قاسىم-جومارت توقاەۆ باس پروكۋراتۋرانىڭ، وبلىستارداعى جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالارداعى پروكۋراتۋرالار باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن بەينە بايلانىس رەجيمىندە كەڭەس وتكىزدى.

جيىن الدىندا مەملەكەت باسشىسىنا «ەلەكتروندى قىلمىستىق ءىس»، «اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋدىڭ بىرىڭعاي رەەسترى»، «سۋبەكتىلەر مەن وبەكتىلەردى تەكسەرۋدىڭ بىرىڭعاي رەەسترى»، «ەلەكتروندى ارىز-شاعىمدار» جانە «اناليتيكالىق ورتالىق» سياقتى تسيفرلىق جوبالار ۇسىنىلدى. پرەزيدەنتكە پروكۋرورلاردىڭ سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى بويىنشا كەيبىر ورگانداردىڭ شەشىمدەرىمەن ونلاين-رەجيمدە كەلىسۋ ۇدەرىسى تانىستىرىلدى. اتالعان زياتكەرلىك شەشىمدەر پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ اياسىندا قابىلداندى.

– دۇرىس باعىتتاعى اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلعانىن ەرەكشە قۋانىشپەن ايتقىم كەلەدى.  بۇل جۇمىستاردى كەڭەيتىپ، جالعاستىرا بەرۋ كەرەك. ويتكەنى تسيفرلاندىرۋدىڭ بالاماسى جوق، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ كەڭەستە سويلەگەن سوزىندە پروكۋراتۋرانىڭ زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە جانە قىلمىسپەن كۇرەستە ايرىقشا ءرول اتقاراتىنىن اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى پاندەميا كەزىندە ەلىمىزدە قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ 30 پايىزعا ازايعانىن ايتىپ، قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىن وڭ باعالادى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت حالىقتىڭ سەنىمى مەن ازاماتتاردىڭ قۇقى باستى ولشەم ەكەنىنە توقتالىپ، وسى سالاداعى رەفورمالار قارقىندى جۇرگىزىلە بەرەتىنىن ايتتى.

– الداعى رەفورمالار كەزىندە پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ ورنى ەرەكشە بولادى. بۇگىندە قىلمىستىق پروتسەستىڭ ءۇش بۋىندى مودەلى ەنگىزىلۋدە. سونىڭ ارقاسىندا ءبىر ايدىڭ ىشىندە 692 ادامدى قىلمىستىق قۋدالاۋدان اراشالاپ قالدىق. بىراق مۇنىمەن شەكتەلۋگە بولمايدى. نەگىزگى پروتسەسسۋالدىق شەشىمدەردىڭ بارلىعى پروكۋرورلىق سۇزگىدەن وتۋگە ءتيىس. بۇل – وتە ماڭىزدى ماسەلە. ءبىر دە ءبىر زاڭ بۇزۋ دەرەگى پروكۋرور نازارىنان تىس قالماۋى قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن پروكۋرورلاردىڭ ەسىنە سالدى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل مىندەتتىڭ ءتيىمدى اتقارىلۋىنا قاراي قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسى باعالانادى جانە حالىقتىڭ سەنىمى دە وسىعان بايلانىستى قالىپتاسادى. مەملەكەت باسشىسى كاسىبي بىلىكتىلىكتى ارتتىرىپ، ازاماتتارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ باقىلاۋشى ورگان وكىلدەرىنىڭ الدىنا بىرقاتار مىندەت قويدى.

پرەزيدەنت ازاماتتار مەن كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن مۇلتىكسىز قورعاۋدى ءبىرىنشى مىندەت رەتىندە اتادى. وتكەن 10 جىل ىشىندە مەملەكەتتىڭ بيزنەستى قولداۋ جونىندە جۇرگىزگەن جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا كاسىپكەرلەردى تەكسەرۋ 3 ەسەگە ازايدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەنگىزگەن موراتوري ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ناتيجەسىندە شاعىن بيزنەستىڭ سۋبەكتىلەرىن تەكسەرۋ بىلتىردىڭ وزىندە 5 ەسەگە قىسقاردى. بىراق زاڭسىز تەكسەرۋلەر ءالى دە جالعاسۋدا.

– سوڭعى 3 اي ىشىندە بيزنەستى قولداۋ جونىندەگى ءموبيلدى توپقا وسىنداي دەرەكتەر بويىنشا كاسىپكەرلەردەن 500-دەن اسا شاعىم تۇسكەن. باقىلاۋشى ورگانداردىڭ بولماشى سەبەپتىڭ سوڭىن ناعىز رەپرەسسياعا اينالدىرىپ جىبەرەتىن جاعدايلارى ءجيى كەزدەسەدى. قۇجاتتار تارتىپ الىنادى. ال ونى كاسىپكەرلەر ايلاپ قايتارىپ الا الماي جۇرەدى. جۇمىس ىستەۋدىڭ ورنىنا بۇكىل قىزمەتكەر تەرگەۋدە بولادى. مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە جول بەرۋگە بولمايدى. پروكۋرورلار كاسىپكەرلەر مەن بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردا زاڭدىلىقتىڭ مۇلتىكسىز ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بيزنەسكە زاڭسىز ارالاسىپ، ونىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋى اۋىر قىلمىس رەتىندە قاراستىرىلۋعا ءتيىس ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە ەلدىڭ ەسىنە سالدى. پرەزيدەنت مۇنى قۇر داڭعازا ءسوز ەمەس، ناقتى ىسكە شاقىرۋ دەپ سانايدى. پروكۋراتۋرا ورگاندارى وسىنى ەستە ۇستاۋى كەرەك. ونىڭ ۇستىنە بۇل ماسەلە زاڭنامالىق تۇرعىدان راسىمدەلەدى. بۇل ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ قارقىنى تومەندەگەن كەزدە وتە وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر.

مەملەكەت باسشىسى پروكۋراتۋراعا سوتتارمەن بىرلەسىپ بارلىق ءتيىمسىز جۇمىس ىستەپ تۇرعان نورمالار مەن نەگىزسىز اكتىلەردى انىقتاۋدى تاپسىردى. ول ءۇشىن ازاماتتاردىڭ ارىز-شاعىمدارىنا ارنالعان بىرىڭعاي پلاتفورما ۋاقىتىلى جۇمىس ىستەي باستاۋى ءتيىس.

سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدەگى كريمينوگەندىك احۋالعا نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىسى كارانتيندىك شەكتەۋلەر كەزىندە قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ ەداۋىر ازايعانىنا قاراماستان، شەكتەۋلەر جەڭىلدەتىلگەننەن كەيىن، كەرىسىنشە، كۇش-جىگەردى جۇمىلدىرا ءتۇسۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.

– پاندەميانىڭ ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك سالاعا تيگىزگەن كەرى اسەرى قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىققا جول اشۋى مۇمكىن. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وسىعان دايىن بولۋعا ءتيىس. ەلىمىزدەگى كۇردەلى احۋالدى پايدالانىپ قالۋعا تىرىساتىن قىلمىستىق توپتاردىڭ كەز كەلگەن ءىس-ارەكەتتەرىن بەسىگىندە تۇنشىقتىرۋ كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت قىلمىستىق كودەكستى وڭتايلاندىرۋ جونىندە بەرگەن تاپسىرماسىن ەسكە سالدى. باس پروكۋراتۋرا بۇل جۇمىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن، ارنايى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جانە ادىلەت مينيسترلىگىمەن ۇيلەستىرە وتىرىپ، اتقارۋى ءتيىس. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، اتالعان ماسەلەدە قوعام پىكىرىن، قوعام بەلسەندىلەرى مەن ساراپشىلاردىڭ ۇسىنىستارىن مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋ قاجەت.

– جەدەل تەرگەۋ اپپاراتىنىڭ كۇشىن بولماشى قۇقىق بۇزۋشىلىقتارعا جۇمساۋعا بولمايدى. قىزمەتكەردىڭ جۇمىسى شاش ەتەكتەن بولعان كەزدە، وعان ءىستى راسىمدەپ، سوتقا جىبەرگەن وڭاي. ول وسىعان باسىمدىق بەرەدى. مۇنداي جاعدايدا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن قىلمىسقا قارسى ناقتى كۇرەس ەكىنشى ورىندا قالىپ قويادى. سوندىقتان ەلىمىزدە جابىرلەنۋشىلەر تەرگەۋشىلەردىڭ قانداي دا ءبىر جۇمىس ناتيجەسىن ايلاپ كۇتەدى. تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ كاسىبي كادرلارمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلمەۋى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ جىبەرەدى. پروكۋراتۋرا بارلىق قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋشى رەتىندە مۇنداي ماسەلەلەرگە ۋاقىتىلى ءمان بەرىپ، ارىپتەستەرىمەن بىرگە ونى شەشۋى كەرەك، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت ءۇشىنشى مىندەت رەتىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋدى اتاپ ءوتتى. بۇل رەتتە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى اياسىندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ بارلىق الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى.

– مىسال رەتىندە، كوپتەگەن ازاماتتارىمىز قارجى پيراميدالارىنىڭ قۇربانى بولۋدا. تەك ءبىر عانا قىلمىستىق ءىس بويىنشا 17 مىڭنان استام جابىرلەنۋشى بار. مۇنداي قىلمىستىق ىستەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن الاياقتار بىرىڭعاي ترانزاكتسيالاردى بىرنەشە رەت وتكىزىپ بارىپ، جوق بولادى. كۇمان تۋدىراتىن وسىنداي بەلسەندىلىكتى ۋاقىتىلى انىقتاعان جاعدايدا كوپتەگەن ادامداردى شالىس باسۋدان ساقتاپ، الاياقتاردى جازالاۋعا بولار ەدى. قايتا قۇرىلعان قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى دە بۇل ىستەن قالىس قالماۋى كەرەك. بۇل جەردە قارجى مونيتورينگىنىڭ اقپاراتتىق رەسۋرستارىن پايدالانۋعا بولادى. سوندىقتان وسى سالاداعى قىلمىستىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ولارمەن تولىققاندى ىنتىماقتاستىق ورناتقان ءجون. جالپى، پروكۋراتۋرا مۇنداي ماسەلەلەردە بارىنشا بەلسەندى، باستاماشى بولۋى ءتيىس، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن ۇيلەستىرۋدى جولعا قويۋدى تاپسىردى.

– وكىلەتتىلىكتەردى ءبىر-بىرىنەن الۋ، اركىمنىڭ كورپەنى وزىنە تارتۋى – ۇلكەن قاتەلىك. ەشكىمنىڭ ءوز قۇزىرەتىنەن ايرىلعىسى كەلمەيتىنى تۇسىنىكتى. بىراق ماسەلەنىڭ توركىنىندە جەكە امبيتسيالار مەن مەكەمەنىڭ مۇددەلەرى ەمەس، بارشا قوعام مەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسى تۇرۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ قىزمەتىن قايتا جاساقتاۋ قاجەت. ونىڭ مىندەتى ىشكى ىستەر ورگاندارىنداعى، قارجى مونيتورينگى مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس قىزمەتىندەگى رەفورمالاردى ۇيلەستىرۋ، بارلىق قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن جاقسارتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى باقىلاۋشى ورگانداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتتى. وندا ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىمەن جۇمىس ىستەۋگە ۇلكەن ءمان بەرىلگەنىن ەسكەرتتى.

– پروكۋراتۋرا ورگاندارىنا جىل سايىن تۇرعىنداردان وتە كوپ ارىز-شاعىم كەلىپ تۇسەدى. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە 650 مىڭعا جۋىق شاعىم بەرىلگەن. ءاربىر ارىزدىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى، ونداعان، ءتىپتى جۇزدەگەن ادامنىڭ مۇددەسى تۇر، – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقاەۆ ازاماتتاردىڭ شاعىمدارىنا ناقتى ءارى تۇسىنىكتى جاۋاپ بەرۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

مەملەكەت باسشىسى پروكۋراتۋرا قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى باعىتىنىڭ ءبىرى رەتىندە ىقتيمال الەۋمەتتىك نارازىلىق وشاقتارىمەن ءتيىمدى جۇمىس جۇرگىزۋ ەكەنىن ايتتى.

پرەزيدەنت باقىلاۋشى ورگان ءتۇرلى الەۋمەتتىك قاقتىعىستاردىڭ دەسترۋكتيۆتى الەۋەتىن تومەندەتۋ ءۇشىن الدىن-الۋ شارالارىن قابىلداۋى كەرەك، سونداي-اق، ۋاقىتىلى تولەنبەيتىن جالاقىلاردى، زاڭسىز قىسقارتۋلاردى جانە ەڭبەك قاتىناستارىنداعى باسقا دا جاعىمسىز ارەكەتتەردى دەر كەزىندە انىقتاپ، جولىن كەسۋى كەرەك دەپ سانايدى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، پروكۋراتۋرانىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى جامان ەمەس.

– وتكەن جىلدىڭ وزىندە عانا سىزدەردىڭ ناتيجەلى جۇمىستارىڭىزدىڭ ارقاسىندا 29 مىڭ قىزمەتكەردىڭ جالاقىدان قارىز بولعان 2,7 ميلليارد تەڭگە قارجىسى تولەندى. بۇل جۇمىستى جالعاستىرۋ كەرەك. اسىرەسە، كەيبىر كاسىپورىنداردا شيەلەنىستىڭ ءورشۋى بايقالادى. مۇنداي ماسەلەلەردە ايماقتاعى پروكۋرورلار ناقتى پوزيتسيا ۇستانىپ، بەلسەندى ارەكەتتەرگە بارۋى ءتيىس. ءار ءىس بويىنشا وڭتايلى شەشىم شىعارىپ، زاڭ ۇستەمدىگىنە قول جەتكىزۋ قاجەت. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا قازىر اكىمدەر وسى ماسەلەمەن اينالىسىپ جاتىر. بۇل جۇمىسقا پروكۋراتۋرا دا ارالاسۋى ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە كارانتين شارالارىن قامتاماسىز ەتۋ جانە مەملەكەت مۇددەلەرىن قورعاۋ كەزىندە زاڭدىلىقتى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا دا ءمان بەردى. مەملەكەت باسشىسى پوليتسيا مەن سانيتارلىق قىزمەت تاراپىنان ولقىلىقتار جىبەرىلەتىن بولسا، ونداي جاعدايدا پروكۋراتۋراعا بىردەن قاجەتتى شارالار قابىلداۋدى تاپسىردى. ودان بولەك قاسىم-جومارت توقاەۆ قارجى سالاسىنداعى ءتۇرلى الاياقتىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.

– قازىرگى كەزەڭدە ءبىز ەكونوميكاداعى جاعىمسىز ۇدەرىستەردى جويۋعا كۇش سالىپ جاتىرمىز. وسىعان بايلانىستى كەيدە ۇلتتىق قوردىڭ قارجىسىن جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. سوندىقتان بۇل قاراجاتتىڭ زاڭدى جانە ورىندى يگەرىلۋى ايرىقشا ماڭىزدى. اسىرەسە، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك باعدارلامالار مەن داعدارىسقا قارسى شارالارعا بولىنگەن قارجىعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. سونداي-اق جالاقى، زەينەتاقى جانە جاردەماقى تولەۋ ماسەلەلەرىن ءاردايىم باقىلاۋدا ۇستاۋ قاجەت. بيۋدجەتتەن بولىنگەن ءار تەڭگە ماقساتقا ساي جۇمسالىپ، قوعامعا پايدا اكەلۋگە ءتيىس، – دەدى پرەزيدەنت.

پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ – باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، پروكۋرورلارعا قويىلاتىن تالاپتار ءاردايىم جوعارى بولۋى ءتيىس. بۇدان بىلاي جۇمىسقا الۋ كەزىندە العاشقى دايىندىقتان ءوتۋ قاجەت جانە ونى قامتاماسىز ەتۋدە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ اكادەمياسى ەرەكشە ءرول اتقارۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقاەۆ قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىن تەحنولوگيالىق تۇرعىدان جاڭارتۋ قاجەتتىگى، ونىڭ ىشىندە، قۇقىق بۇزۋشىلىقتى ۋاقىتىلى انىقتاۋ جانە ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانۋ تۋرالى ايتتى. پرەزيدەنت قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپ كوميتەتىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن اتاپ ءوتىپ، ونىڭ الەۋەتىن ودان ءارى دامىتۋدى تاپسىردى.

مەملەكەت باسشىسى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپ ەل بولاشاعىنىڭ مىقتى ىرگەتاسى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

جيىندا باس پروكۋرور عيزات نۇرداۋلەتوۆ ءسوز سويلەپ، پرەزيدەنت تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋى، ەلدەگى زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتىڭ احۋالى، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندە قابىلدانىپ جاتقان شارالار تۋرالى باياندادى.

Abai.kz