قانات قازى. قۇلاگەردەن - ءبىر، اقان سەرىدەن ەكى ايىرىلمايىق!
توننىڭ جاقسىسىن كيگەن، حاس سۇلۋدى سۇيگەن، جىلقىنىڭ قازاناتىنا ءمىنىپ، قۇستىڭ العىرىن ۇستاعان اقان سەرىنىڭ ومىرىندە باز كەشىپ، ەل-جۇرتتان الىستاپ كەتكەن تۇسى بار ەدى. ايتسە دە قازاق ءوزىنىڭ ەركەسىن ەستەن شىعارماي، سەرىگە دەگەن قۇرمەتتى ەش ۇمىتپاعان. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اقان سەرىنىڭ اتىندا اۋىل سالىنعانى دا سونىڭ ايعاعى ىسپەتتەس ەدى. الايدا بۇگىندە سول اۋىلدا سورايىپ سەرىنىڭ ەسكەرتكىشى عانا قالعان ءتارىزدى. ەندىگى كۇنى ءۇيىندى اراسىندا جالعىز قالعان سول ەسكەرتكىشتى ەلورداعا كوشىرمەسكە امال جوقتاي. كەشە سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات جابال ەرعاليەۆ وسى ماسەلەنى كوتەردى.
توننىڭ جاقسىسىن كيگەن، حاس سۇلۋدى سۇيگەن، جىلقىنىڭ قازاناتىنا ءمىنىپ، قۇستىڭ العىرىن ۇستاعان اقان سەرىنىڭ ومىرىندە باز كەشىپ، ەل-جۇرتتان الىستاپ كەتكەن تۇسى بار ەدى. ايتسە دە قازاق ءوزىنىڭ ەركەسىن ەستەن شىعارماي، سەرىگە دەگەن قۇرمەتتى ەش ۇمىتپاعان. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اقان سەرىنىڭ اتىندا اۋىل سالىنعانى دا سونىڭ ايعاعى ىسپەتتەس ەدى. الايدا بۇگىندە سول اۋىلدا سورايىپ سەرىنىڭ ەسكەرتكىشى عانا قالعان ءتارىزدى. ەندىگى كۇنى ءۇيىندى اراسىندا جالعىز قالعان سول ەسكەرتكىشتى ەلورداعا كوشىرمەسكە امال جوقتاي. كەشە سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات جابال ەرعاليەۆ وسى ماسەلەنى كوتەردى.
دەپۋتات الدىمەن اقان سەرى قورامساۇلىنىڭ ەجەلگى مەكەنى ماڭىنان 1993 جىلى سەرىنىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي قوس قاباتتى كوتتەدج ۇلگىسىندە ۇيلەرى سالىنعان سۋ جاڭا اۋىل بوي كوتەرگەنىن ايتادى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەرەگەسىن جايعان جاڭا قونىس اقان سەرى اۋىلى دەپ سەرى ەسىمىمەن اتالعان. اتاقتى ءمۇسىنشى تولەگەن دوسماعامبەتوۆتىڭ قولىنان شىققان اقجىگىتتىڭ (اقاننىڭ شىن اتى - اۆت.) تاماشا ەسكەرتكىشى دە اۋىل كوركىن كەلىستىرىپ تۇراتىن. وسى اۋىلعا، دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى وزبەكستان مەن قىرعىز پرەزيدەنتتەرىمەن بىرگە كەلىپ، ارالاپ، ءسۇيسىنىپ تە كەتكەنى بار ەكەن. الايدا اقان اۋىلىنىڭ قازىرگى جايى ادام الاڭدايتىنداي. ونىڭ دا سەبەپتەرى بارشىلىق. اتاپ ايتقاندا، 1997 جىلى كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك-شەكارالىق وزگەرىستەرىنىڭ ناتيجەسىندە اقان سەرى اۋىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قاراپ كەتەدى. بۇعان وراي اقان اۋىلى كوكشەتاۋدان - 80, ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان 250 شاقىرىم قاشىقتىقتا قالىپتى. وسى وڭتايسىز وزگەرىستىڭ سالدارى ما، بولماسا 90-جىلدارداعى ۋاقىتشا قيىنشىلىقتار اسەر ەتتى مە، اۋىل ادامدارى بۇل ارادان ىرگەسىن كوتەرىپ، بىرتىندەپ كوشە باستاعان-دى. قازىر ءبىر كەزدەرى ءبۇتىن اۋىلدى قۇراپ تۇرعان 60 ءتۇتىننىڭ 15-ءى عانا قالىپتى. كوشكەن جۇرت تا ءوز ۇيلەرىن بۇزىپ اكەتىپ، سەرىنىڭ اتىنداعى اۋىلدىڭ سيقىن كەتىرگەن. تەك اقان ەسكەرتكىشى عانا كۇڭىرەنگەن اۋىلدا كوش ءۇيىندىلەرىنىڭ ورتاسىندا جالعىزدانا باستاپتى. وسىلاردى ايتا كەلە، سەناتور تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ شەتىن شىعاردى. «بارىمىزگە بەلگىلى ءبىر كەزدەرى ەرەيمەنتاۋ دالاسىنداعى ۇلكەن دوڭەسكە اقاننىڭ تۇلپارى قۇلاگەرگە قۇرمەت رەتىندە زور ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، كەيىن سول ەسكەرتكىش قولدى بولىپ كەتىپ ەدى. ەندى اقان سەرى اۋىلىنداعى ەسكەرتكىش تە ءدال وسىلاي باز بىرەۋدىڭ قانجىعاسىندا كەتپەسىنە كىم كەپىل دەپ الاڭدايمىز. سوندىقتان دا ءۇيىندىلەر اراسىندا قاراۋسىز قالىپ، «جۇدەپ» تۇرعان سەرىنىڭ وسى ەسكەرتكىشىن ەلورداعا اكەلىپ، اقان سەرى اتىنداعى كوشەگە ورناتساق ەتتى»، - دەيدى جابال ەرعاليەۆ. راسىندا، قۇلاگەر ەسكەرتكىشى ۇرىنىڭ ولجاسىندا كەتتى، ەندى ايدالادا اڭىراپ تۇرعان اقاندى دا الا كەتۋ الدەكىمدەردىڭ ويىندا جۇرمەسىنە كىم كەپىل؟! ولاي بولىپ جاتسا، سەرىسىن قۇرمەت تۇتقان جۇرت ءۇشىن بۇل دا ۇلكەن سىن بولاتىنى ءسوزسىز.
اگروبانك ماسەلەسى تاعى كوتەرىلدى
تاعى دەيتىن ءجونىمىز بار: اگروبانك قۇرۋ ماسەلەسى بۇعان دەيىن دە دۇركىن-دۇركىن كوتەرىلگەن. پارلامەنت پەن ۇكىمەت دەڭگەيىندە ءبىرشاما ءسوز بولعانىنا قاراماستان، ارعى جاعى سيىرقۇيىمشاقتانىپ كەتكەن وسى وزەكتى ماسەلەنى كەشە سەناتور قۋانىش ايتاحانوۆ قايتا ەسكە سالدى. ساۋال بارىسىندا سەناتور ەلباسىنىڭ اعىمداعى جىلعى جولداۋىنا توقتالا كەلە، وندا شارۋالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگىن كەڭەيتە ءتۇسۋ ءۇشىن بالاما جولداردى، ءتيىمدى تەتىك قاراستىرۋ مىندەتى قويىلعانىن اتاپ ءوتتى. «قازىرگى تاڭدا اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردى، اۋىل كاسىپكەرلەرىن نەسيە رەسۋرستارىمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جاعدايى ءوز دارەجەسىندە ەمەس. ويتكەنى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر شارۋالارعا نەسيە بەرمەيدى، كەپىلدىككە ولاردىڭ جەر تەلىمدەرى مەن عيماراتتارىن، تەحنيكالارىن المايدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى شاعىن شارۋاشىلىقتاردا وندىرىلسە دە، جىل سايىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنەتىن نەسيەلەر تەك ءىرى شارۋاشىلىقتارعا بەرىلەدى»، - دەيدى سەناتور. بۇل رەتتە قۋانىش ايتاحانۇلى اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاندىرۋ باسقا سالالاردى قارجىلاندىرۋدان الدەقايدا ەرەكشەلەنەتىنىن ايتادى. ويتكەنى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قارجىلىق جانە وندىرىستىك مەرزىمى ءبىر-بىرىمەن سايكەس كەلمەيدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشى، ەلىمىزدىڭ كەدەن وداعى مەن بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىككە ەنۋىن ءھام الداعى كەزەڭدە دسۇ-عا مۇشەلىگىن ەسكەرسەك، اگرارلىق سەكتوردى جاڭا سالاعا كوتەرۋ، سالا ءونىمىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى تالاپ ەتىلەدى. «الايدا ءبىزدىڭ شارۋالاردىڭ رەسەي مەن بەلارۋس ەلدەرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى تاۋار وندىرۋشىلەرىنە قاراعاندا باسەكەگە قابىلەتى تومەندەۋ. ويتكەنى وسى ەكى ەلدە جەرى مەن مۇلكىن كەپىلدىككە الىپ، ۇزاق مەرزىمگە ارزان نەسيە بەرەتىن، بولىمشەلەرى بارلىق اۋداندا جۇمىس ىستەيتىن اگروبانكتەر ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەت ەتەدى. سوندىقتان دا ەڭ قۇرىعاندا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ كەدەن وداعى مەن بەك-تە جۇمىس ىستەۋىنە بىردەي جاعداي جاساۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى بانكىن مىندەتتى تۇردە قۇرۋ قاجەت»، - دەيدى قۋانىش ايتاحانۇلى. بۇدان بولەك دەپۋتات اۋىلدا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 46 پايىزى تۇراتىنىن، 200 مىڭعا جۋىق اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن ءوندىرۋشىلەردەن باسقا، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق، سپورت سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن كاسىپكەرلەردىڭ دە بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. تۇيىندەي ايتقاندا، سەناتور ەگەر اشىلا قالىپ جاتسا، اۋىلداعى بانك كليەنتتەرىنىڭ سانى 1 ميلليوننان اساتىنىن ەسەپتەپتى. «جالپى، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ، ەلدى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ، ەلىمىزدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرىپ، بيۋدجەتكە قوماقتى قارجى ءتۇسىرۋ - وسىنىڭ ءبارى اۋىلدا اۋىل شارۋاشىلىعى بانكىنىڭ كەرەك ەكەنىن دالەلدەي تۇسەدى»، - دەيدى ول.
وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن عانا قىزۋ تالقىلانىپ، كەيىننەن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك كەلىسە الماعاندىقتان، اگروبانك ماسەلەسى جىلى جابىلعان ەدى. ەندىگى شەشىم ءتيىمدى تەتىك رەتىندە تاعى كوتەرىلگەن وسى ماسەلەگە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ قانداي جاۋاپ قاتاتىنىنا بايلانىستى بولماق.
"الاش ايناسى" گازەتى