الماتى قالاسىندا (19.03.2012)  قازاق زيالىلارىنىڭ «رۋحانيات. تاۋەلسىزدىك. مودەرنيزاتسيا» اتتى فورۋمىندا
سويلەگەن جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ ءسوزى

الماتى قالاسىندا (19.03.2012)  قازاق زيالىلارىنىڭ «رۋحانيات. تاۋەلسىزدىك. مودەرنيزاتسيا» اتتى فورۋمىندا
سويلەگەن جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ ءسوزى

قادىرلى اعايىن، قازىرگى تاڭدا ازاماتتىق سانانى جاڭعىرتۋ، اركىمنىڭ بويىندا بەلسەندى ازاماتتىق پوزيتسيا قالىپتاستىرۋ - جارقىن بولاشاققا اپارار جول بولماق، سول ورايدا مەن بىرەر پىكىر بىلدىرمەكپىن.
ءبىز بۇدان شيرەك عاسىر ىلگەرىدە ساناسىن نەوستالينيزم جايلاعان يمپەريالىق بيلىكتىڭ جىرتقىششا  ارەكەت جاساعانىن، سونىڭ سالدارىنان حالقىمىزدىڭ جاڭا قاسىرەتكە دۋشار بولعانىن كوردىك. سول ءبىر اۋىر جىلداردا ءبىزدىڭ اعا ۇرپاقتىڭ بەدەلدى وكىلدەرى وسىناۋ كەمسىتۋلى قازاقتىڭ كىم ەكەنىن كۇللى كەڭەستەر وداعىنا بار داۋىسپەن، جەرىنە جەتكىزە ايتقان. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى ءابدىجامىل اعا (نۇرپەيىسوۆ. -رەد) بولاتىن. ءبىز بۇل كىسىنىڭ ورتالىق باسىلىمدارعا شىققان سوزدەرىن حالقىمىزعا قورعان بولدى دەپ بىلەتىنبىز. ول كەزدە قازاق تاۋەلدى ەل ەدى.

بۇگىن، شۇكىر، - ەلىمىز تاۋەلسىز. ءبىز تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ىرگەسى بەكەم، عۇمىرى ۇزاق بولعانىن قالايمىز. بۇل تىلەككە كەلگەندە ءبارىمىز ءبىر اۋىزدىمىز. بىراق سول ماقساتقا جەتكىزەر جولدى تاڭداۋداعى كوزقاراسىمىز سان ءتۇرلى.

كۇزدەگى سايلاۋالدى ناۋقاندا وسى قادىرمەندى ابەكەڭ بىزگە باعدارلامالىق ءسوز ايتتى. اعامىزدىڭ اقساقالدىق باتاسىن سەرگەك قابىل الىپ، ۇستانىمىمىزعا اينالدىرۋ ءجون بولماق. الگىندە عانا ونى تۇرسىن جۇرتباي ءوزىنىڭ بارشاعا وي سالاتىن  تاماشا سوزىمەن دامىتتى. مۇقاڭ - مۇحتار شاحانوۆ تا كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەنى ايقارا اشىپ، العا توتەسىنەن ماڭىزدى مىندەتتەر تارتتى. جاقسى وي-پىكىرلەردى وزگە سوزدەردەن دە ەستۋدەمىز. وسىلاردىڭ بارىندە كوزقاراستار جاقىنداساتىن تۇستار بار.

ءبىز ءوزىمىزدى توتاليتاريزمنەن دەموكراتياعا كەلدىك دەپ سانايمىز. بىراق كوبىمىزدى ءىس جۇزىندە جاڭا تۇرپاتتى توتاليتارلىق سانا دەندەپ بارا جاتقانىن بايقاماۋدامىز.
ءبىز سوۆەتتىك جۇيە مەن كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ءتۇبىن ءتۇسىرىپ جاماندايمىز. بىراق سولاردىڭ كەزىندە ميلليونداعان قالىڭ بۇقارانى وزىنە نەسىمەن باۋراعانىنا وي جۇگىرتپەيمىز.  جانە ەلدىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان كوممۋنيزم يدەياسىنىڭ نەسىمەن سونشاما تارتىمدى بولعانىن، قالايشا قاساڭ تارتقانىن، جۇرتتىڭ نەگە ودان ءۇمىت ۇزگەنىن باجايلامايمىز.
بۇدان 75 جىل بۇرىن، كەڭەستەر وداعىنداعى بيلەۋشى پارتيانىڭ اقپان-ناۋرىز پلەنۋمىندا - قالتاسىنا پارتبيلەت سالعان ەكىجۇزدى زيانكەستەر  بار ەكەنى ايتىلىپ، «حالىق جاۋلارىنىڭ» جاڭا ءتۇرى نەگىزدەلگەن ەدى. ارتىنشا جاپپاي ساياسي رەپرەسسيا قۇيىنى سوققان.  ەلدى ەسەڭگىرەتكەن ۇلكەن تەرروردىڭ ساناعا اسەرى جويقىن بولدى: ويلاۋ، پايىمداۋ اۋقىمى شەكتەلدى، توتاليتارلىق جۇيە ءوزىن جالپاق ەلگە ەش بۇلتارىسسىز مويىنداتتى.
سول توتاليتارلىق يدەولوگيانىڭ تار اۋقىمىنان شىقپاي-اق، بەرەتىن ازىن-اۋلاق مۇمكىندىكتەرىن مەيلىنشە حالىق پايداسىنا جاراتۋعا تىرىسىپ، ۇلت قامىن جەگەن ازاماتتار بولدى. دەموكراتيالىق قوعام قۇردىق دەپ ويلايتىن بىزگە سول  توتالدى كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ۇلت مۇددەسىنە قالاي  پايدالاندىق نەمەسە پايدالانا المادىق جانە ونىڭ سەبەپتەرى نە ەدى دەپ زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى ويلامادى، ودان گورى، كەڭەستىك ءداۋىردى تۇتاسىمەن عايباتتاپ، جىلى جاۋىپ قويا سالۋ وڭاي بولدى.
جاپپاي جازالاۋلار، تەرگەۋلەر كەزىندەگى جان تۇرشىگەرلىك قيناۋلار تاريح ساحناسىنان كەتكەن باسقا مەملەكەتتە ورىن السا دا، ولاردى   تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەتكىلىكتى دارەجەدە تالقىعا سالمادىق. ايىپتاعان جوقپىز. ونداي سۇمدىقتاردى بولدىرماۋ شارالارىن جاڭا مەملەكەتىمىزدە جەتە ويلاستىرا قويمادىق.
وتكەنىمىزدى جەتە زەرتتەمەگەندىكتەن دە، تاريحتان ساباق الماعاندىقتان دا، قارعىسقا ۇشىراعان سول جىلدارعى سوراقى تاجىريبەلەردىڭ بۇگىندە جاڭعىرۋىنا جول بەرۋدەمىز. مەملەكەتىمىزدەگى ەڭ ءبىرىنشى قۇندىلىق ادام جانە ونىڭ ءومىرى ەكەنىن زاڭ جۇزىندە مويىنداي تۇرا، سول قاسيەتتى ادام عۇمىرىن وق اتىپ ۇزۋگە جول بەردىك. ادام قۇقتارىن قورعاۋ ىسىنە قىزمەت ەتۋگە ءتيىس كۇشتىك قۇرىلىمدارىمىز تاراپىنان ازاماتتارىمىزدى ۇرىپ-سوعۋ، قيناۋ، ماجبۇرلەۋ سىندى ادامشىلىقپەن ۇيلەسە قويمايتىن ارەكەتتەر شىعىپ جاتقانى ارادىك ءالى كۇنگى دۇڭك-دۇڭك ەستىلەدى. ال ءبىز ادىلەتسىزدىككە كوندىككەندەيمىز.

تاريحتان ساباق الماعاندىقتان دا، توتاليتارلىق جىلدارى تاريحىمىزدا قالىپتاستىرىلعان كەيبىر ۇستانىمداردان ءالى دە ارىلا الماي كەلەمىز. بۇل رەتتە ادامدار اراسىندا، ءجاي عانا قاتارداعى ادامدار ەمەس، ءمۇيىزى قاراعايداي وقىمىستىلار اراسىندا دا كەلەڭسىز كونە دەرتتىڭ بوي كورسەتىپ جۇرگەنىن وكىنىشپەن ايتۋعا ءماجبۇرمىز.
ءبىزدىڭ كوزى اشىق، ساۋاتى، ءبىلىمى جەتكىلىكتى كەي ازاماتتارىمىز وتكەن جولدارىمىزدى تۇسىندىرۋدە جالپىحالىقتىق مۇددەنى تارك ەتىپ، قازىرگى زاماندا اۋىزعا الۋعا ەرسى، ۇساق، ايتۋعا ۇيات رۋلىق كوزقاراستى ۇستانادى. بۇلار ءحVIىى-ءحىح  عاسىرلارداعى بيلەۋشىلەر مەن ەل اعالارىن دا، حح عاسىرداعى قايراتكەرلەردى دە ءوز رۋ-تايپالارىنا مەنشىكتەپ، «جەكەشەلەندىرىپ» العان.
جازاتايىم ولاردىڭ تاريحتاعى رولدەرىن، قىزمەتتەرىنىڭ كەي قىرىن سىني تۇرعىدا ءسوز ەتسەڭ - پالەگە قالعانىڭ. تاريحتاعى ادامداردىڭ  كۇللى قازاققا ورتاق تۇلعالار ەكەنىن «ۇمىتىپ»، ولاردى ءسوز ەتۋ ارقىلى «بوتەن بىرەۋلەر» وزدەرىنىڭ رۋلارىنا قاستاندىق جاسادى دەپ قۋىستانادى. ءسويتىپ، تايىز ۇيعارىمدارىنىڭ سالدارىنان، كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ ءمان-ماڭىزىنا وي جۇگىرتپەستەن، اۆتورعا قارسى ءبىر كىسىدەي ورە تۇرەگەپ، ءبىراۋىزدان دۇرسە قويا بەرەدى. جەكە باسىن كەمسىتىپ، بويىنان تولىپ جاتقان كەمشىلىك ىزدەيدى.
شىندىقتى، ادىلەتتى ەسكەرمەيتىن مۇنداي كەلەڭسىز جايتتەردىڭ ءبارى پىكىر تالاستىرۋ مادەنيەتىنىڭ تومەندىگىنەن، اسىرەسە رۋلىق ساناعا شىرمالۋ سالدارىنان   ورىن الادى. بايقالىپ جۇرگەندەي، مۇنداي ارەكەتتەرگە عالامدىق ورمەكتورداعى اتى-ءجونىڭدى جاسىرىپ قالىپ ايتىسا بەرەتىن فورۋمدار كەرەمەت قولايلى بولىپ شىقتى.
ءبىز بۇگىن مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى، رۋحانياتىمىزدى جانە بۇلاردى زامانىمىزعا ساي جەتىلدىرۋ، جاڭارتۋ، جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرىن ءسوز ەتكەنىمىزدە، ازاماتتارىمىزدىڭ جالپىۇلتتىق تۇرعىدا ويلاي ءبىلۋ قابىلەتىن ۇشتاۋ جايىن ايتپاي تۇرا المايمىز. قازىرگى وركەنيەتتى زاماندا ۇلتتىق تۇتاستىق تۇرعىسىنان وي پىشە الماۋ - ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزعا ۇلكەن ءمىن.
مۇندايدىڭ جولىن كەسۋ شارالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە - داۋلى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋىنا ءتيىستى عىلىمي مەكەمەلەردىڭ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سەرگەك ءۇن قاتىپ وتىرۋى قاجەتتىگىن اتار ەدىم. ولار كەز كەلگەن كۇردەلى جايتتەر حاقىندا اشىق تالداۋ، تالقىلاۋلار وتكىزىپ، سىندارلى بايلامدار جاساپ وتىرۋ قاجەت.
بۇل، ءسوز جوق، ءبىزدىڭ رۋحانياتىمىزدى نىعايتاتىن وتە قاجەتتى شارالاردىڭ ءبىرى. دەگەنمەن، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ءۇشىن، وسى كۇندەرى ءبىزدىڭ كوپشىلىگىمىز قاۋىپ قىلىپ وتىرعان قيلى وداقتار مەن ورتاق كەڭىستىكتەردىڭ دامۋى بارىسىندا ۇتىلماۋىمىز ءۇشىن - بىزگە ىشكى ماسەلەمىز: حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن، وزىندىك ءبىتىم-بولمىسىن، ۇلتتىق بىرتۇتاستىعىن نىعايتۋ جانە ساقتاپ قالۋ، وسىلاردىڭ وزەكتىلىگىن سەزىنۋ وتە ماڭىزدى.  قوعام مەن مەملەكەتتى جاڭارتۋدىڭ، جەتىلدىرۋدىڭ توتە دە دۇرىس جولى وسىندا.

بۇگىندە ەلىمىزدەگى بارشا ساياسي پارتيالاردىڭ، قوعامدىق قوزعالىستاردىڭ مۇشەلەرى، كۇللى ازاماتتارىمىز جاڭاوزەن جانە شەتپە وقيعالارىنا ءبىر كىسىدەي قينالىپ، جاندارى اۋىرۋدا.  ەلىمىزدەگى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى ۇلان-عايىر جەرىمىزدىڭ ءبىر پۇشپاعىندا ەڭبەك داۋىنان تۋىپ وسىنشا شيەلەنىسىپ كەتكەن قازاق ماسەلەسىن ءوز باسىنا تۇسكەن تراگەدياداي قابىل الدى. الماتى مەن استانانى بىلاي قويعاندا، سوناۋ ورال مەن پاۆلوداردا، وزگە قالالاردا دا جۇرتشىلىق وكىلدەرى وقيعاعا كوزقاراستارىن كورسەتىپ جاتتى. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازاق ۇلتىمەن بىرگە تۇراتىن ءار ۇلت وكىلدەرىنىڭ وزدەرىن ءبىر ساياسي ۇلتتىڭ بولشەگى رەتىندە سەزىنەتىنىن كورسەتەدى.
دەمەك، ەلىمىزدىڭ سىندارلى، پاراساتتى، قاقتىعىسسىز دامۋىنىڭ كىلتى دە وسى ورتاق سەزىمدە، ونى رۋحاني تۇرعىدا جاڭعىرتىپ، وتانشىلدىقتىڭ نەگىزى ەتىپ قالىپتاستىرۋدا جاتقانى انىق. ياعني ەندى ونى باتىل تۇردە جاڭا قوعامدىق الاڭنىڭ قالىپتاسۋ شارتى رەتىندە ۇسىنۋعا بولادى دەگەن ءسوز.  
ول - رەسپۋبليكامىزدى قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتى رەتىندە بارشاعا  مويىنداتۋ.
ەلدەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرى قازاق حالقىنىڭ تاريحي قۇقتارىن قالپىنا كەلتىرۋگە اتسالىسۋ ارقىلى ەركىن تىنىستاپ، باقىتتى ءومىر سۇرەتىنىنە سەنۋلەرى كەرەك.  مەملەكەتتىك بيلىك پەن ازاماتتىق قوعامنىڭ، دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ اراسىنداعى ءوزارا سەنىم مەن ىنتىماقتاستىق وسى باسىمدىقتى مويىنداعاندا جانە ونى جۇيەلى تۇردە بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرعاندا عانا باياندى بولا الادى.
وسىنداي جاڭا ازاماتتىق سانانى قالىپتاستىرۋ ارقىلى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەردىڭ سەبەپ-سالدارلارىن تالداپ، جويۋ شارالارىن اقىلعا سالىپ تابا الامىز. جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەستىڭ، كەدەيشىلىكپەن كۇرەستىڭ دۇرىس جولىنا شىعامىز. تەك جۇمىس بەرۋشىلەر مۇددەسىن كوزدەيتىن زاڭداردى دۇرىستاۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارتامىز، قارا حالىقتى ەمەس، ازىن-اۋلاق بايلاردى قورعاۋعا وڭ يىعىن بەرىپ تۇرعان بيلىككە ىقپال ەتە الاتىن بولامىز.

سونىمەن، جارقىن  بولاشاقتىڭ كىلتى - ەلىمىزدى جاھاندانۋ ۇدەرىسىنە   توتەپ بەرە الاتىن ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە بەكەم قالىپتاستىرۋدا، ازاماتتىق سانامىزدى وسى  تالاپقا ساي جاڭعىرتىپ، جەتىلدىرۋدە جاتىر. فورۋمدا وسى ورايدا ءساتتى ۇسىنىستار جاسالىپ، ءتيىستى قورىتىندىلار شىعارىلادى دەپ ويلايمىن.

«اباي-اقپارات»