كۇنى كەشە عانا ءباسپاسوز بەتىندە جارىق كورگەن پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ماعىنالى دا ماڭىزدى ماقالاسى قازاقتىڭ قاي بالاسىنا دا ۇلكەن وي سالارى انىق. ويتكەنى كەيىنگى كەزدەرى وزدەرىن جەر كىندىگىنە بالايتىن، ال اق كوڭىل قازاق «قۇدايى كورشى» دەپ سانايتىن رەسەي ەلىمىزدىڭ ءبىراز اۋماعىنا، اسىرەسە، تەرىستىك وبلىستارعا اش كوزدەرىن تىگىپ، اشىقتان-اشىق جاۋلىق كوزقاراس تانىتىپ وتىرعاندىعى ءبىزدىڭ بۇرىنعىداي جايباراقىتتىعىمىزدى مۇلدەم كوتەرمەك ەمەس.

بۇل ورايدا مۇنداي تەرىس پيعىلدارعا مىقتاپ تۇرىپ تويتارىس بەرۋدە تاريح عىلىمىنىڭ ورنى ەرەكشە. سوندىقتان دا بولار، پرەزيدەنتىمىز اتالمىش ماقالادا: «مەن قۇزىرلى ورگاندار مەن وتاندىق تەلەارنالارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ ءبىر بولىگىن مىندەتتى تۇردە تاريحي تاقىرىپتارعا باعىتتاۋدى تاپسىرامىن» دەپ اشىق ايتتى. شىندىعىندا دا بۇل تاقىرىپ بىزدە ەكىنشى قاتارعا ىعىستىرىلىپ، جۇرتشىلىق نازارىنان تىس قالعانى بەلگىلى. ەندى ونى تۇسىنىكتى تىلمەن، قالىڭ كوپشىلىككە جاقىنداتا بەرۋدەن ۇتىلماق ەمەسپىز. بۇعان ەشكىم دە داۋ ايتا الماس.

 الايدا ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى تولعانتقان تاعى ءبىر تاقىرىپ - ءارتۇرلى اۆتورلار جازعان ماقالالاردى سىن كوزىنەن وتكىزىپ، ونىڭ اق-قاراسىن تالداپ، وزىندىك وي تۇيە الامىز با دەگەن قاۋىپ. ويتكەنى تاريح دەگەنىڭ بۇگىنگى تاڭدا تازا ساياساتقا اينالىپ، توقپاعى مىقتى ەلدەردىڭ وزگەلەرگە كۇش كورسەتۋىن اقتايتىن تاپتىرماس قۇرالعا اينالعالى قاشان. ماسەلەن، كۇنى كەشەگى رەسەي دۋماسىنىڭ نيكونوۆ پەن فەدوروۆ سەكىلدى ارانداتۋشىلارىنىڭ سوزدەرى وزىنىكى ەمەستىگى بەلگىلى. ول كرەملدىڭ قازىرگى «ورىس الەمى» اتتى ۇلكەن ويىنىڭ العىشارتتارى عانا. دەمەك، بىزگە اشىق قارسى شىقپاعانمەن، وتىرىك كۇلە سويلەپ، دۇرىس ايتقان بولىپ، ىشكى ويىن جاسىرا بىلگەندەرمەن دە بايقاپ سويلەسكەنىمىز ماقۇل.

يدەولوگيا دەگەن سالادا شىندىقتان گورى «جارتىلاي شىندىق» پەن «جارتىلاي وتىرىك» دەگەننىڭ قاشاندا ىقپالى زور، تيگىزەر اسەرى اسا پارمەندى بولاتىندىعى الدەقاشان دالەلدەنگەن. وكىنىشكە قاراي، كەيدە ءبىز وسىنداي «كۇلىپ كىرىپ، كۇڭىرىنە شىعاتىنداردى»، قوينىنا تاس تىعىپ وتىرعانداردى بايقاماي قالامىز.

بۇل ويعا مەنى وسى جاقىندا عانا ەلىمىزدىڭ اسا بەدەلدى دەيتىن، نەگىزىنەن ورىس تىلىندە حابار تاراتاتىن، الايدا ەلىمىزگە بۇيرەگى بۇرادى عوي دەيتىن سايتتىڭ بىرىندە «رەسەيلىك تاريحشى رەسەيدىڭ قازاقتىڭ جەرىن قالاي زەڭبىرەكپەن جاۋلاپ العاندىعىن ايتىپ بەردى» («روسسيسكي يستوريك راسسكازال، كاك روسسيا س پۋشكامي زاحۆاتىۆالا زەملي ۋ كازاحوۆ») دەگەن جانعا جىلى تيەتىن ماقالا جاريالاندى. مۇنداعى ايتىلعان وي مەن كەلتىلىگەن دەرەكتەر وتە دۇرىس جانە ناقتى دا اسەرلى. نەگىزىنەن دەپ تۇرعانىمىز بەكەر ەمەس. ويتكەنى بۇل دەرەكتەر الگى رەسەي تاريحشىسى دميتري ۆەرحوتۋروۆ دەگەننىڭ ماقالاسىنىڭ ءبىرىنشى بولىگىندە عانا ايتىلادى. ال ول ەكىنشى بولىگىندە بۇل ماقالاعا مۇلدەم باسقا سيپات بەرەدى. ونىڭ ايتۋىنششا رەسەي دەپۋتاتاتتارىنىڭ سوزدەرى مەن ءبىزدىڭ ەلدىڭ كورشىمىزشگە جولداعان نوتاسى دا ساياسي مانگە يە كورىنەدى. دەمەك، مۇندايدىڭ «وزىندىك مىقتى ءبىر سەبەپتەرى» بار كورىنەدى. 

ال بۇل قانداي «سەبەپتەر» دەيسىزدەر عوي. سويتسەك، ارانداتۋشىلىقتى باستاعان كورشىمىز ەمەس، مىنا ءبىزدىڭ ءوزىمىز ەكەن. اۆتوردىڭ توپشىلاۋىنشا پالەنىڭ ءبارى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ كوپتەن بەرى رەسەي اۋماعىنا، اسىرەسە ورىنبور مەن ومبى وبلىستارىن وزدەرىنىكى دەپ ساناۋمەن قاتار، قازاقستانداعى 30-شى جىلدارى ورىن العان اشارشىلىقتى رەسەيگە قارسى ايىپتاۋ رەتىندە پايدالاناتىن كورىنەدى. جانە دە بۇل تالاپ قويۋشىلىق جىلما-جىل قايتالانا بەرەدى ەكەن. مىنە، وسىدان كەلىپ قازاق ۇلتشىلدارىندا «رەسەي ءالسىز، ونىمەن ساناسپاۋعا بولادى» دەگەن جالعان ۇعىم قالىپتاسىپتى. 

«رەسەي ۇندەمەسە - بۇل ونىڭ السىزدىگى ەمەس، - دەپ بىزگە «قاتتى ەسكەرتۋ» جاسايدى. - رەسەي جادى مىقتى دەرجاۆا. مۇنداي جاۋلىق ارەكەتكە ءبىر ءساتى مەن رەتى كەلگەندە مىقتاپ تۇرىپ جاۋاپ بەرىلەدى. 

سوسىن، بۇعان مىسال رەتىندە كەزىندە شەشەنستان باسشىلىعىنىڭ قاساىرەتتى تاعدىرى مەن كۇنى كەشەگى تاۋلى قاراباقتاعى جاعدايدى مىسالعا كەلتىرەدى. ونىڭ ويىنشا شەشەندەردىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسى رەسەيگە قارسىلىق كورىنەدى دە، سول ءۇشىن ونىڭ باسشىلىعى زارداپ شەگىپتى. ال تاۋلى قاراباقتى ازەربايجاننىڭ قايتارىپ الۋىندا ازەربايجانداردىڭ تۇك تە قاتىسى جوق. ماسەلە، ارميانداردىڭ ءبىر كەزدە رەسەي ساياساتىنا قارسى شىعىپ، كەشىرىلمەس قاستىق جاساپتى. سودان سوڭ، رەسەي ازەربايجانعا ول جەرلدەردى «جاۋلاپ الۋىنا» («وتارلانعان جەرلەردى قايتارىپ الۋعا» دەمەيدى، «جاۋلاپ الۋعا» دەيدى) «كەرەمەت جومارتتىق» جاساپ، ولارعا وسىلاي ەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپتى.

مىنە وسىلاي دەي كەلە الگى «تاريحشى» وزىندىك «اسا قيسىندى» تۇجىرىمعا كەلەدى. ەگەر قازاق ۇتشىلدارى ارازدىقتى قوزدىرۋىن قويماسا، ءتۇبى ول قاقتىعىسقا اكەلەدى. ال بۇل قاقاتىعىستا رەسەيدىڭ تولىق جەڭىسكە جەتۋىنە ەكونوميكالىق تا، اسكەري قۋاتى مولىنان جەتەدى. كەرەك دەسە ءسويتىپ ول ءوزىنىڭ  ورىسشا ايتقىندا «رەاليزۋەت ليۋبىە سۆوي پرەتەنزي».

ەندى بۇدان ارتىق نە ايتارسىڭ؟ ەگەر ءبىز «اۋ، مىناۋ بىزگە جاق ەكەن عوي» دەپ ماقالانىڭ ادەيى قويىلعان تاقىرىبىن عانا وقىپ، ونىڭ ارعىسىن ساراپقا سالماساق، «مۇنداي دوستاردىڭ» ارانداتۋشىلىعىنا ۇشىراپ قالارىمىز ءسوزسىز.

اباي بولايىق، اعايىن!

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz