1993 جىلى 12 قاراشادا پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىعى شىعىپ، 15 قاراشادا ۇلتتىق ۆاليۋتا - تەڭگەمىز اينالىمعا ءتۇستى. بۇل - ەلىمىز جىلناماسىنداعى ەڭ ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى. ول جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن شىن مانىندە بەتبۇرىستى كەزەڭ جانە تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ جولىنداعى تۇبەگەيلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەتتى تاريحي قادام بولدى. ەڭ العاش ءتۇرلى-ءتۇستى بانكنوتتىڭ بەتكى جانە سىرتقى جاعىندا ۇلت تۇلعالارىنىڭ بەينەلەرى ورنالاسقان، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ-ورنەگى كەستەلەنگەن جانە قازاق ەلىنىڭ اسەم دە سۇلۋ جەرلەرى (الاتاۋدىڭ، وقجەتپەس كورىنىسى) سالىنعان ءتول تەڭگەمىزدى قولعا ۇستاعانىمىزدا بالاشا ءماز بولىپ قۋانىپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتقان ەدىك. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، ەلىمىز ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى. ەكىنشىدەن، تۇڭعىش ۇلتتىق نىشاندا ايشىقتالعان اقشامىز اينالىمعا ءتۇستى. سول ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدا ورنالاسقان ۇلى ويشىل ءال-ءفارابيدىڭ، حالىق اقىنى ءسۇيىنبايدىڭ، حالىق كومپوزيتورى قۇرمانعازىنىڭ، قازاقتىڭ عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، ۇلى اقىن ابايدىڭ جانە ابىلقايىر حاننىڭ سۋرەتتەرى كىمگە كەدەرگى جاساعانىن، كىمنىڭ تاقياسىنا تار كەلگەنىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ۋاقىت وتە تەڭگەمىزدەن ۇلت پەرزەنتتەرىنىڭ بىرتىندەپ مۇلدە جويىلۋى قۋانىشىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى.

1993 جىلى 12 قاراشادا پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىعى شىعىپ، 15 قاراشادا ۇلتتىق ۆاليۋتا - تەڭگەمىز اينالىمعا ءتۇستى. بۇل - ەلىمىز جىلناماسىنداعى ەڭ ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى. ول جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن شىن مانىندە بەتبۇرىستى كەزەڭ جانە تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ جولىنداعى تۇبەگەيلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەتتى تاريحي قادام بولدى. ەڭ العاش ءتۇرلى-ءتۇستى بانكنوتتىڭ بەتكى جانە سىرتقى جاعىندا ۇلت تۇلعالارىنىڭ بەينەلەرى ورنالاسقان، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ-ورنەگى كەستەلەنگەن جانە قازاق ەلىنىڭ اسەم دە سۇلۋ جەرلەرى (الاتاۋدىڭ، وقجەتپەس كورىنىسى) سالىنعان ءتول تەڭگەمىزدى قولعا ۇستاعانىمىزدا بالاشا ءماز بولىپ قۋانىپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتقان ەدىك. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، ەلىمىز ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى. ەكىنشىدەن، تۇڭعىش ۇلتتىق نىشاندا ايشىقتالعان اقشامىز اينالىمعا ءتۇستى. سول ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدا ورنالاسقان ۇلى ويشىل ءال-ءفارابيدىڭ، حالىق اقىنى ءسۇيىنبايدىڭ، حالىق كومپوزيتورى قۇرمانعازىنىڭ، قازاقتىڭ عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، ۇلى اقىن ابايدىڭ جانە ابىلقايىر حاننىڭ سۋرەتتەرى كىمگە كەدەرگى جاساعانىن، كىمنىڭ تاقياسىنا تار كەلگەنىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ۋاقىت وتە تەڭگەمىزدەن ۇلت پەرزەنتتەرىنىڭ بىرتىندەپ مۇلدە جويىلۋى قۋانىشىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى.

قازاق دانالارىن ۇمىتتىرۋ كىمگە قاجەت بولدى ەكەن؟ الدە ۇلتىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا ەرەن ەڭبەك ەتكەن ارداقتىلاردىڭ بەينەسى شەنەۋنىكتەردىڭ شامىنا ءتيدى مە ەكەن؟ ولاردى الىپ تاستاعاندا تەڭگەمىزدىڭ قورعانىس قابىلەتى كۇشەيىپ، قارجى اينالىمدا قۇندىلىعى ارتىپ، داعدارىسقا توقتاۋ سالدى ما ەكەن؟ ونىڭ سەبەبى تۋرالى وسى سالاعا قاتىستى لاۋازىمدى باسشىلار جۇمعان اۋىزدارىن اشپادى. قازىرگى قازاق تەڭگەسىنە قايىر سۇراپ، الاقانىن اشقان قول مەن ەشقانداي ۇلتتىق ەرەشەلىكتەرى جوق مۇنارا ت.ب. كورەر كوگە قوراش دۇنيەلەر جايعاستى. كەيىن باستاپقى ۇلكەن كۋپيۋرلەر «2000»، «5000» تەڭگەلەردە كوزگە ايرىقشا كورىنەتىن «قر ۇلتتىق بانقى» دەگەن قاتەلەر ورىن الدى. وعان زيالى قاۋىم مەن بۇرىن قارجى سالاسىندا ابىرويلى قىزمەت ەتكەن ەل  اعالارى سىن-پىكىرلەرىن ايتىپ، اۋىستىرۋ تۋرالى  ۇسىنىستارىن جاسادى. ال، كۇندەرىن ارەڭ كورىپ، تىرشىلىگىمەن ارپالىسقان جۇرت  قولدارىنا اقشا تيگەنىنە ءماز بولىپ، قاتەنى سەزبەي دە قالدى. سوندا شۇبىرعان شەنەۋنىكتەر مەن ولاردىڭ تولعان ورىنباسارلارى، كومەكشىلەرى جانە كەڭەسشىلەرى، ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا، ۇكىمەت پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە وتىرعان ساراپشىلار مەن ءتىل ماماندارىنىڭ بىرەۋى دە - مەملەكەت ءرامىزىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن  تەڭگەمىزدەگى بادىرايىپ جازىلعان «بانقى» دەگەن قاتەنى كورمەي قالعانى ما؟ شىنىندا، قوماقتى ايلىق الاتىن ولاردىڭ ءبارى قايدا قاراعان؟ كەمشىلىك جىبەرگەندەردىڭ بىرەۋى دە جازاعا تارتىلمادى. «تەڭگەمىزدەگى ۇلىلارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى قايدا كەتتى، نەگە قاتە جازدىڭدار؟» دەپ بىردە-ءبىر پارلامەنت دەپۋتاتىنىڭ  سۇراۋ سالماعانى كوڭىلگە كىربىڭ سالادى.  اۋىل اكىمى مەن مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ءوزى ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويۋ ءۇشىن، ونى جان-جاقتى سۇزگىدەن وتكىزەدى. مەملەكەتتىك ۆاليۋتانىڭ ەسكيزىن ەلباسىنا كورسەتۋ ءۇشىن جۇزدەگەن لاۋازىمدى ادامداردىڭ الدىنان وتەتىنى بەلگىلى. مۇنىڭ ءبارى دە، ياعني، «ءتول تەڭگەمىزدەن ۇلت ارداقتىلارىنىڭ جوعالۋى جانە ءسوزدىڭ قاتە جازىلۋى  بيلىك باسىندا وتىرعان جاعىمپازدار مەن رۋحسىزداردىڭ قولدان جاساعان ىستەرى ەمەس پە ەكەن» دەگەن ويلار مازا بەرمەيدى

ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ اينالىمعا ەنگەنىنە 20 جىل تولۋ قارساڭىندا تەڭگەمىزدەن ۇلت اسىلدارىنىڭ پورترەتتەرىن قايتا كورگىمىز كەلەدى. قازىر وسىعان اتسالىسپاي، 10 جىلدان كەيىن عانا كەيبىر ۇپاي جيناماقشى بولعان ادامدار «قايىر سۇراعان الاقان مەنتاليتەتىمىزگە جات، ەلدىگىمىزگە سىن، اۋىستىرۋ قاجەت»  دەپ اقپارات قۇرالدارى  الدىندا اياقاستى ۇلتجاندى بولىپ شىعا كەلمەسىنە كىم كەپىل. ەندەشە، وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، ءۇن قوسايىق!

ورال قالاسى

«اباي-اقپارات»