭ البومىن ساتىپ العان. سۇراق قويعان قىز البومنىڭ ءبىر بەتىن اشىپ، اسقار اعامىزعا ۇسىنعان.
- ءسىزدىڭ سۋرەت سىنشىسى ەكەنىڭىزدى دە بىلەمىز. مىنا سۋرەتتىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەدىك.
سۋرەتتە ءار جەردە ىلىنگەن ساعاتتار بەينەلەنگەن. ساعاتتاردان... سۋ سورعالاپ، كەپتىرۋگە قويعان شۇبەرەكتەر سياقتى سالاقتاپ تۇر. اسەكەڭ سۋرەتكە ءبىر قارادى دا، قايىرىپ بەردى.
- بۇل ولگەن ادامداردىڭ بەينەسى.
وتىرعاندار دۋ كۇلدى.
- قالاي؟
- ەگەر سالۆادور ءداليدىڭ ءوزى وسىنداي ەكستسەنتريك بولماسا، مەن دە دۇرىس پىكىر ايتار ەدىم. بىراق، داليدىڭ شىعارمالارىنا ءتۇزۋ پىكىر ايتۋ مۇمكىن ەمەس. ۇنەمى قيسىق سويلەپ وتىرۋ كەرەك.
- مەن مىنا سۋرەتتەن ەشقانداي ادامدى كورىپ تۇرعان جوقپىن، - دەدى وتىرعان بالالاردىڭ ءبىرى. - تەك سۋى سورعالاعان ساعاتتار.
- ول سورعالاعان سۋ ەمەس - ۋاقىت، - دەدى اسەكەڭ كەزەكتى شىلىمىن تۇتاتىپ جاتىپ. - ءتىرى جاندىكتەردىڭ ىشىندە ادام عانا ۋاقىتتى سەزىنە الادى دەسەدى. ادام عانا ءومىردىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىنا قايعىرا الادى دەسەدى. دالي، ءومىرى تاۋسىلعان ادامدى وسىلاي بەينەلەگەن. وندا نە تۇر؟ پيكاسسو دا ادامنىڭ نەبىر سحەمالارىن جاساعان عوي.
اسەكەڭ ورنىنان تۇرىپ، ءسال ويلانىپ بارىپ ءتىل قاتقان.
- اباي اتالارىڭدا «سۇم دۇنيە توناپ جاتىر، ءىسىڭ بار ما»، «ساعاتتىڭ شىقىلداعى ەمەس ەرمەك» دەگەن جولدار بار...
***
- ابايدى وقۋ بار دا، ابايمەن كەزدەسۋ بار، - دەگەن ەدى اسەكەڭ تاعى بىردە، - كوپ ادام ابايدى وقىدىق، بىلەمىز دەپ ويلايدى، الايدا، ابايمەن كەزدەسكەن ادام كەمدە كەم. وتە از.
- ال مەن ول شالمەن كۇندە كەزدەسەمىن، - دەدى كوزىمدەگى ءۇنسىز سۇراققا جاۋاپ بەرىپ. - كۇندە كەزدەسەمىز، كۇندە داۋلاسامىز. داۋلاسپاعان كۇنىمىز بولعان ەمەس.
اسەكەڭ كۇلدى.
- كەيدە جانجالداسىپ، توبەلەسىپ تە الامىز. رابيندرانات تاگوردىڭ ايتقانى بار عوي: «جاراتقان يە، مەنى اساۋ كەزىمدە قۇرمەتتەۋشى ەدى، ال اياعىنا جىعىلعانىمدا ۇستىمنەن اتتاپ كەتە باردى» («ۆسەۆىشني، ۋۆاجال مەنيا، پوكۋدا بۋنتوۆات يا موگ، كوگدا ج يا پال ك ەگو نوگام، ون منويۋ پرەنەبرەگ») دەپ. اباي دا وسىنداي، قۇلشا باس يگەندى، تابىنعاندى جەك كورەدى. «كوپ ايتسا كوندى، جۇرت ايتسا بولدى، ادەتى نادان ادامنىڭ» دەمەي مە، ءبىر سوزىندە.
- تىزەرلەپ تۇرمايىنشا بۇلاقتان سۋ ىشە المايتىنىڭ سياقتى، ابايدىڭ الدىندا دا باس يۋ كەرەك، - دەدى سودان سوڭ ءسوزىن ۇستەپ، - بىراق، باس ءيۋدىڭ، ياكي تىزەرلەپ تۇرۋدىڭ دا ءجونى بار. مىناۋ رەسەيدەگى دۆوريان زامانىندا اقسۇيەكتەردىڭ اقتاس سارايلارىندا دۆورەتسكي دەگەندەر بولعان. سول اۋلەتتىڭ بۇكىل ءۇي جايىن، شارۋاشىلىعىن باسقارىپ وتىرادى. باتىس ەۋروپادا ولار ءالى بار. اعىلشىن، فرانتسۋزدار ولاردى «ماجوردوم» دەپ اتايدى. ولاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى مەن ادەبى - بيىك مادەنيەتتىڭ كورىنىسى. سول ماجوردومنىڭ باس يگەنىن كورىپ قايران قالدىم. وسىنشا تاككاپار يىلۋگە بولادى ەكەن. قۇلدار سياقتى بەلىنەن ەكى بۇكتەتىلىپ ەمەس - جەلكە ءتۇسىنان. تاككاپار يىلگەن باسقا قاراپ تۇرىپ، ماجوردومنىڭ ابىرويى مەن بەدەلى قوجايىننان ارتىق بولماسا، كەم ەمەس ەكەنىن بايقايسىڭ. مىنە، قازاقتار دا وسىلاي ءيىلىپ ۇيرەنۋ كەرەك. حاس ونەردىڭ الدىندا باس يۋ - قورلىق ەمەس، قايتا وزىڭە بەدەل، وزىڭە ابىروي...
... بىردە ونەردىڭ تىلىنە قاتىستى ءبىر اڭگىمە باستالدى.
- قازىرگى بەينەلەۋدىڭ ءتىلى ەسكىرگەن، - دەدى اسەكەڭ. - تالانت پەنەن ۋاقىت ءبىر-بىرىمەن ماتاسا بايلانىسقان. ءۇش ءتۇرلى تالانت بولادى. ءبىرىنشىسى - ءوز زامانىنان وزىپ تۋعان تالانت. بۇلار ادەتتە - گەنيلەر. مادەنيەتتىڭ، ءوز زامانى ءۇشىن تۇسىنىكسىز قۇبىلىستارىن وسىلار تۋدىرادى. كوپ جاعدايدا، پارادوكسالدىق يدەيالار وسى گەنيلەردىڭ ۇلەسى. ۋاقىت وتەدى، قوعام ەسەيەدى، پارادوكستار ادەپكى نارسەگە اينالىپ، مادەنيەتتىڭ ەنشىسى بولىپ كەتەدى. ال ەكىنشى تالانت - ءوز زامانىن تاۋىپ، ءوز ورنىنا قونا سالعان تالانت. مۇنداي تالانت يەلەرى - ەڭ باقىتتىلار. سەبەبى، ۋاقىت، قوعام، الەۋمەتتىڭ مادەني ورەسى - ءبارى وسىلار ءۇشىن جاراتىلعانداي. ءبىردى-ەكىلى شەتىن مىسال بولماسا، بۇلار مۇراتىنا جەتكەن تالانتتار.  تالانتتىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى - ءوز زامانىن تاۋىپ كەلە الماعان تالانت. ءوزىنىڭ ءداۋىرى ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، وزىنە ارنالعان توي-دۋمان اياقتالعاننان كەيىن كەلگەن تالانت. بوتەن عاسىردا جۇرگەن بوگدە تالانت. بۇنداي تالانت يەلەرى - ەڭ باقىتسىزدار. ياعني، ءوز ۋاقىتىنان وزىپ تۋعان جانە ءوز ۋاقىتىنان كەشىگىپ تۋعان تالانت - ەكەۋى دە باقىتسىز. ال ءوز زامانىن جاڭىلماي تاۋىپ كەلگەن تالانت - باقىتتى.
اسەكەڭنىڭ ءسوزىنىڭ ارجاعىنان اياۋسىز اۋىر ۇكىمنىڭ نوبايى شالىندى. سولاي بولدى دا.  
- كەڭەس ادەبيەتى ءوزىنىڭ تالانتى مەن كىسىلىگى تۇرعىسىنان العاندا وسى ءۇشىنشى توپقا جاتادى، - دەدى اسەكەڭ جايباراقات، - ءبىز ەڭ ارتتا قالعان قوعامبىز، بىراق، ايتىسىمىزعا قاراعاندا الەمدەگى ەڭ وزىق، ەڭ وسكەلەڭ قوعام ەكەنبىز. جانە بۇل كومەدياعا بارلىعىمىزدى قاتىستىرىپ قويىپ وتىر.
اسەكەڭ از ءۇنسىز وتىرىپ ءسوزىن ساباقتادى.
- ءبىزدىڭ ادەبيەت جاڭا زامانعا ءبىر جارىم عاسىرلىق كەشەۋىلمەن كىردى. سودان سوڭ كەڭەس زامانىندا تاعى جەتپىس جىلدىق تەجەۋىل. جيناقتاپ كەلگەندە ءبىز باتىستان ەكى عاسىردان استام ۋاقىت قالىپ كەلەمىز.
- ستيل مەن شەبەرلىكتى ايتىپ وتىرسىز با؟ - دەپ سۇرادىم.
- جوق، - دەدى اسەكەڭ، - ستيل مەن شەبەرلىكتى ۇيرەنىپ، مەڭگەرۋگە بولادى. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم - سانا. ءبىر عۇلامانىڭ ايتقانى بار: «سانانى ۇيرەنۋ مۇمكىن ەمەس» («سوزنانيۋ نەلزيا ناۋچيتسيا») دەپ. ادام جۇرە اقىلدى بولمايدى، ول تۋعاندا ادامعا ءتان اقىلمەن تۋادى. سول اقىلى جۇرە كەمەلدەنەدى. ال، اقىلىڭ بولماسا - نەمەنەڭ كەمەلدەنەدى؟
- سەن دۇرىس ءتۇسىن، مەن ءبارىن جوققا شىعارىپ مانسۇقتاپ وتىرعام جوق، - دەدى سودان سوڭ مەنى جۇباتىپ، - بىراق، قازىرگى قازاق رومانىنىڭ فورماسى، ول باتىستان ولجاعا كەلگەن فورما. ءوز تابيعاتىمىزدان ءوسىپ شىقپاعان. ۇلتتىق رومان ونداي بولماۋى كەرەك ەدى.
- ال، سول ۇلتتىق رومان بولا قالسا، قانداي بولۋى كەرەك ەدى؟ - دەپ سۇرادىم.
- قازاقتىڭ ۇلتتىق رومانى تابيعي جولمەن ءبىزدىڭ ۇلى ەپوسىمىزدان ءوسىپ شىعۋى كەرەك ەدى، -  دەدى اسەكەڭ، - مەن سوڭعى عاسىردا سوعىس تاقىرىبىنا جازىلعان شىعارمالاردىڭ بارلىعىن دەرلىك وقىپ شىقتىم. وسى شىعارمالاردىڭ بارلىعىندا سوعىستىڭ ساناسى وتە تومەن. ايتەۋىر ءبىر بىتپەيتىن قىرعىننىڭ حيكاياسى.
اسەكەڭ بولمەنى ارى ءبىر-بەرى ءبىر كەزىپ ءوتتى.
- وكىنىشكە وراي ءبىز دامۋدىڭ مۇلدەم باسقا ءبىر جولىنا تۇستىك، - دەدى سودان سوڭ تومەن قاراعان كۇيى - قازاق كەيىن، سول تۋماي قالعان قوعام مەن دۇنيەگە جاراتىلماعان كۇيىندە كەتكەن ادەبيەتتى تالاي عاسىر جوقتايدى.
- وسى ايتقاندارىڭىزدى نەگە قاعازعا تۇسىرمەيسىز؟ - دەدىم مەن.
- ونىڭ نە كەرەگى بار؟ - دەدى اسەكەڭ، - مەن ساعان بىلاي دەيىن، وسى دۇنيەنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءار ساتتە مىڭداعان، ءتىپتى، ميلليونداعان ادام بولۋى مۇمكىن - ادال، پايدالى ءىس تىندىرىپ جاتىر. سونىڭ ارقاسىندا عانا مىنا دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتپەي امان تۇر. باسىما كەلگەن ويدى دەرەۋ قاعازعا ءتۇسىرۋ مىندەتىم ەمەس دەپ ويلايمىن. راس پا، وتىرىك پە، مىناداي ءبىر حيكايا ەستىگەنىم بار. گوگول بىردە ورىس پىرادارلىعىنىڭ ورتالىعى وپتينا پۋستىن دەگەن جەرگە بارادى. سول جەردە قولىنا ءبىر قولجازبا ىلىنەدى. موناحتاردىڭ بىرەۋى ونىڭ «ءولى جاندار» رومانىن تالداعان ەكەن. گوگولگە بۇل تالداۋ ءوز رومانى تۋرالى جازىلعان سىن-ماقالالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ وزىعى بولىپ كورىنەدى. موناحتان ماقالانى نە سەبەپتى جاريالاماعانىن سۇرايدى. سوندا موناح، «ونىڭ نە كەرەگى بار، بۇل ماقالانىڭ جازىلعاندىعىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى ەمەس پە» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. وي ەشكىمدىكى ەمەس. ويعا تالاسۋ، ادەبيەتتەگى ورىنعا تالاسۋ، مەن ءۇشىن تۇسىنىكسىز نارسەلەر. ەشقاشاندا تۇسىنبەيتىن شىعارمىن.
اسەكەڭ جادىراي كۇلدى.
- وتكەندە ماسكەۋگە بارعاندا تسدل-دە وتىرىپ، ەستىگەن انەكدوتىم. اقىنداردى اسكەرگە الىپتى. بارلىعىن ساپقا تۇرعىزىپ «نا پەرۆىي، ۆتوروي راسسچيتايس!» («ءبىرىنشى مەن ەكىنشىگە جىكتەلىڭدەر!»)  دەيدى. سويتسە، بارلىعى دا، كەزەگى كەلگەندە «پەرۆىي!» دەپ ايتاتىن كورىنەدى. وفيتسەر تۇك تۇسىنبەي اڭتارىلىپ قالادى. سوندا ساپتىڭ باسىندا تۇرعان اقىن «ءسىز بىلمەيدى ەكەنسىز عوي، بىزدە بارلىعى دا - ءبىرىنشى اقىندار» دەپ ءتۇسىندىرىپتى. ادەبيەتتەگى بىرىنشىلىككە تالاسۋ - پريميتيۆ. ەگەردە اقىن يا پروزاشى، شىن اقىن نەمەسە شىن پروزاشى بولسا، ونىڭ بىرىنشىلىگىن ەشكىم دە تارتىپ الا المايدى. اركىم ءوز ورنىندا تۇرىپ - ءبىرىنشى. ادەبيەت پەن ونەر، ابىروي جارىستىراتىن جەر ەمەس.
اسقار سۇلەيمەنوۆ قالىپتاستىرعان ورتانىڭ بىزگە ەرەكشە ۇنايتىن مىنەزى بار ەدى. ولار جاستارعا ەرەكشە ىقىلاس-پەيىلدى بولاتىن.   قاشان بولسىن، اسىرەسە ونەر قۋعان جاستارمەن رياسىز اڭگىمە دايىن تۇراتىن.
- سەندەر وسكەلەڭسىڭدەر، - دەۇشى ەدى اسەكەڭ. - سەندەردىڭ زاماندارىڭ وزىق.
بىردە تولەگەن اعانىڭ ۇيىندە تاڭعا سوزىلعان وتىرىس بولدى. تولەگەن اعانىڭ اناسى، كۇيشى سۇگىردىڭ جاقىن قارىنداسى بولىپ كەلەتىنىن بىلەتىنبىز. ال، ول كەيۋانانىڭ اسەكەڭمەن سىيلاستىعى جەكە اڭگىمە. تابالدىرىقتان اتتاعاندا الدىندا كىم تۇرسا دا اينالىپ ءوتىپ، ەڭ اۋەلى سول كىسىگە بارىپ سالەم بەرۋشى ەدى اسەكەڭ. ارتىنان بارىپ باسقا ادامدارمەن امانداسىپ، حال-جاي سۇراسۋشى ەدى. ەجەلدەن قالىپتاسقان سالت، اسەكەڭنىڭ بۇل مىنەزىن ەشكىم سوكەت كورمەيتىن. سول كۇنى اجەيدى قوياردا قويماي جاستارمەن ءبىر داستارحانعا وتىرعىزعان اسەكەڭ.
- حانىم يەم، مويا تساريتسا، - دەپ اجەيدىڭ قولىنان سۇيگەندە،  ءباتيما اپاي مەن تولەگەن اعا، ەكەۋىنىڭ كوزىندە دە قايمىجىق جاس، ءبىر-بىرىنە جالت-جالت ەتىپ قاراعان.
سول كەشتە اسەكەڭ سۇراپ وتىرىپ اجەيگە كوپ اڭگىمە ايتقىزدى.
- حانىم يەم، - دەدى سوڭىندا، - سۇكەڭنىڭ ەلگە ىشەكپەن سالىق سالعانىن ايتىڭىزشى.
- اعامىزدىڭ مىنەزى قيىنداۋ ەدى، - دەدى اجەي. - قوي، ەشكى سويعان ءۇي اششى ىشەگىن ءيىرىپ اكەپ بەرەدى. ءوزىنىڭ ءبىر قۇرالى بولدى. سول قۇرالدىڭ كوزىنەن وتپەگەن ىشەكتى قايتادان ىزىپ الىپ كەل دەپ قايتارىپ جىبەرەتىن. ىشەكتى شاق كەلتىرمەۋشى ەدى، جارىقتىق. ءبىر تاققانى ءبىر اپتاعا جەتپەي ءتۇتىلىپ قالاتىن.
- سۇگىر اتامىزدىڭ دومبىرا تارتقانىن تالاي تىڭداعان شىعارسىز، - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى، - قالاي ەدى؟
- ە، تىڭدادىق قوي، - دەدى اجەي، - نەسىن ايتايىن، ودان كەيىن دومبىرانى ونداي شالعان ادام بالاسىن كورگەن جوقپىن.
ازدان سوڭ اجەي شارشاپ، ءباتيما اپاي ءوز بولمەسىنە اپارىپ جاتقىزىپ كەلدى. ءوزىمىز عانا قالدىق. اڭگىمە ورىستەي كەلە ادەبي تاقىرىپقا قايتىپ كەلگەن.
- وسى مەن سىزدەن مىنا ءبىر نارسەنى كوپتەن بەرى سۇرايىن دەپ ءجۇر ەدىم، - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى اسەكەڭە قاراپ. - مەنىڭ ويىمشا دەسپوتيزم، تيرانيا مەن بيىك ادەبيەتتىڭ، بيىك ونەردىڭ اراسىندا تۇسىنىكسىز ءبىر بايلانىس بار سياقتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قالاي؟
اسەكەڭ بۇل جولى ۇزاق ءۇنسىز قالدى. سودان سوڭ ادەتىنشە شىلىمىن تۇتاتىپ، اسىقپاي سويلەپ كەتكەن.
- ەگەردە تيرانيانىڭ بيىك ونەردى تۋدىرۋى - زاڭدىلىق بولسا، وندا ەشقانداي پروبلەما جوق. قوعامدى ۇنەمى تەپكىدە ۇستاپ وتىرساڭىز بولدى، ونەر ءوز وزىنەن دامىپ وتىرادى. بىراق، شىندىعىندا ولاي ەمەس.
- ەكەۋىنىڭ اراسىندا بايلانىس بار، - دەدى سۇراق يەسى جەڭىلمەي، - بۇل زاڭدىلىق، بۇل فاكت.
- سونداي-اق، ەشقانداي  ونەر تۋدىرماي بەدەۋ وتكەن تيرانيانىڭ زاماندارى بولعان، - دەدى اسەكەڭ جىميىپ. - ەشقانداي تيرانيا جوق كەزدە دە باسىنان التىن عاسىردى كەشكەن ونەر تۇرلەرى بولعان. ونەر تاريحىن زەرتتەسەڭىز بولدى.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

سوڭعى ءسوز بارلىعىمىزعا ارنالعان ساۋال ەدى. جۇرت ءۇنسىز قالدى. وسى ءسات مەن اسەكەڭە قاراپ قايران قالدىم. بۇعان دەيىن دە، بۇدان كەيىن دە مەن ونىڭ وسىنداي ويلى، ءتۇسىنىڭ وسىنداي سۋىق بولعانىن كورگەن ەمەسپىن.
-    ەگەر سەندەر، مىنا ايتىپ وتىرعاندارىڭ جاي اڭگىمە ەمەس، شىن اقيقات جولىنا تۇسكەن ادام بولساڭدار، وندا مىنا نارسەنى ويلارىڭا مىقتاپ ءتۇيىپ قويىڭدار، - دەدى اسەكەڭ ادەتىنشە باياۋ داۋىستاپ، - قانداي ونەر بولسا دا، حاس ونەردىڭ قايسىسى بولسا دا بوستاندىقتان، ەركىندىكتەن جاراتىلادى. مەن بۇل جەردە پاتشانىڭ قۇلعا «سىيلايتىن» ەركىندىگىن ايتىپ وتىرعام جوق. مەن، ەشكىمنىڭ راحىمى مەن رۇقساتىن قاجەت ەتپەيتىن شىن بوستاندىقتى ايتىپ وتىرمىن. قۇلدى ازات ەتە المايسىڭ، سەبەبى ونىڭ ءناسىلى قۇل. ال شىن ەركىن، شىن ازات ادام اباقتىدا وتىرىپ تا ەركىن، ازات. سوندىقتان، ەشقانداي تيرانيا ونەردىڭ قۇنارى بولا المايدى، ونەردىڭ العىشارتى بولا المايدى.     
-    البەتتە، ونەر، كۇرەس بارىسىندا جەتىلۋى مۇمكىن، - دەدى سودان سوڭ اسەكەڭ ءسال جۇمسارىپ، - بىراق قايتالاپ ايتايىن، شىن ونەردىڭ ءناسىلى - بوستاندىق. ودان ارى بارىپ ايتسام، شىن ونەر - ول ىسكە اسقان بوستاندىق، مىنا دۇنيەگە ايان بولعان بوستاندىق.
- بەينەلەۋدىڭ ءتىلى ەسكىردى دەگەندە ءسىز نە ايتقىڭىز كەلدى؟ - دەپ سۇرادى جاستاردىڭ ءبىرى.
- سول بەينەلەۋدىڭ ءتىلىنىڭ ەسكىرگەنىن ايتقىم كەلىپ ەدى، - دەدى اسەكەڭ.
جۇرت كۇلدى.
- ءتىل ينفلياتسياعا ۇشىراعان، - دەدى اسەكەڭ دە جىميىپ، - باتىستا «پرەداتەلستۆو نا ۆەربالنوم ۋروۆنە»، «پرەداتەلستۆو سلوۆا» دەگەن ۇعىم بار. كوپ ادام مۇنى بايقامايدى. ءبىزدىڭ ادەبي ءتىل دەپ جۇرگەنىمىز، «كوركەمدىكتىڭ» تونىن جامىلعان كەڭسەنىڭ ءتىلى.
اسەكەڭ كەيدە بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي قاتتى ايتاتىن ادەتى بار ەدى. بۇل جولى دا ەركىنەن تىس سول ادەتىنە باستى.
- وزىنە ىنتىزار بولىپ، جالىنداپ، ورتەنىپ تۇرعان بوزبالانى كەۋدەسىنەن يتەرىپ تاستاپ، الدەبىر بىلاپىت شالمەن كوڭىلدەس بولعان قىز قانداي جيىركەنىشتى بولسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى بەينەلەۋدىڭ ءتىلى دە سونداي جيىركەنىشتى. ونەر يدەولوگياعا قىزمەت قىلدى. بىلەم، تۇسىنەم. بىراق ءتۇسىنۋ - كەشىرۋ دەگەن ءسوز ەمەس. پاتشالار سىزىپ بەرگەن شەڭبەردىڭ ىشىندە وتىرىپ تا ار مەن ۇياتتى، جاۋاپكەرشىلىكتى ساقتاۋعا بولار ەدى.
- ءسىز ايتىپ وتىرعان ءتىل قانداي بولار ەدى سوندا؟ - دەپ سۇرادى وتىرعانداردىڭ ءبىرى.
- تىمقۇرماسا ينتەللەكتۋالدىق پروۆوكاتسيا بولۋ كەرەك، - دەدى اسەكەڭ. - ادامعا ويلانۋدى ۇيرەتەتىندەي بولۋ كەرەك. وسىلايشا بىرتىندەپ ادامنىڭ جۇيكەسى تىرىلەدى، سىرتقى دۇنيە قۇبىلىستارىنا ءتىل قاتىپ ۇيرەنەدى. ال وقىرمان كىتاپتى وقىپ بولعاندا، سول وقىعانعا دەيىنگى دەڭگەيدە قالسا، وندا ول ەشقانداي دا ءتىل، ەشقاندايدا دا شىعارما ەمەس. ەشتەڭە بولعان جوق. ادام وتىردى، وقىدى، ورنىنان تۇردى. بولدى...
... كەيىننەن وڭاشا اڭگىمەدە اسەكەڭ اتالعان تاقىرىپتى قايتا قوزعاعان.
- ۇمىتپاسام ماندەلشتامدا عوي دەيمىن، «يستەريچەسكوە جيزنەليۋبيە»، «يستەريچەسكايا ليۋبوۆ ك سوتسياليستيچەسكومۋ وتەچەستۆۋ» دەگەن انىقتامالار بار. قازاقشاعا اۋدارساڭىز «ومىرگە دەگەن قويانشىق قۇشتارلىق»، «سوتسياليستىك وتانعا دەگەن، قويانشىقتىڭ ۇستاماسى سياقتى قۇشتارلىق» بولىپ شىعادى. ادەبيەتكە، جالپى ونەرگە «ءومىردى سۇيىڭدەر، وتاندى سۇيىڭدەر» دەگەن نۇسقاۋ جوعارىدان تۇسىرىلگەن. تەرروردان، رەپرەسيادان ابدەن ەسەڭگىرەگەن ونەر نەنى بولسا دا سۇيۋگە دايىن. بيتتەي قايعى مەن قامرىق، جىلت ەتكەن كۇمان دەرەۋ جازالانادى. كوپ وقىرمان نەنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى. ال، وسى، سيستەماعا دەگەن اسىق سەزىم، ۇشى-قيىرى جوق ماحابباتتى زەردەلەپ قاراساڭىز ءبارىنىڭ دە وتىرىك ەكەنىن كورەسىز. بۇنىڭ ءبارى ۇرەيدەن تۋعان قيعىلىق، يستەريكا. ماحاببات، بولا قالعاننىڭ وزىندە مۇنداي تىلدە سويلەمەيدى. مىسالعا، بودلەر فرانتسۋز پوەزياسىنا، وشتىكتىڭ تىلىندە سويلەپ وتىرىپ ماحاببات جايلى ايتۋدى ۇيرەتتى.
اسەكەڭ قورقورىن تۇتاتىپ ۇزاق ويعا باتتى.
- ءومىردى شىن سۇيگەن ادام ونىمەن قوشتاسا دا بىلەدى، - دەدى، سودان سوڭ ۇيقىدان شوشىپ ويانعانداي سەلت ەتىپ، - باتىس ادەبيەتتانۋىندا «نەكرورەاليزم» دەگەن ۇعىم بار. وسى بودلەر سياقتى اقىنداردىڭ  پوەزياسىنىڭ نەگىزىندە قالىپتاسقان بولۋى كەرەك. كەيىننەن ورىستىڭ باردتارى بۇنى سايقىمازاققا اينالدىرىپ جىبەرگەن. ال، مەن بۇل تەرميندى كەڭىرەك تۇسىنەمىن. ءولىمنىڭ الدى، ياعني ءومىر، سودان سوڭ ءولىمنىڭ ءوزى، سودان سوڭ ءولىمنىڭ ارتى. مىنە، وسىنىڭ ءبارىن نەكرورەاليزم دەپ قاراڭىز. قازاق «بۇرىنعىلاردان قالعان بۇل جالعان دۇنيە بىزدەن دە قالادى» دەيدى. نە دەگەن دانىشپاندىق! «ولەتۇعىن تاي ءۇشىن، قالاتۇعىن ساي ءۇشىن كەتىسپەيىك، ازعانتاي ءومىردى ءماندى قىلىپ سىيلاسىپ وتكىزەيىك» دەيدى. نەدەگەن ۇلىلىق! نەكرورەاليزم دەگەنىڭىز وسى. بۇل ۇرەي ەمەس، ولىمنەن قورقۋ ەمەس - جازمىشتىڭ زاڭىنا باس يۋ. سودان سوڭ وزدەرىنەن كەيىن بۇل دۇنيەگە كەلەتىن سانسىز ۇرپاقتار مەن ناسىلدەرگە باتا بەرىپ كەتۋ.
- اعا، ۇرەيدەن تۋعان «قيعىلىق ماحابباتتىڭ» توقتايتىن ۋاقىتى بولدى ەمەس پە؟ - دەپ سۇرادىم.
- جوق، - دەدى اسەكەڭ، - ۇزاققا سوزىلعان يستەريكا، قيعىلىق - داستۇرگە اينالىپ كەتەدى. وسىلاي جازۋ - داعدىعا اينالىپ كەتەدى، ستيل بولىپ قالىپتاسادى. ەڭ قورقىنىشتىسى كەلەر ۇرپاق ونەر مەن ادەبيەتتى وسى ەكەن دەپ تۇسىنەدى...
... - اعا، «ابايدان ەشتەڭە ۇيرەنۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءسوزىڭىزدى تۇسىنبەدىم، - دەدىم بىردە.
اسەكەڭ ءسال ءۇنسىز وتىرىپ بىلاي دەدى:
- تەحنيكا - تۇپتەپ كەلگەندە سۋرەتكەردىڭ تۇلعاسى. مىنە، سوندىقتان اباي ءوزىنىڭ تۇلعاسىن ەشكىمگە ۇيرەتە المايدى، ال شاكىرت ول تۇلعانى الا المايدى.
- وسىندايدا ابايدىڭ وزىنە تەڭ سۋرەتكەر-سىنشى كومەككە كەلە الار ەدى، - دەدى، سودان سوڭ ءسوزىن ۇستەپ، - بىراق، ول - نونسەنس. مىناۋ حوداسەۆيچتىڭ ايەلى نينا بەربەروۆا دەگەن بولعان. تاماشا جازۋشى. سونىڭ ايتقانى بار: «ءبارىن وقي بەرۋ شارت ەمەس. بارلىق نارسە جايىندا پىكىرىڭ بولۋى شارت ەمەس. كەيبىر نارسەلەردى بىلمەۋدىڭ ەشقانداي ۇياتى جوق» دەپ. تاڭعاجايىپ پىكىر. وتىرىك «بىلەمنەن»، ادال «بىلمەيمىن» ارتىق. ەشكىم دە سىنشىنى ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ ءتىلىن ءبىلسىن دەپ مىندەتتەگەن جوق. ال بىزدە قازىر وتىرىك «بىلەم» قاپتاپ كەتكەن. وسى وتىرىك «بىلەم» ادەبيەتتىڭ، جالپى ونەردىڭ تراگەدياسىنا اينالىپ وتىر. قازىر شەبەرلىك تۋرالى جازۋ مودا بولىپ كەتتى. ءبىر شىعارمانى تالداعاندا «وتە شەبەر جازىلعان»، نەمەسە ودان دا سوراقى «وتە شەبەر ورىندالعان» دەگەن سوزدەردى پايدالانادى. شەبەرلىك ءوز بەتىنشە بولەك تۇرعان ابستراكتسيا ەمەس. شەبەرلىك، ول ناقتى ءبىر نارسەگە قاتىسى بار نارسە. شىعارمانىڭ ءوزىن وقىپ تۇسىنە الماعان سىنشى ونىڭ «شەبەر جازىلعانىن» قايدان بىلەدى؟ ءبىر عۇلامانىڭ ايتقانى بار: «ءاربىر جاڭا ۇلى شىعارما، قاشان بولسىن، بەيتانىس، بوتەن تىلدە جازىلادى. سىنشىنىڭ ماقساتى سول شىعارمانى اۋدارۋ» دەپ. «اۋدارۋ»، بۇل ءبىر تىلدەن ەكىنشى ءبىر تىلگە اۋدارۋ ەمەس، «ءتۇسىندىرۋ» دەگەن ماعىنادا ايتىلعان. دەمەك، سىنشىنىڭ مىندەتى ەكى ەسە اۋىر، سەبەبى، جازۋشى تىلسىمنان نوبايىن شالعان ەلەستى ءبىزدىڭ دۇنيەنىڭ تىلىنە اۋدارسا، سىنشى سول «اۋدارمانى» ەكىنشى قايتارا «اۋدارىپ»، ينتەرپرەتاتسيا جاساپ، وقىرماننىڭ ۇعىمىنا جاقىنداتادى. جازۋشىدان گورى سىنشىنىڭ ساۋاتسىز بولعانى قاتەرلى. ءبىر عۇلامانىڭ ايتقانى بار، «كەز-كەلگەن اقىماق سىن ايتا الادى، سولاردىڭ كوبى سىنشىلىقپەن اينالىسىپ تا ءجۇر» («كريتيكوۆات موجەت ليۋبوي دۋراك، ي منوگيە يز نيح يمەننو ەتيم ي زانيمايۋتسيا») دەپ.
-    سىنشىنىڭ جازۋشىدا نەمەسە اقىندا، ولاردىڭ جەكە باسىندا شارۋاسى بولماۋى كەرەك، - دەدى اسەكەڭ تاعىدا، - سىنشىلىق - ەڭ اۋەلى جاۋاپكەرشىلىك. قانداي شىعارمانى بولسىن تالداۋعا كىرىسكەندە سىنشى جاۋاپكەرشىلىكتى بولۋى كەرەك. قازاقتىڭ سىنى، ول، شىعارمانى وقىماي جاتىپ قالىپتاستىرعان الدىنالا پىكىر، سىنشىنىڭ اۆتورعا دەگەن پيعىلى تاعى قانشاما قياستىق. وسىنىڭ ءبارىن، شاشىلىپ قالمايتىنداي ەتىپ تالعاممەن، دالىرەك ايتقاندا تالعامسىماقپەن جەلىمدەپ ىلدەبايلاپ قويعان. وتىرىكتىڭ فورمالارى كوپ. ەگەردە ءسىز ءبىر جاقسى شىعارما جايىندا پىكىر ايتپاي تىنىش وتىرساڭىز، ول ءسىزدىڭ ادەبي پروتسەستەن تىس ەكەندىگىڭىز ەمەس. ءسىز وتىرىك ايتساڭىز دا، ايتپاساڭىز دا - ءبارىبىر پروتسەستە، اعىمدا وتىرسىز. ناشار شىعارمانى سىناماۋىڭىز بەن جاقسى شىعارما جايىندا ءۇنسىز قالۋىڭىز - ەكەۋى ءبىر-اق نارسە. ءسىز وتىرىك ايتىپ وتىرسىز. ءۇنسىز وتىرساڭىز دا قوعامدىق قياناتقا ۇلەس قوسىپ، ونى كوبەيتىپ وتىرسىز. ەگەردە ءسىز شىن ادەبيەتشى، شىن سىنشى بولساڭىز بۇل وتىرىككە قاتىسپاۋىڭىز كەرەك. اقيقاتقا عانا قاتىسىڭىز.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

وسى جەردە اسەكەڭ، مەن ءۇشىن، كۇنى كەشەگە دەيىن پارادوكس بولىپ كەلگەن ءبىر ويدى ءبولىستى.
- موديلياني ايتىپتى: «ءومىر دەگەن ات توبەلىندەي ازدىڭ كوپكە، بىلەتىندەر مەن بارلاردىڭ، بىلمەيتىندەر مەن جوقتارعا تارتۋ ۇلەستىرۋىندە» («جيزن سوستويت ۆ دارەني وت نەمنوگيح منوگيم، وت تەح كتو زناەت ي يمەەت، تەم، كتو نە زناەت ي نە يمەەت») دەپ. ءبىر اقىننىڭ مىناداي ءبىر ولەڭى بار:
داي منە ۆسە! يا نە ستانۋ بوگاچە،
ۆسە ۆوزمي! يا نە ستانۋ بەدنەي.
«ماعان بۇكىل دۇنيەنى بەرسەڭ دە بۇدان ارتىق بايىمايمىن.
مەنىڭ بارىمدى الساڭ دا كەدەيلەنبەيمىن» دەگەن ءسوز. الايدا، ۇزاققا سوزىلعان وتىرىكتىڭ شىندىققا اينالىپ كەتەتىنى سياقتى، شىندىق تا ۇزاق جاساپ، اقىرىندا احۋالعا، احۋالدان وتىرىككە اينالادى. مودەيانيدىڭ دە، اتالعان اقىننىڭ دا ەڭ ۇلكەن قاتەسى وسى، ماڭگى شىندىق، ماڭگى وتىرىك دەگەنگە سەنگەندىكتەرىندە.
اسەكەڭ ءسال كىدىرىس جاساپ، ادەتىنشە قورقورىن تۇتاتىپ بارىپ، ءسوزىن ساباقتادى.
-ۋاقىت شەكسىز، وتىرىكتىڭ قانشا رەت شىندىققا، شىندىقتىڭ قانشا رەت وتىرىككە اينالعانىن ەشكىم بىلمەيدى. ءتىپتى، دەسەڭ، و باستا قايسىسىنىڭ شىندىق، قايسىسىنىڭ وتىرىك بولىپ جاراتىلعانىن ەشكىم بىلمەيدى.
- سوندا ەشكىمنىڭ ەشتەڭە بىلمەگەنى مە؟ - دەدىم مەن.
- ءبىز كوزىمىز كورىپ تۇرعان احۋالدى عانا بىلەمىز، - دەدى اسەكەڭ، - سول احۋالدى ءوزىمىزدىڭ ورەمىزگە ساي شىندىق دەپ نەمەسە وتىرىك دەپ باعالايمىز.
- سوندا دۇنيەنىڭ ەشقانداي قازىعى بولماعانى ما؟ - دەپ سۇرادىم.
- ەشقانداي دا دۇنيە جوق، - دەدى اسەكەڭ، - شوپەنگاۋەردىڭ «دۇنيە دەگەن ول - مەنىڭ ۇعىمىم مەن تۇسىنىگىم (ەلەستەتۋىم)» («مير، ەتو موە پرەدستاۆلەنيە») دەگەن ءسوزى بار عوي. بىلەسىڭ بە؟
- بىلەم، - دەدىم، - سوندا ەشتەڭە جوق پا؟
- نەگە؟ - دەدى اسەكەڭ سۇراققا سۇراقپەن جاۋاپ بەرىپ، - بار.
- نە بار؟ - دەدىم مەن.
- ادامنىڭ  ساۋالى بار جانە مۇعجيزا بار، - اسەكەڭ قورقورىنىڭ كۇلىن قاقتى.
- اعا، ءسىز سوندا مۇعجيزاعا سەنەسىز بە؟ - دەدىم قايران قالىپ.
- سەنەم دەگەن از، مەن مۇعجيزادامىن، - دەدى اسەكەڭ جىميىپ. - سەن دە ... مۇعجيزاداسىڭ. ادامدار مۇعجيزادا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ۇمىتىپ كەتكەن. مىنە، بۇكىل الەمنىڭ قايعىسى مەن قاسىرەتى وسىندا.
- جاس كەزىمدە جۇرەگىم مەن اقىلىم، ەكەۋى  ەكى جاققا قاراپ تۇرعاندا، مەن مۇعجيزاعا سەنبەيتىنمىن، - دەدى سودان سوڭ، - جۇرەك سابىرلى ەكەن، كەمەڭگەر ەكەن. ول مەنى اقىلعا ەرتىپ، اقىلعا قوسىپ قويا بەردى. مىنە، ءومىر ءوتتى. اقىرىندا، قاراپ وتىرسام، جۇرەكتىكى اقيقات ەكەن. مەن بۇل جەردە ينستينكتتى، ساۋاتسىز سەزىمدى ايتىپ وتىرعانىم جوق. مەن اقىلدى جۇرەك جايىندا ايتىپ تۇرمىن. جانى شىعاردىڭ الدىندا ادام بىرنەشە سەكۋند، كەيدە بىرنەشە مينۋت اقىلعا سيمايتىن ازاپتان وتەدى دەسەدى. تامۇق دەگەن، توزاق دەگەن وسى شىعار دەپ ويلايتىنمىن. جۇماققا دا، توزاققا دا سەنبەيتىنمىن. كەيىن ءتۇسىندىم. توزاق يدەياسى، مەيلى قاتىگەزدىكتەن، بۇل دۇنيەگە دەگەن وشتىكتەن تۋعان بولسىن، ايتەۋىر، ونىڭ ءتۇپتامىرىندا كادىمگى ادامدىق تاعدىر جاتىر. دۇنيەدەن ەسەسى كەتكەن، ادىلەت تابا الماي قىسقا عۇمىرىن ازاپپەن وتكىزگەن كادىمگى ادامنىڭ تاعدىرى. اتام قازاقتا ماقال بار «شىن جىلاساڭ، سوقىر كوزدەن جاس شىعادى» دەگەن. ادام شىن تىلەسە، بۇل دۇنيەدە نە بولمايدى دەيسىڭ.
- سوندا بۇرىنعىلاردىڭ ايتقانىنىڭ بارلىعى راس بولعانى ما؟ - دەپ سۇرادىم.
- وعان ەشقانداي كۇمانىڭ بولماسىن، - دەدى اسەكەڭ، - زيگمۋند فرەيد ايتادى عوي، «ەپيلەپسيا، دەلقۇلىلىق، ول اۋرۋ ەمەس - تەك قانا باسقا احۋال» («درۋگايا رەالنوست») دەپ. ارينە، باسقا احۋالعا بارۋ ءۇشىن دەلقۇلى بولۋ شارت ەمەس. فرەيد ءوزىنىڭ تاجىريبەلەرىنەن ايتادى.
از-ماز ۇنسىزدىك ورنادى.
- اقىلىم مەن جۇرەگىم تولىسىپ، ءبىر تۇيسىككە اينالعان سايىن توزاق تۋرالى كوپ ويلاندىم، - دەدى اسەكەڭ. - اقىرىندا، مىنا قارا جەردى باسىپ وتكەن سانسىز ۇرپاقتىڭ ارمانى مەن مۇڭى، قاسىرەتى مۇحيتتاي ۇلعايىپ كورىندى كوزىمە. ادام قيامەتتىڭ تابالدىرىعىندا تۇرعاندا بىراق رەت كەشەتىن، ەندى ەشقاشان قايتالانبايتىن، قايعى مەن قينالىستا وتكىزگەن جالعىز عانا ءومىرىن سالماقتاپ تۇرىپ ايتقان كەرەز ءسوزى وسى - توزاق.
- سوندا توزاقتىڭ بار بولعانى عوي، - دەدىم ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي.
- مۇعجيزا، - دەدى اسەكە، - مەن ايتتىم عوي، شىن تىلەكتىڭ قاندايى بولسا دا ورىندالادى.
سەنۋ قيىن ەدى.
- وسىنداي ويدى ايتقان باسقا ادام بار ما؟ - دەدىم، انىعىنا جەتە تۇسكىم كەلىپ.
اسەكەڭ كۇلدى.
- ماعان سەنبەدىڭ. كۇمانشىل بولعانىڭ دۇرىس تا شىعار. ەندى باسقا جاعىنان كەلەيىك. ستانيسلاۆ لەمنىڭ «ءسولياريسىن» وقىدىڭ با؟
- ءيا، وقىدىم، - دەدىم مەن. - تاركوۆسكيدىڭ ءفيلمىن دە كوردىم.
- وسى رومانداعى سولياريس پلانەتاسى، ءبىز اڭگىمە قىلىپ وتىرعان مۇعجيزانىڭ سحەماسى، كىشىرەيتىلگەن شاعىن بەينەسى، - دەدى اسەكەڭ. - ارينە، مەن قارابايىرلاپ ايتىپ وتىرمىن. بايقاساڭ كوسموس ستانتسياسىندا تۇرىپ جاتقان عارىشكەرلەر نەنى ويلاسا - سول بولادى. ستانتسيادا باياعىدا ءولىپ قالعان ادامدار ءجۇر. ول ارۋاقتار ەمەس، ادامنىڭ كوڭىلىندەگى بەينەگە سايكەس ءسولياريستىڭ جاساپ بەرگەن ادامدارى. دۇرىس ءتۇسىن، ءتىرىلتىپ ەمەس، جاڭادان سومداپ بەرگەنى. الەم ادەبيەتىندە ستانيسلاۆ لەمدەي ايلاكەر جازۋشى جوق شىعار. ول تەحنيكا، عارىش تەرميندەرىندە سويلەپ وتىرىپ، ءوزىنىڭ بارلىق ءدىني، ميستيكالىق ويلارىن وقىرمانىنا جەتكىزگەن.
- ال، سوندا ... سول ادامداردىڭ ءبىرى جىن-پەرى تۋرالى ويلاسا، سولياريس سونى دا جاساپ بەرە مە؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
- مىنە، ەكەۋمىز ەندى تۇسىنىستىك، - دەدى اسەكەڭ. - جاساپ بەرەدى. سەبەبى، جىن دا، پەرى دە - ادامنىڭ ساناسىندا. ال، سولياريس، نەمەسە مۇعجيزا - ول ءتىلسىز، سەزىمسىز ورىنداۋشى عانا.
ەكەۋمىز ءبىر بىرىمىزگە قارادىق.
- سەنىڭ نە ويلاپ وتىرعانىڭدى بىلەمىن، - دەدى اسەكەڭ. - سەن توزاقتى ويلاپ تۇرشىگىپ وتىرسىڭ. جامان ويدى نەگە ويلاماۋ كەرەك، ەندى تۇسىنگەن شىعارسىڭ دەيمىن. جىن-پەرىنى ىشكى سارايىڭا كىرگىزبە...
... قۇرمەتتى وقىرمان، مەن دە قاراجاياۋ قازاق ەمەسپىن. بىراق، تەحنوكراتتىق، فانتاستيكالىق رومان نەمەسە فيلوسوفيالىق يا باسقا كۇردەلى شىعارمانى بىلاي قويىپ قويىڭىز، كەز-كەلگەن، ءتىپتى، ەڭ قاراپايىم تەكستەن ءدىني، ميستيكالىق كەڭىستىككە شىعا سالاتىن بۇنداي ويلاۋ تەحنيكاسى مەن ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق نارسە. اياعىنا دەيىن تۇسىنە المادىم. زەينوللا اعا بىردە مىناداي اڭگىمە ايتىپ ەدى.  
- ماسكەۋدە، تسدل-دە ءبىر وتىرىس بولدى. ماسكەۋدىڭ ينتەللەكتۋالدارى جابىلىپ  نەشە رەت شابۋىلداپ اسقاردى الا المادى. اقىرىندا بىرەۋى شارشاپ: «اسقار، ساعان داۋا جوق ەكەن. سەن كەرەك بولسا تەلەفون انىقتاماسىنان دا قۇداي مەنەن ءدىندى شىعارىپ بەرە الاتىن بولارسىڭ» («اسكار، تى نەۆوزموجەن. دۋمايۋ، ەسلي نادو تى داجە يز تەلەفوننوگو سپراۆوچنيكا موجەش ۆىۆەستي بوگا ي رەليگيۋ») دەدى. مەنىڭ ويىمشا اتا-باباسى ءدىن ۇستاعاندىقتان، ءدىني سانا تۇقىم قۋالاپ قونعان شىعار. اسقاردىڭ بويىنداعى بۇل تاڭعاجايىپ كابىلەتتى مەن باسقاشا تۇسىندىرە المايمىن...
بىردە تاعى دا تولەگەن اعانىڭ ۇيىندە جينالدىق. بۇل جولى ورىس ەميگراتسياسىنىڭ ادەبيەتى، كۋپرين، بۋنين، شمەلەۆ، وسورگين مەن نابوكوۆتىڭ شىعارماشىلىعى اڭگىمە بولعان. بارلىعى «ساميزدات» پەن «تاميزداتتان» شىققان «لوليتانى» وقىپ العان. جانە بارلىعى ءبىراۋىزدان نابوكوۆتى شەتەلدەگى ورىس ادەبيەتىنىڭ ەڭ ۇلى كلاسسيگى دەپ پاتۋالاسقان. اسەكەڭ شىلىمىن تۇتاتىپ جاتىپ سۋىق جىميدى. «ءبىتتى» دەدىم ىشتەي.
- نابوكوۆتىڭ كلاسسيك ەكەنىنە ۇلكەن كۇمانىم بار، - دەدى اسەكەڭ، - مەن «لوليتانى» دا، باسقا دا شىعارمالارىن وقىپ شىقتىم. قالىپشا سەميوتيكا. وقىرمان ءتۇسىنۋ ءۇشىن نابوكوۆتىڭ جانىندا ونىڭ ءاربىر سويلەمىن ءتۇسىندىرىپ لوتمان وتىرۋى كەرەك.
- قالاي؟ - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى. - شەتەلدىڭ سىنى ونى جوعارى باعالاعان عوي.
- ول سىن ماقالالار ەمەس، ءتىپتى رەتسەنزياعا دا جاتپايدى، - دەدى اسەكەڭ. ول ماقالالاردى سەميوتيك عالىمدار جازعان.
اسەكەڭ ادەتىنشە، ءوزىنىڭ قالاي قاتتى ايتىپ جىبەرگەنىن بايقاماي قالدى. بولمەدە ىڭعايسىز ۇنسىزدىك ورنادى.   
- عافۋ وتىنەمىن، رەجىمەڭىزدەر، - دەدى اسەكەڭ. - نابوكوۆتىڭ شىعارمالارى ادەبيەتتانۋ عىلىمى ءۇشىن تاپتىرمايتىن تەكستەر. بىراق، ول ادەبيەت ەمەس.
اسەكەڭ تومسىرايىڭقىراپ وتىرعان بالالارعا قاراپ ەزۋ تارتتى.
- سەندەر ەميگراتسياداعى ورىستىڭ تاعدىرىن تاماشا بەينەلەگەن تاعى ءبىر ۇلكەن قالامگەردى ايتپاي وتىرسىڭدار. ول گايتو گازدانوۆ.
- گايتو گازدانوۆ دەيسىز بە؟ - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى. - ستراننو. ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىز. ايتىپ بەرىڭىزشى.
- مارحامات، - دەدى اسەكەڭ، - گازدانوۆتىڭ ۇلتى وسەتين. پەتەربۋرگتە تۋىپ-وسكەن. ورىسشا جەتىك ءبىلىم العان. ازامات سوعىسى كەزىندە ۆرانگەلدىڭ اسكەرىمەن قىرىمعا، ودان قارا تەڭىز ارقىلى ستامبۇلعا، ستامبۇلدان پاريجگە بارعان. جاسى جەتىپ سول جاقتا ولگەن.
- بەيبىت كۇندە، جايشىلىق كەزدە جازۋشىلار ومىرلىك دەرەككە اسا كوپ ءمان بەرمەيدى، - دەدى اسەكەڭ ءسوزىن ساباقتاپ، - ال، بىراق، رەۆوليۋتسيا، ءتۇرلى سوعىس كەزىندە، ادامنىڭ نە ەكەنى، وركەنيەتتىڭ نە ەكەنى سىنعا تۇسەدى. مىنە، سول كەزدە، ءار وقيعا، ءار دەتال قاسيەتتى دەرەككە اينالادى. (اسەكەڭ تۋرا وسىلاي ايتتى، «سۆياششەننوە سۆيدەتەلستۆو» دەدى). ويىمشا، گايتو گازدانوۆتىڭ الەم ادەبيەتىنە قوسقان ۇلەسى وسى. كەيدە گارسيا ماركەستەن وسى گازدانوۆتىڭ ىزدەرىن شالىپ قالۋعا بولادى. گازدانوۆ ۇلكەن جازۋشىلىق اتاققا جەتكەندە ماركەس پاريجدە جوقشىلىقتا جۇرگەن. ەكەۋى كەزدەستى مە، جوق پا، ونى بىلمەيمىن. بىراق، ماركەستىڭ شىعارمالارىن قاراپ وتىرىپ ونىڭ گايتو گازدانوۆتى وقىعانىن شىرامىتۋ قيىن ەمەس. سونداي-اق، گازدانوۆتىڭ شىعارمالارىندا «سيمۆولدىق ءولىم» بەينەسى كوپ كەزدەسەدى. ياعني، ەميگراتسيادا وتىرىپ، رەسەيدەگى بولشەۆيك ۇكىمەتى قاشان قۇلايدى دەپ كۇتە-كۇتە ساناسىمەن سارعايعان ورىس اقىرىندا امالسىز سول جەرگىلىكتى ومىرگە كوندىگەدى. سيمۆولدىق ءولىم وسىنى بەينەلەيدى. ءوز مادەنيەتىڭدە ءولىپ قانا بوتەن توپىراققا تامىر جايا الاسىڭ...
... بۇنىڭ سىرتىندا اسەكەڭنىڭ ءار كەزدە ايتقان تازا تەوريالىق ويلارىندا قيساپ جوق. بىردە ادەبي ورتانىڭ ءبىر وتىرىسىندا، «رومان با، اڭگىمە مە، قايسىسىنىڭ تەحنيكاسى جوعارى» دەگەن ساۋالعا اركىم ءارتۇرىل پىكىر ايتقان ەدى. اقىرىندا جۇرتتىڭ دەنى «قازىرگى زامان - روماننىڭ زامانى. ەندى وسىلاي بولادى. روماننىڭ شەبەرلىگى، ول شەبەرلىك اتاۋلىنىڭ شىڭى» دەپ ءبىر پىكىرگە كەلگەن. اڭگىمە باستالعاننان ەشتەڭە دەمەي ءۇنسىز وتىرعان زەينوللا اعا جىميىپ اسەكەڭە قاراعان.
- نە دەيسىڭ؟
اسەكەڭ كەيدە رەنجيمىن. قانشا ۋاقىتتان بەرى ايتىلعان اڭگىمەنىڭ بوسقا كەتكەنىن، تىڭداۋشىلاردىڭ باياعى ساۋاتسىز دەڭگەيدە وتىرعانىن كورگەندە شارشاپ قالاتىن. بۇل جولى دا شارشاي، نەمقۇرايدى ءتۇسىندىردى.
- اعىمداعى ادەبيەت پەن كلاسسيكانى شاتاستىرماڭدار. ابستراكتىلى شىعارما بولمايدى. قانداي دا بولماسىن رومان، ول ناقتى ءبىر اۆتوردىڭ تۋىندىسى، بويىندا جاقسى-جامان قاسيەتتەرى بار. قانداي دا بولماسىن شىعارمانى رومان، يا باسقا دەپ باعالاماس بۇرىن، ول جالپى ونەرگە جاتا ما، جوق پا، سونى انىقتاپ الۋ كەرەك. ادەمىلەپ تۇپتەلگەن قاعاز كىرپىش - ءالى رومان ەمەس. سودان سوڭ، رومان جانرىنىڭ كەمەلدەنىپ، اڭگىمە جانرىنىڭ ارتتا قالۋىنىڭ كولدەنەڭ جۇرت بىلە بەرمەيتىن سەبەپتەرى بولادى. مىناۋ ورىس جازۋشىلارىندا ماقال بار، «كراتكوست - سەسترا تالانتا، نو ماچەحا گونورارا» دەگەن. وسى كۇنى گونورار كولەمگە قاراي تولەنەدى. كوك سۋمەن تولتىرىلعان رومانداردىڭ قاپتاپ كەتۋىنىڭ سىرى وسىندا.
- بىراق، رومان جانرىنىڭ كۇردەلى ەكەنىن تەرىسكە شىعارا المايسىز عوي؟ - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى، - اڭگىمە وڭاي، رومان قيىن.
- قاتەلەسەسىز، - دەدى اسەكەڭ ەرىكسىز جىميىپ. - ەگەردە قايتپاس قاجىرلى بولساڭىز روماندى جازىپ شىعاسىز. روماندى كولەممەن، ماسسامەن، سيۋجەتپەن الىپ شىعۋعا بولادى.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

جازۋ بارىسىندا كەتكەن حالتۋرا، وسال سوققان جەرىڭ، تاعى باسقا كەمشىلىكتەردى روماننىڭ كولەمى كوتەرىپ الادى. روماننىڭ كەمشىلىكتەرى كەيدە ونىڭ جەتىستىگىنە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. ونداي ۇلكەن كولەمدە نە بولمايدى دەيسىڭ. ال اڭگىمەنىڭ شەبەرلىگى مۇلدەم باسقا ماتەريا. اڭگىمە ولەڭ سياقتى. اڭگىمەدە جازۋشى، ليريكالىق ولەڭ جازعان اقىن سياقتى، الاقانداعىداي بارلىق جاعىنان كورىنىپ تۇرادى. اڭگىمە جازۋشىنى ادەبي تارتىپكە ۇيرەتەدى، از سويلەپ، كوپ ماعىنا بەرۋدى، ءسوزدى ۇنەمدەپ جۇمساۋدى ۇيرەتەدى. ەشكىم دە رومانيست بولىپ تۋمايدى. الەمدەگى ۇلى جازۋشىلاردىڭ بارلىعى دەرلىك اڭگىمەنىڭ تاعلىمىنان وتكەن.
- ال، وسى جانردىڭ وزىنە عانا ءتان، ءتۋابىتتى، نەمەسە قازىرگى تىلمەن ايتقاندا انتولوگيالىق كەمشىلىگى بار، - دەدى اسەكەڭ ادەتىنشە كەڭەيە سويلەپ، - بۇل رومانعا عانا ەمەس، جالپى پروزاعا عانا ەمەس، تۇتاستاي العاندا ادەبيەتتىڭ كەمشىلىگى. ول كەمشىلىك، ادەبيەتتىڭ ۋاقىت بارىسىندا ورىستەيتىندىگىندە. بۇل كەمشىلىكتەن ادەبيەت ەشقاشاندا ارىلا المايدى. ارينە، ادەبيەت، دامۋ بارىسىندا نەشەتۇرلى، ۋاقىتتان اتتاپ كەتۋدىڭ امالدارىن، نەشەتۇرلى تريۋكتەر ويلاپ شىعارعان. بىراق، ءبارىبىر، ونىڭ بارلىعى تريۋك بولىپ قالدى.
- ليريكالىق ولەڭ لاپ ەتە قالعان، جالت ەتە قالعان سەزىم عوي، - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى، - وعان نە ۋاقىت كەرەك؟
- ولەڭگە ۋاقىت كەرەگى جوق دەپ كىم ايتتى؟ - دەدى اسەكەڭ. - قانداي جىلت ەتكەن سەزىم بولسا دا، ونى ايتىپ، جازىپ بەرۋ كەرەك. ال ونى وقىپ ءتۇسىنۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. «ليريكادا ۋاقىت جوعالادى، تىعىزدالادى» دەگەننىڭ بارلىعى ميف.
- پسيحواناليز بۇگىنگى ادەبيەتتى تىم اۋىرلاتىپ جىبەرگەن، - دەدى اسەكەڭ، ءسوزىن ساباقتاپ - پسيحواناليز ادەبيەتكە ەمەس، ادەبيەت پسيحواناليزگە قىزمەت ەتە باستاعان سياقتى. كەيدە ادەبيەت فيلوسوفيا بولعىسى، كەيدە تازا عىلىم بولعىسى كەلەتىن سياقتى. سونداي اسەر قالدىرادى. ادەبيەت سكەپسيستەن بۇزىلعان. ويىمشا ادەبيەت ءالسىن-ءالسىن بايىرعى، ءمولدىر كونە باستاۋلارعا قايتىپ بارىپ وتىرۋى كەرەك. اداسقاندا، شارشاعاندا. وسى جەتكەن تاجىريبەمەن، بىلىممەن سول ءماجۇسي زامانعا بارىپ، تۇلەپ قايتىپ وتىرۋى كەرەك. يوگانن سەباستيان باحتىڭ «حوروشو تەمپەريروۆاننىي كلاۆير» دەگەن ۇلى وقۋلىعى بار. كەز-كەلگەن كومپوزيتور، اسىرەسە باتىس كومپوزيتورلارى، وزدەرىنىڭ مەتودىنا كۇمان تۋعاندا سول ءمولدىر بۇلاق ىسپەتتى وقۋلىققا جۇگىنەدى. ادەبيەت تە سولاي بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
بالالاردىڭ اڭگىمە اۋانىنان ايرىلا باستاعانىن سەزگەن اسەكەڭ از ءۇنسىز قالدى. سودان سوڭ جوتكىرىنىپ الىپ، ءبارىن باسىنان باستادى.
- بيبليادا قۇداي ايتقان عوي: «ءبىر-ءبىرىڭدى مەن ارقىلى سۇيىڭدەر، ءبىرىن-ءبىرى سۇيگەن ەكى جۇرەكتىڭ اراسىندا ۇنەمى مەن تۇرايىن» دەپ.  قۇدايدىڭ كۋالىگىنەن ارتىق نە بار؟ ارابتا يمرۋل قايىس دەگەن ۇلى اقىن بولعان. قازاقتا كوپ جىرلانعان «ءلايلى-ءماجنۇن» سول قايىستىڭ پوەماسى. قازىرگى سكەپسيس تۇرعىسىنان العاندا ادامنىڭ ماحابباتتان ءماجنۇن بولىپ قالۋى اقىلعا سيمايتىن نارسە. بىراق، «ءلايلى» ەسىمى، زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا «اللا» ءسوزىنىڭ فونەتيكالىق ۆاريانتى ەكەن. قالاي بولعاندا دا بۇل ماحاببات جاراتقان يەنىڭ كولەڭكەسىندە، سونىڭ كۋالىگىندە. باتىس ەۋروپانىڭ اقىندارىن تاڭقالدىرعان وسى ءجايت. كەيىننەن پايدا بولعان بەاتريچەنىڭ بەينەسىندە وسى «ءلايلى-ءماجنۇننىڭ» اسەرى بار. «ماحاببات - وشتىك»، بۇل دا كەيىنگى ادامزاتتىڭ ويلاپ شىعارعانى. شىن ماحاببات امبيۆالەنتتى نارسە ەمەس. مىناۋ ءۇندىنىڭ فيلوسوفياسىندا «ادۆايتا» دەگەن ۇعىم بار. ورىسشا «نەدۆويستۆەننوست»، بىزشە «ەكىگە بولىنبەگەن ءبىر نەگىزدىلىك». قايىستىڭ پوەماسى وسى «بىرنەگىزدىلىك»، قانداي تاعدىر كەشسە دە العاشقى اسقاق، كيەلى كۇيىندە قالاتىن ماحاببات جايىندا.
الدەنەشە كىتاپقا جۇك بولاتىن تەوريالىق تولعامداردى وسىنداي قىسقا دا نۇسقا قىلىپ ايتىپ بەرەتىن دە ادەتى بولۋشى ەدى اسەكەڭنىڭ...
... نەشە جىل جانىندا جۇرگەندە بايقاعانىم، اسەكەڭ «الپىسىنشى  جىلعىلار» تاقىرىبىن قوزعاعاندى ۇناتپايتىن. بۇل، اسەكەڭ ءۇشىن ەڭ قىتىقشىل ماسەلە ەدى. قاشان بولسىن، امالىن تاۋىپ سول تاقىرىپتارداعى اڭگىمەلەردى توقتاتىپ تاستايتىن. كوپكە دەيىن اسەكەڭنىڭ بۇل مىنەزىن تۇسىنە الماي ءجۇردىم. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءتۇسىنۋدىڭ دە رەتى كەلدى. بىردە، «قازاقفيلم» توڭىرەگىندە جۇرگەن، وزدەرىنىڭ ايتىسىندا «كينوماتوگرافيالىق بوموند» - بىرنەشە ايەل مەن ەركەك، داستارحان باسىندا تاعى دا اتالعان تاقىرىپتى قوزعاعان.
- وسى اڭگىمەنى قويىڭدارشى، - دەدى اسەكەڭ.
- ايتسىن، - دەدى زەينوللا اعا. - اۋزىنا قاقپاق بولما.
- قويشى، زەينوللا، - دەدى اسەكەڭ، - كىمنەن قاي جەرىمىز ارتىق ەدى، قويىڭدارشى.
- پەرەستان، اسكار، - دەدى ايەلدەردىڭ ءبىرى، - بولعان نارسە بولدى.
- ءيا، بولدى، - دەدى اسەكەڭ. - بىراق سول الپىسىنشى جىلدارى سونشا نە بولىپتى؟
- سەنى ايتسا دا جەتكىلىكتى، ولجاستى ايتسا دا جەتكىلىكتى، - دەدى ايەل، - ءبىر ۇرپاق ءۇشىن ەكى سۇلەيمەنوۆ جەتىپ ارتىلادى.
- ءبىز الپىسىنشى جىلعى ەمەسپىز، - دەدى اسەكەڭ، - ءبىز جەتپىسىنشى جىلى دا سونداي بولدىق. سەكسەنىنشى جىلى دا سونداي بولىپ وتىرمىز.
اڭگىمە وسىمەن اياقتالدى. كەيىنىرەك سۇراعانىمدا اسەكەڭ امالسىز ايتۋعا ءماجبۇر بولدى.
- قىتايداعى «مادەني رەۆوليۋتسيا» دەگەندى ەستىگەن شىعارسىڭ. قانشا ادام جازىقسىز، جالامەن كەتكەن. ءىزىم-قايىم جوعالعان. سودان سوڭ بۇل باتىستا ءوزىنىڭ جالعاسىن تاپقان.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

پسيحودەليكالىق تاجىريبەلەر، «بيتلز» دەگەندەردىڭ بارلىعى سول كەزدە پايدا بولعان. «قوعامدى جاڭعىرتۋ»، «قوعامدى جاڭارتۋ، تازارتۋ» دەپ اتالاتىن بۇكىلالەمدىك كومەديانىڭ ءدۇمپۋى بىزگە دە جەتتى. سونىمەن بىزدە دە «الپىسىنشى جىلعىلار» پايدا بولدى. ارينە، ءتيىستى ورگانداردىڭ قاداعالاۋىمەن، باسقارۋىمەن. ديسسيدەنتتىك قوزعالىس دەگەندى ەستۋىڭ بار شىعار؟ البەتتە، بارلىق كەڭەس حالىقتارى قايتادان جاپپاي تەكسەرىلدى. ءبىزدىڭ قازاق قوعامى ەندى عانا ەس جيىپ كەلە جاتقاندا قايتادان تسەنزۋرا كۇشەيتىلدى، ەزگىنىڭ جاڭا تۇرلەرى ويلاپ شىعارىلدى. ماسكەۋدەن وقىپ كەلگەن قىز-جىگىتتەردىڭ وسىنداي ءبىر جامان ادەتى بار. بىردەڭەنى تىندىرىپ تاستاعانداي «ءبىز، الپىسىنشى جىلعىلار» دەپ باستاعاندا ورنىمنان تۇرىپ كەتىپ قالعىم كەلەدى...
... اسەكەڭ ءبىراز ۋاقىت م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاقتىڭ باس تەاترىندا ادەبيەت ءبولىمىنىڭ باسقارۋشىسى بولىپ قىزمەت ەتتى. ول كەزدە ءبارى ورىسشا، سول سەبەپتى بۇل قىزمەت قىسقاشا «زاۆليت» دەپ اتالاتىن. بۇل ءبىر قىزىق قىزمەت ەدى. قولمەن قويعانداي قىلىپ مىندەتتەرى ايقىندالىپ بەكىتىلمەگەن، بىراق، رەپەرتۋار تاڭداۋدان باستاپ پرەمەراعا دەيىنگى ارالىقتاعى بارلىق شىعارماشىلىق جۇمىس وسى زاۆليتتەردىڭ موينىندا بولۋشى ەدى. پەسانى قۇتقارۋ ءۇشىن تسەنزۋرامەن كەسكىلەسەتىن دە، ءبىرىنشى قويىلىمنىڭ الدىندا، سوڭعى رەپەتيتسيا كەزىندە سپەكتالدى قابىلداپ الاتىن مەملەكەت كوميسسياسى دا وسى زاۆليت. بىراق، تەاترالدىق پروگرامكادا اتى دا اتالمايدى، ءساتتى پرەمەرادان سوڭعى وۆاتسيا مەن ابىروي باس رەجيسسەرگە بۇيىرادى. زاۆليت دەگەن كورىنبەيتىن مايداننىڭ جاۋىنگەرى ەدى. (مەنىڭ ويىمشا ونەر ينستيتۋتتارى وسى جايىندا قاتتى ويلانۋى كەرەك. تەاتر بولىمدەرىندە جالپى تەاترتانۋدى عانا وقىتپاي، ستۋدەنتتەردى ماماندانۋ ءۇشىن تەاترلارعا بەكىتىپ، كۇندەلىكتى تەاترالدىق پروتسەسكە قاتىستىرىپ وتىرۋ كەرەك).
اسەكەڭ بىردە بىلاي دەپ ەدى:
- «رەسەيدە اقىن ادەپكى اقىننان بيىك» («پوەت ۆ روسسي بولشە، چەم پوەت») دەپ ءبىر اقىننىڭ ايتقانى سياقتى، ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن «تەاتر - ادەپكى تەاتردان بيىك» دەر ەدىم.
كەيبىر سوزدەردى، ۇعىمداردى ورىسشا اۋدارماسىن ايتىپ، كۇشەيتىپ قوياتىن ادەتىمەن، - ۆ ناشەم وبششەستۆە تەاتر بولشە چەم تەاتر، - دەپ قوسىپ قويدى. - ول از دەسەڭىز ايتايىن، تەاتر ۋنيۆەرسيتەتتەن دە بيىك بولۋى كەرەك. تەاتر ۇلتتىڭ ۇيىساتىن، جينالىپ پىكىر الماساتىن، ءومىر تۋرالى تولعاناتىن جەرى. تەاتر، كينو ونەرىنە قاراعاندا الىمدى، ءجىتى، سەرگەك، وپەراتيۆتى. كينو بىرنەشە جىل بارىسىندا تۇسىرىلەدى. جاقسى تەاتر قوعامدىق ۇلكەن پروبلەمانى ءبىر-اق ايدا  ساحناعا شىعارا الادى.  
وسى زاۆليت بولىپ جۇرگەندە باسىنان وتكەن ءبىر وقيعانى ايتىپ بەرگەن ەدى.
- كۇزدىڭ كەزى. تەاترلاردا جاڭا ماۋسىم باستالعان. بارلىعىمىزدى ماسكەۋگە جينادى. يدەولوگيانىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇزاق-ۇزاق نۇسقاۋلار بەرىپ، جيىن ەكىنشى كۇنى تۇستەن كەيىن ازەر اياقتالدى. ارتىنان ۇلكەن داستارحان بولدى. ولەگ ەفرەموۆ ماساڭداۋ ەكەن، مەنى بىلايىراق شىعارىپ الىپ، اڭگىمەلەستى. سوندا «بىلەسىڭ بە، اسقار، تەاتردا جاقسى بۋفەت بولۋى كەرەك. باعاناعى اناۋ كارى دانىشپانداردىڭ ايتقانىنىڭ بارلىعى بىلشىل. تەاتردىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ ءۇشىن ءويتۋ كەرەك، ءبۇيتۋ كەرەك دەپ جاتىر. ءبارى بوس ءسوز. ساعان پروفەسسيونال رەتىندە ايتايىن، سپەكتاكل ناشار بولسا، ۇزىلىستە جۇرت بۋفەتكە كەتىپ قالادى. كەلەسى اكتكە كورەرمەن مۇلدەم باسقا بولىپ كەلەدى. كەلمەي دە قالۋى مۇمكىن. ساحنادان ايتىلعان ويدان مىقتى ويلار، ساحناداعى ديالوگتاردان مىقتى ديالوگتار بۋفەتتە ايتىلادى. ال رەجيسسەر بۇنى بىلەدى. تەاترالدىق ماقال بار عوي «رەجيسسەر مەن بۋفەت ءبىر-بىرىمەن انتاگونيست» («رەجيسسەر ي بۋفەت - انتاگونيستى») دەگەن. اقىل بىلسەڭدەر وسىلاي ىستەڭدەر» دەدى. ارينە، قالجىڭ عوي، بىراق ءتۇپ نەگىزىندە شىن تەاترالدىق پروبلەما جاتىر. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن عابەڭە ءسوز اراسىندا وسىنى ايتىپ ەدىم، ول كىسى كۇلىپ، «بۇل تاماشا يدەيا ەكەن» دەدى. وسى كەزدەرى مەن د.ءپريستليدىڭ شىعارماشىلىعى قاتتى قىزىقتىردى. ونىڭ ورىس تەاترى قويعان «قاتەرلى بۇرىلىستار» («وپاسنىە پوۆوروتى») تەلەسپەكتاكلى جاڭا عانا دۇركىرەپ وتكەن. وقىساڭ بىلەتىن شىعارسىڭ، بۇكىل وقيعا - كەڭەيتىلگەن ءبىر اكت قانا.  ارينە ءبىر اكتىلى پەسا كورەرمەندى شىعارماي قاماپ قويۋ دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل جەردە كورەرمەندى جىبەرمەي ۇستاپ تۇراتىن نارسە - دراماداعى ساسپەنس. مەن بۇل جەردە شەبەرلىك ماسەلەسىن ايتىپ وتىرمىن. كوپ كورىنىستى سپەكتالدەر تەاتر ءۇشىن اۋىر سالماق. مىسالى، فرانتسيادا پلانشون دەگەن رەجيسسەر اينالمالى، كوپ بولمەلى ساحنانى ۋاعىزداعان. بۇل كينومونتاجبەن باسەكەدەن تۋعان نارسە. ارينە، قانداي امال قىلساڭ دا كينومونتاجعا جەتە المايسىڭ. ال، ءپريستليدىڭ دراماسى الىمدىلىعىمەن، «وقيعانىڭ جانە ۋاقىتتىڭ بىرلىگىمەن» قىزىقتىردى. ءبىزدىڭ دراماتۋرگتەرگە وسىنى ايتىپ كوردىم. ارينە، بۇل كەزدە قازاق دراماتۋرگتەرى «وقيعانىڭ» ماسەلەسىن شەشىپ قويعان. ۇعىندىرا المادىم. ۇلكەن قالامگەرلەردىڭ وزدەرى «ءپريستليدىڭ دراماسى قازىرگى انگليانى كورسەتەدى. ال بىزدە قالا ءومىرى ءالى كەمەلدەنبەگەن. جوق پروبلەمانى ءبىز قايدان الامىز» دەپ داۋ ايتتى. پروبلەما ەشقاشان دايىن كۇيىندە تۇرمايدى. پروبلەمانى ويلاپ شىعاراتىن - دراماتۋرگ. ۇعىنىسا المادىق...
- «قىز جىبەك» فيلمىنە باستان-اياق قاتىسىپسىز عوي، - دەپ سۇرادىم بىردە.
اسەكەڭ وتكەن كۇندەردى ەسىنە ءتۇسىرىپ، از-ماز ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.
- ءيا، - دەدى سودان سوڭ، - قاتىستىق قوي. ستسەناري عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ پەساسى بويىنشا جاسالعان. كوركەمدىك كەڭەستە «ەپوس بويىنشا تۇسىرسەك قايتەدى؟» دەدىم. ەلدىڭ بارلىعى ات-تونىن الا قاشتى. نەدەن قورقاسىزدار دەدىم. ورىستار «گاملەتتى» ءتۇسىردى عوي. ەشتەڭەسىن وزگەرتپەي. ول كلاسسيكا عوي دەدى وتىرعاندار. «قىز جىبەك»تە ءبىزدىڭ كلاسسيكامىز دەدىم. اۆتور ەپوستان ماحاببات لينياسىن العان دا سودان دراما جاساعان. تالاي ساحنانىڭ اپروباتسياسىنان وتكەن سپەكتاكل، ارتىق پروبلەما تۋدىرىپ قايتەمىز دەدى وتىرعانداردىڭ ءبىرى. جۇرت پالەنباي رەت كورگەن سپەكتاكلدى مەيلى قۇبىلتىپ، دامىتىپ بولسىن، ەكرانعا شىعارعاندا نە تابامىز دەدىم. وندا لەۆيرات، امەنگەرلىك يدەياسى بار، ول ارتتا قالعان زاماننىڭ بەلگىسى دەدى وتىرعاندار.  قىز جىبەك تولەگەننىڭ قالىندىعى عانا ەمەس. ول ەڭ اۇەلى جاعالبايلىعا كەلىن بولىپ كەلگەن ارۋ، جاڭا ۇرىقتىڭ باسى، ەل اناسى. ءتۇبىمىزدى قۋالاساق امەڭگەردەن تۋماعان، امەڭگەردەن ايەل الماعان قازاق جوق. بۇل ارتتا قالعاندىق ەمەس، ۇزدىكسىز سوعىستا قالىپتاسقان،  ولگەن ازاماتتىڭ جەسىرى ىنىگە مۇرا ەكەنىن كورسەتەتىن تاڭعاجايىپ وزىق سالت دەدىم. ەشكىم ۇندەي الماي قالدى. عابەڭ كۇلدى. بىراق، كەشكە قاراي ماعان تەلەفون شالدى. ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. پىكىرلەرىمە راحمەتىن ايتىپ كەلىپ، سوڭىندا «اسكار، مى پودنەۆولنىي نارود» («اسقار، ءبىز ەزگىدە وتىرعان حالىقپىز») دەدى. ءبىز دۇنيەگە كەلمەي تۇرعاندا بولعان ءزىلزالا زاماننان تاعىدا قانشاما جۇرەك ەلجىرەتەرلىك اڭگىمەلەر ايتقان. سول كۇنى مەن كوپ نارسەنى ءتۇسىندىم. 37-ءشى جىلعى قىرعىننان الدەقالاي امان شىققان، ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ ىرگە تاسىن قالاپ، شاڭىراعىن كوتەرگەن، وسى ات توبەلىندەي از قاريالارعا مەن باسقاشا قارايتىن بولدىم. سولاردىڭ قالتاقتاپ ءتىرى جۇرگەنىنە شۇكىرشىلىك ايتاتىن بولدىم. سەندەر، جاس ادەبيەتشىلەر، سەندەر دە سونداي بولىڭدار. جۇرەكتەرىڭ اقىلدان وزىپ وتىرسىن. بىلەسىڭ بە، ەسكى زاماندا جەڭگەن جاۋدىڭ الدىنا بارىپ، بەلدىكتى مويىنعا سالىپ، تىزەرلەپ تۇرىپ ساۋعا سۇرايتىن سالت بولىپتى. بۇلار دا سونداي، قىلىشىنان قان تامعان سيستەمانىڭ الدىنا تىزەرلەپ تۇرىپ، قازاققا تىنىشتىق الىپ بەرگەن ۇرپاق. سوندىقتان، قۇرمەتكە لايىق. «بىزدە نەگە اناۋ جوق، نەگە مىناۋ جوق»، بۇل اتالعان ادامدارعا ايتىلاتىن سىن ەمەس. بۇل، جىلىمىقتان كەيىن، 60-70-ءشى جىلدارى ادەبيەتكە كەلگەن مىنا بىزگە ايتىلۋعا ءتيىس سىن. قانداي سىن ايتساڭدار دا كوتەرىپ الامىز.
كەۋدەسى التىن ساندىق جاقسىمەن وتكىزگەن ءبىر كۇنىڭ - ءبىر جىلعا تاتيدى. وزىمە تيەسىلى ۋاقىتتان ارتىق تاعى ءبىر جىل عۇمىر كەشكەن، مەن، تۇنگى الماتىنىڭ عاجايىپ كوركىن تاماشالاپ، جۇرەگىم قۋانىشقا تولىپ كەلە جاتتىم...

(جالعاسى بار)

"الماتى اقشامى" گازەتى