ماعان جەكەگە اعايىندار جازىپ جاتىر ەكەن،

"ولجەكە، ءسىز تۇركى الەمى تۋرالى، سوڭعى كەزدە ءجيى كوتەرىلىپ جاتقان تۇران تاقىرىبى تۋرالى جاقسى جازاتىن ەدىڭىز، سوڭعى كەزدە ۇساق - تۇيەكتى شۇقىلاپ، تۇك جازباي كەتتىڭىز" دەپتى.

تۇران تۋرالى كەيىن بىردە جازارمىن، ال تۇركيا تاريحى جونىندە بىرەر ءسوز جازۋعا بولادى...

جالپى، مەن بىلەتىن انادولى تۇرىكتەرى زاتى قاسقىر حالىق.

ولار بىزدەن، ياعني اتاجۇرت تۇركىستاننان ءبىر كەزدە ارىپ - اشىپ كەتىپ سوناۋ جەردەن ءۇش قۇرلىققا ءامىرىن جۇرگىزگەن (ازيا، افريكا، ەۋروپادا) الىپ يمپەريا قۇرىپ، تۇركىشىلدىگىن ساقتاپ، تۇرىك اتاۋىن ساقتاپ، ورايى تۇسكەندە تۇركى الەمىنە قورعان بولا ءبىلدى دە.

ولاردىڭ انا تۇركىشىل زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىن قاراپ وتىرساڭىز، "تۇركىستان اتامەكەنىم", "جانىم تۇركىستان، قانىم تۇرىگىم" دەگەن ءبىر زار سەزىلەدى.

ءبىزدىڭ بۇگىن مەكەن ەتىپ وتىرعان ورتامىز - ولار ءۇشىن الىس ءبىر ساعىمعا، يدەالعا اينالعانداي...

ءبىزدىڭ ماعجان "تۇركىستان ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي" دەپ سىلتەگەندە ونىڭ وتتى ولەڭدەرى توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتىپ جۇرەگىڭدى زىرق ەتكىزەدى ەمەس پە. ولاردىڭ دا كيەلى تۇركىستان وڭىرىنە سەزىمى تاپ سونداي.

تۇركيادا ءار تۇرىك وتباسى وزدەرىنىڭ ءبىر كەزدە ورتا ازيادان اۋىپ اتاجۇرتتان اجىراپ قالعاندىعىن جاقسى بىلەدى. ورتا ازيا، ورتا ازيا دەيت تە وتىرادى..

جالپى تاريحتا، تۇرىكتەرگە جەرورتا مەن قاراتەڭىز ماڭىن مەكەندەگەن حالىقتاردىڭ اراسىنا بارىپ، ولاردى باعىندىرىپ مەملەكەت قۇرۋ وڭاي بولعان جوق.

ول جەردە ارابى دا بار، ارمەنى دە بار، كۇردتەرى بار، گرەگى بار، ءبارى ولاردىڭ ەتەگىنەن تارتقىلاپ وتىردى.

اراپ دىنشىلدەرى "سەندەر ءبىر كەزدە ۇستەرىڭە جۇننەن كيىم كيگەن، كوزدەرىڭ سىعىر، مال باققان جابايى تايپا ەدىڭدەر، مىندا كەلىپ ءدىن قابىلداپ ادام بولدىڭدار، سونى ۇمىتپاڭدار" دەپ مۇرىندارىن ءشۇيىرىپ سىرت اينالا بەرىپ كۇڭكىلدەيتىن.

ارمەندەرى تالاي باس كوتەرىپ ەتەكتەن تارتقىلادى.

باسقا گرەك، كۇرد دەگەندەرى دە ءالى دەس بەرمەي كەلەدى. ولارمەن ءالى جۇلقىسىپ كەلە جاتىر. سونداي كەدەرگىلەرگە قاراماستان ولار انادولىدا ءوز مەملەكەتتەرىن، ءتىپتى ءبىر كەزدە قۇدىرەتتى يمپەريالارىن قۇرىپ، ءالى وزدىگىن ساقتاپ وتىر. وزدەرىنىڭ مىقتىلىعىمەن سىرتقى دۇشپاندارىن دا مويىنداتتى، ىشكى وزگە ۇلىستاردى دا تۇرىك بايراعىنا باس يگىزە ءبىلدى.

ارتىنا، اتاجۇرتقا قارايلاپ، سوناۋ قيلى زامانداردا ورىس پەن قىتايدان زاپى كورگەن ءوز باۋىرلارىن دا ميلليونداپ انادولى توپىراعىنا تارتتى.

الەمدە مەملەكەتتىلىگىن ساقتاپ قالعان جالعىز تۇركى مەملەكەتى تۇركيا بولعان زاماندا، ءوز توپىراعىنان پانا تاپپاعان سورى بەس ەلى تۇركى حالىقتارى باس ساۋعالاپ سول جاققا جاپپاي اعىلدى. ولارعا تۇركيا ەكى جىلدىڭ كولەمىندە ازاماتتىق بەرىپ باۋىرلارىنا تارتىپ جاتتى.

تاريحتاعى بابامىز وعىز قاعاندى "تۇركىنىڭ ۇلكەن ءارى ەستى ۇلدارىنىڭ ءبىرى" دەۋشى ەدى، ونىڭ ۇرپاعى دا بۇل جەردە ەستىلىك كورسەتتى.

تۇرىكتىڭ اتاقتى زيالىسى، ءوزى ۇلتشىل، ءوزى ويشىل، تۇرىك حالقىنىڭ دارىندى ۇلدارىنىڭ ءبىرى - نيحال اتسىزدىڭ ەڭبەكتەرىن قاراپ وتىرساڭىز، سول "تۇرىگىم - قاسيەتتى تۇركىستانىم" دەگەن ۇلكەن مۇڭ مەن زاردى كورەسىز.

اتسىز، ءبىزدىڭ قىتايعا قارسى باس كوتەرگەن ءباھادۇر بابامىز - وسپان باتىردىڭ ەرلىگىن ماقتانا جىرلايدى. ول 20 عاسىردىڭ 60 - 70 جىلدارى. ول كەزدە وسپاندى باسقا تۇرماق ءوز قازاعى دا بىلمەيدى. وسپاننىڭ ەسىمىن ءبىز كەيىن بىلدىك. ورىس ونىڭ اتىن ەستىرتپەدى، قىتاي بانديت دەدى. ال تۇرىك زيالىلارى سول كەزدە ءبارىن ءبىلىپ، ولاردى تۇگەندەپ، اتتارىن ۇلىقتاپ ورىس پەن قىتايدى قارعاپ وتىر.

"سىرتتا، ءبىزدىڭ اتاجۇرتىمىزدى ورىس قازىر قۇلدىقتا ۇستاپ وتىر، ءبىر كوڭىل كونشىتەرلىگى — ول جەردەگى تۇركى حالىقتارىنىڭ سانى 60 ميلليونعا جۋىق، ولاردىڭ سانى كوبەيىپ، ورىس ازايادى، سوسىن ولار ءتۇبى ازات بولادى" دەگەن ءۇمىتىن دە جازادى نيحال اتسىز.

بۇنداي اڭگىمەنى كەزىندە كەمەل اتاتۇرىك تە ايتقان بولاتىن.

ءبىز - تۇركى مەملەكەتتەرى 1991 جىلى سوۆەتتەن ازاتتىق العاندا تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت وزالمەن جالپى تۇرىك زيالىلارىنىڭ نەلىكتەن قاتتى تولقىپ، قۋانعانىن ەندى تۇسىنگەن شىعارسىزدار.

ەندى مىنانى قاراڭىزدار، 19 عاسىردا، وسمان يمپەرياسى تۇسىندا، تۇركيا تاريحىندا "وسمانلى جاستارى" (Osmanli gencleri) اتانعان تۇرىكتىڭ جاڭا تولقىن ۇلتشىل زيالى قاۋىمى پايدا بولادى.

ولار ءىس جۇزىندە العاش رەت تۇرىك ۇلتشىلدىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ كەتكەن زيالى بوپ تاريحتا قالدى.

ولار ءدىنشىل انادولىدا العاش رەت ء"بىز اراب ەمەسپىز، ءبىز تۇرىكپىز، كيەلى تۇركىستان ءبىزدىڭ مەكەنىمىز" دەگەن ءسوزدى العاش ايتقان ادامدار بولاتىن.

بۇل زيالى قاۋىم دا تۇركىستاندى، تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلىلارىنىڭ اتتارىن جىرلاپ، تۇرىكتىڭ ۇلتتىق سانا سەزىمىن قالىپتاستىرا باستادى.

"وسمانلى جاستارى" ءتىپتى شىڭعىسحاندى "كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ باباسى" دەپ جاريالادى. ماۋرەنناحرداعى ءامىر تەمىردى دە بابامىز دەپ تانىدى. تۋرا ءبىزدىڭ تۇركىشىل ماعجان سياقتى. ارۋاعىڭنان اينالايىن ماعجان دا بۇل ەكەۋىن بابام دەپ جىرلاپ كەتكەن ەدى كەزىندە.

بۇنداي يدەولوگيالىق اۋىتقۋشىلىقتى كورگەن تۇرىكتىڭ قاسىنداعى اراپ، كۇردى باسقا دا مۇسىلمان حالىقتارى، "بۇل تۇرىكتەر ءدىنسىز كاپىرلەردى بابالارىمىز دەپ تانىپ، ابدەن ەسىردى" دەپ جاعالارىن ۇستاعان ەكەن.

ال 20 عاسىردا تاريح ساحناسىنا كەيىن شىققان وسى "وسمانلى جاستارىنىڭ" يدەولوگيالىق ءىزباسارلارى - "جاس تۇركىلەر", (Jon Turkler) وسمان يمپەرياسىنىڭ تارقاۋ تۇسىندا بيلىككە كەلىپ، وزدەرىنىڭ سىرتقى ساياسي ستراتەگيالىق جوسپارىنا ء"بىر كەزدە بابامىز شىڭعىسحانمەن ءامىر تەمىردىڭ يەلىك ەتكەن جەرلەرىن قايتارامىز" دەگەن كونتسەپتسيانى ماقسات قىپ قويعان ەكەن.

(سول شىڭعىسحاندى بىزدە قازىر كىم كورىنگەن ەرمەك ەتىپ دوپ قىپ تەپكىلەپ الەك. "شىڭعىسحاندى بابامىز دەسەك ءمۇيىز شىعا ما نە، ودان دا عىلىم ىزدەيىك" دەپ اڭگىمەلەرىنە ءجون - جوسىقسىز شىڭعىستىڭ اتىن قوسىپ لاعاتىن بىلگىشتەر دە كوبەيدى).

جالپى تۇرىك تاريحى - كۇردەلى تاريح. سوعىسى كوپ، ارپالىسى كوپ.

جوعارىدا ايتقانىمداي وزدەرى دە قاسقىر حالىق. ولار سىرتقى، ىشكى جاۋلارىمەن ارپالىسۋدا وزدەرى تالاي تاياق جەسە دە دەرەۋ ەستەرىن جيناپ الىپ تاريحتىڭ كەلەسى بەتتەرىنە باتىل سۇڭگىپ جۇرگەن ءمارت حالىق. ال تۇرىك حالقىنىڭ اردا ۇلدارىنىڭ ءبىرى، ياعني كوسەمى - كەمەل اتاتۇرىكتىڭ تاريحى ءتىپتى وت قوي، وت.

وعان تەك قۇرمەتپەن قاراي ءبىلۋىمىز كەرەك.

بىزدە، ورتا ازيا وڭىرىندە مىناداي ءسوز بار.

"بىزدەن انادولىعا كەتكەن تۇرىكتەر كافكاز بوپ كەتتى، گرەك، كۇردى بوپ كەتتى، ناعىز تۇرىك ولار ەمەس، ناعىز تۇرىكتەر مىنا ءبىز" دەگەن ءسوز بار. ول ءسوزدى بۇگىندە وسى تۇرىكتەرگە وعىزدان تاراعان تۇرىكپەندەر دە ايتادى، قازاق تا ايتادى.

بۇل جەردە ءبىز مىنانى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك اعايىن. بۇل ءسوز راس، ولارعا وتە اۋىر تيەدى.

سونشا عاسىر تۇرىك اتاۋىن ساقتاپ، مەملەكەتىن قۇرىپ، اينالاسىنداعىلارمەن ارپالىسىپ، شاماسى كەلگەنشە باۋىرلارىنا قامقور بولا بىلگەن، اتاجۇرت كۇنشىعىسقا قارايلاعان، ولار ازاتتىعىن العاندا، "تۇرىكتەر كوبەيىپ جاتىرمىز" دەپ جۇرەگى جارىلارداي قۋانعان اعايىنعا بۇل ءسوز "سەن تۋىسىم ەمەسسىڭ، وگەيسىڭ" دەپ وڭمەنىنەن يتەرگەندەي بوپ تيەتىن ءسوز بۇل.

سوندىقتان انادولى تۇرىكتەرىمەن سويلەسكەندە، مەنىڭشە بۇنداي اڭگىمەنى كوتەرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

"باۋىرمىز، كاردەشپىز", بولدى. ول دا وتىرىك ەمەس، اقيقات.

قىسقاسى، تۇرىكتىڭ تۇركىشىلدىگىنىڭ، مەملەكەتىنىڭ، حالقىنىڭ تاريحىنا قاتىستى ءسوز كوپ، ءتۇبى تەرەڭ.

ءبىز ونىڭ كوبىن بىلمەيدى ەكەنبىز.

ولجاس ءابىلدىڭ جازباسى

Abai.kz